ბრძოლა ოსმალეთისა და ირანის წინააღმდეგ XVI საუკუნეში

1. ბრძოლა ოსმალეთისა და
ირანის წინააღმდეგ
XVIსაუკუნეში
ავტორი: ე.დევრისაშვილი

2. საგარეო ვითარება
ოსმალეთი ირანი
XVI საუკუნეში სამეფო-სამთავროებად დაშლილ საქართველოს ორი
ძლიერი იმპერია დაუმეზობლდა: თეთრბატკნიანთა სახელმწიფოს
ნანგრევებზე შექმნილი სეფიანთა ირანი და ოსმალეთის იმპერია.

3. ლუარსაბ I
ქართლის მეფე
კონსტანტინე II
დავით X
გიორგი IX
ლუარსაბ I
სიმონ I
დავით XI
სიმონ I
გიორგი X

4. ლუარსაბ I

5. მურჯახეთის ბრძოლა
ლუარსაბი და იმერეთის მეფე ბაგრატი კარგად ხედავდნენ რომ
საქართველოს მთავრი საფრთხე სამცხე-საათაბაგოს მხრიდან
ემუქრებოდა, რადგანაც ამ კუთხიდან თავდასხმა შესაძლებელი იყო,
როგორც იმერეთზე ასევე ქართლზე. მეფეები შეთანხმებულად
მოქმედებდნენ. ლუარსაბმა ჯავახეთი დაიკავა, ხოლო 1535 წელს ბაგრატმა
მურჯახეთთან მოპოვებული გამარჯვების შემდეგ სამცხე დაიკავა.

6. შაჰ-თამაზის ლშქრობები
ლაშქრობა თარიღი შედეგი
I 1541 მტერმა თბილისი აიღო
II 1547 შაჰ-თამაზმა ჯავახეთი და ქვემო ქართლი
დალაშქრა და მოაოხრა.
III 1551 მტერმა დიდი მსხვერპლის ფასად აიღო
ვარძია და გაძარცვა.იქ მყოფი ქართველები
და მათ შორის ბერები თითქმის მთლიანად
ამოწყვიტა.
IV 1554 აიღეს ქ. გორი და ატენის ციხე სადაც
იმყოფებოდა ლუარსაბის დედა ნესტან-
დარეჯანი. ტყვედ წაყვანილმა დედოფალმა
გზაში თავი მოიწამლა.
მტერმა დიდი ზიანი მიაყენა ქართლის სამეფოს, მაგრამ ყიზილბაშებმა ვერ
შეძლეს მისი დაპყრობა. ლუარსაბ I არ წყვეტდა ბრძოლას.
სოხოისტას ბრძოლა
1545 წ.
ოსმალეთის
წინააღმდეგ
ბრძოლაში იმერეთის
მეფე ბაგრატ III-ს
დახმარებას უწევდა
ლუარსაბიც. ბრძოლა
ქართველთა მარცხით
დასრულდა.იმერეთმა
სამცხე დაკარგა,
თუმცა ლუარსაბმა
მოახერხა ჯავახეთის
შენარჩუნება. სამცხის
მთავრმა ქართლის
მეფის წინააღმდეგ
დახმარება სთხოვა
შაჰ-თამაზს.

7. ამასიის ზავი
1555 წ
დასავლეთ საქართველო და სამცხის დასავლეთ ნაწილი
ოსმალეთს, ხოლო აღმოსავლეთ საქართველო და სამცხის
აღმოსავლეთ ნაწილი ირანს ერგო.
ამ ზავმა ირანსა და
ოსმალეთს ხელები
გაუხნა საქართველოს
დასაპყრობად. უკვე
შეუძლებელი
გახდებოდა
საქართველოს
გაერთიანება.

8. ,,ჩემს გლოვას დაეხსენით და ქვეყანას
მიხედეთო’’
ქართლზე შაჰ თამაზის ბრძანებით, ყარაბაღის მმართველმა
გაილაშქრა. ბრძოლა 1556 წელს გარისის ველზე გაიმართა.
ქართველთა ლაშქარს უფლისწული სიმონი
მეთაურობდა.მტერი დამარცხდა და გაიქცა. ერთ-ერთი
გაქცეული რაზმი იმ გორაკზე აღმოჩნდა, საიდანაც მოხუცი
მეფე ლუარსაბი ბრძოლის ველს გასცქეროდა. მტერთან
შეტაკებისას მეფე სასიკვდილოდ დაიჭრა.
მეფე მცხეთაში დაკრძალეს.

