SlideShare a Scribd company logo

សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ

•
•
sam seyla hun
sam seyla hun
Education
1 of 34
Download to read offline
លី ធមេតង សកសសេងខប ិ អំពី អរយធម៌ែខមរ
បុពកថ វ តមពិត អតថបទេនះ េក តេឡងេដយករេរៀបចំ សរមប់ យកេទេធវជឧបករណ៍ ពនយល់ចំេពះអនករតូវករសិកស «អរយធម៌ែខមរ» អរយធម៌ ិ ន តមកមមវធីថក់ ទី ១ េនមធយមភូមិ ។ លុះដល់ករមងេនះ របមូលបនកន់ែតេរចនេឡង ៗ ខញំុក៏យល់ថ គួរែតចងទុ ក ជឯក សរផល់ខួលន ទ សរមប់េនេពលែដលរតូវកររសវរជវតេទេទៀត ។ ប៉ុែនត េដយចង់ េសននូវសៃដសកលបង (Essai) េនះ ចំេពះមតិមិតតភកិត ជអនករសវរជវផងគ និ ងសទង់ ន ន េយបល់អនកអន អនកសិកសទួ េទផងេនះ, ខញំុក៏ដច់ចិតត យកសៃដសកលបងេនះ ន េទចុះផសយកនុ ង ទសសនវដតីអកសរសរសត មដងបនតិច ៗ ចប់ តំងពី េលខ ២៦ ែខ មិថុន គ.ស. ១៩៦៥ ជបនត ៗ េទ លុះរតចប់ ។ បនប់មក ទ ខញុំក៏បនទទួលេសចកដីែណនំ បែនថមខលះ អំពីសំណក់មិតភកិក ត ជគូៃដ កនុងកររសវរជវ និងអំពីសំណក់អកអនខលះ ន ែដលមនចិតតរសឡញ់អរយធម៌ែខមរ ។ េសចកដីែណនំទំងេនះ រ ឹងរ ឹតែតេធវឲយខញំុបនេពញ បំណងេនះែថមេឡងេទៀត ។ ដូេចនះខញំុសូមលំឱនកយ េគរព អរគុ ណចំេពះមិតតភកិក និងអស់េលកអនកទំងេនះផង ។ េរកយែដលរបមូ ល បញលបែនថមសជថមីមដងេទៀតរួចេហយ ូច ខញំុក៏យកទុ កមួ យ អេនលេទៀត េរពះយល់ថ សៃដសិកសរសវរជវអំ ពីកបនចបប់របវតតិពងសវតរយ៉ ងេនះ ន ួ មិនសមេធវេដយងយៗេទ គួរែតទុកករងរដ៏ធំែបបេនះ ជូនគណះកមមករណមួយ ឬ អស់េលកអនកេចះដឹងេរជរជះណមក់ ន េលកសរេសរេឡង េទបសម ។ ប៉ុែនតមន គំនិតតូចមួ យេចះែតដស់សរតីខំុញថ៖ ធមមតកររសវរជវេបរកេឃញប៉ុ នណ ម មនករ យល់ដូចេមដច ; រតូវែតបេញញេទសិន ច េដមបីជួយជរបទី បេរទលបំភឺលឬជតរមយ សរមប់ផដល់ចំេពះអនករសវរជវត ៗ េទេទៀត ។ ដូេចនះអនករសវរជវរតូវែតមនេសរ ី ភព កនុងករបេញញេយបល់ខួលនជបេណរៗេទ កនុងដំេណរករងរ េហយករងរេនះ ច ដ  មិនេចះចប់េឡយ បនន័យថ អនករសវរជវ កលេបេគេឃញដូចេមដច រតូវថយ៉ ង េនះ លុះេរកយេទមនេហតុ ផលធំ ជងមុ នេទេទៀត ក៏អចទញេយបល់េនះេទ តមករេឃញករយល់ថីម េទេទៀតែដរ ។ សៃដេនះ ពុំែមនជកបនតរម ឬថជេគលចបប់សរមប់ឲយអនុវតតេដយខនមិ ន ន ួ
-B- បនេនះេទ តមពិតគឺ រគន់ែតជជំនួយសរតី ម ឬថជេយបល់អករ ិះេរមក់ ន ន សរមប់ បំភឺលផូលវចំេពះអនកសិកសជបឋមអំពីអរយធម៌ជតិែតប៉ុេណះ ។ ណ ដូេចនះ បំណងកូន េសៀវេភេនះគឺ ៖ ១. ចង់ ជួយេដះទល់អនកសិកសេដយខលួនឯង េហយែដលមនរបថចូលេទ ន ិ ជ ិ របឡងេផសង ៗ ែដលទក់ ទងដល់ចំេណះវជខងវបបធម៌-អរយធម៌ែខមរ ។ ២. ចង់ ជួយបញក់ ជ ចំេពះមតិអកយល់រចឡំថ «អរយធម៌» គឺជអវីែដលេក តថមី ៗ ន ិ អវីែបលកៗពី ទំេនៀមជតិ, ឲយងកែបរមកយល់ឲយចបស់ តមករពិ តេទវញ ។ ៣. ចង់ បងញឲយជនទូេទេឃញថ អរយធម៌ ែខមរ ពុំែមនចមលង ពុំែមនេទបែតេកត ហ តមពួកបសចិមទិសេទ គឺមនផល់ខួលនតំងពីេកតជសញតិ មួយមកេម៉ះ ។ ទ ជ ល ទីបំផុត ខញុំសូមឧទទិសនូ វេសៀវេភេនះ ផសយជូនដល់អនកសិកសទូេទកនុ ងកមពុជរដឋ ិ េរកមរពះរជតរមស់ដស់េតឿនៃនសេមដចសហជី វនរពះរបមុខរដឋ ិ ដ៏ជទីេសនហេសមជីវត ៃនេយងរល់គន ែដលរពះអងគរទង់ ែតងមនរពះចិ នចង់ ឲយេយងជកូនេច ដ បនេចះដឹង រគប់ ៗគេឡង សមជសញតិមួយែដលមនអរយធម៌ជយូរឆំមកេហយ ។ ន ជ ន ភនំេពញ ែខកញ ១៩៦៥ ញ លី -ធមេតង បញក់ : ច កនុ ងករេបះពុមេលកទី ២ េនះ ខញុ ំបនែគសរមួលនងបនបែនថមេសចកដជេរចន ឲយបនេកបះ ព  ិ ី  កបយជងមុនេដមបជរបេយជន៍ដល់ អកសកសទូេទ ។  ី ន ិ ២៨ - ២ - ៦៩ ល. ធ. ត
សិកសសេងខប អំពី អរយធម៌ែខមរ េសចកដេផដម ី ី ័ អកផងេនសមយបចបបន ន ន ុច េរចនែតចបអរមណថ «អរយធម៌ែខមរ» គឺជចេណះវជ  ់ ម ៍ ំ ិ ជ ថៗ ីម ុ ល ំ ់ ឬករតបែតងែបកៗជននថីម ័ ុី ី ័ ែដលរតូវនយនងពកយអកសពៃថេហថ «សវលយ» ។ ឹ ន វ ង ិ ៌ ឺ ំ ែតតមពតអរយធមគជករមងចេណះវជែដលមនសសរកេឃញ ិ ជ ុ   ក ក  ំ េហយបងបេងតេឡងតង ពអែងងេហយ ី វ  ូ ៌ ម ដចអរយធមែខរ   ំ ី ី ម ៉ល ែដលកេកតេឡងតងពកទឹ កកដែខរេមះ ់ ំ ូ រគនែតដបង េនះ មនសរេសរកតទក មនរតមែតទមប់េធតៗគមកបេណះ ។ ិ ់ ុ ឹ ល វ ន ុ៉ ណ   ូ ំ េបរកេឃញនវកេណត  ិ ូ ៌ ម នងរបរងអរយធមែខរ  ិ ឋ  ់ េយងរបតសនេឡងជករបកដ េលដេយង  ី  ំ ី តងពកទកដដេចះេហយ ឹ ី ូ ន  េយងេតងែតតមដនសេងតេមល  ក   ំ េតតងពី មនរបរងមករហតសពៃថេនះ ូ ូ វ ង ់ ី ់ ន ំ អសរយះេវលជងពរពនឆមកេហយេនះ  មនករ ិ ត ៍ ៉ វវតនយងណខះ ? ។ ល េយងដងមកេហយថ  ឹ  ិ ិធ ៌ ពតែមនែតមនឥទពលៃនអរយធមនន ជតិ ិ ឺ ិ ់ ជពេសសគជតណែដលទកទងនងែខរេយងពមនៗែមន ឹ ម  ី ុ ុ៉ ត ិ ធ ំ បែនឥទពលទងេនះ រតែតបែនមឲយបនជមេធយបយជយរញរចន ឹ ថ ួ ុ ៌ ម ល ំ ឲយអរយធមែខរមនកមង នងមនរបរង ិ ូ ់ ិ ូ ៌  ិ ី គ ំ ែបកសចឈម េពញេលញបរបណេឡងេទវញ ។ េដមបបនសល់ ដេណរេដម ឬរបវតិ ត   ហរែហពមនមក ូ ី ុ  ិ ំ ូ ិត ៌ េយងអចអធបបយែចករែលកនវរបវតអរយធមេយង  តមែបបរបវតិ- ត ័ ំ សរសជបនសមយកលធៗគឺ ៖ ត ួ ១∼អរយធម៌សម័យមុនអងគរ ∼ ែដលេហថ «សម័យមុ នអងគរ» គសេដយកេពលេវលែដលរបវតិសរសេយងរបប់ ឺ ំ ត ត  ថ កលេនះ ុ ់  ឹ ី ់ មនមនសសមករសេនេលទកដរបសេយង  ំ េហយអកទងេនះ  ន ់ ដ ចបេផម ូ ់ ់ ល កសងនវរេបៀបរបបរសេនរបសខនបនច ៗ មង ិត ដ លះរតែតេទជមនករេរៀបរយសរមប់ ុ ួ សញតមយេឡង ។ ជ ិ ួ  ់ រតងេនះេហយ  ែដលេយងសនតបនថ  ម ់ ់ របបរសេនសរមបជតិ េយងែដលអករបវតសរសឲយេឈះថ «អរយធម៌» េនះ  ន ិត ត ម ិ  ំ ូ ពតជកេកតដបងេនរសកែខរ ុ ម េយងេនះជរបកដ ។ 
- 2 - ដេចះ ូ ន ំ ់ ់ ដ ំ េពលេវលែដលកណតរយះកលេនះចបេផមេឡងតងពី កលមនរគសសក-  ុ ិ ដ រជេទេទៀត េហយមនរយះេពលតរហតមក  ូ ់ ័ ់ ដលសមយែដលជនជតេយងរសេនតម ិ  អណចរកតចតចៗេដយែឡកពគមនអណចរកវ ន ំ (ហណន) ូ ី ន ូវ អណចរកកមជ (ចន ុវ ិ េហ េចនឡ) ជេដម,  ុ ់ ួ ួ ន ំ ួ លះរតដលេពលរបរមគជអណចរកធមយ េរទរកុងេទ  ី របតសនេនឯខងេជងបងទេនសប ែដលេហថ «អងរ» ។ ិ ឋ  ឹ ល គ ័ ៏ ំ សមយកលដធេនះ ំ ី ់ ដ តងពចបេផមមក, េយងសេងតេឃញថ  ក  ំ  ជេពលចេរនឥត ់ ឈបឈរ េធៀបឧបមបដចជេឈែដលេទបែតដះ ី ូ   ុ េហយលតលសជលដប់  ូ ់ ំ រហត ូ ់ ់ ទលបនជរទងរទយរកជតកនលម ។ ុ ខ ិ ូ ម ់ ី ុ ចបពមនរគសសករជ ិ ត ់ ន ឹ មកទលគនងសតវតស ទី១, ៌ ម អរយធមែខរ ុំ ់ ពទនេលចេឈះេពញទេនេឡយែមន ម ី  ុ៉ ត   ិ៍ត ំ បែនេបេមលពេករដែណល ី ជសកភព ីខ ៏ ់  កគងេឃញេនេសសសលេរចនណស់ ់ ដចជរបសទថតចតចេនកង ូ ម ូ  ុន ភមភគអងរបរ ី ូ ិ គ ូ ់ ី ត ំ ់ ំ របសទសងពឥដេនសមបរៃរពគកេខតកពងធសពៃថង ឋ ុ វ ែលបងរប ំ ូ ី   ៉ របៃពណេរចនែបបេរចនយង ិ ិ ់ ័ ន ូ ំ ី នងភសនយយសសរមបរបរសយគរហតតងពេនះមក ីដ ជេដម ។  ២∼អរយធម៌សម័យអងគរ ∼ ុ ់ ី លះចបពសតវតសទី ៨ មក ថ ំ ់  ៏ សបតយកមមធៗរបសេយងកេលចេធៗេឡង, ល  រេបៀបេរៀប ចរសកេទសកេចះែតេកនជលដប់ ។ ំ ុ ៏  ំ ី ៏ ល ់ ូដ របបជវភព (Mode de vie) កផសបរេទរក វតរភពសមសន ិ ថ ួ ដចមនរូបចមកជតងេនជញងរបសទអងរធទកជដនរសប់ ។ ូ ល ់ ជ ំ គ ំ ុ ែមកធងរគបវសយៃនអរយធម៌ ់ ិ ័ ំ  បនចេរនឥតឧបមេសៗគ ម ន រហតបនេទជអរយធម៌ ូ ិ ល ំ ូ ជតខងពែកមយ ួ ុ ូ ៌ េនចងបពរបេទសេនះ ។ ័ អរសយេហតេនះេហយ ុ  បនជេន ័ សមយេនះ មនជតថៗ ិ ីម េនជតខងេយង ិ  បនចមងរបឌតយកែបបអរយធម៌េយង ល ិ  វ ៌ េទេធជអរយធមជតេគ ជបនេទផង ។ ិ ត រយះេវលេនះមនេពលយរយរែដរ ូ ឺ ំ ី ់ គតងពសតវតសទី ៨ ដលទី ១៥ ែដលរតូវ ់ លះបងរកុងអងរ ។ គ ័ សមយកលេនះ ត ំ អករបវតសរសសគលថ ន ិត ់ ័ ជសមយរងេរឿង ុ ំ ុ ់ ម បផតរបសែខរេនេលេរជយសវណភមេនះ ។  ុ ណ ូ ិ ៣∼អរយធម៌សម័យកណល ∼ ដ ័ សមយកលេនះ ់ ី ់ េយងរបពសតវតសទី ១៥ រហតមកដលទី ១៩ៃនរគសសករជ ។  ូ ិ ត
- 3 - ិត ត ់ រគេនះរបវតសរសរបបេយងថ  រសកេទសេកតវកវរេដយសរងមទរននរសកមកពី ុ  ឹ គ ទ ុ បចមរតឯេរកៗផង ច ិ នងមនសរងមកងរសករកគនខះេទៀតផង ិ គ ុន ុ ុ ួ ល នឲយែផផអរយធម៌ ំ ល ក ល ់ ុ ុ ធកចះរះេរយេទវញ ។ ិ ៉ កលណមនអសនន ឬ េកលហលយងេនះ ៌ ែផកវបបធមកី ដ ន ៌ ែផកសងមធមកី ដ ន ក ំ ៌ ែដលជែមកធៗៃនអរយធមេយងេនះ  ៏ ិ ់ ង ់ កវលរតឡបជសបេសៀម ង ឺ ុំ ូ ់  គពលតលសេឡងែថមេទៀតេទ ុ៉ មនែតបេណះ ិ ណ ំ ់ ុ ់ ែថមទងចងចះអនថយេរកយេទវញ ិ េទៀតផង តបតអករសករបេទសគនឱកសនងកសង ិ ន ុ ម ឹ    ៏ ម េហយេបសងបនេហយកគន ធ ឹ ុ ់ លទភពនងរកសរគងទកឲយគងវងសបន េដយសរែតចលចលបករកជេរឿយៗ ុ ុ រឯអក ី ន ទរននទកដមកពេរកេសត ទ ឹ ី ី ៏ ឹ ួ ន ៌ កពយយមដកជញនរបមលយកកបនខតអរយធមេយងេទ ូជ ូ   ួ ូដ ូច ៌ េហយលចបរបញលអរយធមេគ ឲយេរសចរជួតរជបមកែដនដេយងេទៀតផង ។ ី  េហតេនះ ុ  ិ ឹ ំ េយងមនរតមែតលបក ៌ ៌ ល ុ៉ េដយរកសរទពយមតកអរយធមខនបេណះេទ, ណ ំ ិ ែថមទងពបក ួ ់ ់ ឹ ល ំ ៌ ល ់ ទបទលនងកមងអរយធមកយរបសេគ ចលមកេរចៀតែរជកែថមេទៀតផង ។ ូ សេងបេទ ខ េឃញថ  ័ កងសមយកលេនះ ុន ជេពលេរគះេជកេរគះជ ំ ល ់ ៌ ធកមកេលអរយធមេយង   នឲយមនបនចេរនលតលស់ ។ ំ ិ ំ  ូ ៤∼អរយធម៌សម័យបចចុបបនន ∼ ័ សមយេនះ ុំ ់ ់ េយងពបចេរៀបរបេរចនេទ   ំ ់ ន េរពះជេពលែដលេយង-េគទងអសគ  ល ់  ់ ឹ ធបបនេឃញបនយលនងែភក សពៗខនេហយ ។ ន វ ួល  ុ៉ ត ួ ក ួ ំ ុ ឺ ់ ័ បែនគរសេងតែតមយចណចគ៖ រតងសមយកលេនះមនែចកជពរភគគ៖ ី ឺ ័ សមយ ំ ័ អណពយបលបរង នងសមយឯករជយ ។ ិ ័ ំ កងសមយអណពយបលបរង អរយធមេយងរតូវទទលកររគបដណបអពអរយធម៌ ៌ ដ ់ ំ ី ុន  ួ បសមរបេទស ដចមនទេនៀមទមបេផសងៗ កងអពហពពហ៍ កងសជវធម៌ កងេរគឿង ិច ូ ំ ល ់ ុន ៍ ិ ុន ុ ី ុន អលងរជេដម ក  ម ិ ់ ់ ែដលែខរនយមជបដលសពៃថង ។ វ  ុ ំ េដមេហតែដលនឲយេយងទទល  ួ ៌ ី អរយធមពបសមរបេទសដេចះ ិច ូ ន េរពះកលេនះ េយងេទបែតឆងផតវបតពមនមក   ល ុ ិ ិត ី ុ ដច ូ េយងអធបបយកងវគទី ៣ រចមកេហយខងេល ។ ៉ ៌ មយងេទៀតអរយធមបសមរបេទស ជ  ិ ុន គ ួ  ិច ៌ ល ំ ល អរយធមខងក ល ំ ដ ់ ៌ ិ ៏ អចមនកមងរគបដណបេទេលអរយធមជនជតដៃទ  េហយជនជ  ួ ៌ ម  ំ ុ ិ ិត អរយធមែខរេយងកពងវបតផង អករេទរទន់របស់េយងកលឱនេទភមេទ  ៏ ំ ល ឧបមដច ូ ឺ ុំ ់ ំ ំ ំ មនសសែដលេទបែតេងបពឈពទនមនកឡងពលល អ ុ  ី កលេបរតូវេគរបទញេទខងណ 
- 4 - ៏ ់ ៉ ់ ័ កទនេទតមេគយងឆបរហស ។ ុ៉ ត ៉ បែនេទះជយងណកី ដ ៏ កជនជតែខរេយងមនលះ ិ ម  ិ ់ ិ៍ត ំ ់  ៌ ម បងេករដែណលខនឲយអសេឡយ េហតេនះបនជអរយធមែខរេនែតមនរបជនចច ។ ួល ុ ូ ិ ំ ័ ចែណកសមយឯករជយវញ ិ ័ ំ ជសមយមនកេណតថីម  ់ ិ ័ គករកសងជតរគបវសយ ឺ ិ ់ ដ ៉ ់ួ ់ ំ ុ ចបេផមេឡងយងឆបរសរនបផត  ដេចះបនជរគនែតបននឆ ំ ូ ន ់ ុ៉ ម ន េយងេរៀបចអរយធម៌  ំ េយងឲយេរៀបរយសមរមយ  នងយសេយង ិ  ជរសកឯករជយេពញេលញ ុ េរកមករដកន ំ ឹ ៃនសេមចរពះ នេរតតម-សហនុ ជទេគរពៃនេយងរលគ ។ ដ ី ី  ់ ន សរបេសចកេទ េឃញថែខរេយងមនអរយធមមយផលរបសជតពតរបកដណស់ ុ ីដ  ម  ៌ ួ ទ ់ ់ ិ ិ ំ  ៍ ដចមនសអងេទេលេហតករណជរបវតសរសែវងឆយែដលអធបបយមក េហយេនះ ។ ូ ុ ិត ត ង ិ  * * *
