1. Pomiar rozwoju społecznego na
poziomie powiatu i województwa
Piotr Arak, doktorant w Instytucie Polityki Społecznej UW
starszy analityk w Centrum Analitycznym Polityka INSIGHT
Szczecin, 13 września 2013 r.
XV Zjazd Socjologiczny „Co po kryzysie?”, grupa: „Oblicza polityki lokalnej”
2. Nowy projekt długoterminowy
• Perspektywa do 2020 r.,
• Realizator: UNDP we współpracy z Ministerstwem
Rozwoju Regionalnego,
• Co dwa lata – kolejne badanie w 2014 r.,
• Narzędzie dla decydenta do wydawania pieniędzy i
ewaluacji projektów.
2
3. Rola wskaźników w rządzeniu
• Każda władza dąży do tego by przedstawić
społeczeństwu swoje osiągnięcia, najlepiej pokazując
postęp w stosunku do swoich konkurentów
politycznych,
• Z drugiej strony obywatele nie mają wystarczającej
wiedzy by zrozumieć szczegółowe informacje
podawane przez władzę,
• Z tego powodu pojawia się popyt na wskaźniki
syntetyczne,
• Taki wskaźnik ma zalety propagandowo-informacyjne –
był cytowany w mediach ogólnopolskich i regionalnych.
3
4. Podstawy myślenia Amartya Sena
Trzy podstawowe pytania:
1. Czy społeczeństwo dokonuje wyborów
odzwierciedlających aktualne preferencje
obywateli?
2. Czy indywidualne prawa jednostki można
pogodzić z interesem gospodarczym?
3. Co jest miernikiem sprawiedliwości w
społeczeństwie?
4
5. Indywidualne szanse –
capabilities approach
• Prawa jednostki i wspólne dobro narodu mogą czasem
pozostawać w konflikcie, to ogólnie prawa te należy
postrzegać jako coś, co służy temu wspólnemu dobru.
• Prawo do czytania tego, co chcesz, w przeciwieństwie do
tego, co wskażą ci inni, zazwyczaj daje na przykład efekt w
postaci wyższych dochodów.
• Cenię mój samochód za to, że zwiększa
moją mobilność. Moje wykształcenie umożliwia mi
uczestniczenie w takich dyskusjach.
• Indywidualne szanse (możliwości) są również uzależnione
od wielu innych czynników, takich jak długość życia,
zdrowie, wykształcenie. W tym duchu Sen zaproponował
alternatywne mierniki pomiaru dobrobytu, takie jak
stosowany przez UNDP Wskaźnik Rozwoju Społecznego
(HDI).
5
6. Czym jest Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI)?
6
• Rozwój społeczny (ang. human development) to proces, w
wyniku którego następuje poprawa warunków społeczno-
ekonomicznych w danej społeczności.
• Wskaźnik Rozwoju Społecznego został utworzony w roku 1990
z inicjatywy ONZ a potem przekazany Programowi Narodów
Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP)
• Podnosi świadomość na temat wyzwań, przed którymi stają
kraje na różnym poziomie rozwoju oraz mobilizuje poparcie
społeczne dla polityk mających na celu poprawę sytuacji na
poziomie krajowym, jak i międzynarodowym.
7. Przesłanki powstania HDI
Mahbub ul Haq (2003) określił kilka przesłanek, zgodnie z którymi
tworzony był nowy wskaźnik – HDI (Human Development Index)
1. znalezienie wskaźnika, który by wykraczał poza przychód, przy
zachowaniu jego wiarygodności pod względem metodologicznym,
2. ograniczenie liczby zmiennych składowych wskaźnika w celu
zachowania jego prostoty i funkcjonalności,
3. stworzenie jednego, syntetycznego wskaźnika, a nie rozbudowanego
ich zestawu oraz
4. połączenie we wskaźniku składowych społecznych i ekonomicznych
(ul Haq 2003).
Od 1990 roku HDI był stopniowo modyfikowany, lecz jego główne
założenia pozostały niezmienione.
