SlideShare a Scribd company logo
नाम : अशित एस.िव
रिजसटर नंबर : 1701430003
वषर : 2014 -15
भारत के शहरी पिरवेश के
'राजनीितक अथरववसथा': कु छ
िवचार
21 वी सदी के भारतीय शहर:
शहरीकरण के िलए एक एजेडा का
िवकास
भूिमका
िपछले कु छ वषो मे देश के सभी राजयो मे शहरीकरण अतयंत तीव गित से हआ है और इसके दुषपिरणाम
भी उसी तीवता से दृिषगोचर होने लगे है। इस तीव गित का एक सबसे बडा कारण है जनसंखया
िवसफोटजो भारत की िवकास की राह का बहत बडा रोडा सािबत हो रहा है। शहरीकरण की समसया
सीधी जनसंखया िवसफोट से ही जुडी हई है। बढ़ती आबादी के कारण ही रोजगार और संसाधनो तथा
सुिवधाओ का अभाव हो रहा है एवं गांवो से शहरो की ओर पलायन हो रहा है।
एक जानकारी के अनुसार लगभग 48000 गांव बेिचराग (उजाड) हो गए है। गांवो की रौनक समाप
होती जा रही है। लोगो मे यह पवृित बल पकडती जा रही है िक अपना गांव छोडकर िनकट के बडे
गांव या शहर मे जाकर बसना। गामीण लोग शहरो की चकाचौध ही नही अिपतु शहरो मे सवासथय
सुिवधाओ, िशका और रोजगार िमलने की लालसा मे आकिषत हो गांवो से पलायन कर शहरो का रख
कर रहे है। कयोिक गांवो मे या तो ये सुिवधाएं उनहे हािसल नही या है भी तो दोययम दजे की। गांवो
की दुदरशा यह है िक गांवो तक के पहंच मागर कचे है उनहे पकी सडक की सुिवधा नही, िबजली-पानी
नही, ऐसे मे वे करे भी तो कया करे िसवाय शहरो की ओर पलायन के ।
यह अवशय है िक शहरीकरण के अपने कु छ लाभ है जैसेिक शहरीकरण के कारण िशका का सतर सुधरता
है, रोजगार के अवसर अिधक उपलबध होते है साथ ही आसपास के गांवो का भी िवकास होता है। देश
का िवकास मुखयतः शहरो के िवकास से जुडा होता है। जाितगत भेदभाव कम होते है। बुिदजीिवयो को
अिधक अवसर िमलते है। उदिमयो, ववसािययो को समाज मे िवशेष दजार िमलता है, संपित मे
बढ़ोतरी होती है। गांवो की अपेका परंपरागत आचार-िवचारो से मुिक िमलने कारण विकगत
सवतंतता अिधक िमलती है। लेिकन इसके कु छ दुषपिरणाम भी समाज को भुगतने पडते है जैसेिक
रोकटोक ना होने कारण विकयो मे कु पवृितयां बलवती होती है। कयोिक, गांवो मे संबंध भावनाओ पर
आधािरत होते है जबिक शहरो मे उपयोिगता पर इसके कारण जो सामािजक बंधन कु पवृितयो को
थामने के काम आते है वे िशिथल हो जाते है।
मुंबई: नयूनतम शहर ...
भारत नगर और अनय मिलन बिसतयो, रोली
जंकशन
एकिवरा नगर, सालट पैन भूिम
गणेश मूती नगर हवाई अडे के पास
मुंबई: मिलन बिसतयो की एक पार अनुभाग
मुंबई के सलम सेवाएं: जल आपूित
भारत नगर शांित नगर
धारावी अमबेडकर नगर
िचखावादी
मुंबई के सलम सेवाएं: ठोस अपिशष
मैली पिरवेश, अना नगर
कचरा डंिपग जगह, आंध एसोिसएशन
कचरा िबन, पास खोतवादी
सवचछ सटीट, दादाभाई सूप
मुंबई के औपचािरक और अनौपचािरक भूिम की
कीमत िभनता
Average developed land and property value by ward, 2005
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
A
C
E
F
S
G
S
H
W
K
W
M
P
N
R
T
Ward Name
Value(Rs.per.sqm)
Average developed land value
(FSI-1) Rs. per.sq.m
Average property value Rs.
per.sq.m
Land value of studied slums
Rs. per.sq.m
Colaba
Peddar Road
Ghatkopar
Mulund
Bandra
मुंबई के (अधयारोिपत) देश के बाजार मूलय ~ रपए पर 2005 मे अनुमान लगाया
गया। 560000 करोड रपए है। िवशाल (55%) शहर सलम आबादी मे इस बाजार
मे पाथिमक कारक मे िवकृ ितयो
पिरणाम मुंबई: दुिनया की
झुग्गी बसती राजधानी
• 'मिलन बिसतयो' मे रहने वाले 7 लाख +
लोगो I
• बेकार भूिम और आवास बाजार I
• सावर्वजिनक सेवाओं और सुरक्षा की गुणवत्ता मे
िगरावट I
• भूिम उपयोग और आिथक कायों की धीमी
पिरवतर्वन I
• शासन की गुणवत्ता मे िगरावट I
