सामाजिक कक्षा ११ को एकाइ ३ सम्म

1. सामाजिक अध्ययन तथा िीवनोपयोगी ससप सिक्षा
क
े शवप्रसाद पराजुली keshabprasadparajuli@gmail.com

2. मानव र वातावरणसँग तादात्म्य राख्दै सामाजिक
अध्ययनले सभ्य समाि ननमााण गना सहयोगी
नागररक तयार गर्ा । सामाजिक ववज्ञानका
व्यावहाररक र िीवनोपयोगी ववषयवस्तुहरु समावेि
र समेटेर तयार पाररएको एकककृ त रूप भएकोले
सामाजिक अध्ययनअन्तगात व्यापक
ववषयवस्तुहरुको सामान्य अध्ययन गररन्र् िुन
सामाजिक सिक्षाका तुलनामा ननजचित र सीसमत
क्षेत्र देखिन्र् ।
एक्काइसौं िताब्दीका ससप, नरम ससप वा व्यापक ससप
पनन भननने िीवनोपयोगी ससपले िीवनलाई सरल,
सहि र सफल बनाउँर् ।

3. डिजिटल साक्षरता = सूिना तथा सञ्िार प्रववधिको
प्रयोग गरी क
ु नै पनन सूिनाको प्राप्ती, पहहिान,
मूल्याङ्कन, उपयोग र सञ्िार गने क्षमता । । प्रो.
हहलर स्पाइसा
ननदेिन अनुसार क्प्युटरले तथ्याङ्कलाई गणना,
प्रिोिन र भण्िारण गदार् ।
हािावेयर र सफ्टवेयरको संयुक्त रुप - क्प्युटर प्रणाली
सफ्टवेयर - हािावेयरलाई सञ्िालन गना क्प्युटरले
बुझ्ने भाषामा तयार गररएको ननदेिनहरुको प्याक
े ि ।
ववद्युतीय िजक्तबाट िल्ने ससवपयु, मोननटर, ककबोिा र
माउस प्रमुि हािावेयर उपकरणहरु हुन ् ।
इन्टरनेट र क्प्युटरका बीिमा सञ्िार स्बन्ि स्थापना
गने सफ्टवेयरलाई वेब ब्राउिर भननन्र् ।

4. अनलाइन भुक्तानी https://nayapatrikadaily.com/news-
details/62462/2021-04-08
नेपालमा बबद्युतीय कारोवार
https://www.youtube.com/watch?v=32Vd0tmrSe0
https://www.youtube.com/watch?v=HZNk7hGV8SA
सिा ईजन्िनलाई बढी उपयोगी बनाउने
https://www.youtube.com/watch?v=DvwS7cV9GmQ
साइबर नैनतकता
https://www.youtube.com/watch?v=JEpUPf89Qi4
नेपालमा साइबर कानुन
https://www.youtube.com/watch?v=qx9bU6ktnmE
https://www.youtube.com/watch?v=b7pwYPWNYAU

5. साइवर नैनतकता = इन्टरनेट वा सामाजिक
सञ्िालमा गररने असल व्यवहार ।
साइबर अपराि = क
ु नै क्प्युटर प्रयोग वा
क्प्युटरलाई लक्षक्षत गरेर गररने क
ु नै पनन प्रकारका
गैरकानुनी, अनैनतक वा असामाजिक काया ।
क्प्युटर, इन्टरनेटलगायतका ववद्युतीय सञ्िार
माध्यमहरुमा गैरकानुनी सामग्रीहरु प्रकािन गरेमा
एक लाि रुपैयाँस्म िररवाना वा पाँि बषास्म
क
ै द वा दुवै सिाय हुन्र् ।
Qualification, qualify, qualified आहद सबै िब्दहरु
िोिीका लाधग quali* भन्ने Truncation हुन्र् ।
URL (Uniform Resource Indicator) का आिारमा
.com भन्दा .gov, .edu, .org बढी ववचवसनीय हुन्र् ।

