Postsynodale apostolische Exhortatie Sacramentum caritatis van paus Benedictus XVI, aan de bisschoppen, aan de priesters en diakens, aan de godgewijde personen en aan alle christengelovigen over de Eucharistie, bron en hoogtepunt van het leven en de zending van de Kerk Sacrament van de liefde:1 De heilige Eucharistie is het geschenk van de zelfgave van Jezus Christus, waardoor Hij ons Gods oneindige liefde voor iedere mens openbaart. In dit wonderbare sacrament toont zich de “grotere” liefde die ertoe aanzet “het eigen leven te geven voor zijn vrienden” (vgl. Joh 15,13). Ja, Jezus heeft de Zijnen “tot het uiterste toe” liefgehad (Joh 13,1). Deze woorden van de evangelist vormen de inleiding op Jezus’ gebaar van oneindige nederigheid: voordat Hij voor ons aan het kruis stierf, waste Hij, omgord met een linnen doek, de voeten van zijn leerlingen. Op dezelfde wijze blijft Jezus ons in het sacrament van de Eucharistie “tot het uiterste toe” liefhebben, tot aan de gave van zijn Lichaam en zijn Bloed. Wat moeten de gebaren en de woorden van de Heer tijdens dat Avondmaal de apostelen hebben verwonderd! Wat moet het mysterie van de Eucharistie ook een verwondering opwekken in ons hart! Rome, 22 februari 2007, Vertaling: dr. N. Stienstra, met medewerking van drs. N.M. Schnell, pr.

1. kerkelijke documentatie
juni 2007
Paus Benedictus XVI
Sacramentum caritatis

2. COLOFON
Kerkelijke documen-
tatie is een uitgave
van de afdeling Pers
en Communicatie van
het Secretariaat RKK.
De reeks verschijnt
tien maal per jaar,
samen met een num-
mer van het blad
rkkerk.nl.
Redactie:
drs. P. Kohnen
(hoofd Pers &
Communicatie a.i.)
drs. Roland Enthoven
(eindredactie)
drs. Caroline Wenting
Basisontwerp:
Artgrafica,
Amsterdam
Druk:
Gregorius bv, Soest
Opmaak:
Secretariaat RKK
Abonnementsprijs:
(inclusief porto) in
Nederland: 51,- per
jaar, gecombineerd
met rkkerk.nl; studen-
ten: 40,25.
In België: 33,-.
Abonnementen in
Nederland:
Secretariaat RKK,
Biltstraat 121,
Postbus 13049,
3507 LA Utrecht,
tel.: 030 2326911,
fax: 030 2334601.
e-mail: media@rkk.nl
Bestellingen:
tel.: 030 2326909
e-mail: bestel@rkk.nl
Abonnementen:
e-mail: abonnemen-
ten@rkk.nl
In België © Utrecht 2007
Uitgeverij Licap bv,
Guimardstraat 1,
1040 Brussel, Papst Benedikt XVI., Nachsynodales Apostolisches Schreiben Sacramentum caritatis
tel.: 02 5099670,
postrekening:
an die Bischöfe, den Klerus, die Personen gottgeweihten Lebens und an die christ-
000-0947400-01. gläubigen Laien über die Eucharistie, Quelle und Höhepunkt von Leben und Sendung
der Kirche, Rom, 22. Februar 2007, © Copyright 2007 – Libreria Editrice Vaticana
Kerkelijke documen-
tatie en rkkerk.nl op
internet:
www.rkkerk.nl
Omslag: Wapen van paus Benedictus XVI
ISSN: 1871-4579
2007 • 106

3. Benedictus XVI
Postsynodale apostolische Exhortatie
Sacramentum caritatis
aan de bisschoppen, aan de priesters en diakens, aan de godgewijde personen
en aan alle christengelovigen over de Eucharistie, bron en hoogtepunt van
het leven en de zending van de Kerk
Inleiding
1. Sacrament van de liefde:1 De heilige Eucharistie is het geschenk van de zelfgave van Jezus
Christus, waardoor Hij ons Gods oneindige liefde voor iedere mens openbaart. In dit wonderbare
sacrament toont zich de “grotere” liefde die ertoe aanzet “het eigen leven te geven voor zijn
vrienden” (vgl. Joh 15,13). Ja, Jezus heeft de Zijnen “tot het uiterste toe” liefgehad (Joh 13,1). Deze
woorden van de evangelist vormen de inleiding op Jezus’ gebaar van oneindige nederigheid: voordat
Hij voor ons aan het kruis stierf, waste Hij, omgord met een linnen doek, de voeten van zijn
leerlingen. Op dezelfde wijze blijft Jezus ons in het sacrament van de Eucharistie “tot het uiterste
toe” liefhebben, tot aan de gave van zijn Lichaam en zijn Bloed. Wat moeten de gebaren en de
woorden van de Heer tijdens dat Avondmaal de apostelen hebben verwonderd! Wat moet het
mysterie van de Eucharistie ook een verwondering opwekken in ons hart!
Het voedsel van de waarheid duidelijkt dat de mens vrijwillig, en niet
onder dwang, in beweging raakt als hij
2. In het sacrament van het altaar komt betrokken is op iets dat hem aantrekt en
de Heer de mens, geschapen naar Gods dat verlangen in hem opwekt. Als de hei-
beeld en gelijkenis (vgl. Gn 1,27) tege- lige bisschop zich dan afvraagt wat de
moet, en wordt zijn reisgezel. In dit sacra- mens uiteindelijk ten diepste zou kunnen
ment maakt de Heer zich namelijk tot bewegen, roept hij uit: “Wat begeert de
voedsel voor de mens die hongert naar ziel dan heviger dan de waarheid?”2 In- 1. Vgl. Thomas
van Aquino,
waarheid en vrijheid. Omdat alleen de derdaad draagt iedere mens in zich het Summa Theolo-
waarheid ons werkelijk vrij kan maken onverzadigbare verlangen naar de ultie- giae III, q. 73, a. 3.
(vgl. Joh 8,32), maakt Christus zich voor me en definitieve waarheid. Daarom wendt 2. Augustinus, In
ons tot voedsel van de waarheid. Met een Jezus, de Heer, “de weg, de waarheid en Iohannis Evange-
lium Tractatus,
scherpzinnige kennis van de menselijke het leven” (Joh 14,6), zich tot het smach- 26.5, in: PL 35,
werkelijkheid, heeft Sint Augustinus ver- tende hart van de mens, die zich een dor- 1609.
107 • 2007 3

4. stende pelgrim voelt, tot het hart dat ver- hervorming: in ieder tijdperk van de
langt naar de bron des levens, tot het hart geschiedenis van de Kerk schittert de
dat worstelt om de Waarheid. Jezus Chris- Eucharistieviering als bron en hoogtepunt
tus is inderdaad de Persoon geworden van haar leven en haar zending, in heel
waarheid, die de wereld tot zich trekt. haar liturgische verscheidenheid en rijk-
“Jezus is de poolster van de menselijke dom. De Elfde Gewone Algemene Verga-
vrijheid; zonder Hem verliest de vrijheid dering van de Bisschoppensynode, die
haar oriëntatie want zonder de kennis van 2 tot 23 oktober 2005 in het Vaticaan
van de waarheid ontaardt de vrijheid; zij plaatsvond heeft, wat betreft deze ge-
isoleert zich en wordt tot onvruchtbare schiedenis, grote dankbaarheid jegens
willekeur.”3 In het sacrament van de Eu- God uitgesproken en erkend dat de lei-
charistie toont Jezus ons in het bijzonder ding van de heilige Geest hier werkzaam
de waarheid van de liefde, die het wezen is geweest. In het bijzonder hebben de
van God zelf is. Deze op het evangelie synodevaders de zegenrijke invloed op
3. Benedictus
XVI, Toespraak gebaseerde waarheid betreft iedere mens het leven van de Kerk vastgesteld en be-
tot de deelnemers en de gehele mens. De Kerk, die in de vestigd van de sinds het Tweede Vati-
aan de plenaire
vergadering van
Eucharistie haar onontbeerlijk middel- caans Concilie verwezenlijkte liturgieher-
de Congregatie punt vindt, zet zich daarom onophoude- vorming.5 De Bisschoppensynode was in
voor de Geloofs-
lijk in om aan allen te verkondigen dat de gelegenheid te evalueren hoe deze ver-
leer (10 februari
2006), in: AAS 98 God liefde is, of men dat nu wil horen of nieuwing na het Concilie was ontvangen.
(2006), 255. niet (vgl. 2Tim 4,2).4 Juist omdat Christus Er was bijzonder veel waardering. Beves-
4. Vgl. Benedic- voor ons het voedsel van de waarheid is tigd werd dat de moeilijkheden, en ook
tus XVI, Toe- geworden, wendt de Kerk zich tot de enkele gemelde misbruiken, de waarde en
spraak tot de
deelnemers aan de mens en nodigt hem uit het geschenk van de effectiviteit van de liturgiehervorming,
derde vergadering God vrijmoedig aan te nemen. die rijkdommen bevat die nog onvol-
van de elfde
gewone raad van
doende zijn ontdekt, niet kunnen verdui-
het algemeen De ontwikkeling van de steren. Concreet gaat het erom dat de
secretariaat van
Eucharistische ritus door het Concilie beoogde veranderingen
de Bisschoppen-
synode (1 juni begrepen moeten worden in de context
2006), in: L’Osser- 3. Als wij terugblikken op de tweedui- van de eenheid, die de historische ont-
vatore Romano
(dt.), 36/26, 9. zend jaar oude geschiedenis van de Kerk wikkeling van de ritus zelf kenmerkt,
van God, die geleid wordt door het wijze zonder dat er onnatuurlijke breuken op-
5. Vgl. Propositio
2. handelen van de heilige Geest, bewonde- treden.6
ren wij vol dankbaarheid de in de loop
6. Ik wijs hier op
de noodzaak van
van de tijd geordende ontwikkeling van De Bisschoppensynode en het
een hermeneutiek de rituele vormen waarin wij de voltrek- Jaar van de Eucharistie
van continuïteit,
king van ons heil gedenken. Van de veel-
ook wat betreft de
juiste interpretatie soortige vormen van de eerste eeuw, die 4. Overigens is het noodzakelijk de ver-
van de liturgische nog oplichten in de riten van de oude houding te benadrukken tussen de laatste
ontwikkeling na
het tweede Vati- Kerken van het Oosten, tot aan de ver- Bisschoppensynode over de Eucharistie
caans Concilie. breiding van de Romeinse ritus, van de en datgene wat de laatste jaren in het
Vgl. Benedictus
XVI, Toespraak duidelijke aanwijzingen van het Concilie leven van de Kerk is gebeurd. Om te
tot de Romeinse van Trente, en het missaal van de heilige beginnen moeten wij in de geest terugke-
Curie (22 decem-
ber 2005), in: AAS
Pius V, tot aan de door het Tweede Vati- ren naar het Grote Jubileum van het jaar
98 (2006), 44-45. caans Concilie in gang gezette liturgie- 2000, waarmee mijn dierbare voorganger,
4 2007 • 108

