11-25

1. ЧН: Малын өвчнөөс урьдчилан
сэргийлэх
ГШҮ: Тэжээлийн болон ургамлаар
мал хордох
Хужирт хордох /цурьдах /

2. Хужирт хордох /цурьдах /
 Их хужирссан малыг гэнэт хужир мараанд
оруулснаас,хужирламаг цуславал дотроосоо
түлэгддэг (хорддог) аюул байдаг. Хужирт түлэгдсэн
буюу хордсон малын гэдэс дүүрч, амнаас Хужирт
түлэгдсэн малын гэдэс дүүрч, амнаас цагаан хөөс
цахран, хар чацга алдан хэвтэрт орно. Цагаан хөөс
цахран, хар чацга алдан хэвтэрт орно. Мал хужирт
түлэгдэхийг монголчууд цурьдах гэж нэрлэж ирсэн
ажээ. Бүх төрлийн малд тохиолдох боловч хангай,
говийн аль ч Осгосон тугалыг өвсөөр хучихад ч
дулаацдаг Хашааныхаа аль нэг хэсэгт жижиг хашаа
гаргаад голд нь тэргийг арлаар нь босгоод бүтээлэг
тавихад борооны үед малд тохиромжтойнөхцөлд
хонь, ямаа цурьдах нь цөөнгүй тохиолдоно.

3. Үргэлжлэл
 Хааяа бага насны үхэр цурьдаж болно. Мал
цурьдах тохиолдол хавар, намрын улиралд
элбэг тохиолдоно. Шүүнд түлэгдэх гэж малчид
ярьдаг. Ер нь шүү бол хужирнаас илүү
хордуулах нөлөөтэй. Энэ нь шүүний найрлагад
хүхэр агуулдагтай холбоотой. Шүү их идвэл
түүн доторх хүхэр нь устай нэгдэж хүхрийн
хүчлийн уусмал үүсгэж байгаа гэж ойлгож
болно. Хэвтэх боловч халуурахгүй. Эвгүй
үнэртэй хар, ногоон өнгийн шингэн чацга
алдана. Энэ үед гэдэс нь хавчийна. Эмийн зүйл
хичнээн өгөвч чацга татрахгүй.

4. Урьдчилан сэргийлэх:
 Малыг хужирлахдаа “Хужирт амрааж оруул, хужраас
услалгүй гарга” гэсэн малчны уламжлалт сургаалыг
дагах нь чухал. Малыг заавал ханатал усалсны
дараа хужирт оруулдаг. Холоос туун ядрааж ирсэн
мал, уналага, эдэлгээний морь, шар тэмээг нэг
хоног хиртэй амраасны дараа хужир идүүлнэ.
Ингэхдээ малыг эхний удаад бага хужирлаж, дараа
нь хэд дахин хужирт оруулбал сая нэг ханана.
Малыг бороо орсны дараа их нартай өдөр хужирт
оруулж огт болохгүй. Бог малыг хужирлах гол арга
бол малыг бэлчээрт гарсны дараа нэлээд идүүлж
байж хужирлах аргыг хэрэглэж байх нь чухал.

5. Үргэлжлэл
 Ялангуяа хүйтний улиралд бог малыг хужирлахдаа малыг
бэлчээрт гарсны дараа нэлээд идүүлж байж, бэлчээрт
тавьсан онгоцонд хужир хийж хужирлахыг тун ашигтай гэж
хашир малчид үздэг. Бэлчээрт нь хужирлах шиг сайн арга
байхгүй. Бэлчээрт онгоцтой хужраа чирээд хүргэнэ.
Бэлчээрийн онгоцонд тавьсан хужирт мал дуртай байдаг.
Засал: Хужирт түлэгдсэн бог малыг нойтон хар шаварт
биеийн талыг далд ортол булж, усаар цохиулдаг. Үнээний
түүхий сүү, гурилын түүхий зутангийн аль нэгийг уулгана. Бог
малд 2 литр, бод малд 4-5 литр байх жишээтэй. Модны
нүүрс, үнсийг усаар зуурч уулгана. Цас, борооны ус цутгаж
өгнө. Ус ч эм болдог хялбар өвчин л дөө. Бод мал хужирт
түлэгдэх нь ховор. Хэрэв бод мал цурьдвал түүхий сүү, цагаа,
гурилын түүхий зутан, ус уулгаж хордлогыг намжаана.