• उपमहाद्वीप भर मे िवसतार पािरिसथितक पैरो
के िनशान I
• संसाधन का उपयोग दक्षता मे लगातार
िगरावट I
• धन के बढ़ते धुवीकरण I
यह सपष रप से िटकाऊ नही है …
खुले मे शौच: पित िदन 0.5 लाख लोगो ने मुंबई मे
भारतीय शहरीकरण की गितशीलता
(2011-2031)
कोलकता
(15.5)
िदलली
(16.9)
चेनई
(7.5)
बैगलोर
(7.2)
हैदराबाद
(6.7)
अहमदाबाद
(5.7)
पुने
(5.0)
2011
मुंबई
(20)
बडे शहरी बसती िवकास
शहरी जनसंखया वृिद
> 5
1 - 5
0.5 - 1
0.1 – 0.5
< 0.1
जनसंखया के आकार
(लाखो)
सोत:, 1971- 2001 भारत की जनगणना
संयुक राष, 2007
IIHS िवशेषण, 2009-10
मुंबई
(28.6)
कोलकता
(22.3)
िदलली
(24.4)
चेनई
(11.1)
बैगलोर
(10.6)
हैदराबाद
(9.9)
अहमदाबाद
(8.5)
पुने
(7.4)
सूरत
(6.3)
कानपूर
(5.1)
2031
बडे शहरी बसती िवकास
शहरी जनसंखया वृिद
> 5
1 - 5
0.5 - 1
0.1 – 0.5
< 0.1
जनसंखया के आकार
(लाखो)
सोत: भारत की जनगणना, 1971-2001
संयुक राष, 2007
IIHS िवशेषण, 2009-10
भारत के शहरी अथरववसथा की वृिद
(1991-2031)
रपए 1450 लाख करोड
भारतीय शहरो और वैिशक 21 वी
सदी िसथरता संकमण
Present consumption requires ~2.0 दुिनया
21st
century Population growth needs 1.5+ दुिनया
Ending poverty at present throughput ~2.0 दुिनया
उपलबध
के वल एक
ही दुिनया
21 वी सदी िसथरता संकमण का चैलेज
This transition will be played out in Indian & Chinese cities
भारत के िनपटान संरचना जलवायु अनुकू लन और शमन सह
लाभ देने के िलए िमलान
~ 7,800 urban areas and ~ 0.55 million rural settlements in 20011 – the opportunity
for decentralised production and consumption systems and economic structure
Revi, 2010
पयार्यावरणीय स्थिस्थिरतापयार्यावरणीय स्थिस्थिरता
सामािजक स्थपिरवतर्यानसामािजक स्थपिरवतर्यान
एकीकृत स्थऔर स्थमजबूत स्थराजनीितएकीकृत स्थऔर स्थमजबूत स्थराजनीित
‘समावेशी स्थआर्थिथिक स्थिवकास स्थ‘समावेशी स्थआर्थिथिक स्थिवकास स्थ
घटी स्थगरीबी स्थऔर स्थअसमानताघटी स्थगरीबी स्थऔर स्थअसमानता
2030s से पांच राषीय पिरणामो उतपेिरत
समस्याओ का सुधार
 नगरीय के नदो का योजनावाद िवकास और िनवेश के कायर्याकम की योजना बनाना तथिा रोजगार के
अवसरो की वृिद करना I
 नगरीय योजना बनाना एक तदथिर्या उपाय है, िकतु केतीय योजना दारा एक अिधक स्थिाई समाधान हो
सकता है I
 उघोगो को िपछड़े केतो मे जाने के िलए पोतसािहत करना I
 विक नगरपािलकाओ को कर देने मे आर्थपती नही ँ करते, –यिद उनका पैसा सड़को के रख रखाव
के िलए नािलयो की ववस्थिा के िलये पानी की कमी को कम करने के िलए और िबजली उपलबध
कराने के िलए ठीक पकार से काम मे िलया जाये I
 िनजी पिरवहन को पोतसाहन िदया जाना चािहए I
 मई 1988 मे के नद सरकार ने एक राषीय आर्थवसीय नीित बनायी थिी, िजसका उददेशय शताबदी के अनत
तक आर्थवासहीनता को समाप करना है और आर्थवास की गुणवता को बढ़ाकर एक िनिशत कम से कम
स्तर पर लाना है Iकु छ महतवपूणर्या कदम भी उठाये जाने की आर्थवशयकता है I
िनषकषर्या
जब तक नगरी योजनाऔ मे सुधार नही ँ होगा तब तक
शहरीकरण और नागरीयता के पभावो और नगरो की
समस्याओ का कभी समाधान नही हो सकता और न ही
आर्थधारभूत उपाय िकये जा सकते है I उपाय स्वाथिो से पिरत
नही होने चािहए I करो का, भूिम का पौघौिगकी इतयािद का
उपयोग भी सही िदशा मे एवं स्वाथिर्यारिहत होना चािहए I
राजनैितक दिष से भी सभी लोगो सिकय होना पड़ेगा I
सामािजक तथिा आर्थिथिक ववस्थिाओ मे भी पिरवतर्यान करना
होगा तथिा सामूिहक रप से आर्थनदोलन चलाना होगा I
सहायक गनथि सूची
 गूगील
िविकपीिडया
पाठपुस्तक
POWER POINT PRESENTATION