5. de dienaar Gods Johannes Paulus II, de Het doel van deze brief
Kerk het derde millennium heeft binnen
geleid. Het jubileumjaar droeg onmisken- 5. Deze postsynodale brief heeft als stre- 7. Vgl. AAS 97
(2005), 337-352
baar een sterk eucharistisch stempel. ven het uitwerken van de veelsoortige (Nederlandse uit-
Daarnaast mag men niet vergeten dat het rijkdom van de beschouwingen en voor- gave in Kerkelijke
documentatie (KD)
door Johannes Paulus II met zeer vooruit- stellen die voortgekomen zijn uit de laat- 32/10 (17 decem-
ziende blik voor de hele Kerk gewilde ste Gewone Algemene Vergadering van ber 2004), 303-
315).
Jaar van de Eucharistie aan de Bisschop- de Bisschoppensynode – van de Linea-
pensynode vooraf ging en deze in zekere menta over het Instrumentum laboris, de 8. Vgl. Het Jaar
van de Eucharistie
zin heeft voorbereid. Deze periode, die Relationes ante et post disceptationem, de
– aanbevelingen
met het Internationale Eucharistisch Con- bijdragen van de synodevaders, de audi- en voorstellen (15
gres te Guadalajara in oktober 2004 is tores en de gedelegeerden van de zuster- oktober 2004), in:
L’Osservatore
begonnen, werd aan het einde van de kerken – om enige fundamentele richtlij- Romano (dt.),
Elfde Synodale Bijeenkomst afgesloten nen te formuleren, met als doel een 34/47, 9-12 en
48, 9-12.
met de heiligverklaring van vijf zaligen, nieuwe eucharistische impuls en nieuwe
die zich bijzonder hadden onderscheiden eucharistische ijver in de Kerk op te wek- 9. Vgl. AAS 95
(2003), 433-475
door hun eucharistische vroomheid: Bis- ken. In het bewustzijn van de veelomvat- (Nederlandse uit-
schop Józef Bilczewski, de priesters Gae- tende leerstellige en disciplinaire erfenis, gave in KD 31/4 (6
juni 2003), 99-
tano Catanoso, Zygmunt Gorazdowski en die zich in de loop der eeuwen met be-
128). Daarnaast
Alberto Hurtado Cruchaga, en de kapu- trekking tot dit sacrament heeft opgesta- wil ik herinneren
cijn Felice da Nicosia. Op grond van de peld,10 wil ik in dit document de wens van aan de Instructie
van de Congrega-
door Johannes Paulus II in de apostoli- de synodevaders11 tot de mijne maken en tie voor de God-
sche Brief Mane nobiscum Domine7 neer- bovenal het christelijk volk oproepen tot delijke Eredienst
en de Regeling
gelegde leer en dankzij de waardevolle een inhoudelijke verdieping van de relatie van de Sacramen-
voorstellen van de Congregatie voor de tussen eucharistisch mysterie, liturgische ten, Redemptionis
Sacramentum (25
Goddelijke Eredienst en de Regeling van handeling en de uit de Eucharistie voort- maart 2004), die
de Sacramenten8 hebben de bisdommen vloeiende nieuwe geestelijke dienst als het op nadrukkelijke
wens van Johan-
en verscheidene kerkelijke organisaties sacrament van de naastenliefde. Vanuit
nes Paulus II tot
talrijke initiatieven genomen om bij de dit gezichtspunt wil ik deze brief in ver- stand is gekomen,
gelovigen het eucharistisch geloof te band brengen met mijn eerste encycliek in: AAS 96 (2004),
549-601 (Neder-
doen herleven en groeien, om de zorgvul- Deus caritas est, waarin ik bij herhaling landse uitgave in
digheid bij de viering te vergroten en de over het sacrament van de Eucharistie KD 32/3-4 (20
augustus 2004),
Eucharistische Aanbidding te bevorderen, heb gesproken, om de relatie van dit sa- 75-123).
om aan te sporen tot een actieve solidari- crament met de christelijke liefde tot God
10. Om slechts de
teit, die zich vanuit de Eucharistie uits- en de naaste te verduidelijken: “De mens- belangrijkste
trekt naar de behoeftigen. Ten slotte moet geworden God trekt ons allen tot zich. Zo geschriften te
noemen: Oecu-
ook de laatste encycliek Ecclesia de Eu- kunnen we begrijpen hoe agape ook een
menisch Concilie
charistia9 van mijn vereerde voorganger aanduiding voor de Eucharistie wordt; van Trente, Doc-
genoemd worden, waarin hij ons een ze- daar komt Gods agape lichamelijk tot ons trina et canones
de ss. Missae sac-
ker en leerstellig houvast heeft nagelaten om zijn werk in ons en door ons voort te rificio, in: DS
over de leer van de Eucharistie en een zetten.”12 1738-1759; Leo
XIII, Encycliek
laatste getuigenis van de centrale rol die Mirae caritatis
dit goddelijk sacrament in zijn leven heeft (28 mei 1902), in:
gespeeld. vervolg noten op
blz. 6
109 • 2007 5

6. ASS (1903), 115-
DEEL I Iedere grote hervorming is op de een of
136; Pius XII, andere wijze verbonden met de heront-
encycliek Media- Eucharistie, een mysterie dekking van het geloof in de eucharisti-
tor Dei (20
november 1947), waarin men gelooft sche aanwezigheid van de Heer temidden
in: AAS 39 (1947), van zijn volk.
521-595; Paulus
VI, Encycliek “Dit is het werk dat God van u vraagt: te
Mysterium fidei (3 geloven in Degene, die Hij gezonden De Allerheiligste Drie-eenheid
september 1965),
in: AAS 57 (1965),
heeft” (Joh 6,29) en de Eucharistie
753-774; Johan-
nes Paulus II,
Het eucharistische geloof van de Kerk Het brood uit de hemel
Encycliek Ecclesia
de Eucharistia (17
april 2003), in: 6. “Verkondigen wij het mysterie van het 7. De belangrijkste inhoud van het eu-
AAS 95 (2003),
433-475 / KD 31/4 geloof!” Met deze oproep direct na de charistische geloof is het mysterie van
(6 juni 2003), 99- consecratiewoorden verkondigt de pries- God zelf, die trinitaire liefde is. In het
128; Congregatie
voor de Goddelij- ter het mysterie dat wordt gevierd en gesprek van Jezus met Nikodemus vinden
ke Eredienst en de geeft hij uiting aan zijn verwondering we hieromtrent een verhelderende uit-
Regeling van de
Sacramenten,
over de waarachtige verandering van spraak: “Zozeer immers heeft God de
Instructie Eucha- brood en wijn in het Lichaam en Bloed wereld liefgehad, dat Hij zijn eniggeboren
risticum mysteri-
van Christus – een werkelijkheid die alle Zoon heeft gegeven, opdat alwie in Hem
um (25 mei 1967),
in: AAS 59 (1967), menselijke begrip te boven gaat. Inder- gelooft niet verloren zal gaan, maar eeu-
539-573; Instruc- daad, de Eucharistie is het “mysterie van wig leven zal hebben. God heeft zijn
tie Liturgiam
authenticam (28 het geloof” bij uitstek, “de samenvatting Zoon niet naar de wereld gezonden om de
maart 2001), in: van ons geloof”.13 Het geloof van de Kerk wereld te oordelen, maar opdat de wereld
AAS 93 (2001),
685-726 (Neder- is wezenlijk een eucharistisch geloof en door Hem zou worden gered” (Joh 3,16-
landse uitgave in wordt op bijzondere wijze gevoed door de 17). Deze woorden tonen ons de diepste
KD 30/7 (13 sep-
tember 2002),
maaltijd van de Eucharistie. Geloof en bron van Gods gave. Jezus schenkt in de
291-325). sacramenten zijn twee elkaar aanvullende Eucharistie niet ‘iets’, maar zichzelf; Hij
aspecten van het kerkelijk leven. Het geeft zijn Lichaam als offer en vergiet
11. Vgl. Proposi-
tio 1. geloof, opgewekt door de verkondiging zijn Bloed. Op deze wijze geeft Hij zich-
van Gods Woord, voedt zich en groeit in zelf met zijn hele bestaan en openbaart
12. Benedictus
XVI, Encycliek de genadevolle ontmoeting met de Verre- Hij de oorspronkelijke bron van deze lief-
Deus caritas est zen Heer, die tot stand komt in de sacra- de. Hij is de eeuwige Zoon, die door de
(25 december
2005), 14, in: KD menten: “Het geloof komt tot uitdrukking Vader voor ons werd overgeleverd. In het
34/1 (17 februari in de ritus en de ritus versterkt en beves- evangelie horen we nogmaals de woorden
2006), 12.
tigt het geloof.”14 Daarom staat het sacra- van Jezus met betrekking hiertoe. Na de
13. Katechismus ment van het altaar altijd in het middel- spijziging van de menigte door de won-
van de Katholieke
punt van het kerkelijk leven: “Dankzij de derbare vermenigvuldiging van brood en
Kerk, 1327.
Eucharistie wordt de Kerk steeds opnieuw vis, zegt Hij tot zijn gesprekspartners, die
14. Propositio 16. geboren!”15 Hoe levendiger het geloof in Hem tot in de synagoge van Kafarnaüm
15. Benedictus de Eucharistie van het godsvolk is, des te gevolgd zijn: “Het echte brood uit de
XVI, Homilie bij intenser is hun deelname aan het kerke- hemel wordt u door mijn Vader gegeven;
gelegenheid van
de plechtige inbe- lijk leven door een overtuigde ondersteu- want het brood van God daalt uit de
zitneming van de ning van de zending die Christus aan Zijn hemel neer en geeft leven aan de wereld”
vervolg noten op
leerlingen heeft opgedragen. Daarvan (Joh 6,32-33). En Hij gaat zo ver dat Hij
blz. 7 getuigt de geschiedenis van de Kerk zelf. zichzelf, zijn vlees en bloed, met dat
6 2007 • 110