7
8. Wskaźniki użyte w globalnym HDI
8
Wymiar Zdrowie Edukacja Zamożność
Wskaźniki cząstkowe HDI
(mierniki)
Wskaźnik przeciętnego
trwania życia
(Oczekiwane trwanie życia
noworodka)
Wskaźnik Średniej Liczby
Lat Edukacji
(średnia liczba lat edukacji
otrzymanej przez
mieszkańców w wieku 25 lat i
starszych)
Wskaźnik Zamożności
[dochód narodowy per capita
w USD, liczony według
parytetu nabywczego waluty
(PPP $)]
Wzkaźnik Oczekiewanej
Liczby Lat Edukacji
(oczekiwana liczba lat edukacji
dla dzieci rozpoczynających
proces kształcenia)
Wskaźniki grupowe HDI Wskaźnik Zdrowia Wskaźnik Edukacji Wskaźnik Zamożności
Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI)
Rozwój społeczny w ujęciu krajowym
9. Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI)
• HDI przeniesiony na szczebel powiatowy pokazuje, jak poszczególne
jednostki administracyjne pozycjonują się względem siebie, jakie są
ich mocne i słabe strony. Nie chodzi tylko o stworzenie rankingu
jednostek terytorialnych i pozycjonowanie ich w układzie „lepsza-
gorsza”. Choć jest o użyteczne w strategii administracji centralnej –
name and shame.
• Celem jest ukazanie na podstawie jakich składowych poszczególne
regiony osiągnęły daną wartość wskaźnika LHDI – czy były to dobre
wyniki gospodarcze, zdrowie ludności, czy wysoka jakość edukacji
kompensująca opóźnienia w innych dziedzinach.
• Badanie zależności z innymi zmiennymi. Choć na razie tylko proste
badanie korelacji.
• Do jego obliczenia wykorzystano szereg czasowy 2007-2010.
9
11. Nowe podejście do mierzenia rozwoju
społecznego (Ivanov, Peleah 2011)
• Zdefiniowanie wskaźników nakładów – oszacowanie
wskaźników o charakterze ilościowym i
wartościującym, podzielonych ze względu na typ
nakładów: finansowych, infrastrukturalnych i innych
zasobów polityk publicznych.
• Zdefiniowanie wskaźników efektów – oszacowanie
wskaźników o charakterze ilościowym oceniających
efekty w obszarze interwencji publicznej (mniejsza
umieralność, większy poziom wiedzy obywateli i lepsze
dochody).
11
12. Wskaźniki LHDI
12
Wymiar Zdrowie Edukacja Zamożność
Wskaźniki cząstkowe LHDI
(mierniki)
Wskaźnik przeciętnego
trwania życia
(Oczekiwane trwanie życia
noworodka)
Wskaźnik edukacji
przedszkolnej
(Odsetek dzieci w edukacji
przedszkolnej: przedział
wiekowy 3-4 lata)
Wskaźnik zamożności
(Średni poziom zamożności
mieszkańców)
Zagregowany współczynnik
zgonów
(Zagregowany współczynnik
zgonów z powodu
nowotworów i chorób układu
krążenia)
Wskaźnik wyników
egzaminu gimnazjalnego
(Średnia z wyników egzaminu
gimnazjalnego: tylko dla części
matematyczno-przyrodniczej)
Wskaźniki grupowe LHDI Wskaźnik Zdrowia Wskaźnik Edukacji Wskaźnik Zamożności
Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI) - powiat i województwo
Rozwój społeczny w ujęciu lokalnym i regionalnym
13. Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI)
w województwach w 2010 roku (wskaźnik
przyjmuje wartości od 1 do 100 punktów)
13
36.8 39.3 39.6 41.2 42.3 42.9 43.8 44.4 44.4 46.3 47.0 49.5 50.2 51.1 51.9
60.2
0
10
20
30
40
50
60
70
14. Ranking województw ze względu na wartości LHDI w
roku 2010 i zmiana w pozycji województw w rankingu
w porównaniu do 2007 roku
14
Województwo
Pozycja wg
LHDI 2010
Zmiana pozycji
w porównaniu
do 2007 r.