6. ननणाय = क
ु नै काम गनुापूवा त्मयो काम गने वा नगने
भनी वविारपूवाक गररएको ननष्कषा ।
ननणाय ननमााण = एउटा ननजचित प्रकिया पूरा गरी ननणाय
गने वा उत्तम ववकल्प र्नौटको तररका ।
सङ्गठनात्ममक ननणाय = क
ु नै सङ्घसंस्थाका पदाधिकारी वा
कमािारबबाट संस्थाको उद्देचय अनुरुप गररने कामका
स्बन्िमा सलइने ननणाय ।
व्यजक्तगत ननणाय =व्यजक्तले आफ्नो दैननक िीवनयापनका
ससलससलामा आफ्नो इच्र्ानुसार स्वयम् नै गने ननणाय ।
सामूहहक ननणाय =आपसी हहत वा भलाइका लाधग एकभन्दा
बढी स्बजन्ित व्यजक्तहरु एकआपसमा समली गररने ननणाय
वववेकिील ननणाय =ववसभन्न ववकल्पहरुको पहहिान गरी
तथ्य र प्रमाणहरुको ववचलेषण पनर् सवोत्तम ववकल्पको
र्नौट गरी गररने ननणाय ।
बढोत्तरी ननणाय = पूवा ननणायलाई नै आिार मानेर िारी
कामहरुलाई थप पररमािान वा सुिार गने पुरक ननणाय ।

7. सहभाधगतामूलक ननणाय = लक्षक्षत समूहलाई समेत
ननणाय प्रकियामा सहभागी गराई गररएको ननष्कषा ।
ननणाय प्रकियाका िरण =
१) समस्याको पहहिान
२) समस्याको ववचलेषण
३) ववकल्पको पहहिान
४) ववकल्पको बबचलेषण
५) सबोत्तम ववकल्पको र्नौट
६) ननणाय कायाान्वयन
७) पुनरावलोकन तथा मूल्याङ्कन
अननणाय हुने अवस्था
पयााप्त सूिनाको अभाव, तत्मकालको पररजस्थनत वा
वातावरण, दबाब समूह, भववष्यको असर, स्रोतसािनको
उपलव्िता, ननणाय गने अधिकार, समय सीमा,
ववद्यमान नीनत

8. सञ्िार = दुई पक्षहरु बीि सूिना आदानप्रदान गने
र अथा बुझ्ने प्रकिया ।
सञ्िारका प्रकारहरुुः
मौखिक, सलखित, साङ्क
े नतक
सञ्िारका अवरोिुः
मनोवैज्ञाननक = सूिना र्नौटको प्रवृवत्त, सूिनाको
बोझ, आवेग, लैङ्धगक िैसल आहद ।
भावषक = भाषा वा िव्दको गलत अथाको कारण ।
भौनतक = दुरी र ध्वनन िस्ता कारण ।
सङ्गठनात्ममक = िराव योिना, अहमता, संरिना ।
तनाव = व्यजक्तमा उत्मपन्न हुने मानससक दबाब
तनाव व्यवस्थापन = पररवनतात वातावरणअनुक
ू ल
व्यवहारमा रुपान्तरण गरी िारीररक र मानससक
सन्तुलन कायम राख्ने काम ।

9. तनाव सृिना हुने अवस्था =
अजस्तत्मव तनावुः दुघाटना वा ववपद्को बेला ।
आन्तररक तनावुः धिन्ता, संवेग
वातावरणीय तनावुः कोलाहल, सभिभािले ।
कामको िापले हुने तनाव ।
तनाव व्यवस्थापनका रणनीनतहरुुः
समपाण = तनावको कारणलाई स्वीकाने दमनात्ममक
प्रनतरोि = कारकप्रनत बदला सलने नकारात्ममक
स्झौता = दीघाकालीन र सकारात्ममक
अन्तरवैयजक्तक ससप = आफ
ू ले निानेको क
ु रा
अरुसँग सोिेर ससक्ने र आफ्ना वविार रािेर
अरुसँग सञ्िार गने िनससप ।
टोसलकाया = संवाद, योिना बैठक र सहकाया गरी
समूहमा काम गने दक्षता र गुणस्तर ।

10. टोलीकायाबाट नेतृत्मव ववकास गना िाहहने गुणहरु =
िुलापन र ईमानदारीता
सामूहहक लक्ष ननिाारण
सफलताहरुलाई स्मान
प्रत्मयेक समस्या समािानमा सहभाधगता
स्रोत र दक्षता ववकासको व्यवस्था
उत्तरदानयत्मव बोि
सबैप्रनत सहानुभूनत र िुला दृजष्ट
िीवनलाई साथाक र पेसालाई सफल बनाउन
प्रभावकारी सञ्िार र अन्तरकिया गने ससप,
साथीहरूसँग घुलसमल हुने बानी र सहयोग गने
तत्मपरताको िरुरन पदार् । ननिाक्क बोल्ने, ध्यान
हदएर सुन्ने, सकारात्ममक सोच्ने र समलेर काम गने