9. სიმონ I
1556-1569;1578-1600

10. ბრძოლა თბილისისათვის
სიმონმა 1561 წელს თბილისის გათავისუფლება გადაწყვიტა. დახმარება სთხოვა
ლევან კახთა მეფეს ( სიმონი დაქორწინებული იყო ლევანის ასულ ნესტან-
დარეჯანზე).ლევანმა სიმონის დასახმარებლად თავისი შვილი გიორგი გაგზავნა
ჯარით. ქართველები ციხედიდთან დაბანაკდნენ. ყიზილბაშებმა მალულად
თავდახმა გადაწყვიტეს. საბედიწერო აღმოჩნდა მუხათგვერდთან მდგომი
საყარაულო რაზმის მეთაურის გერმანოზიშვილის გადაწყვეტილება, თავის
რაზმთან ერთად სააღდგომო წირვის მოსასმენად წასულიყო მუხათგვერდის
ეკლესიაში. ყიზილბაშები სწორედ ამ გზით მიადგნენ ქართველთა ბანაკს და
მოულოდნელად თავს დაესხნენ. ბრძოლის დროს მოკლეს უფლისწული გიორგი,
ქართველები იძულებულები გახდნენ უკან დაეხიათ. ამ მარცხის შემდეგ სიმონის
ძმა დავითი შაჰს ეახლა გამაჰმადიანდა და დაუდ ხანად იწოდა. შაჰმა იგი
თბილისის და ქვემო ქართლის გამგებლად დანიშნა. სიმონმა რამდენჯერმე
მოახერხა ძმის დამარცხება თუმცა თბილისი ვერ გამოიხსნა.

11. ფარცხისის ბრძოლა
1569 წელს ქართლს ყიზილბაშები შემოესივნენ, მტერს
მეგზურობას მოღალატე აზნაური კახაბერ ყორღანაშვილი
უწევდა. ბრძოლა ფარცხისთან გაიმართა. ყორღანაშვილის
დახმარებით ირანელებმა მეფე დაატყვევეს და ირანში
გაგზავნეს. სიმონმა უარი განაცხადა გამაჰმადიანებაზე და
ალამუთის ციხეში გამოკეტეს. ქართლი კი სამართავად
გამაჰმადიანებულ დაუდ-ხანს გადასცეს.
ქვემო ქართლის სპასპეტმა საჩინო ბარათაშვილმა კოჯრის გზაზე შიპყრო
მოღალატე და ციცაბო კლდიდან გადმოაგდო.,, ყორღანისძეს ქარაფიდან
ხელი ჰკრეს და გადაფრინდა“.

12. ლალა მუსტაფა ფაშას მიერ
თბილისის აღება
შაჰ თამაზის გარდაცვალების შემდეგ ირანში
ტახტისათვის ბრძოლები დაიწყო, რითაც
ისარგებლა ოსმალეთმა და მუსტაფა ლალა
ფაშას მეთაურობით 1578 წელს ყიზილბაშები
ჩილდირის ტბასთან დაამარცხა. სამცხე
მთლიანად დაიკავა და მალე თბილისიც აიღო.
ოსმალებმა ციხეებში თავიანთი გარნიზონები
ჩააყენეს, თბილისში კი ფაშა დასვეს.
1579 წელს შეიქმნა ახალციხის საფაშო.

13. დაუთ ხანი (დავით XI)
1569-1578 წლებში ქართლის მეფედ დაუდ-ხანი ითვლებოდა,
თუმცა იგი მხოლოდ თბილისს და ქვემო ქართლს
აკონტროლებდა. მუსტაფა ლალა ფაშას მიერ თბილისის აღების
შემდეგ ჯერ ყირიმის ხანთან გაიქცა, მოგვაინებით კი
ოსმალეთის სულთანს ეახლა და მორჩილება გამოუცხადა.
დავით XI ოსმალეთში დარჩა, სადაც შეადგინა ცნობილი
სამედიცინო-სამკურნალო წიგნი ,,იადიგარ დაუდი“.