សខៃនអរយធម៌ែខមរ ិ ួ គ ់ បនជជនជតននេគទទលសលថ ម  ៌ ួ ែខរេយងមនអរយធមមយែមនេនះ េដយ សរេយងមនភសតង  ុត នវសខេផសង ៗ ៃនអរយធម៌ ូ ំ ់ ់ ៉ សរបបងញេគរគបែបបយង ហ ូ ៌ ់ ដចអរយធមរបសជតននែដរ ។ ិ ៌ អរយធមេយង  ែដលែចកេចញជសខធ ំ ៗ ពរគឺ ី វបបធម៌ ១, សងមធម៌ ១ គ ិ ទ ់ នងមនែមកធងបនបបនស ំែបកេចញេទេទៀតេនះ េយងអច   ជ ់ េលកយកមកបញកបន ដចតេទេនះ ៖ ូ ទមួយ∼ ែផនកវបបធម៌ ី (Domaine Culturel) កង «វបបធម៌» េគសេងតេឃញ ុន ក  ជ ់ ់ ំ ុ ់ ូ ករបញករគបចណចដចមនេរៀបរបហរែហខង ូ េរកមគឺ ែចកេចញជបែផកធ ំ ៗ មន ៖ ី ន ១– អំពីករេចះដង (Connaissances) ឹ ំ ូ ជដបងេឡង  ជនជតេយងរះគតបងបេងតជករេចះដងេផសង ៗ ិ  ិ ិ ក ក ឹ សរប់ឲយេឃញ ំ  ៌ ួ ថជអរយធមមយនងេគេឡង េដយមនែចកេចញជធងតច ៗ េទៀតគឺ ៖ ឹ  ូ ំ ក∼ ជេនឿេផសង ៗ (Croyances) ំ ី  តងពេដមរហតមក ូ ំ ែខរេយងបេងតជេនឿ ម  ក ់ សរមបជមេធយបយរបរមសមគី គ ួ ួ ់ េរពះេគយលថ ំ កលណមនសសមនជេនឿដចគ ុ ូ ន ឹ ់ េគនងេចះរបរកគបនជតសទ ធ ។ ន ិ ិន ំ ំ ូ ជេនឿដបងរបស់ជនជតេយង ិ  ដចជ ូ ករេជឿេខច ម ី   ់ បសចេនេដមេឈធ ំ បងបតៃរពភ នំ នងរពះភមរកសរសកជេដម ។ ់ ិ ូ ិ ុ  ឧ.  ួ ំ ួ េបេគេជឿេខចជរចបរជមយគ ម ួ ន ់ េគេតងរបរកគ, ន េបេគេទេគរពេដមេឈជ    ន ៏ ់ មយគ កេគរបរកគេកតសមគេឡង ។ ួ ន  ីគ  ខ∼ លទធិ (Religion) ំ ូ  ក ិធ ់ ម ួ ំ ួ ដបងេយងបេងតលទរបកនេខចជរជបរឲយមនេលៀងរបគ ំ រចេទេយងបនចមងែបបមកពរបេទសេគខះ ួ  ល ី ល ិ ់ តបតយលថកងករេគរពលទណមយរមគ ុន ិធ ួ ួ ន ំ ុ ីគ ន  ុន ិធ ី ួ ំ ិ ់ នឲយមនសសេចះចងសមគគ េហយកងលទនមយ ៗ េនះ មនេគលគនតសរមបជបទ ិ  ង ូ ិធ ម ៍ ពចរណេរចនផង េទៃថេរកយ ដចជលទរពហណជេដម ។  ល៉  ិ ិធ ម ៍ េមះេហយេទ បេគនយមលទរពហណ េហយទញយកលទេនះ  ិធ មកលយជមយ ួ ំ ់ ់ ួល ់ ី ុ ជេនឿចសរបសខន ែដលមនរសបពមនមកផង ។ គ∼ សលធម៌ (Morale) ី ៌ ំ ូ ុំ ពតែមនែតអរយធមដបងពបនចងរកងជកបនេទ ិ ួ ែត ៌ ន ំ មនករែណនខងសលធមកងជេនឿ កងទមប់ េធត ៗ គ ំ ដចជកររបបរបមេកងកុ ំ ់ ី ុ ុន ល វ ន ូ ម
- 6 - ព ់ ់ ល ់ ់ ឹ ឲយេដកខសជងចសខចយយចសចកទកបយេល ុ ំ ុី កសបយឲយរះខះខយ ុ ជ ជ រពះេម របេទច ុំ ួ ់ ួ ិ ំ  ់ ំ ូ ម កលចរបសេគវរលយៃដនងមនពកយទេនៀមជេរចនេទៀតសរមបឲយដបននដល់ េកង ។ ម បនជបេងតឲយមនសសេជឿ ក ុ  ំ វ ិ ៊ េហយខេធឲយរតូវតមមនហនខសដេចះ ុ ូ ន តបតនយម ិ ិ ន ់ ំ ិ ុ ់  េទតមផតគនតមនសសជនេដម ុំ ់ ែដលពទនេចះយកសរតរះគតេរជរជះមកេរបេន ម ី ិ ិ  េឡយ ។  ឃ∼ ទសសនវជ (Philosophie) ិ ជ ៌ កងវបបធមៃនជតនមយ ៗ ុន ិ ី ួ រតូវែតមនទសសន ់ ឹជ ិ ិ ុន ិ ញ ុ ំ ូ ម ជ ់ ំ ិ វជជរបដបសញង រតះរះកងវចរណញណ េហតេនះ បនជដបងែខរែតងភបគនត ិ ជ ំ េទកងសលបះ ឬកងជេនឿ កងទេនៀមទងអស់ គថ េបេធអី វ ៗ សទែតរកនយកងេនះ ំ ំ ័ ុន ិ ុន ុន ឺ  វ ុ ធ ុន សន ិ ុំ វ ម ័ ពរពមេធេដយគននយេឡយ ។  ទ ់ បនបមក  ិ ំ េយងខតខបញលរទសរពះពទ ធ ែដល ូច ឹ ីដ ុ ិ ជ ំ ំ ុ ជេគលទសសនវជធបផតកងេលកុន ៌ មកកងអរយធមេយង ុន  តងពពទពិ វចរណរហតដល់ ំ ី ុ ធ ិ ៍ ូ ំ ទេនៀមរបៃពណពទនយម ី ុ ធ ិ េហយែដលសពៃថង  វ ទសសនវជេនះ ិ ជ ព ់ ព ់ ុន ទទលឋនះខងខសកង ួ សននចតជនជតែខរេយង ។ ដ ិ ត ិ ម  ង∼ វទយសរសត (Sciences) ិ   ិត ់ ូ ំ ់ េបេមលែតបនចហកដចជែមកធងសខនេនះ ម ុន ៌ គនកងវបបធមជតេយងេទ ិ  ែតេបសេងតឲយេរជ  ក េយងេឃញពបរណកល   ី ុ វទយសរស ត ិ ម ុទ ល ំ ់ ែខរមនសនះខងណសភសតងេនកងបេចកេទសៃនសបតយកមរបសទអងរ ុដ ុន ច ថ ម គ ដចជករ ូ ូ ី ់ គរែផនទហតេដ ករេលកែផនថម  ករសេធថម ល វ ល ់ ឆកថម វ ៉ នងករេធបរត ិ ំ ឺល បភេពញ របសទ ។ល។ ២– អំពករផសយ (Publication-Diffusion) ី ក ក ំ កលណបងបេងតបនជចេណះេចះដងរចេហយ ឹ ួ  េតងមនមេធយបយសរមប់ ូ ំ ំ ផសយ នវចេណះទងេនះេទៀត គមន ៖ ឺ ក∼ អកសរសលប ៍ (Littérature) ិ អកសរសលប ៍េនះ ិ ំ េពលសេដេគលមតទេទ ិ ួ ់ ំ ី ំ ែដលកតរតអពចេណះវជ ិ ជ ់ ៉ េហយផសយេចញតមវធតកែតងេរចនែបបយងគឺ ៖  ិ ី  តម ំ ករចងចត ៗ គន ិ ់ ន ករនទនរបបគ ំ ករសែដងកយវករ ិ ករសរេសរ ករអន ។ល។ ដេចះ ូ ន រគបចណចកងវបបធម៌ ់ ំ ុ ំ ែតងរបមលផេនកងអកសរសលបេនះជនចច ៍ េហតេនះបន ុន ូ ុដ ុន ិ ិ ុ ជេគរែមងចបអរមណណស់ ់ ម ៍ េលអកសរសលប ៍  ិ ់ កលណេគចងយលចបសនវអរយធម៌ ់ ់ ូ ់ ់ ៌ របសជនជតណមយ ។ ែមកធងេនះមនេរចនណសេនកងវបបធមេយង ួ ដចជេរឿង ិ  ុន  ូ
- 7 - េរពង េរឿងរបឌត េរឿងែបបឧបេទស (Didactique) ។ល។ ែដលមនចរទកកងសរស ឬ ិ ុ ុន ត ំ រកង គមរ កបនខតេផសង ៗ ផង ។ ីព ួ ន ខ∼ សលបះ (Arts) ិ ិ ំ សលបះជករសែដងេចញនវមេនសេញតន ូ ច នងលកណះ ិ ខ ិ ់ ចរយរបសមនសស ុ េហយែដលេកតេឡងរពមគជមយមនសសែដរ ។    ន ួ ុ ែខរេយងបនយក ម  ចតទកដកបផត តងពេកតជជតមយនងេគមក ដចមនភសតងេនកងចបបរចស់ ៗ ិ ត ុ ់ ំ ុ ំ ី  ិ ួ ឹ ូ ុដ ុន ់ ំ ់ ន ុ ់  របសអករសកជនេដម មនរគុដិ ំ ន រែសងទេនសង ំ រេគះអែរង ំ ុ នងបទែបបទនកេរចៀង ិ ូ ់ ឬកបរកបចរចនជេដម ។  ួ ិធ ៌ ី េរកយែដលបនទទលឥទពលអរយធមពបរេទសខះមកេទៀត ល សលបះេយងករកចេរនជលដប់ ិ  ៏ ី ំ  ំ ់ រហតដលបនេឈះថជ ូ ម ៍ ូ ៌ សសនសមបណេទេដយ ិ ុន ំ ំ ូ ិ ុ ូ ៌ សលបះ កងចេណមរបេទសទងឡយេនភមភគចងបព ។ គ∼ អកសរ-ភស (Ecriture-Langage) អកសរ នងភសមនមខងរផសយនវ ិ ុ ូ ៌ ំ ់ វបបធមសខនជងេគ េរពះថ ំ ូ ជដបង នងឲយជនជតខួ ន ឹ ិ ល ជ ់ ូ ំ េរកបជញកនវចេណះវជ ិ ជ ែដលមនមកេហយេនះបន  ទលែតបេងតពកយសដឲយមនរគបរគន់ ់ ក ំ ី ់ នងេធជតអកសរ ិ វ ួ  ់ េរបរបស់បនរគបសពផង វ  ំ េទបករផសយចេណះេនះ មនឯកភពល អ ំ រពមទងទទល ួ ផលបនជទេពញចតត ី ិ េដយេហតអកសរនងភសេនះ ុ ិ ង ់ ិ អចរលដលេទឆយរគបទសទី ំ ំ ឥតកបងេឡយ ។  ័ អរសយេហតេនះ ុ បនជមនសសេដមែខរេយង ុ  ម  បនបេងតពកយ ក ិ ័ នយយរបរសយ ់ ន ំ ី ុ ៌ ទកទងគបនតងពមនអរយធមឥណឌ ចលមករសកេយងេទេទៀត ូ ុ  លះេរកយមក ុ  ក ់ ូ ំ ី ិ េទបបេងតបនជអកសរសរមបសរេសរផសយនវសដនងភសេនះឲយបន ់ េពញេលញ ែដលអចកតរតទកជលកខណបន ។ ុ ខ ឌ ឃ∼ ពត៌មន (Information) ិ ី ៌ វធផសយតមរយះពតមនេនះ ពេដមមក ី  ុំ ូ ពសវ ិធ ុ៉ ម មនឥទពលបននេទ ៌ េរពះពតមនដងឮេទណមកណ ឹ បនែតតមរយះអកេពល ន អកនយយេដយមត់ ន ិ ុ៉ ត បែនេនបចបបនេនះ ុច ន ៌ ពតមនេនរបេទសេយង  ៏ ី ំ  ូ ករកចេរនដចគ ន ឹ ៌ នងពតមនេនរបេទសននែដរ ដចជេសៀវេភរទសី ដ ូ ឹ ទសសនវដី ដ ៌ សរពតមន វទយុ ិ ទរទសសន៍ ។ល។ ូ ៣– អំពករអនុ វតតន៍ (Application) ី េរកយពករបេងត ី ក នងករផសយេនះេហយ ិ  េគរតូវែតេរបករអនវតន៍  ុ ត េនមនករ ុ ត ៍ ៌ ុន គ ិ ិ ី ុ ត ៍ អនវតនៃនអរយធមកងសងមជតេទៀត ។ វធអនវតនេនះ េគរកេឃញថេតេគអនវតតម   ុ ិត
- 8 - ផវណខះេនះ គឺ ៖ ូល ល ក∼ ទំេនៀមទំលប់ (Mœurs et Coutume) ំ កលបេងតបនជជេនឿេហយ ក៏ ក  ផសយេចញបនជករចលចតអមយេឡង ។ ូ ិ ត ីវ ួ  ន ុ ំ ន ំ ិ អករសកនគយកេគលគនតឬរទសេនះមក ឹ ីដ ល ់ ់ ួល ទមបមកេរបកងជវភពរបសខន  ុន ី រហតេទជទេនៀមជបលប់ ូ ំ ់ ុំ ពងយនងរលបរលយ ឹ ុ បនេឡយ  ូ ិ ី វ ុ ន ់ ដចជពធែដលេគេធកងកររបកកទរក អពហពពហ៍ ៍ ិ បជសព ូ ជេដម  ឺ ំ ល ់ គជទេនៀមទមបេនះេទៀត ែដលជករផតជបនវរបភពអរយធម៌ េទកងកររសេនរបស់ ិដ ់ ូ ូ ុន ់ ំ ី ី ់ ំ អករសកសមញទេទ តងពទរកុងដលែរសចករ ។ ន ុ ញ ូ ខ∼ ករសកស-អប់រ ំ (Enseignement-Education) ិ ជនជតេយងយកចតទក ិ  ិ ត ុ ដកណស់ ់ ុន ិ ច ហ ់ ិ ំ ីន ន កងកចបងតបេរងៀននងែណនគគឲយបនលរបេសរ ។ អ  េគរកេឃញដនជ  េរចនបងញឲយេយងដងថ ហ ៌ ករសកសេកតមនកងអរយធមេយង ទ ់ ន ី បនបគពករេកតមន   ឹ ិ  ុន   ំ ៌ ំ ចេណះនមយ ៗកងអរយធមែដរ ។ បនេសចកថ កលណចេណះវជណមយេកតេឡង ី ួ ុន ីដ ិ ជ ួ   បនភម ល ិ ល ួ ំ មនករសកសភមមយរេពចេនះែដរ េហយេបេឃញមនឧតមគតណរបៃព    ត ិ ៏ ់ ់ ំ ួល េគករតងរតបអបរខនឯងឬអកជតខង ន ិ េនេពលភមេនះែដរ ល បែនករសកសនងអបរ ំ ុ៉ ដ ិ ិ ់ ំ ់  ជននេដម េរចនេធតមពកយទននផលមត់  វ ូ ម ទ ់ ឬតមសរសសករតេនេដយវតអរម ត ឹល ឹ ត វ ិ  ់ ន ់ ៌ េផសង ៗ ។ េនរគសពៃថ ង ករសកសអបរ ំ បនេឡងដលថកទី ១ ៃនវបបធមេយង េដយ ់   ់ ិ ី ត ័ មនេរបរបសវធសរសសមយថរតមរតូវផង ។ ីម ឹ គ∼ ែលបង-កឡ (Jeux-Sport) ី ជអែងងេហយ វ  ជនជតែខរបនបេងតែលបង ិ ម ក   ៉ េរចនែបបេរចនយង ់ ំ សរមបលែហករអផសក ុ ហ ់ ំ ំ នងបងតខងកយសមបទឲយបនមទល អ ឹ ែលបងទងេនះេនេពលបចបបនខះកកយេទជកឡសខន់ ៗ េដយមនបញលែថមនវវធី ំ ុច ន ល ៏ ល ី ំ ូច ូ ិ ត ំ  សរសទេនបថីម ។  គ ់ ែលបងែដលេយងសមលបនថមនមកយរេហយេនះ ូ  ដចជ ូ ែលបង ទញរពរត ឹ េចលឈង ូ ់ ទលអែរង វយកនេគល ូ ់ ទតសី របដល់ េបកចបប់ ំ គន ុ ំ  ល ល ី ៉ ដបង ។ល។ េហយែដលសពៃថេនះ មនខះែរបកយេទជកឡយងសទសធ ។ វ ង ុ ធ · · ·
- 9 - ទពរ∼ ែផនកសងគមធម៌ ីពីរ (Domaine Social) ន ៌  វ ់  កលណែផកវបបធមេកតមនសពរគបេឡងេហយ  ខងសងមធមករតូវែតលតលស់ គ ៌ ៏ ូ ់ ទ ់ តកែតងេឡងជបននែដរ ុ៉ ត   បែនេបេមលតមរបវតសរស ត ិត េយងេឃញថ ំ ូ កងេពលដបង    ុន ៌ ម ៏ ំ  ់ សងមធមែខរកចេរនណសែដរ គ ័ ល ់ ួល ំ ែតេនសមយរតូវធកខនេដយអណចសរងម គ េយងក៏  ់ ់ ទ បតបងេសរែតអស់ ។ ែមកធងេនះេយងេទបែតសងេឡងវញេនេពលបនឯករជយេហយ    ិ  ដចជ ៖ ូ ១~ អំពសងគមវធី (Sociologie) ី ិ ឺ ិ ់ ិ ិ គជែបបបទសកសសរមបពនតយសេងតផង នងរបតបតផង នវគេរមងករខង ៖ ក ិ ិ ិត ូ ក∼ េសដឋកិចច (Economie) េពលគករែសងរកផលតផល ឺ វ ិ  ី ដ ់ ូ េដមបផលជនសងម គ ិ ូ ់ ់ ជតនវេភគរទពយសរមបរទរទងរបេទស ំ ឺ េបនយយឲយចគធនធនជតមនពធនធន  ិ ិ ី ម ិ ូ ់ ធមជតរហតដលករសបនថី ម ៗេទៀត ។ ថ ខ∼ សងគមកចច (Sociale) ិ ំ ករេរៀបចឲយមនរេបៀបេរៀបរយ នងមេធយបយកង ិ ុន អជវកមេផសង ៗ ៃនមនសសកងរបេទស ី ម ុ ុន ំ ុ ួ ូ ំ ូ រពមទងឲយមនករសខរសលបនទលទលយកងុន ជវភពផង ី ដចជឲយមនមនរពយបលជមឺ ង ូ ីទ ់ មនករទកទងគបនរសល ន ួ មនេរគឿង បរេភគ-ឧបេភគរគបរគន់ ។ល។ ិ ់ គ∼ នេយបយ (Politique) លបចកចកលរគបែបបយងសរមប់េដះរសយបញ ិ ិ ច ់ ៉ ហ ជតិ នងរះរកផល ំ ទងខងផវចត-ផវសមរះ ដ ់ ផលឲយរបេទសជតមនកតយស េដមប ី ឹ ិ ូល ិ ត ូល ភ ិ ិ ិត  ឲយរសបនងេសចករតូវករចបច់ ឹ ីដ ំ េដយមនតងជែផនករជកលកសរមបេធឲយបនថុ កំ ំ ់ ់ ់ វ ំ ុន ំ ិ ិត េថងទងកងរបេទស ទងកតយសឯេរករបេទស ។ ក ឃ∼ នតសរសត (Juridique) ី ិ ់ ល ់ ់ ខ ័ ឌ ុន ចបបទមបសរមបជលកខណកងកររបតបតិ ត ៃន ិ ំ  ី ិ ៌ ឹ ដេណរជវតឲយបនយតធមរតមរតូវល អ សមរមយជរបេទស ជសញតកងមហសងមមយ ។ ុ ិត ជ ិ ុន គ ួ ់ ឋ ី ់ ឧ. ចបបរដបបេវណ ចបបរពហទណ រដធមនញញ ។ល។ ម ឌ ឋ ម ុ ២~ អំពសងគមសមរះ (Equipement sociale) ី ភ ំ ុ គ ់ គ ់ ់ េនះជចណចមយ ខងករផតផងជរបដបរបដ ឬែបបែផនែដលែចកេចញជ ៖ ួ ក∼ របដប់របដេរបរបស់ (Instruments) ៉ ់ ដចយងរបដបេរបកងរគួសរ ូ  ុន
