1. ความรูเบื้องตนเกี่ยวกับรังสี
โดย
กิตติศักดิ์ ชัยสรรค
สํานักสนับสนุนการกํากับดูแลความปลอดภัยจากพลังงานปรมาณู
สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ

2. นักวิทยาศาสตรนิวเคลียรที่มีชื่อเสียง
Ernest Rutherford
พบวาอะตอมประกอบดวยมวลที่อัดแนนอยูตรงกลาง
ซึ่ ง มี ป ระจุ บ วก เขาให ชื่ อ ใจกลางของอะตอมนี้ ว า
“นิวเคลียส” (nucleus)
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

3. นักวิทยาศาสตรนิวเคลียรที่มีชื่อเสียง
Marie and Piere CURIE
- สกัดเรเดียมจากแรพิชเบลนด
- คนพบทอเรียม
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

4. นักวิทยาศาสตรนิวเคลียรที่มีชื่อเสียง
Henri BECQEREL
คนพบกัมมันตภาพรังสี
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

5. นักวิทยาศาสตรนิวเคลียรที่มีชื่อเสียง
Wilhelm Conrad Roentgen
คนพบรังสีเอกซ
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

6. นักวิทยาศาสตรนิวเคลียรที่มีชื่อเสียง
Albert Einstein
- คนพบทฤษฎีสัมพัทธภาพ
- สมการไอนสไตน E = mC2
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

7. โครงสรางของอะตอม
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

8. พลังงานนิวเคลียร
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

9. พลังงานนิวเคลียร
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

10. รังสี
รังสี (Radiation) คือ พลังงานที่แผจากตนกําเนิดรังสีผานอากาศ
หรือสสาร ในรูป
คลื่นแมเหล็กไฟฟา เชน ความรอน แสงสวาง รังสีเอกซ
รังสีแกมมา
กระแสของอนุภาคที่เคลื่อนที่เร็ว เชน รังสีคอสมิก รังสีแอลฟา
รังสีบีตา อนุภาคนิวตรอน อนุภาคโปรตอน
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

11. รังสี
High energy Low energy
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

12. ชนิดของรังสี
รังสีชนิดไมกอไอออน (NON-IONIZING RADIATION) ไมมีพลังงานมากพอ
ที่จะทําใหอิเล็กตรอนหลุดออกมาจากอะตอม
รังสีชนิดกอไอออน (IONIZING RADIATION) มีพลังงานมากพอ
ที่จะทําใหอิเล็กตรอนหลุดออกมาจากอะตอม
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

13. รังสีแอลฟา
α
การทะลุผาน
- เซนติเมตรในอากาศ
ฉากกําบังรังสี
- หุมพลาสติก
- หนังกําพรา
- กระดาษ
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

14. รังสีแอลฟา
รังสีแอลฟา หยุดโดยผิวหนัง และเปนอันตรายเมื่อเขาสูรางกาย
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

15. รังสีบีตา
β
การทะลุผาน
- เมตรในอากาศ
- เซนติเมตรในพลาสติก
ฉากกําบังรังสี
- แผนฟอยโลหะ
- พลาสติก
หมายเหตุ
- โพสิตรอน
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

16. รังสีบีตา
รังสีบีตา สามารถทะลุผานผิวหนัง เปนอันตรายตอผิวหนัง และดวงตา
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

17. รังสีแกมมา
γ
การทะลุผาน
- เมตรในคอนกรีต
- เมตรในน้ํา
- เซนติเมตรในตะกั่ว
- กิโลเมตรในอากาศ
ฉากกําบังรังสี
- ตะกั่ว 10 เซนติเมตร
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

18. รังสีแกมมา
รังสีนิวตรอน ทะลุผานไดดี เปนอันตรายตอทุกอวัยวะ
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

19. การกําบังรังสี
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

20. ตนกําเนิดรังสี
ตนกําเนิดรังสี หรือแหลงกําเนิดรังสี (Radiation source) คือ
วัสดุหรือสิ่งใดสิ่งหนึ่งที่สามารถแผรังสีชนิดกอไอออนออกมาไมวาจะ
เปนการแผรังสีดวยการแปลงนิวเคลียสของตัวเองหรือดวยวิธี อื่น ๆ
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

21. พลังงานนิวเคลียร
พลังงานนิวเคลียร หมายถึง พลังงานไมวาในลักษณะใดซึ่ง
ปลดปลอยออกมาเมื่อมีการแยก รวม หรือแปลงนิวเคลียสของปรมาณู
(อะตอม) หรือที่เรียกวาปฏิกิริยานิวเคลียร พลังงานนิวเคลียรที่
สําคัญ สามารถแบงไดเปน 4 แบบ คือ
พลังงานนิวเคลียรที่เกิดจากการสลายตัวของสารกัมมันตรังสี
(Radioactivity)
พลังงานนิวเคลียรที่ไดจากเครื่องเรงอนุภาคที่มีประจุ (Particle
accelerator)
พลังงานนิวเคลียรแบบฟชชัน (Fission)
พลังงานนิวเคลียรแบบฟวชัน (Fusion)
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

22. การสลายตัวของสารกัมมันตรังสี
Alpha Decay
Beta Decay
Gamma Decay
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

23. สารกัมมันตรังสีในธรรมชาติ
H1 or H-1 H2 or H-2 H3 or H-3
มี 99.985 a/o 0.015 a/o
ของไฮโดรเจนทีเ่ กิดตามธรรมชาติ เกิดจากกิจกรรมของมนุษย
ไอโซโทปสเถียร ไอโซโทปรังสี
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