7. brood vereenzelvigt: “Ik ben het levende mysterie van de trinitaire liefde, en wij
brood dat uit de hemel is neergedaald. Als worden door genade geroepen daaraan
iemand van dit brood eet, zal hij leven in deel te hebben. Ook wij moeten met Sint
eeuwigheid. Het brood dat Ik zal geven, is Augustinus uitroepen: “Als je de liefde
mijn vlees, ten bate van het leven der ziet, zie je de Triniteit.”17
wereld” (Joh 6,51). Op deze wijze open-
baart Jezus zich als het brood des levens, Eucharistie: Jezus, het ware Offerlam
dat de eeuwige Vader aan de mensen
schenkt. Het nieuwe en altijddurende Verbond
in het bloed van het Lam
Onverdiende gave van de
Allerheiligste Drie-eenheid 9. De zending waarvoor Jezus tot ons is
gekomen, bereikt haar vervulling in het
8. In de Eucharistie openbaart zich het Paasmysterie. Voor Hij “de geest geeft”,
liefdesplan dat de hele heilsgeschiedenis zegt Hij, omhoog geheven aan het kruis
bepaalt (vgl. Ef 1,10; 3,8-11). Daarin ver- vanwaar Hij allen tot zich trekt (vgl. Joh
enigt de Deus Trinitas, die in zichzelf lief- 12,32): “Het is volbracht” (Joh 19,30). In
de is (vgl. 1Joh 4,7-8), zich volledig met het mysterie van zijn gehoorzaamheid tot
ons menselijk lot. In het brood en in de de dood, tot de dood aan het kruis (vgl.
wijn, de gedaanten waaronder Christus Fil 2,8) werd het nieuwe en altijddurende
zich in het Paasmaal aan ons schenkt verbond tot stand gebracht. In zijn
(vgl. Lc 22,14-20; 1Kor 11,23-26), komt gekruisigde lichaam zijn de vrijheid van
het gehele goddelijk leven, in de vorm God en de vrijheid van de mens in een
van het sacrament, naar ons toe en deelt onverbrekelijk, eeuwigdurend verbond
zich aan ons mee. God is de volmaakte definitief samengekomen. Ook de zonde
liefdesgemeenschap tussen de Vader, de van de mens is door de Zoon van God
Zoon en de heilige Geest. Reeds bij de eens en voor altijd uitgeboet (vgl. Heb
schepping krijgt de mens de roeping in 7,27; 1Joh 2,2; 4,10). “Zijn dood op het
zekere mate deel te hebben aan de levens- Kruis”, zo heb ik elders reeds benadrukt,
adem van God (vgl. Gn 2,7). Maar het is “is het hoogtepunt van de manier waarop
in de gestorven en verrezen Christus en God zich tegen zichzelf keert, waarbij Hij
de uitstorting van de heilige Geest, die zichzelf wegschenkt om de mens weer op
mateloos geschonken wordt (vgl. Joh te richten en hem te redden – liefde in de
3,34), dat wij deelachtig worden aan Gods meest radicale vorm”.18 In het Paasmyste-
Cathedra van de
diepste innerlijkheid.16 Jezus Christus, die rie is onze bevrijding van het kwaad en bisschop van
“door de eeuwige Geest zichzelf aan God van de dood werkelijk realiteit geworden. Rome (7 mei
2005), in: AAS 97
heeft geofferd als een smetteloos offer” Bij de instelling van het Altaarsacrament
(2005), 752.
(Heb 9,14) deelt ons dus in de eucharisti- had Jezus zelf gesproken van het “nieu-
sche gave het eigen goddelijke leven mee. we, altijddurende Verbond”, dat gesloten 16. Vgl. Proposi-
tio 4.
Het gaat hier om een volstrekt onvoor- is in het door Hem vergoten bloed (vgl.
waardelijke gave, die alleen het gevolg is Mt 26,28; Mc 14,24; Lc 22,20). Dit ultie- 17. De Trinitate,
VIII, 8, 12, in: CCL
van Gods beloften, die mateloos vervuld me doel van zijn zending was reeds aan 50, 287.
worden. In trouwe gehoorzaamheid aan- het begin van zijn openbare leven zeer
18. Deus caritas
vaardt, viert en aanbidt de Kerk deze duidelijk. Als namelijk Johannes de Do- est, 12, in: a.w.,
gave. Het “mysterie van het geloof” is een per aan de oever van de Jordaan Jezus op 11.
111 • 2007 7

8. zich toe ziet komen, roept hij uit: “‘Zie, maar ook voor zijn eigen ‘verheerlijking’.
het Lam Gods dat de zonde van de wereld Als Hij het sacrament van de Eucharistie
wegneemt” (Joh 1,29). Het is veelzeggend instelt, anticipeert Jezus op het kruisoffer
dat juist deze woorden in iedere viering en de overwinning van de Verrijzenis en
van de Mis terugkeren als de priester uit- sluit beide bij het sacrament in. Tegelijk
nodigt tot het ontvangen van de commu- openbaart Hij zich als het ware Offerlam,
nie: “Zalig zij die genodigd zijn aan de dat vanaf het begin van de wereld was
maaltijd des Heren. Zie het Lam Gods dat voorzien in het plan van de Vader, zoals
wegneemt de zonden der wereld.” Jezus is De eerste brief van Petrus benadrukt (vgl.
het ware Paaslam, dat zichzelf vrijwillig 1,18-20). Als Jezus zijn gave in dit ver-
voor ons ten offer heeft gebracht en zo band plaatst, verkondigt Hij de heilbren-
het nieuwe en altijddurende verbond gende betekenis van zijn dood en Verrij-
heeft verwezenlijkt. De Eucharistie heeft zenis, van dit mysterie dat leidt tot de
deze radicale nieuwheid in zich, die ons vernieuwing van de geschiedenis en de
bij iedere viering van de Mis opnieuw gehele kosmos. De instelling van de Eu-
wordt aangeboden.19 charistie laat inderdaad zien hoe de op
zich gewelddadige en zinloze dood van
De instelling van de Eucharistie Jezus is geworden tot de meest verheven
daad van liefde en tot de definitieve be-
10. Zo worden wij gebracht tot nadenken vrijding van de mensheid van het kwaad.
over de instelling van de Eucharistie tij-
dens het Laatste Avondmaal. Dat gebeur- Figura transit in veritatem
de in het kader van een rituele maaltijd
als gedachtenisviering van de fundamen- 11. Zo voegt Jezus zijn ingrijpende no-
tele gebeurtenis in de geschiedenis van vum in het hart van de oude joodse offer-
het volk van Israël: de bevrijding van de maaltijd in. Die maaltijd hoeft voor ons
slavernij uit Egypte. Deze rituele maaltijd, christenen niet herhaald te worden. Te-
die verbonden was met het offeren van recht zeggen de Kerkvaders: “figura tran-
lammeren (vgl. Ex 12,1-28.43-51) was sit in veritatem“ – de voorafbeelding
een herinnering aan het verleden, maar heeft plaats gemaakt voor de waarheid.
tegelijk ook een profetisch gedenken, dat De oude ritus is tot vervulling gekomen
wil zeggen de verkondiging van een toe- en is door de gave van de liefde van Gods
komstige bevrijding. Het volk had name- Zoon voor altijd overtroffen. Het voedsel
lijk ervaren dat die bevrijding geen de- van de waarheid, de voor ons geofferde
finitieve bevrijding was geweest, want Christus, dat figuris terminum.20 Met de
hun geschiedenis stond nog te zeer in het opdracht: “Doe dit tot mijn gedachtenis”
teken van slavernij en zonde. Zo leidde de roept Hij ons op te beantwoorden aan zijn
19. Vgl. Proposi- gedachtenis van de oude bevrijding tot de gave en deze sacramenteel tegenwoordig
tio 3. bede om en de verwachting van een diep- te stellen. Met deze woorden geeft de
20. Romeins Bre- gaander heil, dat fundamenteel, alomvat- Heer als het ware uiting aan de verwach-
vier, hymne bij de tend en definitief zou zijn. In deze con- ting dat zijn Kerk, die uit zijn offer voort-
lezingendienst op
het Hoogfeest van text voegt Jezus de nieuwheid van zijn gekomen is, deze gave aanneemt en on-
het heilig Sacra- gave toe. In de lofprijzing, de Berakah, der de leiding van de heilige Geest de
ment van het
lichaam en bloed
dankt Hij de Vader niet alleen voor de liturgische vorm van het sacrament ont-
van Christus. grote gebeurtenissen van het verleden, wikkelt. De gedachtenisviering van zijn
8 2007 • 112