14. სიმონ მეფის დაბრუნება და მუხრანთან
ბრძოლა
ირანის ახალმა შაჰმა ხუდაბენდემ შექმნილ ვითარებაში
ოსმალეთის წინააღმდეგ საბრძოლველად სიმონის გამოყენება
გადაწყვიტა და ქართლის მეფე გაათავისუფლა.
1582 წელს ქართლში ოსმალთა ოცი ათასიანი ჯარი შემოიჭრა,
რომელსაც სამცხის გამაჰმადიანებული ათაბაგი მუსტაფა
( მანუჩარი) მეთაურობდა. მუხრანთან ბრძოლაში სიმონმა
დაამარცხა ოსმალები. გადარჩენილი თურქები სამცხეში
დაბრუნდნენ. ოსმალებმა მარცხი მანუჩარს დააბრალეს და მისი
დასჯა განიზრახეს. მანუჩარი ისევ გაქრისტიანდა და ოსმალთა
წინააღმდეგ აჯანყდა.

15. 1590 წლის ზავი
ირანი ოსმალეთს
უთმობდა მთლიან
საქართველოს
ირანის ახალი შაჰი
აბას I (1587-1629)
შედეგები:
 სამცხე-საათაბაგო 8 სანჯაყად ანუ ლივად დაყვეს;
 დაიწყეს მართლმადიდებელი მოსახლეობის შევიწროვება;
 1595 წელს ჩაატარეს აღწერა და შემოიღეს მიწისმფლობელობის წესი, რომლის
მიხედვითაც მიწაზე საკუთრების უფლება მხოლოდ მუსლიმს ჰქონდა;
 ვინც ქრისტიანობას არ უარყოფდა, მის წინააღმდეგ ძალას იყენებდნენ,
მრავალმა ქართველამ გამუსლიმებისაგან თავის დასაღწევად კათოლიკობა
მიიღო( ისლამის მიმღებებს თათრებს, ხოლო კათოლიკეებს ფრანგებს
უწოდებდნენ).
p.s. ირანისა და ოსმალეთისათვის ევროპულ სახელმწიფოებთან ურთიერთობა
მნიშვნელოვანი იყო, ამიტომ ისინი კათოლიკეებს ნაკლებად ავიწროვებდნენ.

16. ანტიოსმალური კოალიციის შექმნის
მცდელობა
ოსმალეთის გაძლიერებამ შეაშფოთა ევროპის სახელმწიფოები
და დაიწყეს ანტიოსმალური კოალიციის შექმნა. რომის პაპმა
სიმონ მეფეს კოალიციაში მონაწილეობა შესთავაზა. ქართლის
მეფე სიხარულით შეხვდა ამ ამბავს და ესპანეთის მეფე ფილიპე
II-სთან წერილებიც კი გააგზავნა, მაგრამ რეალური შედეგის
მიღწევა ვერ მოხერხდა.

17. გორის აღება
მეფე ბრძოლებს მაინც არ
წყვეტდა. ქართველებმა ალყა
შემოარტყეს გორის ციხეს და ცხრა
თვიანი ალყის შემდეგ 1599 წელს
გორი გაათავისუფლეს
ოსმალებისაგან.
გორის ციხე.
კასტელის ალბომი.

18. ფარცხისის ბრძოლა
ოსმალებმა იცოდნენ, რომ გორის ციხის შემდეგ ჯერი თბილისზე
მიდგებოდა და 1600 წელს დამხმარე არმია გამოგზავნეს. სიმონმა
ვერ მოასწრო მთელი ჯარის შეკრება და მცირე რაზმით მტერს გზა
გადაუჭრა , რათა თბილისში არ შეეშვა. მტრის რიცხობრივმა
უპირატესობამ ქართველებს უკან დახევა აიძულა. ოსმალებმა
მოღალატე ბარათაშვილის დახმარებით სიმონი ტყვედ ჩაიგდეს.
სიმონის დატყვევების შემდეგ ქართლის ტახტზე მისი ვაჟი გიორგი X
ავიდა.

19. დელი სვიმონი
სულთან მურად III-ის ბრძანებით მთელი ოსმალეთი 3 დღე
ზეიმობდა ქართლის მეფის, ანუ როგორც მას ოსმალები
უწოდებდნენ დელი-სიმონის ( გიჟი სიმონი) დატყვევებას. ის
სტამბოლში, იედიყულეს ციხეში გამოკეტეს სადაც 1611 წელს
გარდაიცვალა. ქართველებმა დიდი საფასური გაიღეს და მეფის
ნეშტი სამშობლოში გადმოასვენეს. იგი სვეტიცხოველში მამის
გვერდით დაკრძალეს.