LHDI HI EI WI
Mazowieckie 1 0 60,21 58,18 61,68 60,84
Małopolskie 2 0 51,93 69,10 57,65 35,15
Pomorskie 3 0 51,14 71,28 47,16 39,79
Wielkopolskie 4 0 50,22 63,32 50,19 39,86
Śląskie 5 0 49,54 48,39 53,92 46,59
Opolskie 6 0 46,95 59,76 55,94 30,96
Dolnośląskie 7 0 46,34 47,61 48,79 42,84
Podlaskie 8 1 44,40 66,08 51,60 25,67
Lubuskie 9 2 44,36 54,72 47,21 33,79
Podkarpackie 10 0 43,77 72,28 48,15 24,09
Zachodniopomo
rskie 11 -3 42,89 52,31 42,51 35,48
Warmińsko-
Mazurskie 12 0 42,33 58,61 41,85 30,93
Kujawsko-
Pomorskie 13 0 41,22 49,17 42,31 33,67
Lubelskie 14 1 39,55 48,61 46,46 27,40
Łódzkie 15 1 39,28 31,48 52,25 36,85
Świętokrzyskie 16 -2 36,78 45,95 39,18 27,62
15. Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI) w
powiatach w 2010 roku (wskaźnik przyjmuje wartości
od 1 do 100, w punktach)
15
19. Ranking 10 powiatów o najwyższych wartościach
LHDI w roku 2010 i zmiana pozycji w rankingu w
porównaniu do 2007 roku
19
Powiat
Pozycja
wg LHDI
2010
Zmiana pozycji w
porównaniu do
2007 r.
LHDI HI EI WI
Warszawa 1 0 87,63 68,97 97,75 99,83
Piaseczyński 2 0 80,75 68,01 83,74 92,44
Pruszkowski 3 0 72,92 59,95 78,93 81,96
Warszawski Zachodni 4 1 72,48 67,39 70,88 79,72
Kraków 5 -1 72,05 69,00 88,47 61,27
Poznań 6 0 71,52 62,35 85,83 68,37
Rzeszów 7 0 71,22 85,90 83,24 50,52
Sopot 8 10 69,78 52,86 88,38 72,74
Gdynia 9 2 69,55 75,60 77,53 57,40
Legionowski 10 3 69,09 66,35 73,76 67,37
20. Ranking 10 powiatów o najniższych wartościach LHDI w roku
2010 i zmiana pozycji w rankingu w porównaniu do 2007 roku
20
Powiat
Pozycj
a wg
LHDI
2010
Zmiana pozycji w
porównaniu do 2007
r.
LHDI HI EI WI
Moniecki 369 5 23,31 53,11 33,64 7,09
Skierniewicki 370 -18 23,24 13,07 37,20 25,80
Janowski 371 -6 22,78 30,51 30,77 12,60
Opatowski 372 -19 22,67 21,39 26,66 20,43
Przysuski 373 -3 21,30 23,11 28,52 14,66
Kolneński 374 4 20,47 66,39 25,00 5,16
Chełmski 375 2 20,46 29,67 17,13 16,86
Łomżyński 376 3 18,69 57,26 16,82 6,78
Pińczowski 377 -79 18,11 9,67 29,07 21,13
Kazimierski 378 -5 17,91 17,18 29,29 11,41
Suwalski 379 -3 17,24 54,53 6,89 13,65
22. Relacje między rozwojem społecznym a
nakładami polityk publicznych
22
Rozwój społeczny
Lokalny Wskaźnik Rozwoju
Społecznego - LHDI
Nakłady polityk publicznych
(administracyjne, społeczne,
infrastrukturalne w wymiarach:
zdrowia, edukacji i
ekonomicznym)
Lokalny Wskaźnik Rozwoju
Społecznego nakładów
polityki publicznej - LHDIPI
Wpływ pozostałych
czynników: polityki rządu,
inflacji, zmian zjawisk
demograficznych,
ukształtowania
przestrzennego, położenia
geograficznego, zaszłości
historycznych etc.