9. volmaakte gave bestaat immers niet bij de ontwikkeling van de liturgische
slechts uit de herhaling van het Laatste vorm en bij het uitdiepen van de godde-
Avondmaal, doch uit de Eucharistie zelf, lijke mysteries. De Parakleet, de eerste
dat wil zeggen uit de radicale nieuwheid gave aan de gelovigen,24 die reeds bij de
van de christelijke eredienst. Zo heeft schepping aan het werk was (vgl. Gn 1,2),
Jezus ons de gave nagelaten binnen te is volledig aanwezig in het gehele leven
treden in zijn ‘uur’: “De Eucharistie haalt van het mensgeworden Woord: Jezus
ons binnen in Jezus’ zelfgave. We ont- Christus werd immers door toedoen van
vangen niet alleen maar statisch de de heilige Geest door de Maagd Maria
mensgeworden Logos, maar we worden ontvangen (vgl. Mt 1,18; Lc 1,35); aan het
binnengehaald in de dynamiek van zijn begin van zijn openbare leven ziet Hij
zelfgave.”21 Hij “trekt ons in zichzelf”.22 De Hem aan de oever van de Jordaan in de
substantiële verandering van brood en gedaante van een duif op zich neerdalen
wijn in zijn Lichaam en zijn Bloed intro- (vgl. Mt 3,16 en parallelteksten); in die-
duceert in de schepping het principe van zelfde Geest handelt, spreekt en jubelt Hij
een radicale verandering, als een soort (vgl. Lc 10,21); en in Hem kan Hij zichzelf
‘kernsplitsing’ – om een ons welbekend als offer opdragen (vgl. Heb 9,14). In de
beeld te gebruiken – die zich voordoet in door Johannes opgetekende zogenoemde
het binnenste van het zijn, een verande- ‘afscheidsrede’ legt Jezus duidelijk ver-
ring die ertoe bestemd is een omvor- band tussen het offer van zijn leven in
mingsproces in de werkelijkheid in gang het Paasmysterie en de gave van de Geest
te zetten, met als ultieme doel de verheer- aan de Zijnen (vgl. Joh 16,7). Als Verreze-
lijking van de hele wereld tot de toestand ne, die de tekenen van zijn lijden in zijn
waarin God alles in allen zal zijn (vgl. lichaam draagt, kan Hij met zijn adem de
1Kor 15,28). Geest schenken (vgl. Joh 20,22) en zo de
Zijnen deelachtig maken aan zijn eigen
De heilige Geest en de Eucharistie zending (vgl. Joh 20,21). De Geest zal de
leerlingen alles leren en hen alles in her-
Jezus en de heilige Geest innering brengen wat Christus tot hen
heeft gezegd (vgl. Joh 14,26), want als
12. Met zijn woord en met brood en wijn Geest der waarheid (vgl. Joh 15,26) komt
heeft de Heer zelf ons de essentiële ele- het Hem toe de leerlingen tot de volle 21. Deus caritas
est, 13, in: a.w.,
menten van de nieuwe eredienst geschon- waarheid te brengen (vgl. Joh 16,13). In 11-12.
ken. De Kerk, zijn bruid, is geroepen de de Handelingen van de Apostelen wordt
22. Vgl. Benedic-
eucharistische maaltijd iedere dag te vie- verteld dat de Geest met Pinksteren neer- tus XVI, Homilie
ren om Hem te gedenken. Zo voegt zij het daalt op de apostelen die samen met op het Marienfeld
(21 augustus
verlossende offer van haar Bruidegom in Maria in gebed bijeen zijn (vgl. 2,1-4) en
2005), in: KD
de geschiedenis van de mensen in en stelt hen aanvuurt hun opdracht te gaan ver- 33/5-6 (9 septem-
het in alle culturen sacramenteel tegen- vullen om aan alle volkeren te Blijde ber 2005), 153-
156.
woordig. Dit grote geheim wordt gevierd Boodschap te verkondigen. Het is dus in
in de liturgische vormen die de Kerk, de kracht van de Geest dat Christus zelf in 23. Vgl. Proposi-
tio 3.
geleid door de heilige Geest, in tijd en zijn Kerk aanwezig en werkzaam blijft,
ruimte ontwikkelt.23 In dit verband is het vanuit het middelpunt van haar leven, de 24. Vgl. Romeins
Missaal, Vierde
nodig dat wij ons bewust worden van de Eucharistie. Eucharistisch
beslissende rol die de heilige Geest speelt Gebed.
113 • 2007 9

10. 25. Catechese
De heilige Geest en de viering Eucharistie en Kerk
XXIII, 7, in: PG van de Eucharistie
33, 1114 e.v.. Eucharistie – oorzaak van de Kerk
26. Vgl. Over het 13. Tegen deze achtergrond wordt de
priesterschap, VI, beslissende rol van de heilige Geest in de 14. Door het sacrament van de Eucharis-
4, in: PG 48, 681.
Eucharistieviering en in het bijzonder met tie neemt Jezus de gelovigen mee in zijn
27. A.w., III, 4, in: betrekking tot de transsubstantiatie be- ‘uur’; op die manier toont Hij ons de band
PG 48, 642.
grijpelijk. Een dergelijk bewustzijn is bij die Hij tussen zichzelf en ons, tussen zijn
28. Propositio 22. de Kerkvaders duidelijk aantoonbaar. De Persoon en de Kerk heeft gewild. Inder-
heilige Cyrillus van Jeruzalem herinnert daad heeft Christus zelf in het kruisoffer
29. Vgl. Proposi-
tio 42: “Deze er in zijn Catechesen aan dat wij “de de Kerk voortgebracht als zijn bruid en
eucharistische barmhartige God aanroepen om zijn hei- zijn lichaam. De Kerkvaders hebben uit-
ontmoeting wordt
verwezenlijkt in lige Geest te zenden over de offergaven voerig nagedacht over de verhouding tus-
de heilige Geest, die voor ons liggen, opdat Hij het brood sen de oorsprong van Eva uit de zijde van
die ons omvormt
en heiligt. Hij moge veranderen in het Lichaam van de slapende Adam (vgl. Gn 2,21-23) en
wekt in de leer- Christus en de wijn in het Bloed van die van de nieuwe Eva, de Kerk, uit de
ling de vastbera-
den wil aan de
Christus. Wat door de heilige Geest is geopende zijde van Christus, die verzon-
anderen moedig aangeraakt, is geheiligd en volledig ver- ken was in de slaap van de dood: uit de
te verkondigen
anderd.”25 Ook de heilige Johannes Chry- doorboorde zijde – vertelt Johannes –
wat hij gehoord
en ervaren heeft, sostomus wijst erop dat de priester de hei- kwam bloed en water (vgl. Joh 19,34),
om ook hen te lige Geest aanroept als hij het offer een symbool van de sacramenten.30 Een
brengen tot
dezelfde ontmoe- viert:26 zoals Elia, de dienaar van God, zo contemplatieve blik op “Hem … die zij
ting met Christus. roept hij de heilige Geest aan – zo zegt hebben doorstoken” (Joh 19,37) brengt
Op die manier
opent zich een Johannes Chrysostomus – opdat “als de ons tot nadenken over het oorzakelijke
grenzeloze zen- genade op het offer neerdaalt, de zielen verband tussen het offer van Christus, de
ding voor de leer-
ling die door de
van allen erdoor ontbranden”.27 Van het Eucharistie en de Kerk. Inderdaad: “De
Kerk is uitgezon- grootste belang voor het geestelijk leven Kerk leeft van de Eucharistie.”31 Daar in
den.”
van de gelovigen is een goede kennis van de Eucharistie het verlossende offer van
30. Vgl. Tweede de rijkdom van de anaphora: behalve de Christus tegenwoordig komt, moet men
Vaticaans Conci- door Christus bij het Laatste Avondmaal voor alles erkennen dat er “een oorzake-
lie, dogmatische
Constitutie over gesproken woorden omvat deze de epicle- lijke invloed van de Eucharistie … op het
de Kerk Lumen se als gebed tot de Vader, dat Hij de gave ontstaan zelf van de Kerk is”.32 De Eucha-
gentium, 3; vgl.
bijvoorbeeld van de heilige Geest mag zenden opdat ristie is Christus, die zich aan ons schenkt
Johannes Chryso- brood en wijn mogen worden tot Lichaam en ons zo voortdurend als zijn Lichaam
stomus, Catechese
3, 13-19, in: SC
en Bloed van Jezus Christus en “de hele opbouwt. In de indrukwekkende wissel-
50, 174-177. gemeenschap steeds meer Lichaam van werking tussen de Eucharistie, die de Kerk
Christus mag worden”.28 De Geest, die opbouwt, en de Kerk zelf, die de Eucharis-
31. Ecclesia de
Eucharistia, 1, in: door de celebrant afgeroepen wordt over tie verwezenlijkt,33 staat de Eucharistie
a.w., 99. de op het altaar geplaatste gaven van aan het begin: de Kerk kan het mysterie
32. A.w., 21, in: brood en wijn, is dezelfde die de gelovi- van de in de Eucharistie aanwezige Chris-
a.w., 109. gen tot “één lichaam” verenigt en hen tot tus juist daarom vieren en aanbidden,
33. Vgl. Johannes een geestelijk offer maakt dat de Vader omdat Christus zich eerst in het kruisoffer
Paulus II, Ency- welgevallig is.29 aan haar geschonken heeft. De mogelijk-
vervolg noten op
heid van de Kerk om de Eucharistie te
blz. 11 ‘verwezenlijken’ vindt haar oorsprong
10 2007 • 114

