to have better teaching

1. कार्यमूलक अनुसन्धान
अनुसन्धानकर्ाय : सावित्री कु मारी शमाय
सामाजिक अध्र्र्न शशक्षक
कार्यरर् बिधालर् : गण्डकी आिासीर् बिधालर्
पोखरा -१६ ,लामाचौर
शशर्यक : सामाजिक बिर्र् प्रतर् रुची िढाउन कक्षा ८ का कमिोर विधार्थीलाई क
े गनय सक्छु ?
१. अध्र्र्नको पररचर्
सामाजिक अध्र्र्न त्र्स्र्ो अन्र्र विर्र्ात्मक ज्ञानको भण्डार हो िसले विशभन्न जिज्ञासाको
तर्खाय मेटाएर अधधकर्म अनुभि िटुली िीिनको तनर्ायर्ात्मक भूशमका खेलेको हुन्छा | हरेक
दिन नर्ा नर्ा घटना र पररिेशमा आधाररर् सामाजिक अध्र्र्न आिको आधुतनक मानि
समािमा सामाजिक रुपान्र्रर् गने एक साधनको रुपमा एक िहुआर्ाशमक बिर्र् हो |
िास्र्िमा भन्ने हो भने विधार्थीलाई हरेक क्षेत्रको अर्थाह ज्ञान दिएर िहुप्रतर्भाशाली िनाउने
बिर्र् हुुँिा हुुँिै पतन उनीहरुमा र्स बिर्र् प्रतर् रुची कम हुुँिा कर्ै उनीहरु आत्मतनभयर हुनमा
नकरात्मक असर पुग्न सक्छ भतन र्ो अनुसन्धान शुरु गररर्ो |
१.१ अध्र्र्नको पृष्ठभूशम
पोखरा १६ लामाचौर जस्र्थर् गण्डकी आिाशसर् बिधालर् कक्षा ८ मा अध्र्र्न गने बिध्र्ाधर्थयहरु
बिशेर् गरर िेशभररका विशभन्न जिल्लािाट उच्च , मध्र्म , र तनम्न िगयका गरर शमधिर्
रुपका छन | एकातर्र र्ो पररिेशमा िदढरहेको संचारमाध्र्म, शहरीकरर्,रािनीतर्क
अजस्र्थरर्ा, आधर्थयक अिस्र्था, सामाजिक पररिेश , उनीहरुमा आएको शारीररक र मानशसक
पररिर्यन आदि अिस्र्थाले अध्र्र्नमा असर परररहेको छ भने अकोतर्र र्सैिीच बिधालर्
र्हमा सामाजिक अध्र्र्नलाई एक िदटल र राम्रो अंक नआउने बिर्र् हो भन्ने भ्रम पिै
आएको पाईन्छ | िसले गिाय बिध्र्ार्थीहरुमा सामाजिक अध्र्र्न प्रतर् रुची कम भइ शसकाई
उपलजधध सोचेितर् हुन सक
े को छैन |
१.२ समस्र्ाको पदहचान

2. बिधालर् र्हका िालिाशलकाहरुलाई सामाजिक अध्र्र्न प्रतर् सकरात्मक धारर्ाको विकास
गराउने र र्स बिर्र्लाई सरल, सहि रुपमा वा िैतनक िीिनमा िोडेर सदहिीकरर् गनयको
लाधग उनीहरुमा भएको समस्र्ाको पदहचान गररएको छ |
समस्र्ाको संख्र्ा :
१. बिधार्थीहरुले सामाजिक अध्र्र्नलाई एक घोकन्र्े बिर्र्को रुपमा शलनु
२. अध्र्र्नको शशलशशलामा आफ्नो िीिन, समाि र राष्रसुँग निोडी ककर्ािी ज्ञानको रुपमा
शलनु
३. शसियनात्मक पररर्ोिना कार्यहरु उपर्ुक्र् ढाचामा समर्मा िुझाउन नसक्नु
४. शसकाई किर्ाकलापमा बिर्र्िस्र्ुलाई संर्ोिन गरेर धर्क्र् गनय नसक्नु