24. สารกัมมันตรังสีในธรรมชาติ
ยูเรเนียม (U-238 & U-235) ทอเรียม (Th-232)
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

25. สารกัมมันตรังสีที่มนุษยสรางขึ้น
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

26. ครึ่งชีวิต
ครึ่งชีวิต (Half-life) คือ ระยะเวลาที่สารกัมมันตรังสีใชใน
กระบวนการ “การสลายกัมมันตรังสี” เพื่อลดนิวไคลดกัมมันตรังสี
เหลือครึ่งหนึ่งของนิวไคลดกัมมันตรังสีตั้งตน [คาครึ่งชีวิตอาจเปนป
วัน ชั่วโมง นาที หรือวินาที]
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

27. ครึ่งชีวิต
C-14 (ครึ่งชีวิต= 5,730 ป)
200 100 50 25
1.56 3.13 6.25 12.50
0.68
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

28. เครื่องเรงอนุภาคที่มีประจุ
LHC’s CERN (2008)
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

29. ตนกําเนิดรังสีที่มนุษยสรางขึ้น
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

30. ฟชชัน
Fission คือ การแบงแยกนิวเคลียส หรือการที่นิวเคลียสของธาตุ
หนักบางชนิดแยกออกเปนนิวเคลียสของธาตุที่เบากวา อยางนอยสอง
ชนิดที่มีขนาดใกลเคียงกัน พรอมกับปลดปลอยนิวตรอน 1 ถึง 3
อนุภาค รังสีแกมมา และพลังงานออกมา
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

31. ฟชชัน
235U, 233U, 239Pu
2-3 n
n
Q ~ 200 MeV
Fission Fragments
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

32. ปฏิกิริยาลูกโซ (chain reaction)
235U
n
235U 235U
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั 235U
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

33. ปฏิกิริยานิวเคลียรฟชชัน
หลัง กอน
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

34. โรงงานไฟฟาพลังงานนิวเคลียร (แบบฟชชัน)
Avignon, France
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

35. ฟวชัน
Fusion คือ การหลอมนิวเคลียสของธาตุเบาสองนิวเคลียสเปน
นิ ว เคลี ย สที่ ห นั ก กว า พร อ มกั บ ปลดปล อ ยพลั ง งานออกมา เช น การ
หลอมนิวเคลียสของดิวเทอเรียมกับทริเทียมเปนฮีเลียม
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

36. ฟวชันของ D กับ T
deuterium n
10-12 วินาที
T > 100 ลาน K
ฮีเลียม-5
tritium Q ~ 18 MeV แอลฟา
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

37. ปฏิกิริยานิวเคลียรแบบฟวชัน
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

38. ฟวชัน
พลังงานจากดวงอาทิตยและดาวฤกษตางๆเกิดมาจากการรวมกัน
ของนิวเคลียส (เกิดไดดวยอุณหภูมิสูง)
ในดวงอาทิตย เกิดฟวชันของไฮโดรเจน ประมาณ 1038 ครั้งตอ
วิศนดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
กิตติ ก
ั
าที (100,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000)
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

39. ฟวชันที่มนุษยสรางขึ้น
Joint European Torus
Culham, UK
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

40. อาวุธนิวเคลียร
ลูกระเบิดนิวเคลียร (Nuclear bomb) คือ ลูกระเบิดที่แรงระเบิด
เกิ ด จากปฏิ กิ ริ ย าการหลอมนิ ว เคลี ย ส หรื อ ปฏิ กิ ริ ย าการแบ ง แยก
นิวเคลียส จัดเปนหนึ่งในอาวุธทําลายลางสูง
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

41. ลูกระเบิดนิวเคลียร
Implosion-type ลักษณะเปนทรงกลม และอาศัยหลักการ “มวลวิกฤต” ทําให
เกิดปฏิกิริยาลูกโซของปฏิกิริยานิวเคลียรแบบฟชชัน
Gun-type ลักษณะเปนทรงกระบอก และอาศัยหลักการยิงนิวตรอนใสวัสดุฟส
ไซล ทําใหเกิดปฏิกิริยาลูกโซของปฏิกิริยานิวเคลียรแบบฟชชัน
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

42. ลูกระเบิดไฮโดรเจน
ลูกระเบิดไฮโดรเจน (หรือ H-bomb) คือ ลูกระเบิดที่แรงระเบิด
เกิ ด จากปฏิ กิ ริ ย าการหลอมนิ ว เคลี ย สของไอโซโทปของไฮโดรเจน
ภายใต อุ ณ หภู มิ สู ง มากจากการจุ ด ระเบิ ด ด ว ยปฏิ กิ ริ ย าการแบ ง แยก
นิวเคลียส
First Fusion Bomb Test
Bikini Atoll, US (1956)
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

43. ลูกระเบิดไฮโดรเจน
เดอร ตี บ อมบ คื อ ระเบิ ด นิ ว เคลี ย ร ที่ มี ฝุ น กั ม มั น ตรั ง สี เ กิ ด ขึ้ น
ค อ นข า งมาก ป จ จุ บั น คํ า นี้ ห มายรวมถึ ง ระเบิ ด ที่ มี ส ารกั ม มั น ตรั ง สี
รวมอยูดวยเพื่อใหมีการกระจายของสารกัมมันตรังสี
กิตติศกดิ์ ชัยสรรค สํานักงานปรมาณูเพื่อสันติ
ั
หลักสูตรการตรวจพิสจนวัสดุนิวเคลียรและวัสดุกัมมันตรังสีสําหรับผูปฎิบัติงานในสวนหนา 23-26 กย. 2551
ู

44. ขอบคุณครับ