11. geheel en al in Christus’ zelfgave aan Op de relatie tussen Eucharistie en com-
cliek Redemptor
haar. Ook hier ontdekken wij een overtui- munio heeft de Dienaar Gods Johannes hominis (4 maart
gend aspect van de formulering van Paulus II al gewezen in zijn Encycliek Ec- 1979), 20, in:
Archief van de
Johannes: “Hij heeft ons het eerst liefge- clesia de Eucharistia. Hij noemde de ge- Kerken 34/8 (13
had” (vgl. 1Joh 4,19). Zo erkennen wij dachtenisviering van Christus “de hoog- april 1979), 397-
400; Brief aan de
ook in iedere viering op de eerste plaats ste sacramentele manifestatie van de priesters op Witte
de gave van Christus. De oorzakelijke communio in de Kerk”.36 De eenheid van Donderdag Domi-
nicae Cenae (24
invloed van de Eucharistie op het ont- de Kerk toont zich concreet in de christe- februari 1980), 4,
staan van de Kerk maakt ten slotte duide- lijke gemeenschappen en hernieuwt zich in: AAS 72 (1980),
119-121.
lijk dat niet alleen chronologisch maar in de eucharistische handeling, die ze ver-
ook ontologisch zijn liefde, waarmee Hij enigt en in particuliere Kerken onder- 34. Vgl. Proposi-
ons “het eerst heeft liefgehad”, er eerder scheidt, “in quibus et ex quibus una et tio 5.
was. Hij is in eeuwigheid degene die ons unica Ecclesia catholica exsistit”.37 Juist 35. Vgl. Thomas
het eerst liefheeft. de realiteit van de ene Eucharistie, die in van Aquino,
Summa Theolo-
ieder bisdom rond de eigen bisschop giae, III, q. 80, a.
Eucharistie en kerkelijke communio wordt gevierd, doet ons begrijpen dat de 4.
particuliere Kerken zelf in en ex Ecclesia 36. Ecclesia de
15. De Eucharistie is dus fundamenteel bestaan. “De eenheid en ondeelbaarheid Eucharistia, 38,
in: a.w., 116.
voor het zijn en handelen van de Kerk. van het eucharistische Lichaam van de
Daarom werd in de christelijke oudheid Heer verwijst naar de eenheid van zijn 37. Lumen genti-
het Lichaam dat geboren werd uit de mystieke lichaam, dat de ene en ondeel- um, 23.
Maagd Maria, het eucharistische Lichaam bare Kerk is. Uit het centrum van de 38. Congregatie
en het kerkelijke Lichaam van Christus Eucharistie ontstaat de noodzakelijke voor de Geloofs-
leer, Brief aan de
met één en hetzelfde begrip aangeduid: openheid van iedere vierende gemeen- bisschoppen van
Corpus Christi.34 Dit in de overlevering schap en van iedere particuliere Kerk. de katholieke Kerk
over enkele
veelvuldig voorkomende gegeven doet Door zich over te geven aan de uitnodi- aspecten van de
ons beter beseffen dat Christus en zijn ging van de Heer, wordt een eenheid tot Kerk als commu-
nio Communionis
Kerk niet te scheiden zijn. Onze Heer stand gebracht met zijn ene en onverdeel-
notio (28 mei
Jezus heeft zich als offer voor ons over- de Lichaam.”38 Daarom bevindt bij de 1992), 11, in: KD
geleverd en door zijn gave effectief gewe- Eucharistieviering iedere gelovige zich in 20/8 (oktober
1992), 387.
zen op het mysterie van de Kerk. Het is zijn kerk, dat wil zeggen in de Kerk van
typerend dat het Tweede Eucharistisch Christus. Uit dit eucharistisch perspectief, 39. Propositio 5:
“Het begrip
Gebed in de epiclese na de Consecratie de indien goed begrepen, volgt de kerkelijke ‘katholiek’ brengt
bede om de eenheid van de Kerk als volgt communio als een van nature katholieke de universaliteit
tot uitdrukking,
formuleert: “Zo delen wij in het Lichaam werkelijkheid.39 Het benadrukken van die voortkomt uit
en Bloed van Christus en wij smeken U deze eucharistische basis van de kerkelij- de eenheid,
bevorderd en
dat wij door de heilige Geest worden ver- ke gemeenschap kan ook een effectieve
opgebouwd door
gaderd tot één enige kudde.” Deze formu- bijdrage vormen voor oecumenische dia- de Eucharistie die
lering maakt duidelijk dat de res van het loog met de kerken en kerkelijke gemeen- in iedere kerk
wordt gevierd. Zo
eucharistisch sacrament de eenheid van schappen die geen volledige gemeen- hebben de parti-
de gelovigen in de kerkelijke gemeen- schap met de Stoel van Petrus hebben. De culiere Kerken in
de Wereldkerk de
schap is. Zo toont zich de Eucharistie aan Eucharistie schept namelijk objectief een opgave hun een-
de basis van de Kerk als mysterie van de sterke band van eenheid tussen de katho- heid evenals hun
communio.35 lieke Kerken en de orthodoxe Kerken, die vervolg noten op
het onvervalste en volledige wezen van blz. 12
115 • 2007 11

12. de Eucharistie hebben bewaard. Tegelijk Redder, door de Geest ons leven bereikt,
kan de nadruk op het kerkelijke karakter tot in alle bijzondere omstandigheden
van de Eucharistie een gunstig element toe. De Kerk ontvangt en drukt zich tege-
worden in de dialoog met de gemeen- lijk uit in de zeven sacramenten, waar-
schappen uit de Reformatie.40 door de genade van God concreet inwerkt
op het leven van de gelovigen, zodat het
Eucharistie en Sacramenten hele, door Christus verloste leven een
godgevallige eredienst wordt. Vanuit dit
De sacramentaliteit van de Kerk perspectief wil ik graag de aandacht ves-
tigen op enkele door de synodevaders
16. Het Tweede Vaticaans Concilie heeft naar voren gebrachte elementen, die ons
in herinnering geroepen dat “de overige zouden kunnen helpen de verhouding
sacramenten, evenals alle kerkelijke be- van alle sacramenten tot het eucharistisch
dieningen en apostolaatswerken, samen- mysterie te begrijpen.
verscheidenheid
zichtbaar te hangen met de heilige Eucharistie en
maken. Door deze daarop gericht staan. Want in de heilige I. Eucharistie en christelijke
band van broe-
derliefde schijnt
Eucharistie ligt heel het geestelijk goed initiatie
de trinitaire van de Kerk vervat, namelijk Christus
gemeenschap
zelf, ons Paaslam en het levend brood dat Eucharistie, volheid van de
heen. De concilies
en de synoden het door zijn Vlees in de heilige Geest tot christelijke initiatie
brengen in de leven gebrachte en tot leven wekkende
geschiedenis dit
broederlijke leven schenkt aan de mensen. Dezen wor- 17. Als de Eucharistie werkelijk bron en
aspect van de den aldus uitgenodigd en ertoe gebracht hoogtepunt van het leven en de zending
Kerk tot uitdruk-
king.” om zichzelf, hun arbeid en al het gescha- van de Kerk is, volgt daar op de eerste
pene samen met Hem op te dragen.”41 plaats uit dat de weg van de christelijke
40. Vgl. t.a.p.
Deze innige band van de Eucharistie met initiatie erop gericht is toegang te ver-
41. Tweede Vati- alle andere sacramenten en met het chris- schaffen tot dit sacrament. Wij moeten
caans Concilie,
telijk leven wordt ten diepste begrepen als ons, zoals de synodevaders zeiden, in dit
Decreet over het
ambt en het leven men het mysterie van de Kerk zelf als verband afvragen of in onze christelijke
van de priesters sacrament beschouwt.42 Het Concilie heeft gemeenten de nauwe band tussen Doop-
Presbyterorum
ordinis, 5. in dit verband bevestigd: “In Christus is sel, Vormsel en Eucharistie voldoende
de Kerk als het ware het sacrament, dat wordt erkend.46 Men mag namelijk nooit
42. Vgl. Proposi-
tio 14. wil zeggen het teken en het instrument, vergeten dat wij met het oog op de Eu-
van de innige vereniging met God en van charistie gedoopt en gevormd zijn. Dat
43. Lumen genti-
um, 1.
de eenheid van heel het menselijk ge- brengt de verplichting met zich mee in de
slacht.”43 Als het “door de eenheid van de pastorale praktijk begrip te bevorderen
44. De Orat.
Vader, de Zoon en de heilige Geest ver- voor de eenheid van het proces van chris-
Dom., 23, in: PL 4,
553. enigde volk”44 – zoals de heilige Cypria- telijke initiatie. Het sacrament van het
nus zegt – is zij het sacrament van de Doopsel, waardoor wij aan Christus ge-
45. Lumen genti-
um, 48; vgl. ook trinitaire communio. lijkvormig worden,47 opgenomen in de
a.w., 9. Kerk en kinderen van God, is de toe-
46. Vgl. Proposi- Het feit dat de Kerk het “universele sacra- gangsdeur tot alle sacramenten. Daardoor
tio 13. ment van het heil”45 is, toont hoe de sa- worden wij in het ene Lichaam van Chris-
47. Vgl. Lumen
cramentele ‘economie’ uiteindelijk be- tus (vgl. 1Kor 12,13), in het priesterlijk
gentium, 7. paalt op welke wijze Christus, de enige volk, ingelijfd. Toch is het de deelname
12 2007 • 116

13. aan het eucharistisch Offer dat in ons tot Initiatie, kerkelijke gemeenschap en gezin
voltooiing brengt wat ons in het Doopsel
is geschonken. Ook de gaven van de 19. Men moet steeds indachtig zijn dat de
Geest worden geschonken voor de op- gehele christelijke initiatie een weg van
bouw van het Lichaam van Christus (vgl. bekering is, die zich met de hulp van God
1Kor 12) en tot groter evangelisch getui- en steeds in relatie met de kerkelijke ge-
genis in de wereld.48 Daarom brengt de meenschap moet voltrekken. Dit geldt als
allerheiligste Eucharistie de christelijke volwassenen om opname in de Kerk vra-
initiatie tot vervulling en vormt het mid- gen, zoals dat gebeurt in missiegebieden
delpunt en het doel van het totale sacra- maar ook in vele geseculariseerde streken,
mentele leven.49 en als ouders om de sacramenten voor
hun kinderen vragen. In dit verband wil
De volgorde van de initiatiesacramenten ik vooral wijzen op de verhouding tussen
de christelijke initiatie en het gezin. In de
18. In dit verband is het nodig aandacht pastoraal moet men het christelijk gezin
te besteden aan het thema van de volgor- altijd betrekken bij de weg van de initia-
de van de initiatiesacramenten. Op dit tie. Het ontvangen van het Doopsel, het
punt bestaan er in de Kerk verschillende Vormsel en de eerste heilige Communie
tradities. Deze verscheidenheid treedt aan zijn beslissende momenten, niet alleen
de dag in de kerkelijke gebruiken van het voor degene die het sacrament ontvangt,
Oosten50 en zelfs in de westerse praktijk maar ook voor het hele gezin, dat bij de
48. Vgl. a.w., 11;
wat betreft de initiatie van volwassenen51 taak van de opvoeding door de kerkelijke Tweede Vaticaans
in vergelijking met die van kinderen.52 gemeenschap op alle verschillende ni- Concilie, Decreet
over de missieac-
Zulke verschillen hebben echter geen veaus moet worden ondersteund.53 Hier tiviteit van de
dogmatische betekenis, doch zijn pasto- zou ik het belang van de eerste Commu- Kerk Ad gentes
divinitus, 9, 13.
raal van aard. Concreet moet duidelijk nie willen benadrukken. Veel gelovigen
worden welke praktijk de gelovige het blijft deze dag terecht bij als het eerste 49. Vgl. Domini-
cae Cenae, 7, in:
best kan helpen de Eucharistie in het mid- moment waarop zij, hoe aarzelend ook,
a.w., 124-127;
delpunt te stellen, als de werkelijkheid de betekenis van de persoonlijke ontmoe- Presbyterorum
waarop de gehele initiatie is gericht. De ting met Jezus hebben bespeurd. De ziel- ordinis, 5.
Bisschoppenconferenties zouden in nau- zorg in de parochie moet van deze zo 50. Vgl. Wetboek
we samenwerking met de verantwoorde- belangrijke gelegenheid op passende van Canones van
de Oosterse Ker-
lijke dicasteriën van de Romeinse Curie wijze gebruik maken. ken, can. 710.
de doeltreffendheid van de huidige bena-
51. Vgl. De chris-
deringen van de initiatie moeten onder- II. Eucharistie en het sacrament telijke initiatie
zoeken, opdat de gelovige door de vor- van boete en verzoening van volwassenen,
Inleiding, 34-36.
ming in onze parochies geholpen wordt,
in een steeds voortschrijdend rijpingspro- De diepe relatie tussen de twee 52. Vgl. De kin-
ces, te geraken tot een authentieke eucha- derdoop, Inlei-
ding, 18-19.
ristische levensinstelling, om zo in staat 20. Terecht hebben de synodevaders ver-
te zijn op een in onze tijd passende wijze klaard dat de liefde tot de Eucharistie 53. Vgl. Proposi-
tio 15.
verantwoording af te leggen aan iedereen leidt tot een groeiende waardering voor
die rekenschap vraagt van de hoop die in het sacrament van boete en verzoening.54 54. Vgl. Proposi-
tio 7; Ecclesia de
ons leeft (vgl. 1Pe 3,15). Op grond van de relatie tussen deze sa- Eucharistia, 36,
cramenten kan een authentieke catechese in: a.w., 115-116.
117 • 2007 13