23. Zależność między Lokalnym Wskaźnikiem Rozwoju
Społecznego (LHDI) a Lokalnym Wskaźnikiem Rozwoju
Społecznego nakładów polityki publicznej (LHDIPI) w 2010
roku według powiatów
23
R² = 0.17
0
10
20
30
40
50
60
70
80
0 20 40 60 80 100
LokalnyWskaźnikRozwoju
Społecznegonakładówpolityki
publicznej(LHDIPI)
Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI)
24. Nakłady na rozwój społeczny
• W przypadku inwestycji takich jak ochrona zdrowia, czy edukacja
okres zwrotu nakładów inwestycyjnych w postaci zwiększonego
poziomu rozwoju społecznego może być dłuższy niż perspektywa
kilku lat.
• Potwierdza to fakt, że współczynnik korelacji liniowej LHDIPI z 2007
roku z wartościami LHDI w 2010 roku wynosi 0,538 i jest większy niż
w przypadku korelacji LHDIPI dla 2010 roku. Oznacza to, że
zależność między nakładami z roku 2007 a poziomem rozwoju
społecznego w roku 2010 jest silniejsza niż zależność z bieżącymi
nakładami.
• Należy także pamiętać, że rok 2007 był kulminacyjnym momentem
rozliczania środków z perspektywy finansowej 2004-2006, w którym
samorządy inwestowały większość zakontraktowanych inwestycji i
projektów.
24
26. Zależność między sumą wydatków na pomoc społeczną na
terenie danego powiatu (władze gminy i powiatu) na
mieszkańca w 2010 roku (w zł) a wartością Lokalnego
Wskaźnika Rozwoju Społecznego (LHDI) w 2010 roku według
powiatów
26
R² = 0,31
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0 10 20 30 40 50 60 70 80
Sumawydatkównapomocspołecznąna
tereniedanegopowiatu(władzegminyi
powiatu)namieszkańcaw2010roku(w
zł)
Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI)
28. Suma wydawanych środków unijnych z budżetów
samorządów gminnych i powiatowych na obszarze
danego powiatu w latach 2006-2010
28
R² = 0.00
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
0 20 40 60 80 100
Sumawydawanychśrodkówunijnych
zbudżetówsamorządówgminnychi
powiatowychnaobszarzedanego
powiatuwlatach2006-2010w
przeliczeniunamieszkańca(wzł,…
Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI)
29. Suma dofinansowania projektów z wojewódzkich
RPO oraz programów operacyjnych do końca 2010
roku w przeliczeniu na mieszkańca (w zł, nominalnie)
29
R² = 0.04
0
500
1000
1500
2000
2500
0 20 40 60 80 100
Wartośćsumydofinansowansowania
projektówzwojewódzkichRPOoraz
programówoperacyjnychdokońca
2010rokuwprzeliczeniuna
mieszkańca(wzł,nominalnie)
Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI)
30. Suma dofinansowania projektów z programów
operacyjnych do końca 2010 roku w przeliczeniu na
mieszkańca (w zł, nominalnie)
30
R² = 0.00
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
2000
0 20 40 60 80 100
Wartośćsumydofinansowania
projektówzprogramówoperacyjnych
dokońca2010rokuwprzeliczeniuna
mieszkańca(wzł,nominalnie)
Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI)
31. Suma dofinansowania projektów z Regionalnych
Programów Operacyjnych do końca 2010 roku w
przeliczeniu na mieszkańca (w zł, nominalnie)
31
R² = 0.00
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
2000
0 20 40 60 80 100
Wartośćsumydofinansowania
projektówzRegionalnychProgramów
Operacyjnychdokońca2010rokuw
przeliczeniunamieszkańca(wzł,
nominalnie)
Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI)
32. Suma dofinansowania projektów z Programu
Operacyjnego Kapitał Ludzki do końca 2010 roku w
przeliczeniu na mieszkańca (w zł, nominalnie)
32
R² = 0.34
-100
0
100
200
300
400
500
600
700
0 20 40 60 80 100
Wartośćsumydofinansowania
projektówzProgramuOperacyjnego
KapitałLudzkidokońca2010rokuw
przeliczeniunamieszkańca(wzł,
nominalnie)
Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI)
34. Zależność między średnią liczbą lat nauki potrzebną na zdobycie osiągniętego
wykształcenia dla osób w wieku powyżej 25 r.ż., w 2002 roku (w latach) a wartością
średniomiesięcznego dochodu będącego podstawą opodatkowania w 2010 roku (w
zł, nominalnie) i wartością Lokalnego Wskaźnika Rozwoju Społecznego (LHDI) w
2010 roku według powiatów
34
Współczynniki wystandaryzowane w modelu SEM:
Dochód - przeciętne miesięczne wynagrodzenie będące podstawą opodatkowania w 2010 roku w zł nominalnie (patrz rozdział 1 - opis wskaźników)
Edukacja - średnia liczba lat nauki potrzebna do zdobycia osiągniętego wykształcenia dla osób w wieku powyżej 25 r.ż. w 2002 roku w latach
LHDI - Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego, wartość dla 2010 roku
E_1 – zmienne resztkowe (residual), odzwierciedlają wpływ tych zmiennych na dochód, które nie są objęte analizą
E_2 – zmienne resztkowe (residual, odzwierciedlają wpływ tych zmiennych na LHDI, które nie są objęte analizą
Wartość dochodu liczona bez udziału świadczeń z pomocy społecznej.
35. Średnia liczba lat nauki potrzebną na zdobycie
osiągniętego wykształcenia dla osób w wieku
powyżej 25 r.ż. w 2002 roku (w latach) a LHDI
35
R² = 0.76
0
2
4
6
8
10
12
14
16
0 20 40 60 80 100
Średnialiczbalatnaukipotrzebnychna
zdobycieosiągniętegowykształcenia
dlaosobwwiekupowyżej25r.ż.w
2002roku
Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI)
36. Udział deklaracji podatkowych wysłanych przez
system e-Deklaracje w ogóle deklaracji wysłanych z
danego powiatu (w proc.) a LHDI
36
R² = 0.22
0.0%
1.0%
2.0%
3.0%
4.0%
5.0%
6.0%
7.0%
8.0%
0 20 40 60 80 100
Udziałdeklaracjipodatkowych
wysłanychprzezsysteme-Deklaracjew
ogóledeklaracjipodatkowychzłożonych
wdanympowiecie(wproc.)
Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI)
38. Zależność między średnią frekwencją wyborczą podczas wyborów
samorządowych do Rad Gmin na terenie danego powiatu w 2010 roku (w
proc.) a wartością Lokalnego Wskaźnika Rozwoju Społecznego (LHDI) w
2010 roku według powiatów
38
R² = 0.27
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
0 20 40 60 80 100
FrekewencjawwybroachdoRady
Gminyw2010rokunatereniedanego
powiatu(wproc.)
Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI)
39. Tautologiczne wyjaśnienie
• Poczucie obywatelskości i potrzeba udziału w wyborze najniższego poziomu
władz jest wysoka i zależna od poziomu rozwoju społecznego.
• Linia regresji nachylona w prawo sugeruje, że więcej osób głosuje w
wyborach lokalnych tam, gdzie notujemy niższy poziom rozwoju
społecznego. Współczynnik korelacji liniowej między frekwencją wyborczą w
wyborach samorządowych a LHDI wynosi -0,518.
• Zaangażowanie na poziomie lokalnym wydaje się większe w regionach
uboższych niż w regionach bogatszych.