५. सामाजिक अध्र्र्नको बिर्र्िस्र्ु खासै खोजि गने, पढ्ने िानीको विकाश निेखखनु
१.३ अध्र्र्नको उिेश्र्
१.सामाजिक अध्र्र्न बिर्र्लाई एक ककर्ािी ज्ञानको रुपमा मात्र नलीइ व्र्िहाररक ज्ञान संग
िोड्न सक्ने िनाउने
२. सामाजिक अध्र्र्न बिर्र्लाई िढी खोिमुलक र पररर्ोिना कार्यमा लगाउिै बिर्र्िस्र्ु
संर्ोिन गनय लगाउने
२. अध्र्र्नको र्ोिना तनमायर्
कु नै पतन कार्य सफल रुपमा सम्पन्न गनयको लाधग र्ोिनाको आिश्र्कर्ा पियछ| आधारभूर्
र्हको सामाजिक अध्र्र्न बिर्र्को शशक्षर्मा अत्र्ाधुतनक िैज्ञातनक पद्धतर् िसाल्न र्ो
अनुसन्धानले सहर्ोग पुग्िछ| विशभन्न िैकजल्पक उपार्िाट शशक्षर् गिाय शशक्षकलाई शशक्षर्
गनय र बिध्र्ाधर्थयलाई शसक्न सजिलो हुन्छ िसले गिाय बिधाधर्थयहरुलाई सामाजिक अध्र्र्न
बिर्र् प्रतर् सकारात्मक धारर्ाको विकाश हुन्छ |
र्स प्रतर्िेिनको मुख्र् र्ोिनाकार्य भनेको आधारभूर् र्हको बिध्र्ाधर्थयहरुलाई िढी भन्िा िढी
प्रर्ोगात्मक शैक्षक्षक सामग्री, विशभन्न िैकजल्पक शशक्षर् बिधध, स्र्थलगर् भ्रमर् र धर्िहाररक
ज्ञानको प्रर्ोगिाट सामाजिक अध्र्र्न विर्र्प्रतर् सकारात्मक प्रभाि पियछ िा पिैन हेने
खोजिएको हो |
३.अध्र्र्न बिधध ढाचा
र्स अनुसन्धानको लाधग तनम्नशलखखर् बिधधहरु प्रर्ोग गरर खोिलाई िढी भन्िा िढी
सहिीकरर् गने प्रर्ास गररएको छ |
१. खोि बिधध
२. समस्र्ा समाधन बिधध
३. प्रर्ोगात्मक , पररर्ोिना कार्य बिधध
४. आगमन तनगमन बिधध

3. ५. अिलोकन बिधध
३.२ नमुना छनोट
र्स अध्र्र्नको लाधग कक्षा ८ को बिध्र्ाधर्थयलाई समािेश गररएको छ |
३.३ र्थर्ांक सङ्कलन बिधध
१.र्थर्ांक संकलनको लाधग बिध्र्ाधर्थयहरुलाई विशभन्न समर्मा तनमायर्ात्मक परीक्षाहरुमा
समािेश गररर्ो
२. बिध्र्धर्थयलाई आन्र्ररक परीक्षामा पररर्ोिना कार्यको सङ्कलन गनय लगाइर्ो
र मुल्र्ांकन गररर्ो
३. बिध्र्ार्थीहरुको िैतनक कक्षा कार्य र गृहकार्य सङ्कलन गरर मुल्र्ांकन गररर्ो
४. विशभन्न खोि बिधध र स्र्थलगर् भ्रमर् िाट र्र्ार पाररएका सृिनात्मक कार्यहरु
िुझाउन लगाइर्ो
५. प्रश्नोत्तर बिधध , आगमन र्र्था तनगमन शशक्षर् बिधध अपनाई शशक्षर् गररर्ो
६. बिध्र्ाधर्थयको िीिन, समाि र राष्रसंग मेल गराउिै स्िस्फु र्य रुपमा शसियनात्मक
प्रश्नहरु राखी पररक्षर् गररर्ो र िसले राम्रो गछय उसलाई पुरस्कारको व्र्िस्र्था पतन
गररर्ो
तर्नै र्थर्ाुँकहरुको आधारमा सम्पूर्य बिध्र्ाधर्थयहरुलाई समािेश गरर धर्ाख्र्ा र
विश्लेर्र् गररएको धर्थर्ो |