14. over de betekenis van de Eucharistie niet grootmoedig, met toewijding en kunde
55. Vgl. Johannes
Paulus II, postsy- losgekoppeld worden van de opwekking wijden aan het sacrament van boete en
nodale apostoli- de weg van de boete te gaan (vgl. 1Kor verzoening.60 In dit verband moet er ook
sche Exhortatie
Reconciliatio et 11,27-29). Zeker, we kunnen vaststellen op gelet worden dat de biechtstoelen in
paenitentia (2 dat de gelovigen in onze tijd zijn onder- onze kerken goed zichtbaar zijn en de
december 1984),
18, in: Archief gedompeld in een cultuur die erop gericht betekenis van dit sacrament tot uitdruk-
van de Kerken is het zondebesef te doen verdwijnen,55 king brengen. Ik vraag de herders zorg-
40/3 (maart
1985), 187-190.
een cultuur die een oppervlakkige hou- vuldig toe te zien op de bediening van het
ding bevordert, die de noodzaak in staat sacrament van boete en verzoening en de
56. Vgl. Katechis-
van genade te verkeren om de Communie praktijk van de algemene absolutie uit-
mus van de
Katholieke Kerk, waardig te kunnen ontvangen doet ver- sluitend te beperken tot de gevallen waar-
1385. geten.56 Het verlies van het zondebewust- in die uitdrukkelijk is toegestaan,61 daar
57. Denken wij zijn brengt ook altijd een zekere opper- alleen de persoonlijke biecht de regle-
hierbij aan de vlakkigheid in het ervaren van Gods mentaire vorm is.62 Gegeven de noodzaak
Confiteor of aan
de woorden van liefde met zich mee. Het kan voor de de sacramentele vergeving opnieuw te
de priester en de gelovigen van groot nut zijn zich de ele- ontdekken, moet er in ieder bisdom altijd
gemeenschap
voor het ontvan-
menten voor de geest te halen die tijdens een penitentiaris zijn.63 Ten slotte kan een
gen van de Com- de ritus van de heilige Mis het besef van evenwichtige en verdiepte praktijk van
munie: “Heer, ik
de eigen zonde en tegelijkertijd de barm- het voor zichzelf of voor overledenen
ben niet waardig
dat Gij tot mij hartigheid van God ondubbelzinnig tot verdienen van een aflaat een waardevol
komt, maar uitdrukking brengen.57 Daarnaast herin- hulpmiddel zijn voor een hernieuwd besef
spreek en ik zal
gezond worden.” nert de relatie tussen Eucharistie en ver- van de relatie tussen Eucharistie en ver-
Het is niet onbe- zoening ons eraan dat de zonde nooit een zoening. Met een aflaat verkrijgt men
langrijk dat de
liturgie ook voor uitsluitend individuele aangelegenheid is. “van God kwijtschelding van tijdelijke
de priester enkele De zonde brengt ook altijd een verwon- straf voor zonden die – wat de schuld be-
zeer mooie, ons
door de traditie
ding in de kerkelijke gemeenschap met treft – al vergeven zijn”.64 Het gebruik ma-
overgeleverde zich mee, waarin wij door het Doopsel ken van aflaten helpt ons te begrijpen dat
gebeden voor-
ingelijfd zijn. Daarom is de verzoening, wij, als wij alleen op onze eigen krachten
schrijft, die herin-
neren aan de zoals de Kerkvaders zeiden, laboriosus waren aangewezen, nooit in staat zouden
noodzaak van de quidam baptismus,58 waarmee ze onder- zijn het begane kwaad weer goed te ma-
vergeving, zoals
bijvoorbeeld het streepten dat het resultaat van de weg ken en dat de zonden van ieder afzonder-
gebed dat hij op van de bekering ook het herstel van de lijk de hele gemeenschap schade toebren-
zachte toon uit-
spreekt voor hij volledige kerkelijke gemeenschap is, die gen. Omdat de praktijk van de aflaten,
de gelovigen uit- tot uitdrukking komt in het opnieuw ont- behalve de leer van de oneindige verdien-
nodigt voor de
Communie: “Ver-
vangen van de Eucharistie.59 sten van Christus, ook de verdiensten van
los mij door uw de gemeenschap van de heiligen insluit,
heilig Lichaam en
Enkele pastorale aanwijzingen verduidelijkt die ons bovendien “hoe
Bloed van elk
kwaad, van alle nauw wij in Christus met elkaar verenigd
ongerechtigheid. 21. De synode heeft eraan herinnerd dat zijn en hoe zeer het bovennatuurlijke
Geef dat ik nooit
de weg van uw het de pastorale opdracht van de bisschop leven van ieder individu van nut kan zijn
geboden verlaat, is in zijn bisdom vastberaden werk te voor de ander”.65 Daar de voorwaarden
nooit word
gescheiden van maken van catechese die leidt tot beke- om een aflaat te verkrijgen onder meer
uw liefde.” ring op grond van de Eucharistie, en on- inhouden dat men het boetesacrament en
vervolg noten op
der de gelovigen de veelvuldige biecht te de Communie ontvangt, kan deze praktijk
blz. 15 bevorderen. Alle priesters moeten zich de gelovigen effectief ondersteunen op de
14 2007 • 118

15. weg van de bekering en bij de ontdekking IV. Eucharistie en priesterwijding
van de centrale positie van de Eucharistie 58. Vgl. Johannes
in het christelijk leven. In persona Christi capitis Damascenus, Een
nauwkeurige uit-
eenzetting van het
III. Eucharistie en ziekenzalving 23. De innerlijke band tussen Eucharistie orthodoxe geloof,
IV, 9, in: PG 94,
en priesterwijding komt duidelijk naar 1124C; Gregorius
22. Jezus heeft zijn leerlingen niet alleen voren uit Jezus’ eigen woorden in de zaal van Nazianze,
Redevoering 39,
uitgezonden om de zieken te genezen van het Laatste Avondmaal: “Doet dit tot 17, in: PG 36,
(vgl. Mt 10,8; Lc 9,2; 10,9), maar Hij stel- een gedachtenis aan Mij” (Lc 22,19). Je- 356A; Oecu-
menisch Concilie
de voor hen ook een specifiek sacrament zus heeft op de avond voor zijn dood de
van Trente, Doc-
in: de ziekenzalving.66 De brief van Jako- Eucharistie ingesteld en tegelijk het pries- trina de sacra-
bus getuigt ervan dat deze sacramentele terschap van het Nieuwe Verbond geves- mento paeniten-
tiae, cap. 2, in: DS
handeling reeds in de jongste christenge- tigd. Hij is priester, offerlam en altaar: 1672.
meenschappen aanwezig was (vgl. 5,14- middelaar tussen God de Vader en het
59. Vgl. Lumen
16). Als de Eucharistie aantoont hoe het volk (vgl. Heb 5,5-10), zoenoffer (vgl. gentium, 11;
lijden en de dood van Christus in liefde 1Joh 2,2; 4,10), dat zichzelf ten offer Reconciliatio et
paenitentia, 30,
worden veranderd, dan verenigt de zie- brengt op het altaar van het kruis. Nie- in: a.w., 207-208.
kenzalving de lijdende mens met de zelf- mand kan zeggen: “Dit is mijn Lichaam”
60. Vgl. Proposi-
gave van Christus tot heil van allen, zo- en “Dit is de kelk van het Nieuwe Ver-
tio 7.
dat ook hij, in het mysterie van de ge- bond, mijn Bloed …”, behalve in de Naam
meenschap van de heiligen, deel kan heb- en in de Persoon van Christus, de enige 61. Vgl. Johannes
Paulus II, Motu
ben aan de verlossing van de wereld. De hogepriester van het nieuwe en altijddu- proprio Misericor-
band tussen deze twee sacramenten wordt rende Verbond (vgl. Heb 8-9). De Bis- dia Dei (7 april
2002), in: KD 30/5
vooral duidelijk als de ziekte verergert: schoppensynode heeft reeds in andere (5 juli 2002), 187-
“Aan hen die dit leven gaan verlaten, vergaderingen het thema van het ambte- 192.
geeft de Kerk naast de ziekenzalving ook lijk priesterschap behandeld, zowel met 62. Samen met de
de Eucharistie als viaticum.”67 Op de betrekking tot de identiteit van het dienst- synodevaders wil
ik eraan herinne-
thuisreis naar de Vader wordt de Commu- ambt69 als met betrekking tot de vorming
ren dat de niet-
nie met het Lichaam en Bloed van Chris- van de kandidaten.70 Bij deze gelegenheid, sacramentele boe-
tus tot het zaad van het eeuwig leven en in het licht van de discussie die heeft tevieringen, die in
het rituaal voor
de kracht tot opstanding: “Wie mijn vlees plaatsgevonden in de laatste synodever- het Sacrament
eet en mijn bloed drinkt, heeft eeuwig gadering, voel ik mij geroepen enkele be- van Verzoening
worden vermeld,
leven en Ik zal hem doen opstaan op de langrijke punten in herinnering te bren- nuttig kunnen
laatste dag” (Joh 6,54). Daar het viaticum gen wat betreft de verhouding tussen het zijn om in de
christelijke
de zieke een glimp geeft van de volheid sacrament van de Eucharistie en de pries- gemeenschap de
van het Paasmysterie, moet de toediening terwijding. Op de eerste plaats is het geest van beke-
ring te bevorderen
ervan gegarandeerd worden.68 De toewij- noodzakelijk te bevestigen dat de band
en zo de harten
ding en pastorale zorg betoond aan de tussen de priesterwijding en de Eucharis- voor te bereiden
zieken, brengen zeker geestelijk profijt tie het duidelijkst zichtbaar wordt in de op de viering van
het sacrament:
voor de hele gemeenschap met zich mee. viering van de Mis, waarbij de bisschop vgl. Propositio 7.
Zoals bekend hebben wij alles wat wij of de priester in de Persoon van Christus
63. Vgl. Wetboek
voor de geringsten hebben gedaan, voor als hoofd presideert. van Canoniek
Jezus zelf gedaan (vgl. Mt 25,40). Recht, can. 508.
Volgens de leer van de Kerk is de priester- vervolg noten op
wijding de absoluut noodzakelijke voor- blz. 16
119 • 2007 15