- 10 - ំ ់ មនសពតអវជេដម  កងកចករបេងនផលមនេរគឿងឧសសហកមជេដម ុន ិ ច ក ម  ឬកររកសករ ពរសខភព មនឱសថជអទិ សរបជយបបនឲយសងមជតិ មនសរភពលរគបរគន់ ។ ុ ំ ់ ួ ំ ៉ គ ិថ អ ់ ិ ខ∼ វធី សរសតឬបេចចកេទស (Technique) ់ ់ ជែបបពតហតឲយមនរេបៀប ែបបែផន ិ ច ិ ំ ឬកចករឯកេទសពេសសេដយែឡកខងចេណរអមយ ីវ ួ ដចជេរគឿងចរក ូ េរគឿងយនជេដម ែដលសងមជតននេនបចបបនកលេនះ កពងែតរតូវករណស់ ។ ត  គ ិ ុច ន ំ ុ គ∼ របររកសុី-វជជីវះ (Métiers) ិ ជ ់ មខងរេដយែឡកៗពគសរមបែចកផលឲយ ុ ី ន ុ ់ មនសសរសេនបនរសលទៃទ ៗ ួ ី តមករបនរបសប់របសខនេដយទទលផលអពមខរបរ ុិ ់ ល ួ ំ ី ុ ួ ំ ទងេនះ ់ ់ ន េរពះេបគនមខរបរែចកដលមនសសរគបគេទ  ម ុ ុ ុំ ់ ូ ៌ គេនពទនមនករសមបណ ឺ សបបយែដរ ។ ៣~ អំពសងគមនមណ (Structure sociale) ី ិ ម ់ រតងេនះជករែចកនទគ ី ន េដយរកុមៗ េដមបកសងជរកុម  ី ជពកសមគមមយៗ ួ ួ ់ ់ ល ំ សរមបចតករតមកមង កសងជតែដលែចកជ ៖ ិ ថ ថ ័ ក∼ សប័ន (Institutions) ែដលេហថសបនេនះ ល ំ ន គជវធរបរមកមងគ ែដល ឺ ិ ីួ ួ េគេរៀបចឲយមនជអងករទទលមខករគតខងវឌឍនធម៌ជូ នជតរគបវសយ ំ គ ួ ុ ិ ិ ់ ិ ័ តមករចល ូ ចតៃនជនជតមយពកៗ ិ ត ិ ួ ួ មយរកុមៗ ួ ដចជអងករខងសងមកចច ូ គ គ ិ វបបធម៌ (មនសមគម) អងករខងនេយបយ (គណះបកស-រកុម-ចលន) គ គ ឋ ិ ៍ អងករខងេសដកចច (មនសហករណ- ៊ុ រកុមហន) ជេដម ។  ិ ខ∼ វណណ វភគ (Division Sociale) រេបៀបែចកងរសកមនសសេទតមរកុម ិដ ុ ុ ួ ី ួ ិ ់ ញតិ តមមខងរ តមធនធន ។ល។ ែដលមនសសពកនមយៗ នយមរបរកតមកររតូវ ុ ័ អធយរសយ ។ ុ៉ បែនត ំ  ករចេរនៃនមនសស ុ ែតងមនរេបៀបែរបរបួលកងវណវភគេនះេរចន ុន ណ ិ  ែដរ ។ ° ° °
របភពៃនអរយធម៌ែខមរ uv ល ់ ់ េយងធបយលមកេហយ   ែដលសគល់ េពញេលញជ «អរយធម៌» មយបន ំ ួ េរពះ ខ ់ ់ ជ ់ មនលកណះរគបរគនបញកឲយេឃញថ ៖  ករេចះដងដះេចញមកពជតេនះ ៗេដយ ឹ ុ ី ិ ខនឯងចបសរបកដ សរមបជេរគឿងសមលនវចេណះវជ ឬលកណះេសចកចេរនរបស់ ួល ់ ់ គ ់ ូ ំ ិ ជ ខ ីដ ំ  ជតិ ។ ៌ ម អរយធមែខរេយងមនរបរងេឡងបនចមងៗ  ូ  ិដ ដ មកជអែងងេហយ វ  េបគតតមរបវតិ-  ិ ត សរសេយងេឃញថ ត   ៌ ម ់ ដ អរយធមែខរចបេផមមនមក ំ ី ុ តងពមនរគសសតវតសេទេទៀត ។ ិ ត ៌ ំ ូ អរយធមដបងេនះ គជករមងករេចះដងេផសង ៗមន ឺ ឹ ភស េភង ល ំ ំ ចេរៀងទេនៀម ។ល។ ់ របសជនជតេដម ិ  គកលសមនធ ឺ ុ ព ់ ់ ឬរដរសី (Autochtones) ែដលរសេនរសបេលែផនដី ឋ  ែខរេយងដចជ ម  ូ គយ ួ ំ សែរ ័ ពរ ភង ន េហយែដលសពៃថពតែមនែតពកេនះ  វ ង ិ ួ េទជអក ន េនេដយៃរពហកដចពសវមនវឌឍនធម៌ ់ ូ ុំ ូ ិ ំ ិ៍ដ ៌ ែតជនជតទងេនះបនទកេករអរយធមឲយេយង ុ  េរចនរចមកេហយ ។ បែន ដ េរកយេពលែដលកសងបនជរបេឆមេហយ អរយធមេយងក៏  ួ  ុ៉ ូ  ៌  រតូវទទលឥទពលខះ ៗ ួ ិធ ល ំ ី ៌ អពអរយធមជនជតេផសង ៗ ិ ល ់ ូ ័ ែដលធបចលមកអរសយេនកង ុន រសកេយង ។ ុ  េរពះជធមត ម មនសសបរណឬសពៃថង ុ ុ វ សទែតរតូវករបញលបែនម ុ ធ ូច ថ ករ ឹ ី ៉ ូ ីដ ជ ់ ំ ី េចះដងពេគឯងយងេនះ ដចមនេសចកបញកតេទ អពរបភពែដលចលមក ៖ ូ ក∼ របភពឥណឌ ៌ ឌ ៌ ល ំ ល អរយធមឥណជអរយធមខងក េរពះមនមកកងអណចរកឥណជេរចនសតវតស ុន ឌ  មនរគសសករជបនឆងចលកងរបេទសេយង ុ ិ ដ ល ូ ុន  ម ៍ តមរយះរពហណេកណនយ ិឌ កលពី សតវតសទី ១ៃនរគសសករជ ិ ដ    ំ ី េហយបនផសយពសេពញេលរបេទសេយងតងពកលេនះ មកដចជ ូ ំ ឹក ភសសរសត លទសសន ិធ ំ នងទេនៀមជេរចន ិ  ំ ែដលកយេទជទេនៀម ល ល ់ ញ ់ ន ទមបសមញរបសអករសកេយង ុ  ុ ួ ម ៍ ំ េដយេហតពពករពហណទងេនះ បនេឡងជកសតយ  រគងរជយេលទកដី ។  ឹ ខ∼ របភពចន ិ ៌ ិ ់ ុ ់ ី តមករសេងត អរយធមចនបនចលមកកនរសកេយងចបពសតវតសទី ៣ ឬទី ៤តម ក ូ 
- 12 - ៍ ំ ំ ិ រយះពពកអេនរបេវសនជតចនែដលនទនញេចញចល ួ ត ិ ិ ូ េហយខះកមកតងទលេនជប់  ល ៏ ំ ី ំ លបនងរសកេយង រពមទងមនរបពនកូ នពរងីករគួសរ េហយបងត់ ហកហនអរយធម៌ ់ ឹ ុ  ំ ធ  ហ ឹវ ឺវ ិ ិ ់ ល ដ ិ ឺ ំ ល ់ ់ ចនតមរយះរកុមញតរបសខនបនចមង ៗ ជពេសស គទេនៀមទមបសរមបរបតបតកង ិដ ិ ិត ុ ន ួ ់ ំ ង ិ ំ កររសេនរបចៃថនងជេនឿេផសងៗេរចនេទៀត ។  គ∼ របភពបសចិ មរបេទស ៌ អរយធមេនះ បនហរចលមករសកេយង ូ ូ ុ  េនចងសតវតសទី ១៩ ុ ល ំ ែតមនឥទពលខង ិធ កណស់ ល ់ ួ ួ ន ំ េរពះជបមកជមយពកអកមនអណចេធជអណពយបលរបេទសេយង ។ វ  េហតេនះ ុ ៉ ័ េទបមនសនះយងរហស  ុទ នឲយេយងេរសយកសជវធម៌ ំ   ុ ី សេលៀកបពក់ ំ ំ នង ិ ិ  ់ ី ំ  ែបបបទសលបះខះ ៗពពកេនះ េហយកនែតរកចេរនេឡង រហតសពៃថេនះ ។ ល ី ួ  ូ វ ង ឃ∼ របភពេផសង ៗ ឺ  ំ  ៌ ែដលេហថរបភពេផសង ៗគេដមកេណតែមកធងខះៃនអរយធមេយង ល  ឆងមកពរសក ល ី ុ ិ ុ ល ់ ័ ន ី ំ ់  ជតខងឬរសកេទសែដលធបបនរបរសយគកលពជននេដម ដចជជតិ ូ ជវ ៉ មេឡ មន េសៀម លវ យនជេដម ។ ករឆងចលពពកេនះ ួ  ល ូ ី ួ  ំ ំ េរចនែតជពកយសដី ឬទេនៀម បនចបនចកងជវភពសមញញ ។ ិដ ួដ ុន ី ផលែដលឆងចលមកេនះ ល ូ ូន ិ ំ ជថរែដលជនជតទងេនះ ំ ៉ ៌ ់ បនេរកបយកផលពេយងេទបបនអរយធមេគរកសែរកលែដរ ។ ី  ដេចះ ូ ន  ជ ់ េយងបញកបនថ ី ៌ ំ   ់ េទះបជអរយធមកេណតេដមរបសេយង  រតូវទទល ួ ិធ ៌ ី ី ឥទពលអរយធមពទននេរចនរបភពដចេពលមកេហយ  ូ  ថ ៏ មកបែនមផងកមន ៏ កេយងេន  ួ ខ ិ  ់ ែតមនលកណះមយជលកណះជតេយងឥតឲយបតបនេឡយ ខ   ៌ េហយអរយធមននេនះ ់ ំ ់ វ ៌  ់  ឹ ់ ុ៉ រគនែតជរណបសរបេធឲយអរយធមេដមរបសេយង រតែតមនរទងរទយលេឡងបេណះ ។ អ  ណ ុ   ួ គ ់ េហតេនះេទបេយងទទលសលបនថ ៌ ួ ់ ់ ល ែខរមនអរយធមមយជករបកដរបសខួ ន ម ុំ ពែមន េទបែតយកែបបតមេគេទ   ិ៍ដ ំ ់ ៌  េហយេករសណលអរយធមេដមេនះ អករបជសពៃថទទល ន ញ វ ង ួ គ ់ ់ ន សលរគបគ ៌ ូ ឱយេឈះថអរយធមអរស-អសុ ី (Austro-Asiatiques) ម តូ ំ ែដលមនកេណត  ៉ ុី ិវ េដម េនេលែដនដនន ជេកះ ជេរជយ េនតមសមរទបសហក ែដលផយឆយពី ុ   ី ុទ ង ៌ ឺ ុ៉ ំ ឺ ុ៉ អរយធមឥណ-អរប (Indo-Européennes) ែដលមនកេណតេនឥណ នងអរប ។ ូឌ  ឌ ិ Ê Ê Ê
េគលនិយមៃនអរយធម៌ែខមរ {| ៌ ម កងអរយធមែខរ េបេដញេដលសេងតេទជពក ជរកុមតមេគលនយមេផសងៗគ ុន  ក ួ ិ ន េនះ េគអចែចកេចញបនជបនែផក ឬបនចលន ដចតេទ ៖ ួ ន ួ ូ ១∼ រពហមនយម (Brahmanisme) ិ ២∼ ពុទនយម (Bouddhisme) ធ ិ ៣∼ េខមរនយម (Khmérisme) ិ ៤∼ បរេទសនយម (Influence étrangère) ិ ់ បនជេគរបបនថ ំ អនភពៃនេគលនយមទងេនះ ុ ិ ជេគលនយមៃនអរយធម៌ ិ េយងបន  ៌ ម េរពះកងវបបធមែខរ ុន ៉ ់ ូ ់ ំ បនបងញយងចបសនវករដតជបលយឡេដយ ហ ិ ំ ិធ ំ ទេនៀមៃនឥទពលទងេនះជដរប ដចមនេសចកអធបបយតេទេនះ ៖ ូ ីដ ិ ១∼ រពហមណនយម ៍ ិ ិ ក ៌ ម ួ ល ់ ិធ ម ៍ េគលនយមេនះបនបេងតវបបធមែខរឲយេដកដលេទតមទមបៃនលទរពហណ ដច ូ ជករេចទនងករេដះរសយេផសង ៗ ិ កងបញវបបធម៌ ុន ហ ិ គ ៌ ុ ធ ឹ នងសងមធមសទសងែតយក ំ ម ៍ ទេនៀមរពហណមកផស ំបញលជដរប ។ ូច ិ ុ៉ មនែតបេណះណ ចលនេនះបនរជបចលកង ូ ុន ដ ិ ត ម ់ សននចតែខររគបៗ គន តងពសមយែដលែខរេយងនយមរប់អនលទរពហណពសតវតស ំ ី ័ ម  ិ ិធ ម ៍ ី ់ ទី ១ ដលទី ១៤ ៃនរគសសករជ ។ ិ ដ ២∼ ពុ ទនិយម ធ ុ ធ ិ ល ់ ពទនយមបនមកផសេវនពរពហណនយម ី ម ិ ់ ំ ី ចបតងពសតវតសទី ១៣ ៃនរគសសក ិ ត រជ ឺ ម ូដ ់ ី ិធ ម ៍ គជេពលែដលែខរបរករេគរពរបអនពលទរពហណ មកពទសសនវញ ។ ុ ធ ិ ឱវទរពះពទបនរជួតរជបចលមកកងសននចតែខរគនសលមក់ ុ ធ ូ ុន ដ ិ ត ម ម ់ ន បណលឲយែខរេយង ដ ម    ់ េរជសេរសយកទសសនះរបសរពះពទ ធ ុ វ ួដ ដ ុ ន ៌ ម មកេធជករផចេផមកងវបបធមែខរ ។ ដេចះ ូ ន បញហ រគបែបបកងអរយធម៌ ់ ុន ំ ំ ិ ចលនេនះសអងយកេគលគនតរពះពទ ធ ុ មកេចទនងេដះរសយ ិ ទងអស់ ដចជករេជឿកម-ផល ជេដម ។ ំ ូ ម  ៣∼ េខមរនយម ិ េគលនយមទី ៣ េនះ ិ ល ី ុ ុំ ែបកពមនៗ េដយពបនយកេគលពលទណ ី ិធ ឬសសន ណេឡយ  គជរបឌតតមករណ ឺ ិ ៍ ល ់  ិ ់ ែដលេគធបេឃញពតជកែសងកងសងមជតែខរែត ដ ុន គ ិ ម
- 14 - មង ។ ដ គថ ឺ េបរសកេទសេយងជបរបទះនងបញអី វ ៗ  ុ  ួ ឹ ហ ហ ៏ បញេនះកបនជករផចេផម ួដ ដ ំ ិ  ហ ុន ៌ ឹ គនត កេកតជបញកងវបបធមនងសងមជតេឡង ។ គ ិ  ដេចះ ូ ន បញែដលេកតកងេគល ហ  ុន ិ ុំ នយម ពមនរេបៀបជអចរយ (Merveilleux) េឡយ គសទសងែតជភពពតែមនែទនែដល ិឆ  ឺ ុ ធ ឹ ិ ឹ ី ំ រសបេទនងេលកយសចះ (Réel) ទងរសង ។ ច ុ ៤∼ បរេទសនយម ិ េគលនយមេនះ ិ ំ ់ ំ ិ សេដដលេគលគនតេផសង ៗ ុំ ម ៍ ែដលពរសបតមលទរពហណ ិធ ុ ធ ំ ុ ធ ់ ម ល ់ សសនរពះពទឬជទេនៀមសទសធរបសែខរែដលធបមនមក ។ របេទសេយង  េទបែត  ិ   ម ល ់ ួល ំ មនេគលនយមេនះេកតេឡង កងរវងែដលរបេទសែខររតូវធកខនរគរគ េហយបរេទស ុន  ំ ំ ិ ុ៉ ល ំ ល នយកេគលគនតពរសកេគមកផសយបញល ។ បែនដ េគលនយមេនះមនឥទពលខងក ី ុ ូច ិ ិធ ់ ន េរចនណសកងេពលបចបបនន េរពះមនសសទេទកងសកលេលក េរចនចលចតេគល  ុ ុច ុ ូ ុន  ូ ិ ត នយមែបបេនះ ។ ិ  ់ សពៃថេគេឃញេនសលេគលនយមេនះពសេពញ វ ង ិ ដចជខងសជវ- ូ ុ ី ធម៌ សេលៀកបពក់ សលបះរែរក . . . . . . ។ល។ ំ ំ ិ ំ ិធ ិ ំ ួ ៉ ឥទពលៃនេគលនយមទងបនយងេនះ ់ ុន ៌ ម ំ ូ បនចលជបកងអរយធមែខរទងមល ូ នង ឹ ួ ៏ ុំ ដករបេឡះេចញេគលណមយកពបន ់ េរពះសពៃថេយងនយមរបថ វ ង  ិ ជអរយធមផល់ ៌ ទ របសេយង េហយរលយចលកងទេនៀមទមបរសេន ជអចៃរនយ៍ េទេហយផង ។ ់   ូ ុន ំ ល ់ ់ ិ ត  C C C
អំពីភសែខមរ rs ក∼ េសចកដេផដ ម ី ល ី ំ ឹក ពកយ «ភស» កយមកពសរសត ំ ែរបថសដី ឬករេពលបេញញ ច ឬករសែមង ដ ិ ់ ័ កយវករឲយយលនយ ។ ដេចះ ូ ន វ ំ ួ មនសស ឬ សតទងពង ុ ័ ែតងមនភសរបរសយគជ ន ធមត ម ដចជមនសសេចះនយយគ ូ ុ ន ក ់ ែឆបកកនយ សរកែរសក ........ ។ ែខរេយងមន ិ ុទ ិ ម  ភសមយរបចជតិ តងពមនរគសសករជេទេទៀត គេកតមកពពពកអករសកេដមរបស់ ួ ំ ំ ី ុ ិ ត ឺ  ី ួ ន ុ   ់ េយងែដលរសេនតមភមិ ូ រសកតច-ធ ំ ុ ូ ់ ដចេដចពគ ី ន រហតរបរមគបនជអណចរក ូ ួ ួ ន ់ មយ េនកងកររគបរគងរពះនង លវ-យី ឬ រពះនងនគេសម ។ ួ ុន ី ី ខ∼ អំបូរៃនភស េដយសរេនកងសកលេលកេនះ ុន មនភសេផសងៗ គេរចនេពក ន  អករបជបន ន ញ ំ ំ ំ ់ របមលគចងរកងកបផតមពកតមរកុម ែដលមនលនរបហករបែហលគ គឺ ៖ ូ ន ួ ុដ ួ ន ១∼ អំបរឥណ-អឺរុប (Indo-Européennes) បនដលភសតនរបសពពកឥណ ែដល ូ ូឌ ៉ ់ ីដ ់ ួ ឌ ី ំ ឹក េចញមកពសរសត-បលី ់ ួ ឺ ុ៉ នងរបសពកអរប ិ ំ ែដលែបកេចញពី ឡតង-រកក ិ មកជមល ូ ដន ។ ឋ ២∼ អំបរេសមទក (Sémitiques) ូ ី ិ បនដលភសអរ ំ ់ ែដលែបកេចញមកពរគម ី ភសននកងភមភគអរប់ ឬភមភគមធយមបពសពៃថេនះ ។ ុន ូ ិ ូ ិ ូ ៌ វ ង ៣∼ អំបរ អូរសត-អសុ ី (Austro-Asiatique) ូ ូ ់ បនដលភសអកេនភមភគអសខង ន ូ ិ ុី ូ ិ ៉ ុី ិវ ំ ូ តបង ឬេនជតខងមហសមរទបសហក ។ អបរេនះ មនែបកជសខតចេរចនេទៀតគឺ ៖ ុ ូ  – មេឡយូ-ប៉លីេណសុ ី (មេឡ-ហលពន, ហៃវ ..... ) ៉ ូ ៉ ី វ ី ីវ – មន-ែខមរ (ែខរ ភម លវ មន, ...... ) ម ូ – ៃថ (េសៀម យន ចន, ...... ) ួ ិ គ∼ លកខណះៃនភសែខមរ ឹ ់ ែដលនងរបជភសមយបន ួ លះរតែតមនលកណះចបសលស់ ុ ខ ់ ់ ួល ជរបសខន ទ ់ ួល េដយែឡកផលខនេយង ។  ិ ី ី ខ ់ ឯវធសេងតពលកណះេដយែឡករបសេយងេនះ ក  រតូវសកស ិ តមែបបេនះ ៖
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ

Recommended

7 වන ඒකකය - පද්ධති විශ්ලේශනය හා පිරිසැලසුම
7 වන ඒකකය - පද්ධති විශ්ලේශනය හා පිරිසැලසුම7 වන ඒකකය - පද්ධති විශ්ලේශනය හා පිරිසැලසුම
7 වන ඒකකය - පද්ධති විශ්ලේශනය හා පිරිසැලසුම
Mahesh Kodituwakku
 
миний шүлгийн анхны ном
миний шүлгийн анхны номминий шүлгийн анхны ном
миний шүлгийн анхны номHurelchuluun Baasansuren
 
Motion Infographic
Motion InfographicMotion Infographic
Motion Infographic
kulachai
 
10т хэтрүүлэн нэмэх, хасах
10т хэтрүүлэн нэмэх, хасах10т хэтрүүлэн нэмэх, хасах
10т хэтрүүлэн нэмэх, хасах
Saranch
 
эцэг эхчүүдэд зөвлөмж
эцэг эхчүүдэд зөвлөмжэцэг эхчүүдэд зөвлөмж
эцэг эхчүүдэд зөвлөмжjobshig
 
ระบบฐานข้อมูลเบื้องต้น
ระบบฐานข้อมูลเบื้องต้นระบบฐานข้อมูลเบื้องต้น
ระบบฐานข้อมูลเบื้องต้นTophuto Piyapan
 
Unshuulj Surgakhui
Unshuulj SurgakhuiUnshuulj Surgakhui
Unshuulj Surgakhui
Багшийн мэргэжил дээшлүүлэх институт
 
сюжетті рөлдік ойындар
сюжетті рөлдік ойындарсюжетті рөлдік ойындар
сюжетті рөлдік ойындар
Asem Sarsembayeva
 

Recommended

7 වන ඒකකය - පද්ධති විශ්ලේශනය හා පිරිසැලසුම
7 වන ඒකකය - පද්ධති විශ්ලේශනය හා පිරිසැලසුම7 වන ඒකකය - පද්ධති විශ්ලේශනය හා පිරිසැලසුම
7 වන ඒකකය - පද්ධති විශ්ලේශනය හා පිරිසැලසුම
Mahesh Kodituwakku
 
миний шүлгийн анхны ном
миний шүлгийн анхны номминий шүлгийн анхны ном
миний шүлгийн анхны номHurelchuluun Baasansuren
 
Motion Infographic
Motion InfographicMotion Infographic
Motion Infographic
kulachai
 
10т хэтрүүлэн нэмэх, хасах
10т хэтрүүлэн нэмэх, хасах10т хэтрүүлэн нэмэх, хасах
10т хэтрүүлэн нэмэх, хасах
Saranch
 
эцэг эхчүүдэд зөвлөмж
эцэг эхчүүдэд зөвлөмжэцэг эхчүүдэд зөвлөмж
эцэг эхчүүдэд зөвлөмжjobshig
 
ระบบฐานข้อมูลเบื้องต้น
ระบบฐานข้อมูลเบื้องต้นระบบฐานข้อมูลเบื้องต้น
ระบบฐานข้อมูลเบื้องต้นTophuto Piyapan
 
Unshuulj Surgakhui
Unshuulj SurgakhuiUnshuulj Surgakhui
Unshuulj Surgakhui
Багшийн мэргэжил дээшлүүлэх институт
 
сюжетті рөлдік ойындар
сюжетті рөлдік ойындарсюжетті рөлдік ойындар
сюжетті рөлдік ойындар
Asem Sarsembayeva
 
บทนำเกี่ยวกับจิตวิทยา Present
บทนำเกี่ยวกับจิตวิทยา Presentบทนำเกี่ยวกับจิตวิทยา Present
บทนำเกี่ยวกับจิตวิทยา PresentKobchai Khamboonruang
 
э.э ийн сх-лэх хичээл
э.э ийн сх-лэх хичээлэ.э ийн сх-лэх хичээл
э.э ийн сх-лэх хичээлschool14
 
Лекц 7 (Давталтуудын Си хэлэнд)
Лекц 7 (Давталтуудын Си хэлэнд)Лекц 7 (Давталтуудын Си хэлэнд)
Лекц 7 (Давталтуудын Си хэлэнд)
Мөнхбаярын Цэцэнцэнгэл
 
Зөв хүн
Зөв хүнЗөв хүн
Зөв хүн
О. Энхтамир
 
Д. Бямбажаргал - ЦАХИМ ХАРИЛЦААНЫ ТУСЛАМЖТАЙГААР БАЙГУУЛЛАГЫГ ОНОВЧТОЙ УДИРДА...
Д. Бямбажаргал - ЦАХИМ ХАРИЛЦААНЫ ТУСЛАМЖТАЙГААР БАЙГУУЛЛАГЫГ ОНОВЧТОЙ УДИРДА...Д. Бямбажаргал - ЦАХИМ ХАРИЛЦААНЫ ТУСЛАМЖТАЙГААР БАЙГУУЛЛАГЫГ ОНОВЧТОЙ УДИРДА...
Д. Бямбажаргал - ЦАХИМ ХАРИЛЦААНЫ ТУСЛАМЖТАЙГААР БАЙГУУЛЛАГЫГ ОНОВЧТОЙ УДИРДА...batnasanb
 
Хүүхэд хөгжүүлэх үйл ажиллагаа 2014он
Хүүхэд хөгжүүлэх үйл ажиллагаа 2014онХүүхэд хөгжүүлэх үйл ажиллагаа 2014он
Хүүхэд хөгжүүлэх үйл ажиллагаа 2014онchimgee_s99
 
Baga angi2
Baga angi2Baga angi2
Baga angi2
Багшийн мэргэжил дээшлүүлэх институт
 
эцэг эхийн оролцоо
эцэг эхийн оролцооэцэг эхийн оролцоо
эцэг эхийн оролцооBadamsuren Byambjav
 
Их, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалд
Их, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалдИх, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалд
Их, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалд
Ankhbileg Luvsan
 
Хүүхдийн хөгжил төлөвшилд багш, сургалтын байгууллагын үүргийг дээшлүүлэх нь
Хүүхдийн хөгжил төлөвшилд багш, сургалтын байгууллагын үүргийг дээшлүүлэх ньХүүхдийн хөгжил төлөвшилд багш, сургалтын байгууллагын үүргийг дээшлүүлэх нь
Хүүхдийн хөгжил төлөвшилд багш, сургалтын байгууллагын үүргийг дээшлүүлэх нь
Сэтгэмж Цогцолбор Сургууль
 
บริการแนะแนว
บริการแนะแนวบริการแนะแนว
บริการแนะแนวwanwisa491
 
9,0 хоёр
9,0 хоёр9,0 хоёр
9,0 хоёрB_Noname83
 
Mongoilan eduction
Mongoilan eductionMongoilan eduction
Mongoilan eductionManduhai Nansaljaw
 
10b orgilbold
10b orgilbold10b orgilbold
10b orgilbold
Khishighuu Myanganbuu
 
сюжеттік ойындар картотекасы
сюжеттік ойындар картотекасысюжеттік ойындар картотекасы
сюжеттік ойындар картотекасы
Asem Sarsembayeva
 
ปัจจัยที่ส่งผลต่อพัฒนาการเด็กปฐมวัยไทย+ศูนย์อนามัยที่+5.pdf
ปัจจัยที่ส่งผลต่อพัฒนาการเด็กปฐมวัยไทย+ศูนย์อนามัยที่+5.pdfปัจจัยที่ส่งผลต่อพัฒนาการเด็กปฐมวัยไทย+ศูนย์อนามัยที่+5.pdf
ปัจจัยที่ส่งผลต่อพัฒนาการเด็กปฐมวัยไทย+ศูนย์อนามัยที่+5.pdf
60919
 
Bagshiin hugjil 7
Bagshiin hugjil 7Bagshiin hugjil 7
Bagshiin hugjil 7
Багшийн мэргэжил дээшлүүлэх институт
 
การสร้างเว็บไซต์คลังความรู้ดิจิทัลด้วย Google Sites
การสร้างเว็บไซต์คลังความรู้ดิจิทัลด้วย Google Sitesการสร้างเว็บไซต์คลังความรู้ดิจิทัลด้วย Google Sites
การสร้างเว็บไซต์คลังความรู้ดิจิทัลด้วย Google Sites
Dr.Kridsanapong Lertbumroongchai
 
хүн болох багаасаа
хүн болох багаасаахүн болох багаасаа
хүн болох багаасааBattsetseg1982
 
Teacher and parents
Teacher and parentsTeacher and parents
Teacher and parentsSaraa Tuvden-Ochir
 
អារ្រធម៌ខ្មែរ
អារ្រធម៌ខ្មែរអារ្រធម៌ខ្មែរ
អារ្រធម៌ខ្មែរVantha Kago
 
អារ្រធម៌ខ្មែរ
អារ្រធម៌ខ្មែរអារ្រធម៌ខ្មែរ
អារ្រធម៌ខ្មែរ
Vantha Kago
 

More Related Content

What's hot

บทนำเกี่ยวกับจิตวิทยา Present
บทนำเกี่ยวกับจิตวิทยา Presentบทนำเกี่ยวกับจิตวิทยา Present
บทนำเกี่ยวกับจิตวิทยา PresentKobchai Khamboonruang
 
э.э ийн сх-лэх хичээл
э.э ийн сх-лэх хичээлэ.э ийн сх-лэх хичээл
э.э ийн сх-лэх хичээлschool14
 
Лекц 7 (Давталтуудын Си хэлэнд)
Лекц 7 (Давталтуудын Си хэлэнд)Лекц 7 (Давталтуудын Си хэлэнд)
Лекц 7 (Давталтуудын Си хэлэнд)
Мөнхбаярын Цэцэнцэнгэл
 
Зөв хүн
Зөв хүнЗөв хүн
Зөв хүн
О. Энхтамир
 
Д. Бямбажаргал - ЦАХИМ ХАРИЛЦААНЫ ТУСЛАМЖТАЙГААР БАЙГУУЛЛАГЫГ ОНОВЧТОЙ УДИРДА...
Д. Бямбажаргал - ЦАХИМ ХАРИЛЦААНЫ ТУСЛАМЖТАЙГААР БАЙГУУЛЛАГЫГ ОНОВЧТОЙ УДИРДА...Д. Бямбажаргал - ЦАХИМ ХАРИЛЦААНЫ ТУСЛАМЖТАЙГААР БАЙГУУЛЛАГЫГ ОНОВЧТОЙ УДИРДА...
Д. Бямбажаргал - ЦАХИМ ХАРИЛЦААНЫ ТУСЛАМЖТАЙГААР БАЙГУУЛЛАГЫГ ОНОВЧТОЙ УДИРДА...batnasanb
 
Хүүхэд хөгжүүлэх үйл ажиллагаа 2014он
Хүүхэд хөгжүүлэх үйл ажиллагаа 2014онХүүхэд хөгжүүлэх үйл ажиллагаа 2014он
Хүүхэд хөгжүүлэх үйл ажиллагаа 2014онchimgee_s99
 
Baga angi2
Baga angi2Baga angi2
Baga angi2
Багшийн мэргэжил дээшлүүлэх институт
 
эцэг эхийн оролцоо
эцэг эхийн оролцооэцэг эхийн оролцоо
эцэг эхийн оролцооBadamsuren Byambjav
 
Их, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалд
Их, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалдИх, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалд
Их, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалд
Ankhbileg Luvsan
 
Хүүхдийн хөгжил төлөвшилд багш, сургалтын байгууллагын үүргийг дээшлүүлэх нь
Хүүхдийн хөгжил төлөвшилд багш, сургалтын байгууллагын үүргийг дээшлүүлэх ньХүүхдийн хөгжил төлөвшилд багш, сургалтын байгууллагын үүргийг дээшлүүлэх нь
Хүүхдийн хөгжил төлөвшилд багш, сургалтын байгууллагын үүргийг дээшлүүлэх нь
Сэтгэмж Цогцолбор Сургууль
 
บริการแนะแนว
บริการแนะแนวบริการแนะแนว
บริการแนะแนวwanwisa491
 
10b orgilbold
10b orgilbold10b orgilbold
10b orgilbold
Khishighuu Myanganbuu
 
сюжеттік ойындар картотекасы
сюжеттік ойындар картотекасысюжеттік ойындар картотекасы
сюжеттік ойындар картотекасы
Asem Sarsembayeva
 
ปัจจัยที่ส่งผลต่อพัฒนาการเด็กปฐมวัยไทย+ศูนย์อนามัยที่+5.pdf
ปัจจัยที่ส่งผลต่อพัฒนาการเด็กปฐมวัยไทย+ศูนย์อนามัยที่+5.pdfปัจจัยที่ส่งผลต่อพัฒนาการเด็กปฐมวัยไทย+ศูนย์อนามัยที่+5.pdf
ปัจจัยที่ส่งผลต่อพัฒนาการเด็กปฐมวัยไทย+ศูนย์อนามัยที่+5.pdf
60919
 
การสร้างเว็บไซต์คลังความรู้ดิจิทัลด้วย Google Sites
การสร้างเว็บไซต์คลังความรู้ดิจิทัลด้วย Google Sitesการสร้างเว็บไซต์คลังความรู้ดิจิทัลด้วย Google Sites
การสร้างเว็บไซต์คลังความรู้ดิจิทัลด้วย Google Sites
Dr.Kridsanapong Lertbumroongchai
 
хүн болох багаасаа
хүн болох багаасаахүн болох багаасаа
хүн болох багаасааBattsetseg1982
 

What's hot (20)

บทนำเกี่ยวกับจิตวิทยา Present
บทนำเกี่ยวกับจิตวิทยา Presentบทนำเกี่ยวกับจิตวิทยา Present
บทนำเกี่ยวกับจิตวิทยา Present
 
э.э ийн сх-лэх хичээл
э.э ийн сх-лэх хичээлэ.э ийн сх-лэх хичээл
э.э ийн сх-лэх хичээл
 
Лекц 7 (Давталтуудын Си хэлэнд)
Лекц 7 (Давталтуудын Си хэлэнд)Лекц 7 (Давталтуудын Си хэлэнд)
Лекц 7 (Давталтуудын Си хэлэнд)
 
Зөв хүн
Зөв хүнЗөв хүн
Зөв хүн
 
Д. Бямбажаргал - ЦАХИМ ХАРИЛЦААНЫ ТУСЛАМЖТАЙГААР БАЙГУУЛЛАГЫГ ОНОВЧТОЙ УДИРДА...
Д. Бямбажаргал - ЦАХИМ ХАРИЛЦААНЫ ТУСЛАМЖТАЙГААР БАЙГУУЛЛАГЫГ ОНОВЧТОЙ УДИРДА...Д. Бямбажаргал - ЦАХИМ ХАРИЛЦААНЫ ТУСЛАМЖТАЙГААР БАЙГУУЛЛАГЫГ ОНОВЧТОЙ УДИРДА...
Д. Бямбажаргал - ЦАХИМ ХАРИЛЦААНЫ ТУСЛАМЖТАЙГААР БАЙГУУЛЛАГЫГ ОНОВЧТОЙ УДИРДА...
 