• W małych miejscowościach i na wsi istnieje także większe
prawdopodobieństwo osobistej znajomości z potencjalnymi kandydatami i
wyborcy mogą mieć wrażenie, że oddany głos ma szansę na większe
przełożenie na działanie władzy w wyborach bezpośrednich.
• Dodatkowymi czynnikami wyjaśniającymi wyższą frekwencję na wsi mogą
być: mniejsze upartyjnienie wyborów lokalnych, większa obowiązkowość
wyborców/przyzwyczajenie, większy udział osób starszych w populacji,
przywiązujących wagę do wyborów politycznych.
39
41. Zależność między frekwencją wyborczą w ostatnich
wyborach do rady gminy a liczbą odpadów, które nie
podlegają recyklingowi w 2010 r.
41
R² = 0.33
0
100
200
300
400
500
600
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7
Zmieszaneodpadyzebranewciąguroku
zjednegogospodarstwadomowegona
tereniepowiatu(wkg)
Frekwencja w ostatnich wyboach samorządowych do rady gminy
(w proc.)
42. Zależność między segregowaniem
śmieci a korzystaniem z pomocy
społecznej
42
R² = 0.22
0
100
200
300
400
500
600
0 0.05 0.1 0.15 0.2 0.25 0.3
Zmieszaneodpadyzebranewciągu
rokuzjednegogospodarstwa
domowegonatereniepowiatu(wkg)
Udział gospodarstw domowych w których jest beneficjent pomocy
społecznej wśród ludności powiatu (w proc.)
44. Wady wskaźnika
• Ma za zadanie opisać skomplikowane zjawisko – trudno jest streścić
złożone wielowymiarowe zjawisko w jednej liczbie,
• Może być uznany za niewiarygodny – dane są dostępne na MojaPolis.pl, a
przy jego powstawaniu brało udział wiele osób,
• Stanowi kompromis między ideą a praktyką – między chęciami autorów a
dostępnością danych,
• Żaden wskaźnik nie jest obiektywny, bo na każdym etapie trzeba
podejmować subiektywne decyzje – o wagach, o wyborze miar etc.,
• Nie dostarcza wystarczająco informacji by być wskazówką przy
podejmowaniu decyzji politycznej – należy analizować wskaźniki
szczegółowe,
Ale mierniki syntetyczne są na tyle popularne i wygodne, że odpowiadają na
zapotrzebowanie polityków, stanowią wygodne narzędzie do analiz
porównawczych. Dostarczają łatwych do zrozumienia informacji o
skomlikowanych procesach.
44
45. Do czego to wszystko może się przydać
• Budowanie rankingu, punkt odniesienia dla polityków,
• Decyzja o przyznawaniu grantu na poziomie RPO w
urzędzie marszałkowskim,
• Rywalizacja między samorządowcami,
• Wskaźnik użyty np. w karcie wyników (Kaplan 1992)
określającym cele i mierniki ich osiągania przez
samorządy lokalne,
• Element gry politycznej na pokazanie negatywnych, ale
i pozytywnych działań włodarza.
45
46. Rekomendacje
• Więcej łatwiej dostępnych danych – trzeba składać
wnioski o dostęp do danych publicznych!
• Powiaty są ciekawym obszarem do analizy – dużo
danych jest dostępnych na tym poziomie (PKW, MF,
MZ, NFZ),
• GUS to nie jest jedyne źródło danych,
• Trzeba walczyć o nową definicję informacji
statystycznej w ustawie statystycznej tak by GUS
dawał więcej danych.
46
47. Ekonomia szczęścia i łączenie wskaźników
obiektywnych i subiektywnych lub tworzenie
wskaźników zrównoważonego rozwoju
47
http://www.flickr.com/photos/t
orrelodones/2727949918/
48. Dziękuję za uwagę
Raport na stronie: www.undp.org.pl
Dane na stronie: www.mojapolis.pl
Kontakt: p.arak@politykainsight.pl
48