४. र्थर्ाुँक बिश्लेंर्र् प्रकिर्ा
अनुसंधानिाट प्राप्र् र्र्थर्ांकको विश्लेर्र् तनम्न अनुसार गररएको धर्थर्ो | सियप्रर्थम
कक्षा ८ को एकाई ३ शशक्षर् गररसक
े पतछ र्सै एकाई िाट प्रश्न पत्र र्र्ार पाररर्ो र
बिध्र्ाधर्थयलाई एकल रुपमा हल गनय दिइर्ो | र्र धेरै िसो िीिनसंग मेल खाने
समान प्रश्न बिध्र्ाधर्थयलाई िदटल लागेको भेदटर्ो |
त्र्सपतछ बिध्र्धर्थयको ५/५ िनाको समूह िनाई अनुसन्धानमा समािेश गराइर्ो
आगमन र तनगमन बिधध प्रर्ोग गरर शशक्षर् गराइर्ो र अरु नर्ा समान प्रश्न हल
गनय लगाइर्ो | र्सपतछ उनीहरुलाई अशल सहि भएको महशुस भर्ो र्र सोचेितर्
उपलजधध िाट टाढा रह्र्ो |
पुनः त्र्दह एकाइलाई खोि बिधध र पररर्ोिना कार्य प्रर्ोग गरर िैतनक िीिनसंग
मेल गराएर शसकाइर्ो र्र ककर्ाििाट घोक्न र िोहोर्ायएर पढ्न लगाइएन|
िुन प्रकिर्ा िोहोर्ायएर गररर्ो िसिाट बिध्र्ार्थीहरुमा हरेक प्रश्न उठ्ने बितर्कै
उनीहरु ककर्ाि हेनय भन्िा पतन, िीिन, समाि र राष्रका किर्ाकलाप सम्झेर तर्नै
संग मेल गराउिै सृिनात्मक रुपमा सोच्न र धर्िहाररक रुपमा उत्तर दिन सक्ने भए|

4. र्सरर बिद्र्ार्थीको सामाजिक बिर्र्लाई हेने र िुझ्ने दिजस्टकोर्मा अशलक शभन्नर्ा
पाईर्ो | पतछल्ला दिनहरुमा बिध्र्धर्थयको कु नै पतन प्रश्नको उत्तर मौशलक रुपमा लेख्ने
क्षमर्ाको विकाश भएको पाइर्ो |उनीहरुले विशभन्न बिर्र्िस्र्ुलाई संर्ोिन गरर
आफ्नो व्र्िहाररक शैलीमा उत्तर लेखेको पाइर्ो | अदहले उतनहरु समर्मा गृहकार्य
िुझाउने ,पररर्ोिना कार्य गनय मन पराउन र्थालेको महशुस भएको छ|
५. तनस्कर्य र प्राजप्र्
बिध्र्धर्थयहरुमा गररएको अनुसन्धानिाट क
े िेखखर्ो भने सामाजिक अध्र्र्नको कु नै पतन
बिर्र्िस्र्ुलाई िैतनक िीिन , समाि र राष्रसुँग मेल गराइ आफ्नो स्र्थानीर् स्र्रमा
पाइने शैक्षक्षक सामग्रीको प्रर्ोग गरर, खोि, स्र्थलगर् तनरीक्षर् ,प्रर्ोगात्मक पररर्ोिना
िस्र्ा कार्यहरुमा समािेश गराई बिध्र्ार्थी क
े जन्िर् बिधध प्रर्ोग गरर शशक्षर् गिाय
बिध्र्धर्थयहरुमा रुची िगाउन सक्षम भइर्ो|
६. अनुसन्धानको प्रतर्बिम्िन
आधारभूर् र्ह कक्षा ८ को सामाजिक अध्र्र्न बिर्र् शशक्षर्मा विशभन्न बिधधहरु िस्र्ै
समूह कार्य, स्र्थलगर् तनरीक्षर् , पररर्ोिना कार्य ,प्रश्नोत्तर र छलफल आिी बिध्र्ार्थी
क
े जन्िर् बिधधहरु अपनाएर कु नै पतन बिर्र् िस्र्ुलाई िैतनक िीिनसंग मेल गराई शशक्षर्
गररएमा शसकाई स्र्र सुधानय सककने रहेछ|