Хүүхэд хөгжүүлэх үйл ажиллагаа 2014он
Хүүхэд хөгжүүлэх үйл ажиллагаа 2014онХүүхэд хөгжүүлэх үйл ажиллагаа 2014он
Хүүхэд хөгжүүлэх үйл ажиллагаа 2014он
 
Baga angi2
Baga angi2Baga angi2
Baga angi2
 
эцэг эхийн оролцоо
эцэг эхийн оролцооэцэг эхийн оролцоо
эцэг эхийн оролцоо
 
Их, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалд
Их, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалдИх, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалд
Их, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалд
 
Хүүхдийн хөгжил төлөвшилд багш, сургалтын байгууллагын үүргийг дээшлүүлэх нь
Хүүхдийн хөгжил төлөвшилд багш, сургалтын байгууллагын үүргийг дээшлүүлэх ньХүүхдийн хөгжил төлөвшилд багш, сургалтын байгууллагын үүргийг дээшлүүлэх нь
Хүүхдийн хөгжил төлөвшилд багш, сургалтын байгууллагын үүргийг дээшлүүлэх нь
 
บริการแนะแนว
บริการแนะแนวบริการแนะแนว
บริการแนะแนว
 
9,0 хоёр
9,0 хоёр9,0 хоёр
9,0 хоёр
 
Mongoilan eduction
Mongoilan eductionMongoilan eduction
Mongoilan eduction
 
10b orgilbold
10b orgilbold10b orgilbold
10b orgilbold
 
сюжеттік ойындар картотекасы
сюжеттік ойындар картотекасысюжеттік ойындар картотекасы
сюжеттік ойындар картотекасы
 
ปัจจัยที่ส่งผลต่อพัฒนาการเด็กปฐมวัยไทย+ศูนย์อนามัยที่+5.pdf
ปัจจัยที่ส่งผลต่อพัฒนาการเด็กปฐมวัยไทย+ศูนย์อนามัยที่+5.pdfปัจจัยที่ส่งผลต่อพัฒนาการเด็กปฐมวัยไทย+ศูนย์อนามัยที่+5.pdf
ปัจจัยที่ส่งผลต่อพัฒนาการเด็กปฐมวัยไทย+ศูนย์อนามัยที่+5.pdf
 
Bagshiin hugjil 7
Bagshiin hugjil 7Bagshiin hugjil 7
Bagshiin hugjil 7
 
การสร้างเว็บไซต์คลังความรู้ดิจิทัลด้วย Google Sites
การสร้างเว็บไซต์คลังความรู้ดิจิทัลด้วย Google Sitesการสร้างเว็บไซต์คลังความรู้ดิจิทัลด้วย Google Sites
การสร้างเว็บไซต์คลังความรู้ดิจิทัลด้วย Google Sites
 
хүн болох багаасаа
хүн болох багаасаахүн болох багаасаа
хүн болох багаасаа
 
Teacher and parents
Teacher and parentsTeacher and parents
Teacher and parents
 

Similar to សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ

អារ្រធម៌ខ្មែរ
អារ្រធម៌ខ្មែរអារ្រធម៌ខ្មែរ
អារ្រធម៌ខ្មែរVantha Kago
 
អារ្រធម៌ខ្មែរ
អារ្រធម៌ខ្មែរអារ្រធម៌ខ្មែរ
អារ្រធម៌ខ្មែរ
Vantha Kago
 
Khiev chum nippean
Khiev chum nippeanKhiev chum nippean
Khiev chum nippeanSoChi Nhema
 
Content and summary
Content and summaryContent and summary
Content and summaryPeou Saren
 
Content and summary
Content and summaryContent and summary
Content and summaryPeou Saren
 
The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2
The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2
The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2Mut Somoeun
 
Statement 12 dec2012
Statement 12 dec2012Statement 12 dec2012
Statement 12 dec2012Hen Chan
 
Representative flower of asian countries
Representative flower of asian countriesRepresentative flower of asian countries
Representative flower of asian countriesChhay Teng
 
Alternative Dispute Resolution RUA FLMLA Promotion 8th
Alternative Dispute Resolution RUA FLMLA Promotion 8thAlternative Dispute Resolution RUA FLMLA Promotion 8th
Alternative Dispute Resolution RUA FLMLA Promotion 8thVibol Chetmay
 
How to type_khmer_unicode.ver1.1km
How to type_khmer_unicode.ver1.1kmHow to type_khmer_unicode.ver1.1km
How to type_khmer_unicode.ver1.1km
oul chamroeun
 
Research method
Research methodResearch method
Research methodyim Nhat
 
suemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណ
suemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណsuemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណ
suemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណ
sue moneath
 
សិល្បះលួងលោម (មធ្យោបាយខ្លះក្នុង​ការយក​ចិត្ត​មនុស្ស)
សិល្បះលួងលោម (មធ្យោបាយខ្លះក្នុង​ការយក​ចិត្ត​មនុស្ស)សិល្បះលួងលោម (មធ្យោបាយខ្លះក្នុង​ការយក​ចិត្ត​មនុស្ស)
សិល្បះលួងលោម (មធ្យោបាយខ្លះក្នុង​ការយក​ចិត្ត​មនុស្ស)Ratana Yen
 
ឯកសារស្រាវជ្រាវការបោះបង់ការសិក្សារបស់សិស្ស.pptx
ឯកសារស្រាវជ្រាវការបោះបង់ការសិក្សារបស់សិស្ស.pptxឯកសារស្រាវជ្រាវការបោះបង់ការសិក្សារបស់សិស្ស.pptx
ឯកសារស្រាវជ្រាវការបោះបង់ការសិក្សារបស់សិស្ស.pptx
ChornTim
 
រឿងព្រះភិក្ខិពនេចរ
រឿងព្រះភិក្ខិពនេចររឿងព្រះភិក្ខិពនេចរ
រឿងព្រះភិក្ខិពនេចរ
Lee Ta
 
របាយការណ៍បូកសរុប
របាយការណ៍បូកសរុបរបាយការណ៍បូកសរុប
របាយការណ៍បូកសរុបVai Savta
 
5. government should learn more experiences of violent eviction
5. government should learn more experiences of violent eviction5. government should learn more experiences of violent eviction
5. government should learn more experiences of violent eviction
University of Battambang (UBB)
 

Similar to សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ (20)

អារ្រធម៌ខ្មែរ
អារ្រធម៌ខ្មែរអារ្រធម៌ខ្មែរ
អារ្រធម៌ខ្មែរ
 
អារ្រធម៌ខ្មែរ
អារ្រធម៌ខ្មែរអារ្រធម៌ខ្មែរ
អារ្រធម៌ខ្មែរ
 
Khiev chum nippean
Khiev chum nippeanKhiev chum nippean
Khiev chum nippean
 
Content and summary
Content and summaryContent and summary
Content and summary
 
Content and summary
Content and summaryContent and summary
Content and summary
 
The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2
The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2
The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2
 
Statement 12 dec2012
Statement 12 dec2012Statement 12 dec2012
Statement 12 dec2012
 
About
AboutAbout
About
 
Representative flower of asian countries
Representative flower of asian countriesRepresentative flower of asian countries
Representative flower of asian countries
 
Alternative Dispute Resolution RUA FLMLA Promotion 8th
Alternative Dispute Resolution RUA FLMLA Promotion 8thAlternative Dispute Resolution RUA FLMLA Promotion 8th
Alternative Dispute Resolution RUA FLMLA Promotion 8th
 
How to type_khmer_unicode.ver1.1km
How to type_khmer_unicode.ver1.1kmHow to type_khmer_unicode.ver1.1km
How to type_khmer_unicode.ver1.1km
 
Research method
Research methodResearch method
Research method
 
Research method
Research methodResearch method
Research method
 
Minute guide for_young_job_seekers
Minute guide for_young_job_seekersMinute guide for_young_job_seekers
Minute guide for_young_job_seekers
 
suemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណ
suemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណsuemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណ
suemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណ
 
សិល្បះលួងលោម (មធ្យោបាយខ្លះក្នុង​ការយក​ចិត្ត​មនុស្ស)
សិល្បះលួងលោម (មធ្យោបាយខ្លះក្នុង​ការយក​ចិត្ត​មនុស្ស)សិល្បះលួងលោម (មធ្យោបាយខ្លះក្នុង​ការយក​ចិត្ត​មនុស្ស)
សិល្បះលួងលោម (មធ្យោបាយខ្លះក្នុង​ការយក​ចិត្ត​មនុស្ស)
 
ឯកសារស្រាវជ្រាវការបោះបង់ការសិក្សារបស់សិស្ស.pptx
ឯកសារស្រាវជ្រាវការបោះបង់ការសិក្សារបស់សិស្ស.pptxឯកសារស្រាវជ្រាវការបោះបង់ការសិក្សារបស់សិស្ស.pptx
ឯកសារស្រាវជ្រាវការបោះបង់ការសិក្សារបស់សិស្ស.pptx
 
រឿងព្រះភិក្ខិពនេចរ
រឿងព្រះភិក្ខិពនេចររឿងព្រះភិក្ខិពនេចរ
រឿងព្រះភិក្ខិពនេចរ
 
របាយការណ៍បូកសរុប
របាយការណ៍បូកសរុបរបាយការណ៍បូកសរុប
របាយការណ៍បូកសរុប
 
5. government should learn more experiences of violent eviction
5. government should learn more experiences of violent eviction5. government should learn more experiences of violent eviction
5. government should learn more experiences of violent eviction
 

សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ

  • 1. លី ធមេតង សកសសេងខប ិ អំពី អរយធម៌ែខមរ
  • 2. បុពកថ វ តមពិត អតថបទេនះ េក តេឡងេដយករេរៀបចំ សរមប់ យកេទេធវជឧបករណ៍ ពនយល់ចំេពះអនករតូវករសិកស «អរយធម៌ែខមរ» អរយធម៌ ិ ន តមកមមវធីថក់ ទី ១ េនមធយមភូមិ ។ លុះដល់ករមងេនះ របមូលបនកន់ែតេរចនេឡង ៗ ខញំុក៏យល់ថ គួរែតចងទុ ក ជឯក សរផល់ខួលន ទ សរមប់េនេពលែដលរតូវកររសវរជវតេទេទៀត ។ ប៉ុែនត េដយចង់ េសននូវសៃដសកលបង (Essai) េនះ ចំេពះមតិមិតតភកិត ជអនករសវរជវផងគ និ ងសទង់ ន ន េយបល់អនកអន អនកសិកសទួ េទផងេនះ, ខញំុក៏ដច់ចិតត យកសៃដសកលបងេនះ ន េទចុះផសយកនុ ង ទសសនវដតីអកសរសរសត មដងបនតិច ៗ ចប់ តំងពី េលខ ២៦ ែខ មិថុន គ.ស. ១៩៦៥ ជបនត ៗ េទ លុះរតចប់ ។ បនប់មក ទ ខញុំក៏បនទទួលេសចកដីែណនំ បែនថមខលះ អំពីសំណក់មិតភកិក ត ជគូៃដ កនុងកររសវរជវ និងអំពីសំណក់អកអនខលះ ន ែដលមនចិតតរសឡញ់អរយធម៌ែខមរ ។ េសចកដីែណនំទំងេនះ រ ឹងរ ឹតែតេធវឲយខញំុបនេពញ បំណងេនះែថមេឡងេទៀត ។ ដូេចនះខញំុសូមលំឱនកយ េគរព អរគុ ណចំេពះមិតតភកិក និងអស់េលកអនកទំងេនះផង ។ េរកយែដលរបមូ ល បញលបែនថមសជថមីមដងេទៀតរួចេហយ ូច ខញំុក៏យកទុ កមួ យ អេនលេទៀត េរពះយល់ថ សៃដសិកសរសវរជវអំ ពីកបនចបប់របវតតិពងសវតរយ៉ ងេនះ ន ួ មិនសមេធវេដយងយៗេទ គួរែតទុកករងរដ៏ធំែបបេនះ ជូនគណះកមមករណមួយ ឬ អស់េលកអនកេចះដឹងេរជរជះណមក់ ន េលកសរេសរេឡង េទបសម ។ ប៉ុែនតមន គំនិតតូចមួ យេចះែតដស់សរតីខំុញថ៖ ធមមតកររសវរជវេបរកេឃញប៉ុ នណ ម មនករ យល់ដូចេមដច ; រតូវែតបេញញេទសិន ច េដមបីជួយជរបទី បេរទលបំភឺលឬជតរមយ សរមប់ផដល់ចំេពះអនករសវរជវត ៗ េទេទៀត ។ ដូេចនះអនករសវរជវរតូវែតមនេសរ ី ភព កនុងករបេញញេយបល់ខួលនជបេណរៗេទ កនុងដំេណរករងរ េហយករងរេនះ ច ដ  មិនេចះចប់េឡយ បនន័យថ អនករសវរជវ កលេបេគេឃញដូចេមដច រតូវថយ៉ ង េនះ លុះេរកយេទមនេហតុ ផលធំ ជងមុ នេទេទៀត ក៏អចទញេយបល់េនះេទ តមករេឃញករយល់ថីម េទេទៀតែដរ ។ សៃដេនះ ពុំែមនជកបនតរម ឬថជេគលចបប់សរមប់ឲយអនុវតតេដយខនមិ ន ន ួ
  • 3. -B- បនេនះេទ តមពិតគឺ រគន់ែតជជំនួយសរតី ម ឬថជេយបល់អករ ិះេរមក់ ន ន សរមប់ បំភឺលផូលវចំេពះអនកសិកសជបឋមអំពីអរយធម៌ជតិែតប៉ុេណះ ។ ណ ដូេចនះ បំណងកូន េសៀវេភេនះគឺ ៖ ១. ចង់ ជួយេដះទល់អនកសិកសេដយខលួនឯង េហយែដលមនរបថចូលេទ ន ិ ជ ិ របឡងេផសង ៗ ែដលទក់ ទងដល់ចំេណះវជខងវបបធម៌-អរយធម៌ែខមរ ។ ២. ចង់ ជួយបញក់ ជ ចំេពះមតិអកយល់រចឡំថ «អរយធម៌» គឺជអវីែដលេក តថមី ៗ ន ិ អវីែបលកៗពី ទំេនៀមជតិ, ឲយងកែបរមកយល់ឲយចបស់ តមករពិ តេទវញ ។ ៣. ចង់ បងញឲយជនទូេទេឃញថ អរយធម៌ ែខមរ ពុំែមនចមលង ពុំែមនេទបែតេកត ហ តមពួកបសចិមទិសេទ គឺមនផល់ខួលនតំងពីេកតជសញតិ មួយមកេម៉ះ ។ ទ ជ ល ទីបំផុត ខញុំសូមឧទទិសនូ វេសៀវេភេនះ ផសយជូនដល់អនកសិកសទូេទកនុ ងកមពុជរដឋ ិ េរកមរពះរជតរមស់ដស់េតឿនៃនសេមដចសហជី វនរពះរបមុខរដឋ ិ ដ៏ជទីេសនហេសមជីវត ៃនេយងរល់គន ែដលរពះអងគរទង់ ែតងមនរពះចិ នចង់ ឲយេយងជកូនេច ដ បនេចះដឹង រគប់ ៗគេឡង សមជសញតិមួយែដលមនអរយធម៌ជយូរឆំមកេហយ ។ ន ជ ន ភនំេពញ ែខកញ ១៩៦៥ ញ លី -ធមេតង បញក់ : ច កនុ ងករេបះពុមេលកទី ២ េនះ ខញុ ំបនែគសរមួលនងបនបែនថមេសចកដជេរចន ឲយបនេកបះ ព  ិ ី  កបយជងមុនេដមបជរបេយជន៍ដល់ អកសកសទូេទ ។  ី ន ិ ២៨ - ២ - ៦៩ ល. ធ. ត
  • 4. សិកសសេងខប អំពី អរយធម៌ែខមរ េសចកដេផដម ី ី ័ អកផងេនសមយបចបបន ន ន ុច េរចនែតចបអរមណថ «អរយធម៌ែខមរ» គឺជចេណះវជ  ់ ម ៍ ំ ិ ជ ថៗ ីម ុ ល ំ ់ ឬករតបែតងែបកៗជននថីម ័ ុី ី ័ ែដលរតូវនយនងពកយអកសពៃថេហថ «សវលយ» ។ ឹ ន វ ង ិ ៌ ឺ ំ ែតតមពតអរយធមគជករមងចេណះវជែដលមនសសរកេឃញ ិ ជ ុ   ក ក  ំ េហយបងបេងតេឡងតង ពអែងងេហយ ី វ  ូ ៌ ម ដចអរយធមែខរ   ំ ី ី ម ៉ល ែដលកេកតេឡងតងពកទឹ កកដែខរេមះ ់ ំ ូ រគនែតដបង េនះ មនសរេសរកតទក មនរតមែតទមប់េធតៗគមកបេណះ ។ ិ ់ ុ ឹ ល វ ន ុ៉ ណ   ូ ំ េបរកេឃញនវកេណត  ិ ូ ៌ ម នងរបរងអរយធមែខរ  ិ ឋ  ់ េយងរបតសនេឡងជករបកដ េលដេយង  ី  ំ ី តងពកទកដដេចះេហយ ឹ ី ូ ន  េយងេតងែតតមដនសេងតេមល  ក   ំ េតតងពី មនរបរងមករហតសពៃថេនះ ូ ូ វ ង ់ ី ់ ន ំ អសរយះេវលជងពរពនឆមកេហយេនះ  មនករ ិ ត ៍ ៉ វវតនយងណខះ ? ។ ល េយងដងមកេហយថ  ឹ  ិ ិធ ៌ ពតែមនែតមនឥទពលៃនអរយធមនន ជតិ ិ ឺ ិ ់ ជពេសសគជតណែដលទកទងនងែខរេយងពមនៗែមន ឹ ម  ី ុ ុ៉ ត ិ ធ ំ បែនឥទពលទងេនះ រតែតបែនមឲយបនជមេធយបយជយរញរចន ឹ ថ ួ ុ ៌ ម ល ំ ឲយអរយធមែខរមនកមង នងមនរបរង ិ ូ ់ ិ ូ ៌  ិ ី គ ំ ែបកសចឈម េពញេលញបរបណេឡងេទវញ ។ េដមបបនសល់ ដេណរេដម ឬរបវតិ ត   ហរែហពមនមក ូ ី ុ  ិ ំ ូ ិត ៌ េយងអចអធបបយែចករែលកនវរបវតអរយធមេយង  តមែបបរបវតិ- ត ័ ំ សរសជបនសមយកលធៗគឺ ៖ ត ួ ១∼អរយធម៌សម័យមុនអងគរ ∼ ែដលេហថ «សម័យមុ នអងគរ» គសេដយកេពលេវលែដលរបវតិសរសេយងរបប់ ឺ ំ ត ត  ថ កលេនះ ុ ់  ឹ ី ់ មនមនសសមករសេនេលទកដរបសេយង  ំ េហយអកទងេនះ  ន ់ ដ ចបេផម ូ ់ ់ ល កសងនវរេបៀបរបបរសេនរបសខនបនច ៗ មង ិត ដ លះរតែតេទជមនករេរៀបរយសរមប់ ុ ួ សញតមយេឡង ។ ជ ិ ួ  ់ រតងេនះេហយ  ែដលេយងសនតបនថ  ម ់ ់ របបរសេនសរមបជតិ េយងែដលអករបវតសរសឲយេឈះថ «អរយធម៌» េនះ  ន ិត ត ម ិ  ំ ូ ពតជកេកតដបងេនរសកែខរ ុ ម េយងេនះជរបកដ ។ 
  • 5. - 2 - ដេចះ ូ ន ំ ់ ់ ដ ំ េពលេវលែដលកណតរយះកលេនះចបេផមេឡងតងពី កលមនរគសសក-  ុ ិ ដ រជេទេទៀត េហយមនរយះេពលតរហតមក  ូ ់ ័ ់ ដលសមយែដលជនជតេយងរសេនតម ិ  អណចរកតចតចៗេដយែឡកពគមនអណចរកវ ន ំ (ហណន) ូ ី ន ូវ អណចរកកមជ (ចន ុវ ិ េហ េចនឡ) ជេដម,  ុ ់ ួ ួ ន ំ ួ លះរតដលេពលរបរមគជអណចរកធមយ េរទរកុងេទ  ី របតសនេនឯខងេជងបងទេនសប ែដលេហថ «អងរ» ។ ិ ឋ  ឹ ល គ ័ ៏ ំ សមយកលដធេនះ ំ ី ់ ដ តងពចបេផមមក, េយងសេងតេឃញថ  ក  ំ  ជេពលចេរនឥត ់ ឈបឈរ េធៀបឧបមបដចជេឈែដលេទបែតដះ ី ូ   ុ េហយលតលសជលដប់  ូ ់ ំ រហត ូ ់ ់ ទលបនជរទងរទយរកជតកនលម ។ ុ ខ ិ ូ ម ់ ី ុ ចបពមនរគសសករជ ិ ត ់ ន ឹ មកទលគនងសតវតស ទី១, ៌ ម អរយធមែខរ ុំ ់ ពទនេលចេឈះេពញទេនេឡយែមន ម ី  ុ៉ ត   ិ៍ត ំ បែនេបេមលពេករដែណល ី ជសកភព ីខ ៏ ់  កគងេឃញេនេសសសលេរចនណស់ ់ ដចជរបសទថតចតចេនកង ូ ម ូ  ុន ភមភគអងរបរ ី ូ ិ គ ូ ់ ី ត ំ ់ ំ របសទសងពឥដេនសមបរៃរពគកេខតកពងធសពៃថង ឋ ុ វ ែលបងរប ំ ូ ី   ៉ របៃពណេរចនែបបេរចនយង ិ ិ ់ ័ ន ូ ំ ី នងភសនយយសសរមបរបរសយគរហតតងពេនះមក ីដ ជេដម ។  ២∼អរយធម៌សម័យអងគរ ∼ ុ ់ ី លះចបពសតវតសទី ៨ មក ថ ំ ់  ៏ សបតយកមមធៗរបសេយងកេលចេធៗេឡង, ល  រេបៀបេរៀប ចរសកេទសកេចះែតេកនជលដប់ ។ ំ ុ ៏  ំ ី ៏ ល ់ ូដ របបជវភព (Mode de vie) កផសបរេទរក វតរភពសមសន ិ ថ ួ ដចមនរូបចមកជតងេនជញងរបសទអងរធទកជដនរសប់ ។ ូ ល ់ ជ ំ គ ំ ុ ែមកធងរគបវសយៃនអរយធម៌ ់ ិ ័ ំ  បនចេរនឥតឧបមេសៗគ ម ន រហតបនេទជអរយធម៌ ូ ិ ល ំ ូ ជតខងពែកមយ ួ ុ ូ ៌ េនចងបពរបេទសេនះ ។ ័ អរសយេហតេនះេហយ ុ  បនជេន ័ សមយេនះ មនជតថៗ ិ ីម េនជតខងេយង ិ  បនចមងរបឌតយកែបបអរយធម៌េយង ល ិ  វ ៌ េទេធជអរយធមជតេគ ជបនេទផង ។ ិ ត រយះេវលេនះមនេពលយរយរែដរ ូ ឺ ំ ី ់ គតងពសតវតសទី ៨ ដលទី ១៥ ែដលរតូវ ់ លះបងរកុងអងរ ។ គ ័ សមយកលេនះ ត ំ អករបវតសរសសគលថ ន ិត ់ ័ ជសមយរងេរឿង ុ ំ ុ ់ ម បផតរបសែខរេនេលេរជយសវណភមេនះ ។  ុ ណ ូ ិ ៣∼អរយធម៌សម័យកណល ∼ ដ ័ សមយកលេនះ ់ ី ់ េយងរបពសតវតសទី ១៥ រហតមកដលទី ១៩ៃនរគសសករជ ។  ូ ិ ត
  • 6. - 3 - ិត ត ់ រគេនះរបវតសរសរបបេយងថ  រសកេទសេកតវកវរេដយសរងមទរននរសកមកពី ុ  ឹ គ ទ ុ បចមរតឯេរកៗផង ច ិ នងមនសរងមកងរសករកគនខះេទៀតផង ិ គ ុន ុ ុ ួ ល នឲយែផផអរយធម៌ ំ ល ក ល ់ ុ ុ ធកចះរះេរយេទវញ ។ ិ ៉ កលណមនអសនន ឬ េកលហលយងេនះ ៌ ែផកវបបធមកី ដ ន ៌ ែផកសងមធមកី ដ ន ក ំ ៌ ែដលជែមកធៗៃនអរយធមេយងេនះ  ៏ ិ ់ ង ់ កវលរតឡបជសបេសៀម ង ឺ ុំ ូ ់  គពលតលសេឡងែថមេទៀតេទ ុ៉ មនែតបេណះ ិ ណ ំ ់ ុ ់ ែថមទងចងចះអនថយេរកយេទវញ ិ េទៀតផង តបតអករសករបេទសគនឱកសនងកសង ិ ន ុ ម ឹ    ៏ ម េហយេបសងបនេហយកគន ធ ឹ ុ ់ លទភពនងរកសរគងទកឲយគងវងសបន េដយសរែតចលចលបករកជេរឿយៗ ុ ុ រឯអក ី ន ទរននទកដមកពេរកេសត ទ ឹ ី ី ៏ ឹ ួ ន ៌ កពយយមដកជញនរបមលយកកបនខតអរយធមេយងេទ ូជ ូ   ួ ូដ ូច ៌ េហយលចបរបញលអរយធមេគ ឲយេរសចរជួតរជបមកែដនដេយងេទៀតផង ។ ី  េហតេនះ ុ  ិ ឹ ំ េយងមនរតមែតលបក ៌ ៌ ល ុ៉ េដយរកសរទពយមតកអរយធមខនបេណះេទ, ណ ំ ិ ែថមទងពបក ួ ់ ់ ឹ ល ំ ៌ ល ់ ទបទលនងកមងអរយធមកយរបសេគ ចលមកេរចៀតែរជកែថមេទៀតផង ។ ូ សេងបេទ ខ េឃញថ  ័ កងសមយកលេនះ ុន ជេពលេរគះេជកេរគះជ ំ ល ់ ៌ ធកមកេលអរយធមេយង   នឲយមនបនចេរនលតលស់ ។ ំ ិ ំ  ូ ៤∼អរយធម៌សម័យបចចុបបនន ∼ ័ សមយេនះ ុំ ់ ់ េយងពបចេរៀបរបេរចនេទ   ំ ់ ន េរពះជេពលែដលេយង-េគទងអសគ  ល ់  ់ ឹ ធបបនេឃញបនយលនងែភក សពៗខនេហយ ។ ន វ ួល  ុ៉ ត ួ ក ួ ំ ុ ឺ ់ ័ បែនគរសេងតែតមយចណចគ៖ រតងសមយកលេនះមនែចកជពរភគគ៖ ី ឺ ័ សមយ ំ ័ អណពយបលបរង នងសមយឯករជយ ។ ិ ័ ំ កងសមយអណពយបលបរង អរយធមេយងរតូវទទលកររគបដណបអពអរយធម៌ ៌ ដ ់ ំ ី ុន  ួ បសមរបេទស ដចមនទេនៀមទមបេផសងៗ កងអពហពពហ៍ កងសជវធម៌ កងេរគឿង ិច ូ ំ ល ់ ុន ៍ ិ ុន ុ ី ុន អលងរជេដម ក  ម ិ ់ ់ ែដលែខរនយមជបដលសពៃថង ។ វ  ុ ំ េដមេហតែដលនឲយេយងទទល  ួ ៌ ី អរយធមពបសមរបេទសដេចះ ិច ូ ន េរពះកលេនះ េយងេទបែតឆងផតវបតពមនមក   ល ុ ិ ិត ី ុ ដច ូ េយងអធបបយកងវគទី ៣ រចមកេហយខងេល ។ ៉ ៌ មយងេទៀតអរយធមបសមរបេទស ជ  ិ ុន គ ួ  ិច ៌ ល ំ ល អរយធមខងក ល ំ ដ ់ ៌ ិ ៏ អចមនកមងរគបដណបេទេលអរយធមជនជតដៃទ  េហយជនជ  ួ ៌ ម  ំ ុ ិ ិត អរយធមែខរេយងកពងវបតផង អករេទរទន់របស់េយងកលឱនេទភមេទ  ៏ ំ ល ឧបមដច ូ ឺ ុំ ់ ំ ំ ំ មនសសែដលេទបែតេងបពឈពទនមនកឡងពលល អ ុ  ី កលេបរតូវេគរបទញេទខងណ 
  • 7. - 4 - ៏ ់ ៉ ់ ័ កទនេទតមេគយងឆបរហស ។ ុ៉ ត ៉ បែនេទះជយងណកី ដ ៏ កជនជតែខរេយងមនលះ ិ ម  ិ ់ ិ៍ត ំ ់  ៌ ម បងេករដែណលខនឲយអសេឡយ េហតេនះបនជអរយធមែខរេនែតមនរបជនចច ។ ួល ុ ូ ិ ំ ័ ចែណកសមយឯករជយវញ ិ ័ ំ ជសមយមនកេណតថីម  ់ ិ ័ គករកសងជតរគបវសយ ឺ ិ ់ ដ ៉ ់ួ ់ ំ ុ ចបេផមេឡងយងឆបរសរនបផត  ដេចះបនជរគនែតបននឆ ំ ូ ន ់ ុ៉ ម ន េយងេរៀបចអរយធម៌  ំ េយងឲយេរៀបរយសមរមយ  នងយសេយង ិ  ជរសកឯករជយេពញេលញ ុ េរកមករដកន ំ ឹ ៃនសេមចរពះ នេរតតម-សហនុ ជទេគរពៃនេយងរលគ ។ ដ ី ី  ់ ន សរបេសចកេទ េឃញថែខរេយងមនអរយធមមយផលរបសជតពតរបកដណស់ ុ ីដ  ម  ៌ ួ ទ ់ ់ ិ ិ ំ  ៍ ដចមនសអងេទេលេហតករណជរបវតសរសែវងឆយែដលអធបបយមក េហយេនះ ។ ូ ុ ិត ត ង ិ  * * *