16. waarde voor de geldige viering van de de afwijkende praktijk en traditie van de
Eucharistie.71 Want “in het kerkelijk dienst- oosterse Kerken is het toch noodzakelijk
werk van de gewijde bedienaar is Christus opnieuw de diepe zin te bevestigen van
64. Paulus VI,
apostolische Con- zelf bij zijn Kerk, als hoofd van zijn het priesterlijk celibaat, dat terecht wordt
stitutie Indulgen- Lichaam, herder van zijn kudde, hoge- beschouwd als een rijkdom van niet te
tiarum doctrina (1
januari 1967), priester van het verlossend offer”.72 Na- schatten waarde; dat wordt in de oosterse
Normae, 1, in: AAS tuurlijk “handelt de priester tevens in Kerk gestaafd door het feit dat de bis-
59 (1967), 21.
naam van heel de Kerk, wanneer hij God schoppen alleen gekozen worden uit de
65. A.w., 9, in: het gebed van de Kerk aanbiedt en vooral celibatair levende priesters en het door
a.w., 18-19.
wanneer hij het Eucharistisch offer op- vele priesters vrijwillig gekozen celibaat
66. Vgl. Katechis- draagt”.73 Daarom moeten priesters zich in hoog aanzien staat. In deze keuze van
mus van de ervan bewust zijn dat zij in hun dienst- de priester komen namelijk op geheel
Katholieke Kerk,
1499-1531. werk nooit zichzelf of hun persoonlijke eigen wijze tot uitdrukking zijn overgave,
mening in het middelpunt mogen plaat- die hem gelijkvormig maakt aan Christus,
67. A.w., 1524.
sen, doch alleen Jezus Christus. Iedere en zijn zelfopoffering uitsluitend omwille
68. Vgl. Proposi- poging zichzelf tot de centrale figuur van van het Rijk Gods.75 Het feit dat Christus,
tio 44.
de liturgische handeling te maken is in de eeuwige hogepriester, zelf zijn zending
69. Vgl. Bisschop- tegenspraak met het wezen van het pries- tot aan het kruisoffer heeft volbracht in
pensynode, Twee-
terschap. De priester is in eerste instantie staat van maagdelijkheid, biedt de zekere
de plenaire verga-
dering, Document dienaar en moet zich voortdurend in- houvast om de betekenis van de traditie
over het ambtelijk spannen een teken te zijn dat als gewillig van de Latijnse Kerk in deze kwestie te
priesterschap
Ultimis tempori- werktuig in de handen van Christus naar beseffen. Daarom is het niet genoeg het
bus (30 november Hem verwijst. Dat komt in het bijzonder priesterlijk celibaat te begrijpen vanuit
1971), in: AAS 63
(1971), 898-942. tot uitdrukking in de deemoed waarmee een puur functioneel gezichtspunt. Het
hij in trouwe navolging van de ritus lei- celibaat is in werkelijkheid een bijzondere
70. Vgl. Johannes
Paulus II, postsy-
ding geeft aan de liturgische handeling, manier om Christus zelf in zijn levensstijl
nodale apostoli- deze geheel volgt met hart en geest en na te volgen. Zo’n keuze heeft bovenal
sche Exhortatie
alles vermijdt wat de indruk zou kunnen het karakter van een bruiloft; het is een
Pastores dabo
vobis (25 maart wekken van een misplaatste geldings- vereenzelviging met het hart van Christus
1992), 42-69, in: drang. Daarom beveel ik de clerus aan als Bruidegom, die zijn leven geeft voor
KD 20/5 (juni
1992), 259-286. zich steeds meer bewust te maken van het de bruid. In lijn met de grote kerkelijke
feit dat de eigen Eucharistische dienst een traditie, met het Tweede Vaticaans Conci-
71. Vgl. Lumen
gentium, 10; Con- deemoedige dienst voor Christus en voor lie76 en met mijn voorgangers in het Pe-
gregatie voor de zijn Kerk is. Het priesterschap is – zoals trusambt77 bevestig ik opnieuw de schoon-
Geloofsleer, Brief
aan de bisschop-
de heilige Augustinus zegt – amoris offi- heid en de betekenis van een in celibaat
pen van de katho- cium,74 het is de dienst van de goede Her- beleefd priesterleven als veelzeggend
lieke Kerk over
der, die zijn leven geeft voor zijn schapen teken van de totale en exclusieve overga-
enkele vragen met
betrekking tot de (vgl. Joh 10,14-15). ve aan Christus, aan de Kerk en aan het
bedienaar van de Rijk Gods en ik bekrachtig derhalve het
Eucharistie Sacer-
dotium ministe- Eucharistie en priesterlijk celibaat verplichte karakter ervan voor de Latijnse
riale (6 augustus traditie. Het in rijpheid, vreugde en over-
1983), in: AAS 75
(1983), 1001- 24. De synodevaders hebben benadrukt gave beleefde priesterlijke celibaat is een
1009. dat het ambtelijk priesterschap door de zeer grote zegen voor de Kerk en voor de
vervolg noten op
wijding een volkomen gelijkvormigheid samenleving zelf.
blz. 17 met Christus vereist. Met alle eerbied voor
16 2007 • 120

17. Priestertekort en roepingenpastoraal ren bij zijn werk betrekken.80 Onderdeel
72. Katechismus
van dit alomvattende pastorale werk is van de Katholieke
25. Gegeven de band tussen wijding en natuurlijk ook het ontvankelijk maken Kerk, 1548.
Eucharistie is de synode nader ingegaan van de gezinnen, die dikwijls onverschil- 73. Vgl. a.w.,
op de verlegenheid waarin sommige bis- lig, zoniet zelfs afwijzend, tegenover een 1552.
dommen geraken als het erom gaat een priesterroeping staan. Zij moeten zich 74. Vgl. In Iohan-
oplossing te vinden voor het priesterte- edelmoedig openstellen voor het ge- nis Evangelium
Tractatus 123,5,
kort. Dat is niet alleen het geval in som- schenk van het leven en de kinderen op- in: PL 35, 1967.
mige missiegebieden maar ook in veel voeden tot beschikbaarheid wat betreft de
75. Vgl. Proposi-
landen met een lange christelijke traditie. wil van God. Kort gezegd: vóór alles is de
tio 11.
Voor een oplossing van het probleem is moed nodig jongeren vertrouwd te maken
een rechtmatige verdeling van de clerus met de radicaliteit van de navolging van 76. Vgl. Presbyte-
rorum Ordinis, 16.
zeker van groot nut. Er moet gewerkt Christus, door hen de aantrekkingskracht
worden aan een grondige bewustmaking daarvan te tonen. 77. Vgl. Johannes
XXIII, Encycliek
op dit punt. De bisschoppen moeten de Sacerdotii nostri
instituten van godgewijd leven en de Dankbaarheid en hoop primordia (1
augustus 1959),
nieuwe kerkelijke bewegingen, rekening in: AAS 51 (1959),
houdend met ieders eigen charisma, be- 26. Ten slotte is het nodig met meer 545-579; Paulus
VI, Encycliek
trekken bij de pastorale behoefte en alle geloof en hoop te vertrouwen op Gods
Sacerdotalis coeli-
leden van de clerus aansporen tot een initiatief. Ook als er in sommige gebieden batus (24 juni
grotere bereidheid de Kerk te dienen waar sprake is van priestertekort, mag men 1967), in: AAS 59
(1967), 657-697;
het nodig is, ook als dat offers vraagt.78 nooit het vaste vertrouwen verliezen dat Johannes Paulus
Ook werd er in de synode gesproken over Christus steeds weer mannen zal inspire- II, postsynodale
apostolische
pastorale maatregelen die genomen moe- ren om alles achter te laten en zich volle- Exhortatie Pasto-
ten worden om vooral bij jongeren de dig te wijden aan het vieren van de heili- res dabo vobis (25
maart 1992), 29,
innerlijke openheid ten opzichte van ge mysteries, de prediking van het in: KD 20/5 (juni
priesterroeping te bevorderen. Deze situ- evangelie en de pastorale dienst. Bij deze 1992), 243-245;
Benedictus XVI,
atie kan niet alleen door middel van enkel gelegenheid wil ik de dankbaarheid van
Toespraak tot de
pragmatische kunstgrepen worden opge- de hele Kerk uitspreken jegens alle bis- Romeinse Curie
lost. Vermeden moet worden dat bis- schoppen en priesters die hun zending (22 december
2006), in: L’Osser-
schoppen onder druk van heel begrijpelij- met trouwe overgave en volledig engage- vatore Romano
ke, reële zorgen wat betreft het pries- ment vervullen. Natuurlijk geldt de dank (dt.), 37/1 (2007),
6-8.
tergebrek, onvoldoende nagaan of er van de Kerk ook de diakens “aan wie de
sprake is van een echte roeping en kandi- handen worden opgelegd niet voor het 78. Vgl. Proposi-
tio 11.
daten die niet beschikken over de nood- priesterschap, maar voor het dienstbe-
zakelijke eigenschappen voor het pries- toon”.81 Op aanbeveling van de synode- 79. Vgl. Tweede
Vaticaans Conci-
terlijk dienstwerk toelaten tot de pries- vergadering richt ik een speciaal woord
lie, Decreet over
teropleiding en de wijding.79 Een slecht van dank tot de Fidei-donum priesters, de priesteroplei-
opgeleide clerus, zonder de noodzakelijke die in dienst van de zending van de Kerk ding Optatam
totius, 6; Wetboek
toetsing toegelaten tot de wijding, kan deskundig en met edelmoedige overgave van Canoniek
nauwelijks het getuigenis geven dat in de gemeenschap opbouwen, door het Recht, can. 241,
§1 en can. 1029;
anderen de wens kan wekken edelmoedig Woord van God te verkondigen en het Wetboek van
in te gaan op de roepstem van Christus. brood des levens te breken, zonder hun Canones van de
Het roepingenpastoraat moet werkelijk de krachten te sparen.82 Men moet God dan- vervolg noten op
gehele christengemeenschap in alle secto- ken voor de vele priesters die hebben blz. 18
121 • 2007 17