  • 8. សខៃនអរយធម៌ែខមរ ិ ួ គ ់ បនជជនជតននេគទទលសលថ ម  ៌ ួ ែខរេយងមនអរយធមមយែមនេនះ េដយ សរេយងមនភសតង  ុត នវសខេផសង ៗ ៃនអរយធម៌ ូ ំ ់ ់ ៉ សរបបងញេគរគបែបបយង ហ ូ ៌ ់ ដចអរយធមរបសជតននែដរ ។ ិ ៌ អរយធមេយង  ែដលែចកេចញជសខធ ំ ៗ ពរគឺ ី វបបធម៌ ១, សងមធម៌ ១ គ ិ ទ ់ នងមនែមកធងបនបបនស ំែបកេចញេទេទៀតេនះ េយងអច   ជ ់ េលកយកមកបញកបន ដចតេទេនះ ៖ ូ ទមួយ∼ ែផនកវបបធម៌ ី (Domaine Culturel) កង «វបបធម៌» េគសេងតេឃញ ុន ក  ជ ់ ់ ំ ុ ់ ូ ករបញករគបចណចដចមនេរៀបរបហរែហខង ូ េរកមគឺ ែចកេចញជបែផកធ ំ ៗ មន ៖ ី ន ១– អំពីករេចះដង (Connaissances) ឹ ំ ូ ជដបងេឡង  ជនជតេយងរះគតបងបេងតជករេចះដងេផសង ៗ ិ  ិ ិ ក ក ឹ សរប់ឲយេឃញ ំ  ៌ ួ ថជអរយធមមយនងេគេឡង េដយមនែចកេចញជធងតច ៗ េទៀតគឺ ៖ ឹ  ូ ំ ក∼ ជេនឿេផសង ៗ (Croyances) ំ ី  តងពេដមរហតមក ូ ំ ែខរេយងបេងតជេនឿ ម  ក ់ សរមបជមេធយបយរបរមសមគី គ ួ ួ ់ េរពះេគយលថ ំ កលណមនសសមនជេនឿដចគ ុ ូ ន ឹ ់ េគនងេចះរបរកគបនជតសទ ធ ។ ន ិ ិន ំ ំ ូ ជេនឿដបងរបស់ជនជតេយង ិ  ដចជ ូ ករេជឿេខច ម ី   ់ បសចេនេដមេឈធ ំ បងបតៃរពភ នំ នងរពះភមរកសរសកជេដម ។ ់ ិ ូ ិ ុ  ឧ.  ួ ំ ួ េបេគេជឿេខចជរចបរជមយគ ម ួ ន ់ េគេតងរបរកគ, ន េបេគេទេគរពេដមេឈជ    ន ៏ ់ មយគ កេគរបរកគេកតសមគេឡង ។ ួ ន  ីគ  ខ∼ លទធិ (Religion) ំ ូ  ក ិធ ់ ម ួ ំ ួ ដបងេយងបេងតលទរបកនេខចជរជបរឲយមនេលៀងរបគ ំ រចេទេយងបនចមងែបបមកពរបេទសេគខះ ួ  ល ី ល ិ ់ តបតយលថកងករេគរពលទណមយរមគ ុន ិធ ួ ួ ន ំ ុ ីគ ន  ុន ិធ ី ួ ំ ិ ់ នឲយមនសសេចះចងសមគគ េហយកងលទនមយ ៗ េនះ មនេគលគនតសរមបជបទ ិ  ង ូ ិធ ម ៍ ពចរណេរចនផង េទៃថេរកយ ដចជលទរពហណជេដម ។  ល៉  ិ ិធ ម ៍ េមះេហយេទ បេគនយមលទរពហណ េហយទញយកលទេនះ  ិធ មកលយជមយ ួ ំ ់ ់ ួល ់ ី ុ ជេនឿចសរបសខន ែដលមនរសបពមនមកផង ។ គ∼ សលធម៌ (Morale) ី ៌ ំ ូ ុំ ពតែមនែតអរយធមដបងពបនចងរកងជកបនេទ ិ ួ ែត ៌ ន ំ មនករែណនខងសលធមកងជេនឿ កងទមប់ េធត ៗ គ ំ ដចជកររបបរបមេកងកុ ំ ់ ី ុ ុន ល វ ន ូ ម
  • 9. - 6 - ព ់ ់ ល ់ ់ ឹ ឲយេដកខសជងចសខចយយចសចកទកបយេល ុ ំ ុី កសបយឲយរះខះខយ ុ ជ ជ រពះេម របេទច ុំ ួ ់ ួ ិ ំ  ់ ំ ូ ម កលចរបសេគវរលយៃដនងមនពកយទេនៀមជេរចនេទៀតសរមបឲយដបននដល់ េកង ។ ម បនជបេងតឲយមនសសេជឿ ក ុ  ំ វ ិ ៊ េហយខេធឲយរតូវតមមនហនខសដេចះ ុ ូ ន តបតនយម ិ ិ ន ់ ំ ិ ុ ់  េទតមផតគនតមនសសជនេដម ុំ ់ ែដលពទនេចះយកសរតរះគតេរជរជះមកេរបេន ម ី ិ ិ  េឡយ ។  ឃ∼ ទសសនវជ (Philosophie) ិ ជ ៌ កងវបបធមៃនជតនមយ ៗ ុន ិ ី ួ រតូវែតមនទសសន ់ ឹជ ិ ិ ុន ិ ញ ុ ំ ូ ម ជ ់ ំ ិ វជជរបដបសញង រតះរះកងវចរណញណ េហតេនះ បនជដបងែខរែតងភបគនត ិ ជ ំ េទកងសលបះ ឬកងជេនឿ កងទេនៀមទងអស់ គថ េបេធអី វ ៗ សទែតរកនយកងេនះ ំ ំ ័ ុន ិ ុន ុន ឺ  វ ុ ធ ុន សន ិ ុំ វ ម ័ ពរពមេធេដយគននយេឡយ ។  ទ ់ បនបមក  ិ ំ េយងខតខបញលរទសរពះពទ ធ ែដល ូច ឹ ីដ ុ ិ ជ ំ ំ ុ ជេគលទសសនវជធបផតកងេលកុន ៌ មកកងអរយធមេយង ុន  តងពពទពិ វចរណរហតដល់ ំ ី ុ ធ ិ ៍ ូ ំ ទេនៀមរបៃពណពទនយម ី ុ ធ ិ េហយែដលសពៃថង  វ ទសសនវជេនះ ិ ជ ព ់ ព ់ ុន ទទលឋនះខងខសកង ួ សននចតជនជតែខរេយង ។ ដ ិ ត ិ ម  ង∼ វទយសរសត (Sciences) ិ   ិត ់ ូ ំ ់ េបេមលែតបនចហកដចជែមកធងសខនេនះ ម ុន ៌ គនកងវបបធមជតេយងេទ ិ  ែតេបសេងតឲយេរជ  ក េយងេឃញពបរណកល   ី ុ វទយសរស ត ិ ម ុទ ល ំ ់ ែខរមនសនះខងណសភសតងេនកងបេចកេទសៃនសបតយកមរបសទអងរ ុដ ុន ច ថ ម គ ដចជករ ូ ូ ី ់ គរែផនទហតេដ ករេលកែផនថម  ករសេធថម ល វ ល ់ ឆកថម វ ៉ នងករេធបរត ិ ំ ឺល បភេពញ របសទ ។ល។ ២– អំពករផសយ (Publication-Diffusion) ី ក ក ំ កលណបងបេងតបនជចេណះេចះដងរចេហយ ឹ ួ  េតងមនមេធយបយសរមប់ ូ ំ ំ ផសយ នវចេណះទងេនះេទៀត គមន ៖ ឺ ក∼ អកសរសលប ៍ (Littérature) ិ អកសរសលប ៍េនះ ិ ំ េពលសេដេគលមតទេទ ិ ួ ់ ំ ី ំ ែដលកតរតអពចេណះវជ ិ ជ ់ ៉ េហយផសយេចញតមវធតកែតងេរចនែបបយងគឺ ៖  ិ ី  តម ំ ករចងចត ៗ គន ិ ់ ន ករនទនរបបគ ំ ករសែដងកយវករ ិ ករសរេសរ ករអន ។ល។ ដេចះ ូ ន រគបចណចកងវបបធម៌ ់ ំ ុ ំ ែតងរបមលផេនកងអកសរសលបេនះជនចច ៍ េហតេនះបន ុន ូ ុដ ុន ិ ិ ុ ជេគរែមងចបអរមណណស់ ់ ម ៍ េលអកសរសលប ៍  ិ ់ កលណេគចងយលចបសនវអរយធម៌ ់ ់ ូ ់ ់ ៌ របសជនជតណមយ ។ ែមកធងេនះមនេរចនណសេនកងវបបធមេយង ួ ដចជេរឿង ិ  ុន  ូ
  • 10. - 7 - េរពង េរឿងរបឌត េរឿងែបបឧបេទស (Didactique) ។ល។ ែដលមនចរទកកងសរស ឬ ិ ុ ុន ត ំ រកង គមរ កបនខតេផសង ៗ ផង ។ ីព ួ ន ខ∼ សលបះ (Arts) ិ ិ ំ សលបះជករសែដងេចញនវមេនសេញតន ូ ច នងលកណះ ិ ខ ិ ់ ចរយរបសមនសស ុ េហយែដលេកតេឡងរពមគជមយមនសសែដរ ។    ន ួ ុ ែខរេយងបនយក ម  ចតទកដកបផត តងពេកតជជតមយនងេគមក ដចមនភសតងេនកងចបបរចស់ ៗ ិ ត ុ ់ ំ ុ ំ ី  ិ ួ ឹ ូ ុដ ុន ់ ំ ់ ន ុ ់  របសអករសកជនេដម មនរគុដិ ំ ន រែសងទេនសង ំ រេគះអែរង ំ ុ នងបទែបបទនកេរចៀង ិ ូ ់ ឬកបរកបចរចនជេដម ។  ួ ិធ ៌ ី េរកយែដលបនទទលឥទពលអរយធមពបរេទសខះមកេទៀត ល សលបះេយងករកចេរនជលដប់ ិ  ៏ ី ំ  ំ ់ រហតដលបនេឈះថជ ូ ម ៍ ូ ៌ សសនសមបណេទេដយ ិ ុន ំ ំ ូ ិ ុ ូ ៌ សលបះ កងចេណមរបេទសទងឡយេនភមភគចងបព ។ គ∼ អកសរ-ភស (Ecriture-Langage) អកសរ នងភសមនមខងរផសយនវ ិ ុ ូ ៌ ំ ់ វបបធមសខនជងេគ េរពះថ ំ ូ ជដបង នងឲយជនជតខួ ន ឹ ិ ល ជ ់ ូ ំ េរកបជញកនវចេណះវជ ិ ជ ែដលមនមកេហយេនះបន  ទលែតបេងតពកយសដឲយមនរគបរគន់ ់ ក ំ ី ់ នងេធជតអកសរ ិ វ ួ  ់ េរបរបស់បនរគបសពផង វ  ំ េទបករផសយចេណះេនះ មនឯកភពល អ ំ រពមទងទទល ួ ផលបនជទេពញចតត ី ិ េដយេហតអកសរនងភសេនះ ុ ិ ង ់ ិ អចរលដលេទឆយរគបទសទី ំ ំ ឥតកបងេឡយ ។  ័ អរសយេហតេនះ ុ បនជមនសសេដមែខរេយង ុ  ម  បនបេងតពកយ ក ិ ័ នយយរបរសយ ់ ន ំ ី ុ ៌ ទកទងគបនតងពមនអរយធមឥណឌ ចលមករសកេយងេទេទៀត ូ ុ  លះេរកយមក ុ  ក ់ ូ ំ ី ិ េទបបេងតបនជអកសរសរមបសរេសរផសយនវសដនងភសេនះឲយបន ់ េពញេលញ ែដលអចកតរតទកជលកខណបន ។ ុ ខ ឌ ឃ∼ ពត៌មន (Information) ិ ី ៌ វធផសយតមរយះពតមនេនះ ពេដមមក ី  ុំ ូ ពសវ ិធ ុ៉ ម មនឥទពលបននេទ ៌ េរពះពតមនដងឮេទណមកណ ឹ បនែតតមរយះអកេពល ន អកនយយេដយមត់ ន ិ ុ៉ ត បែនេនបចបបនេនះ ុច ន ៌ ពតមនេនរបេទសេយង  ៏ ី ំ  ូ ករកចេរនដចគ ន ឹ ៌ នងពតមនេនរបេទសននែដរ ដចជេសៀវេភរទសី ដ ូ ឹ ទសសនវដី ដ ៌ សរពតមន វទយុ ិ ទរទសសន៍ ។ល។ ូ ៣– អំពករអនុ វតតន៍ (Application) ី េរកយពករបេងត ី ក នងករផសយេនះេហយ ិ  េគរតូវែតេរបករអនវតន៍  ុ ត េនមនករ ុ ត ៍ ៌ ុន គ ិ ិ ី ុ ត ៍ អនវតនៃនអរយធមកងសងមជតេទៀត ។ វធអនវតនេនះ េគរកេឃញថេតេគអនវតតម   ុ ិត
  • 11. - 8 - ផវណខះេនះ គឺ ៖ ូល ល ក∼ ទំេនៀមទំលប់ (Mœurs et Coutume) ំ កលបេងតបនជជេនឿេហយ ក៏ ក  ផសយេចញបនជករចលចតអមយេឡង ។ ូ ិ ត ីវ ួ  ន ុ ំ ន ំ ិ អករសកនគយកេគលគនតឬរទសេនះមក ឹ ីដ ល ់ ់ ួល ទមបមកេរបកងជវភពរបសខន  ុន ី រហតេទជទេនៀមជបលប់ ូ ំ ់ ុំ ពងយនងរលបរលយ ឹ ុ បនេឡយ  ូ ិ ី វ ុ ន ់ ដចជពធែដលេគេធកងកររបកកទរក អពហពពហ៍ ៍ ិ បជសព ូ ជេដម  ឺ ំ ល ់ គជទេនៀមទមបេនះេទៀត ែដលជករផតជបនវរបភពអរយធម៌ េទកងកររសេនរបស់ ិដ ់ ូ ូ ុន ់ ំ ី ី ់ ំ អករសកសមញទេទ តងពទរកុងដលែរសចករ ។ ន ុ ញ ូ ខ∼ ករសកស-អប់រ ំ (Enseignement-Education) ិ ជនជតេយងយកចតទក ិ  ិ ត ុ ដកណស់ ់ ុន ិ ច ហ ់ ិ ំ ីន ន កងកចបងតបេរងៀននងែណនគគឲយបនលរបេសរ ។ អ  េគរកេឃញដនជ  េរចនបងញឲយេយងដងថ ហ ៌ ករសកសេកតមនកងអរយធមេយង ទ ់ ន ី បនបគពករេកតមន   ឹ ិ  ុន   ំ ៌ ំ ចេណះនមយ ៗកងអរយធមែដរ ។ បនេសចកថ កលណចេណះវជណមយេកតេឡង ី ួ ុន ីដ ិ ជ ួ   បនភម ល ិ ល ួ ំ មនករសកសភមមយរេពចេនះែដរ េហយេបេឃញមនឧតមគតណរបៃព    ត ិ ៏ ់ ់ ំ ួល េគករតងរតបអបរខនឯងឬអកជតខង ន ិ េនេពលភមេនះែដរ ល បែនករសកសនងអបរ ំ ុ៉ ដ ិ ិ ់ ំ ់  ជននេដម េរចនេធតមពកយទននផលមត់  វ ូ ម ទ ់ ឬតមសរសសករតេនេដយវតអរម ត ឹល ឹ ត វ ិ  ់ ន ់ ៌ េផសង ៗ ។ េនរគសពៃថ ង ករសកសអបរ ំ បនេឡងដលថកទី ១ ៃនវបបធមេយង េដយ ់   ់ ិ ី ត ័ មនេរបរបសវធសរសសមយថរតមរតូវផង ។ ីម ឹ គ∼ ែលបង-កឡ (Jeux-Sport) ី ជអែងងេហយ វ  ជនជតែខរបនបេងតែលបង ិ ម ក   ៉ េរចនែបបេរចនយង ់ ំ សរមបលែហករអផសក ុ ហ ់ ំ ំ នងបងតខងកយសមបទឲយបនមទល អ ឹ ែលបងទងេនះេនេពលបចបបនខះកកយេទជកឡសខន់ ៗ េដយមនបញលែថមនវវធី ំ ុច ន ល ៏ ល ី ំ ូច ូ ិ ត ំ  សរសទេនបថីម ។  គ ់ ែលបងែដលេយងសមលបនថមនមកយរេហយេនះ ូ  ដចជ ូ ែលបង ទញរពរត ឹ េចលឈង ូ ់ ទលអែរង វយកនេគល ូ ់ ទតសី របដល់ េបកចបប់ ំ គន ុ ំ  ល ល ី ៉ ដបង ។ល។ េហយែដលសពៃថេនះ មនខះែរបកយេទជកឡយងសទសធ ។ វ ង ុ ធ · · ·
  • 12. - 9 - ទពរ∼ ែផនកសងគមធម៌ ីពីរ (Domaine Social) ន ៌  វ ់  កលណែផកវបបធមេកតមនសពរគបេឡងេហយ  ខងសងមធមករតូវែតលតលស់ គ ៌ ៏ ូ ់ ទ ់ តកែតងេឡងជបននែដរ ុ៉ ត   បែនេបេមលតមរបវតសរស ត ិត េយងេឃញថ ំ ូ កងេពលដបង    ុន ៌ ម ៏ ំ  ់ សងមធមែខរកចេរនណសែដរ គ ័ ល ់ ួល ំ ែតេនសមយរតូវធកខនេដយអណចសរងម គ េយងក៏  ់ ់ ទ បតបងេសរែតអស់ ។ ែមកធងេនះេយងេទបែតសងេឡងវញេនេពលបនឯករជយេហយ    ិ  ដចជ ៖ ូ ១~ អំពសងគមវធី (Sociologie) ី ិ ឺ ិ ់ ិ ិ គជែបបបទសកសសរមបពនតយសេងតផង នងរបតបតផង នវគេរមងករខង ៖ ក ិ ិ ិត ូ ក∼ េសដឋកិចច (Economie) េពលគករែសងរកផលតផល ឺ វ ិ  ី ដ ់ ូ េដមបផលជនសងម គ ិ ូ ់ ់ ជតនវេភគរទពយសរមបរទរទងរបេទស ំ ឺ េបនយយឲយចគធនធនជតមនពធនធន  ិ ិ ី ម ិ ូ ់ ធមជតរហតដលករសបនថី ម ៗេទៀត ។ ថ ខ∼ សងគមកចច (Sociale) ិ ំ ករេរៀបចឲយមនរេបៀបេរៀបរយ នងមេធយបយកង ិ ុន អជវកមេផសង ៗ ៃនមនសសកងរបេទស ី ម ុ ុន ំ ុ ួ ូ ំ ូ រពមទងឲយមនករសខរសលបនទលទលយកងុន ជវភពផង ី ដចជឲយមនមនរពយបលជមឺ ង ូ ីទ ់ មនករទកទងគបនរសល ន ួ មនេរគឿង បរេភគ-ឧបេភគរគបរគន់ ។ល។ ិ ់ គ∼ នេយបយ (Politique) លបចកចកលរគបែបបយងសរមប់េដះរសយបញ ិ ិ ច ់ ៉ ហ ជតិ នងរះរកផល ំ ទងខងផវចត-ផវសមរះ ដ ់ ផលឲយរបេទសជតមនកតយស េដមប ី ឹ ិ ូល ិ ត ូល ភ ិ ិ ិត  ឲយរសបនងេសចករតូវករចបច់ ឹ ីដ ំ េដយមនតងជែផនករជកលកសរមបេធឲយបនថុ កំ ំ ់ ់ ់ វ ំ ុន ំ ិ ិត េថងទងកងរបេទស ទងកតយសឯេរករបេទស ។ ក ឃ∼ នតសរសត (Juridique) ី ិ ់ ល ់ ់ ខ ័ ឌ ុន ចបបទមបសរមបជលកខណកងកររបតបតិ ត ៃន ិ ំ  ី ិ ៌ ឹ ដេណរជវតឲយបនយតធមរតមរតូវល អ សមរមយជរបេទស ជសញតកងមហសងមមយ ។ ុ ិត ជ ិ ុន គ ួ ់ ឋ ី ់ ឧ. ចបបរដបបេវណ ចបបរពហទណ រដធមនញញ ។ល។ ម ឌ ឋ ម ុ ២~ អំពសងគមសមរះ (Equipement sociale) ី ភ ំ ុ គ ់ គ ់ ់ េនះជចណចមយ ខងករផតផងជរបដបរបដ ឬែបបែផនែដលែចកេចញជ ៖ ួ ក∼ របដប់របដេរបរបស់ (Instruments) ៉ ់ ដចយងរបដបេរបកងរគួសរ ូ  ុន