18. moeten lijden, tot aan het offer van hun ristische dimensie. In de theologie van St.
Oosterse Kerken,
can. 342, §1 en eigen leven toe, om Christus te dienen. In Paulus is de echtelijke liefde inderdaad
can. 758; Pastores hen openbaart zich daadwerkelijk wat het een sacramenteel teken van de liefde van
dabo vobis, 11, 34,
50, in: a.w., 226- betekent geheel en al priester te zijn. Het Christus voor zijn Kerk – een liefde die
227, 249-250, gaat om aangrijpende getuigenissen die haar hoogtepunt bereikt aan het kruis, de
268-269; Congre-
gatie voor de Cle- veel jonge mensen zouden kunnen inspi- uitdrukking van zijn ‘bruiloft’ met de
rus, Directorium reren eveneens Christus na te volgen, hun mensheid en tegelijkertijd oorsprong en
voor het ambt en
het leven van de
leven voor anderen te geven en juist zo middelpunt van de Eucharistie. Daarom is
priesters Dives het ware leven te vinden. de Kerk allen die hun gezin hebben ge-
Ecclesiae (31
grondvest op het sacrament van het hu-
januari 1994), 58,
in: KD 23/speciale V. Eucharistie en huwelijk welijk op bijzondere wijze geestelijk
uitgave (maart nabij.86 Het gezin – de huiskerk87 – is een
1995), 26-27;
Congregatie voor De Eucharistie, een bruidssacrament zeer belangrijk domein van het kerkelijk
de Katholieke leven, in het bijzonder vanwege de beslis-
Vorming, Instruc-
tie met betrekking 27. De Eucharistie, het sacrament van de sende rol met betrekking tot de christelij-
tot de criteria voor liefde, heeft een bijzondere relatie met de ke opvoeding van de kinderen.88 In dit
het onderkennen
van roepingen
liefde tussen man en vrouw, die in het verband heeft de synode ook aanbevolen
aangaande perso- huwelijk verenigd zijn. Het is juist in on- de unieke opgave van de vrouw in het
nen met homosek-
ze tijd noodzakelijk het verstaan van deze gezin en in de samenleving te erkennen –
suele neigingen
met het oog op band te verdiepen.83 Paus Johannes Pau- een opgave die verdedigd, bewaard en
hun toelating tot lus II heeft meermaals gesproken over het bevorderd moet worden.89 Het leven van
de priesteroplei-
ding en tot de hei- bruidskarakter van de Eucharistie en de echtgenote en moeder is een absoluut
lige wijding (4 speciale relatie van de Eucharistie met het noodzakelijke realiteit, die nooit afgewe-
november 2005),
in: KD 34/2 (7 sacrament van het huwelijk: “De Eucha- zen mag worden.
april 2006), 63- ristie is het sacrament van onze verlos-
68.
sing. Het is het sacrament van de Brui- Eucharistie en de uniciteit
80. Vgl. Proposi- degom, van de Bruid.”84 Overigens “draagt van het huwelijk
tio 12; Pastores
heel het christelijk leven het merkteken
dabo vobis, 41, in:
a.w., 257-258. van de huwelijksliefde tussen Christus en 28. Juist in het licht van deze innerlijke
de Kerk. Reeds het Doopsel, intrede in het verbondenheid tussen het huwelijk, het
81. Lumen genti-
um, 29. Volk van God, is een bruidsmysterie: het gezin en de Eucharistie kunnen we enkele
is als het ware het waterbad voor het pastorale problemen bezien. De trouwe,
82. Vgl. Proposi-
tio 38. huwelijk dat aan het bruiloftsmaal, de onontbindbare en exclusieve band die
Eucharistie, voorafgaat.”85 De Eucharistie Christus en de Kerk met elkaar verbindt
83. Vgl. Johannes
Paulus II, postsy-
versterkt op onuitputtelijke wijze de on- en die sacramenteel wordt uitgedrukt in
nodale apostoli- ontbindbare eenheid en liefde van ieder de Eucharistie, beantwoordt aan het oor-
sche Exhortatie
christelijk huwelijk. Door de kracht van spronkelijke antropologisch gegeven dat
Familiaris consor-
tio (22 november het sacrament is de huwelijksband inner- de man zich definitief moet binden aan
1981), 57, in: lijk verbonden met de Eucharistische een- één vrouw en omgekeerd (vgl. Gn 2,24;
Archief van de
Kerken 37/1 (12 heid tussen de Bruidegom Christus en zijn Mt 19,5). Met dit gegeven voor ogen heeft
januari 1982), 42. bruid, de Kerk (vgl. Ef 5,31-32). De we- de synode zich beziggehouden met het
84. Johannes derzijdse instemming die bruidegom en thema van de pastorale praktijk jegens
Paulus II, apos- bruid in Christus uitspreken en waarop mensen die stammen uit culturen waar
vervolg noten op
hun levens- en liefdesgemeenschap ge- polygamie wordt gepraktiseerd en aan
blz. 19 grondvest is, heeft eveneens een eucha- wie dan het evangelie wordt verkondigd.
18 2007 • 122

19. Zulke mensen moeten, als zij zich open- scheiden mensen die hertrouwd zijn niet
tolische Brief
stellen voor het christelijk geloof, gehol- toe te laten tot de sacramenten bevestigd, Mulieris dignita-
pen worden hun menselijke voornemen omdat hun levensstaat objectief in tegen- tem (15 augustus
1988), 26, in: KD
in de radicale nieuwheid van Christus te spraak is met de liefdevolle eenheid tus- 16/8 (oktober
integreren. Tijdens het catechumenaat sen Christus en zijn Kerk, die in de 1988), 431.
komt Christus hen in hun bijzondere situ- Eucharistie betekend en verwezenlijkt 85. Katechismus
atie tegemoet en roept hen, met het oog wordt. Mensen die gescheiden en her- van de Katholieke
Kerk, 1617.
op volkomen kerkelijke gemeenschap, trouwd zijn blijven echter ondanks hun
langs de weg van het noodzakelijke situatie tot de Kerk behoren, die hen niet 86. Vgl. Proposi-
tio 8.
afstand doen tot de volle waarheid van de loslaat en speciale aandacht voor hen
liefde. De Kerk begeleidt hen met liefde- heeft, met de wens dat zij zo veel moge- 87. Vgl. Lumen
volle en milde doch tegelijkertijd vastbe- lijk een christelijk leven leiden, door deel- gentium, 11.
raden zielzorg,90 bovenal door hen erop te name aan de heilige Mis, echter zonder de 88. Vgl. Proposi-
wijzen in welk licht de christelijke myste- Communie te ontvangen, vertrouwvolle tio 8.
ries de menselijke natuur en de menselij- gesprekken met een priester of een gees- 89. Vgl. Mulieris
ke gevoelens laat stralen. telijk leidsman, met toewijding beoefende dignitatem, in:
a.w., 389-443;
naastenliefde, werken van boetvaardig- Congregatie voor
Eucharistie en onontbindbaarheid heid en inzet voor de opvoeding van de de Geloofsleer,
Brief aan de bis-
van het huwelijk kinderen.
schoppen van de
katholieke Kerk
29. Als de Eucharistie de uitdrukking is Waar gerechtvaardigde twijfel bestaat over de samen-
werking van man
van de onherroepelijkheid van Gods lief- aangaande de geldigheid van het sacra- en vrouw in de
de in Christus voor zijn Kerk, wordt menteel gesloten huwelijk, moet het Kerk en in de
wereld (31 mei
begrijpelijk waarom deze met betrekking noodzakelijke ondernomen worden om de 2004), in: KD 32/5
tot het sacrament van het huwelijk de zaak te onderzoeken. Bovendien is het (15 oktober 2004),
131-143.
onontbindbaarheid insluit waar iedere nodig, met volledige inachtneming van
liefde onverbiddelijk naar hunkert.91 het canoniek recht,93 de beschikbaarheid 90. Vgl. Proposi-
tio 9.
Daarom is het meer dan gerechtvaardigd van kerkelijke rechtbanken in het be-
dat de synode pastorale aandacht heeft treffende gebied, hun pastorale karakter 91. Vgl. Katechis-
gewijd aan de smartelijke situatie waarin alsook de correcte en snelle afhandeling mus van de
Katholieke Kerk,
niet weinig gelovigen zich bevinden, die van zaken te garanderen.94 Voor een vlot- 1640.
na een sacramenteel huwelijk zijn ge- te werkwijze van de kerkelijke rechtban-
92. Vgl. Familia-
scheiden en een nieuwe verbintenis zijn ken heeft ieder bisdom behoefte aan een ris consortio, 84,
aangegaan. Het gaat hier om een netelig voldoende aantal personen met de pas- in: a.w., 64-65;
Congregatie voor
en gecompliceerd pastoraal probleem, een sende opleiding. Ik roep in herinnering de Geloofsleer,
ware plaag van de huidige samenleving, dat het “een nadrukkelijke plicht is de Brief aan de bis-
schoppen van de
die in toenemende mate ook overslaat institutionele activiteit van de Kerk in de
R.-K. Kerk over
naar katholieke kringen. De herders zijn rechtbanken steeds dichter bij de gelovi- het ontvangen
uit liefde tot de waarheid verplicht zorg- gen te brengen”.95 Absoluut moet echter van de communie
door hertrouwd
vuldig onderscheid te maken tussen de worden vermeden dat de pastorale zorg gescheiden gelo-
verschillende situaties, om de betrokken ten onrechte wordt gezien als tegenge- vigen Annus
Internationalis
gelovigen op passende wijze geestelijk te steld aan het recht. Er moet veel eerder Familiae (14 sep-
helpen.92 De Bisschoppensynode heeft de uitgegaan worden van de premisse dat tember 1994), in:
op de heilige Schrift (vgl. Mc 10,2-12) het fundamentele raakpunt tussen recht vervolg noten op
gebaseerde praktijk van de Kerk om ge- en pastoraal de liefde tot de waarheid is: blz. 20
123 • 2007 19