  • 13. - 10 - ំ ់ មនសពតអវជេដម  កងកចករបេងនផលមនេរគឿងឧសសហកមជេដម ុន ិ ច ក ម  ឬកររកសករ ពរសខភព មនឱសថជអទិ សរបជយបបនឲយសងមជតិ មនសរភពលរគបរគន់ ។ ុ ំ ់ ួ ំ ៉ គ ិថ អ ់ ិ ខ∼ វធី សរសតឬបេចចកេទស (Technique) ់ ់ ជែបបពតហតឲយមនរេបៀប ែបបែផន ិ ច ិ ំ ឬកចករឯកេទសពេសសេដយែឡកខងចេណរអមយ ីវ ួ ដចជេរគឿងចរក ូ េរគឿងយនជេដម ែដលសងមជតននេនបចបបនកលេនះ កពងែតរតូវករណស់ ។ ត  គ ិ ុច ន ំ ុ គ∼ របររកសុី-វជជីវះ (Métiers) ិ ជ ់ មខងរេដយែឡកៗពគសរមបែចកផលឲយ ុ ី ន ុ ់ មនសសរសេនបនរសលទៃទ ៗ ួ ី តមករបនរបសប់របសខនេដយទទលផលអពមខរបរ ុិ ់ ល ួ ំ ី ុ ួ ំ ទងេនះ ់ ់ ន េរពះេបគនមខរបរែចកដលមនសសរគបគេទ  ម ុ ុ ុំ ់ ូ ៌ គេនពទនមនករសមបណ ឺ សបបយែដរ ។ ៣~ អំពសងគមនមណ (Structure sociale) ី ិ ម ់ រតងេនះជករែចកនទគ ី ន េដយរកុមៗ េដមបកសងជរកុម  ី ជពកសមគមមយៗ ួ ួ ់ ់ ល ំ សរមបចតករតមកមង កសងជតែដលែចកជ ៖ ិ ថ ថ ័ ក∼ សប័ន (Institutions) ែដលេហថសបនេនះ ល ំ ន គជវធរបរមកមងគ ែដល ឺ ិ ីួ ួ េគេរៀបចឲយមនជអងករទទលមខករគតខងវឌឍនធម៌ជូ នជតរគបវសយ ំ គ ួ ុ ិ ិ ់ ិ ័ តមករចល ូ ចតៃនជនជតមយពកៗ ិ ត ិ ួ ួ មយរកុមៗ ួ ដចជអងករខងសងមកចច ូ គ គ ិ វបបធម៌ (មនសមគម) អងករខងនេយបយ (គណះបកស-រកុម-ចលន) គ គ ឋ ិ ៍ អងករខងេសដកចច (មនសហករណ- ៊ុ រកុមហន) ជេដម ។  ិ ខ∼ វណណ វភគ (Division Sociale) រេបៀបែចកងរសកមនសសេទតមរកុម ិដ ុ ុ ួ ី ួ ិ ់ ញតិ តមមខងរ តមធនធន ។ល។ ែដលមនសសពកនមយៗ នយមរបរកតមកររតូវ ុ ័ អធយរសយ ។ ុ៉ បែនត ំ  ករចេរនៃនមនសស ុ ែតងមនរេបៀបែរបរបួលកងវណវភគេនះេរចន ុន ណ ិ  ែដរ ។ ° ° °
  • 14. របភពៃនអរយធម៌ែខមរ uv ល ់ ់ េយងធបយលមកេហយ   ែដលសគល់ េពញេលញជ «អរយធម៌» មយបន ំ ួ េរពះ ខ ់ ់ ជ ់ មនលកណះរគបរគនបញកឲយេឃញថ ៖  ករេចះដងដះេចញមកពជតេនះ ៗេដយ ឹ ុ ី ិ ខនឯងចបសរបកដ សរមបជេរគឿងសមលនវចេណះវជ ឬលកណះេសចកចេរនរបស់ ួល ់ ់ គ ់ ូ ំ ិ ជ ខ ីដ ំ  ជតិ ។ ៌ ម អរយធមែខរេយងមនរបរងេឡងបនចមងៗ  ូ  ិដ ដ មកជអែងងេហយ វ  េបគតតមរបវតិ-  ិ ត សរសេយងេឃញថ ត   ៌ ម ់ ដ អរយធមែខរចបេផមមនមក ំ ី ុ តងពមនរគសសតវតសេទេទៀត ។ ិ ត ៌ ំ ូ អរយធមដបងេនះ គជករមងករេចះដងេផសង ៗមន ឺ ឹ ភស េភង ល ំ ំ ចេរៀងទេនៀម ។ល។ ់ របសជនជតេដម ិ  គកលសមនធ ឺ ុ ព ់ ់ ឬរដរសី (Autochtones) ែដលរសេនរសបេលែផនដី ឋ  ែខរេយងដចជ ម  ូ គយ ួ ំ សែរ ័ ពរ ភង ន េហយែដលសពៃថពតែមនែតពកេនះ  វ ង ិ ួ េទជអក ន េនេដយៃរពហកដចពសវមនវឌឍនធម៌ ់ ូ ុំ ូ ិ ំ ិ៍ដ ៌ ែតជនជតទងេនះបនទកេករអរយធមឲយេយង ុ  េរចនរចមកេហយ ។ បែន ដ េរកយេពលែដលកសងបនជរបេឆមេហយ អរយធមេយងក៏  ួ  ុ៉ ូ  ៌  រតូវទទលឥទពលខះ ៗ ួ ិធ ល ំ ី ៌ អពអរយធមជនជតេផសង ៗ ិ ល ់ ូ ័ ែដលធបចលមកអរសយេនកង ុន រសកេយង ។ ុ  េរពះជធមត ម មនសសបរណឬសពៃថង ុ ុ វ សទែតរតូវករបញលបែនម ុ ធ ូច ថ ករ ឹ ី ៉ ូ ីដ ជ ់ ំ ី េចះដងពេគឯងយងេនះ ដចមនេសចកបញកតេទ អពរបភពែដលចលមក ៖ ូ ក∼ របភពឥណឌ ៌ ឌ ៌ ល ំ ល អរយធមឥណជអរយធមខងក េរពះមនមកកងអណចរកឥណជេរចនសតវតស ុន ឌ  មនរគសសករជបនឆងចលកងរបេទសេយង ុ ិ ដ ល ូ ុន  ម ៍ តមរយះរពហណេកណនយ ិឌ កលពី សតវតសទី ១ៃនរគសសករជ ិ ដ    ំ ី េហយបនផសយពសេពញេលរបេទសេយងតងពកលេនះ មកដចជ ូ ំ ឹក ភសសរសត លទសសន ិធ ំ នងទេនៀមជេរចន ិ  ំ ែដលកយេទជទេនៀម ល ល ់ ញ ់ ន ទមបសមញរបសអករសកេយង ុ  ុ ួ ម ៍ ំ េដយេហតពពករពហណទងេនះ បនេឡងជកសតយ  រគងរជយេលទកដី ។  ឹ ខ∼ របភពចន ិ ៌ ិ ់ ុ ់ ី តមករសេងត អរយធមចនបនចលមកកនរសកេយងចបពសតវតសទី ៣ ឬទី ៤តម ក ូ 
  • 15. - 12 - ៍ ំ ំ ិ រយះពពកអេនរបេវសនជតចនែដលនទនញេចញចល ួ ត ិ ិ ូ េហយខះកមកតងទលេនជប់  ល ៏ ំ ី ំ លបនងរសកេយង រពមទងមនរបពនកូ នពរងីករគួសរ េហយបងត់ ហកហនអរយធម៌ ់ ឹ ុ  ំ ធ  ហ ឹវ ឺវ ិ ិ ់ ល ដ ិ ឺ ំ ល ់ ់ ចនតមរយះរកុមញតរបសខនបនចមង ៗ ជពេសស គទេនៀមទមបសរមបរបតបតកង ិដ ិ ិត ុ ន ួ ់ ំ ង ិ ំ កររសេនរបចៃថនងជេនឿេផសងៗេរចនេទៀត ។  គ∼ របភពបសចិ មរបេទស ៌ អរយធមេនះ បនហរចលមករសកេយង ូ ូ ុ  េនចងសតវតសទី ១៩ ុ ល ំ ែតមនឥទពលខង ិធ កណស់ ល ់ ួ ួ ន ំ េរពះជបមកជមយពកអកមនអណចេធជអណពយបលរបេទសេយង ។ វ  េហតេនះ ុ ៉ ័ េទបមនសនះយងរហស  ុទ នឲយេយងេរសយកសជវធម៌ ំ   ុ ី សេលៀកបពក់ ំ ំ នង ិ ិ  ់ ី ំ  ែបបបទសលបះខះ ៗពពកេនះ េហយកនែតរកចេរនេឡង រហតសពៃថេនះ ។ ល ី ួ  ូ វ ង ឃ∼ របភពេផសង ៗ ឺ  ំ  ៌ ែដលេហថរបភពេផសង ៗគេដមកេណតែមកធងខះៃនអរយធមេយង ល  ឆងមកពរសក ល ី ុ ិ ុ ល ់ ័ ន ី ំ ់  ជតខងឬរសកេទសែដលធបបនរបរសយគកលពជននេដម ដចជជតិ ូ ជវ ៉ មេឡ មន េសៀម លវ យនជេដម ។ ករឆងចលពពកេនះ ួ  ល ូ ី ួ  ំ ំ េរចនែតជពកយសដី ឬទេនៀម បនចបនចកងជវភពសមញញ ។ ិដ ួដ ុន ី ផលែដលឆងចលមកេនះ ល ូ ូន ិ ំ ជថរែដលជនជតទងេនះ ំ ៉ ៌ ់ បនេរកបយកផលពេយងេទបបនអរយធមេគរកសែរកលែដរ ។ ី  ដេចះ ូ ន  ជ ់ េយងបញកបនថ ី ៌ ំ   ់ េទះបជអរយធមកេណតេដមរបសេយង  រតូវទទល ួ ិធ ៌ ី ី ឥទពលអរយធមពទននេរចនរបភពដចេពលមកេហយ  ូ  ថ ៏ មកបែនមផងកមន ៏ កេយងេន  ួ ខ ិ  ់ ែតមនលកណះមយជលកណះជតេយងឥតឲយបតបនេឡយ ខ   ៌ េហយអរយធមននេនះ ់ ំ ់ វ ៌  ់  ឹ ់ ុ៉ រគនែតជរណបសរបេធឲយអរយធមេដមរបសេយង រតែតមនរទងរទយលេឡងបេណះ ។ អ  ណ ុ   ួ គ ់ េហតេនះេទបេយងទទលសលបនថ ៌ ួ ់ ់ ល ែខរមនអរយធមមយជករបកដរបសខួ ន ម ុំ ពែមន េទបែតយកែបបតមេគេទ   ិ៍ដ ំ ់ ៌  េហយេករសណលអរយធមេដមេនះ អករបជសពៃថទទល ន ញ វ ង ួ គ ់ ់ ន សលរគបគ ៌ ូ ឱយេឈះថអរយធមអរស-អសុ ី (Austro-Asiatiques) ម តូ ំ ែដលមនកេណត  ៉ ុី ិវ េដម េនេលែដនដនន ជេកះ ជេរជយ េនតមសមរទបសហក ែដលផយឆយពី ុ   ី ុទ ង ៌ ឺ ុ៉ ំ ឺ ុ៉ អរយធមឥណ-អរប (Indo-Européennes) ែដលមនកេណតេនឥណ នងអរប ។ ូឌ  ឌ ិ Ê Ê Ê
  • 16. េគលនិយមៃនអរយធម៌ែខមរ {| ៌ ម កងអរយធមែខរ េបេដញេដលសេងតេទជពក ជរកុមតមេគលនយមេផសងៗគ ុន  ក ួ ិ ន េនះ េគអចែចកេចញបនជបនែផក ឬបនចលន ដចតេទ ៖ ួ ន ួ ូ ១∼ រពហមនយម (Brahmanisme) ិ ២∼ ពុទនយម (Bouddhisme) ធ ិ ៣∼ េខមរនយម (Khmérisme) ិ ៤∼ បរេទសនយម (Influence étrangère) ិ ់ បនជេគរបបនថ ំ អនភពៃនេគលនយមទងេនះ ុ ិ ជេគលនយមៃនអរយធម៌ ិ េយងបន  ៌ ម េរពះកងវបបធមែខរ ុន ៉ ់ ូ ់ ំ បនបងញយងចបសនវករដតជបលយឡេដយ ហ ិ ំ ិធ ំ ទេនៀមៃនឥទពលទងេនះជដរប ដចមនេសចកអធបបយតេទេនះ ៖ ូ ីដ ិ ១∼ រពហមណនយម ៍ ិ ិ ក ៌ ម ួ ល ់ ិធ ម ៍ េគលនយមេនះបនបេងតវបបធមែខរឲយេដកដលេទតមទមបៃនលទរពហណ ដច ូ ជករេចទនងករេដះរសយេផសង ៗ ិ កងបញវបបធម៌ ុន ហ ិ គ ៌ ុ ធ ឹ នងសងមធមសទសងែតយក ំ ម ៍ ទេនៀមរពហណមកផស ំបញលជដរប ។ ូច ិ ុ៉ មនែតបេណះណ ចលនេនះបនរជបចលកង ូ ុន ដ ិ ត ម ់ សននចតែខររគបៗ គន តងពសមយែដលែខរេយងនយមរប់អនលទរពហណពសតវតស ំ ី ័ ម  ិ ិធ ម ៍ ី ់ ទី ១ ដលទី ១៤ ៃនរគសសករជ ។ ិ ដ ២∼ ពុ ទនិយម ធ ុ ធ ិ ល ់ ពទនយមបនមកផសេវនពរពហណនយម ី ម ិ ់ ំ ី ចបតងពសតវតសទី ១៣ ៃនរគសសក ិ ត រជ ឺ ម ូដ ់ ី ិធ ម ៍ គជេពលែដលែខរបរករេគរពរបអនពលទរពហណ មកពទសសនវញ ។ ុ ធ ិ ឱវទរពះពទបនរជួតរជបចលមកកងសននចតែខរគនសលមក់ ុ ធ ូ ុន ដ ិ ត ម ម ់ ន បណលឲយែខរេយង ដ ម    ់ េរជសេរសយកទសសនះរបសរពះពទ ធ ុ វ ួដ ដ ុ ន ៌ ម មកេធជករផចេផមកងវបបធមែខរ ។ ដេចះ ូ ន បញហ រគបែបបកងអរយធម៌ ់ ុន ំ ំ ិ ចលនេនះសអងយកេគលគនតរពះពទ ធ ុ មកេចទនងេដះរសយ ិ ទងអស់ ដចជករេជឿកម-ផល ជេដម ។ ំ ូ ម  ៣∼ េខមរនយម ិ េគលនយមទី ៣ េនះ ិ ល ី ុ ុំ ែបកពមនៗ េដយពបនយកេគលពលទណ ី ិធ ឬសសន ណេឡយ  គជរបឌតតមករណ ឺ ិ ៍ ល ់  ិ ់ ែដលេគធបេឃញពតជកែសងកងសងមជតែខរែត ដ ុន គ ិ ម
  • 17. - 14 - មង ។ ដ គថ ឺ េបរសកេទសេយងជបរបទះនងបញអី វ ៗ  ុ  ួ ឹ ហ ហ ៏ បញេនះកបនជករផចេផម ួដ ដ ំ ិ  ហ ុន ៌ ឹ គនត កេកតជបញកងវបបធមនងសងមជតេឡង ។ គ ិ  ដេចះ ូ ន បញែដលេកតកងេគល ហ  ុន ិ ុំ នយម ពមនរេបៀបជអចរយ (Merveilleux) េឡយ គសទសងែតជភពពតែមនែទនែដល ិឆ  ឺ ុ ធ ឹ ិ ឹ ី ំ រសបេទនងេលកយសចះ (Réel) ទងរសង ។ ច ុ ៤∼ បរេទសនយម ិ េគលនយមេនះ ិ ំ ់ ំ ិ សេដដលេគលគនតេផសង ៗ ុំ ម ៍ ែដលពរសបតមលទរពហណ ិធ ុ ធ ំ ុ ធ ់ ម ល ់ សសនរពះពទឬជទេនៀមសទសធរបសែខរែដលធបមនមក ។ របេទសេយង  េទបែត  ិ   ម ល ់ ួល ំ មនេគលនយមេនះេកតេឡង កងរវងែដលរបេទសែខររតូវធកខនរគរគ េហយបរេទស ុន  ំ ំ ិ ុ៉ ល ំ ល នយកេគលគនតពរសកេគមកផសយបញល ។ បែនដ េគលនយមេនះមនឥទពលខងក ី ុ ូច ិ ិធ ់ ន េរចនណសកងេពលបចបបនន េរពះមនសសទេទកងសកលេលក េរចនចលចតេគល  ុ ុច ុ ូ ុន  ូ ិ ត នយមែបបេនះ ។ ិ  ់ សពៃថេគេឃញេនសលេគលនយមេនះពសេពញ វ ង ិ ដចជខងសជវ- ូ ុ ី ធម៌ សេលៀកបពក់ សលបះរែរក . . . . . . ។ល។ ំ ំ ិ ំ ិធ ិ ំ ួ ៉ ឥទពលៃនេគលនយមទងបនយងេនះ ់ ុន ៌ ម ំ ូ បនចលជបកងអរយធមែខរទងមល ូ នង ឹ ួ ៏ ុំ ដករបេឡះេចញេគលណមយកពបន ់ េរពះសពៃថេយងនយមរបថ វ ង  ិ ជអរយធមផល់ ៌ ទ របសេយង េហយរលយចលកងទេនៀមទមបរសេន ជអចៃរនយ៍ េទេហយផង ។ ់   ូ ុន ំ ល ់ ់ ិ ត  C C C
  • 18. អំពីភសែខមរ rs ក∼ េសចកដេផដ ម ី ល ី ំ ឹក ពកយ «ភស» កយមកពសរសត ំ ែរបថសដី ឬករេពលបេញញ ច ឬករសែមង ដ ិ ់ ័ កយវករឲយយលនយ ។ ដេចះ ូ ន វ ំ ួ មនសស ឬ សតទងពង ុ ័ ែតងមនភសរបរសយគជ ន ធមត ម ដចជមនសសេចះនយយគ ូ ុ ន ក ់ ែឆបកកនយ សរកែរសក ........ ។ ែខរេយងមន ិ ុទ ិ ម  ភសមយរបចជតិ តងពមនរគសសករជេទេទៀត គេកតមកពពពកអករសកេដមរបស់ ួ ំ ំ ី ុ ិ ត ឺ  ី ួ ន ុ   ់ េយងែដលរសេនតមភមិ ូ រសកតច-ធ ំ ុ ូ ់ ដចេដចពគ ី ន រហតរបរមគបនជអណចរក ូ ួ ួ ន ់ មយ េនកងកររគបរគងរពះនង លវ-យី ឬ រពះនងនគេសម ។ ួ ុន ី ី ខ∼ អំបូរៃនភស េដយសរេនកងសកលេលកេនះ ុន មនភសេផសងៗ គេរចនេពក ន  អករបជបន ន ញ ំ ំ ំ ់ របមលគចងរកងកបផតមពកតមរកុម ែដលមនលនរបហករបែហលគ គឺ ៖ ូ ន ួ ុដ ួ ន ១∼ អំបរឥណ-អឺរុប (Indo-Européennes) បនដលភសតនរបសពពកឥណ ែដល ូ ូឌ ៉ ់ ីដ ់ ួ ឌ ី ំ ឹក េចញមកពសរសត-បលី ់ ួ ឺ ុ៉ នងរបសពកអរប ិ ំ ែដលែបកេចញពី ឡតង-រកក ិ មកជមល ូ ដន ។ ឋ ២∼ អំបរេសមទក (Sémitiques) ូ ី ិ បនដលភសអរ ំ ់ ែដលែបកេចញមកពរគម ី ភសននកងភមភគអរប់ ឬភមភគមធយមបពសពៃថេនះ ។ ុន ូ ិ ូ ិ ូ ៌ វ ង ៣∼ អំបរ អូរសត-អសុ ី (Austro-Asiatique) ូ ូ ់ បនដលភសអកេនភមភគអសខង ន ូ ិ ុី ូ ិ ៉ ុី ិវ ំ ូ តបង ឬេនជតខងមហសមរទបសហក ។ អបរេនះ មនែបកជសខតចេរចនេទៀតគឺ ៖ ុ ូ  – មេឡយូ-ប៉លីេណសុ ី (មេឡ-ហលពន, ហៃវ ..... ) ៉ ូ ៉ ី វ ី ីវ – មន-ែខមរ (ែខរ ភម លវ មន, ...... ) ម ូ – ៃថ (េសៀម យន ចន, ...... ) ួ ិ គ∼ លកខណះៃនភសែខមរ ឹ ់ ែដលនងរបជភសមយបន ួ លះរតែតមនលកណះចបសលស់ ុ ខ ់ ់ ួល ជរបសខន ទ ់ ួល េដយែឡកផលខនេយង ។  ិ ី ី ខ ់ ឯវធសេងតពលកណះេដយែឡករបសេយងេនះ ក  រតូវសកស ិ តមែបបេនះ ៖