More Related Content

Viewers also liked

Lemon in Hindi
Lemon in Hindi Lemon in Hindi
Lemon in Hindi
Om Verma
 
Hindi presentation
Hindi presentationHindi presentation
Hindi presentation
danikarj
 
Godess ganga
Godess gangaGodess ganga
Godess ganga
akuldixit2
 
Rajani power point
Rajani power point Rajani power point
Rajani power point
Rajani Mu
 
Black Seed – Cures every disease except death
Black Seed – Cures every disease except death Black Seed – Cures every disease except death
Black Seed – Cures every disease except death
Om Verma
 
Aparnna ppt
Aparnna pptAparnna ppt
Aparnna ppt
aparnnagcte
 
तुलसी के बीज का औषधीय उपयोग
तुलसी के बीज का औषधीय उपयोगतुलसी के बीज का औषधीय उपयोग
तुलसी के बीज का औषधीय उपयोगElzac Herbal India
 
Kuposhan
KuposhanKuposhan
Kuposhan
Avinash Bhondwe
 
सक्षम भारत के लिए शिक्षा परीक्षा एवं मूल्यांकन (Examination, Evaluation and E...
सक्षम भारत के लिए शिक्षा परीक्षा एवं मूल्यांकन (Examination, Evaluation and E...सक्षम भारत के लिए शिक्षा परीक्षा एवं मूल्यांकन (Examination, Evaluation and E...
सक्षम भारत के लिए शिक्षा परीक्षा एवं मूल्यांकन (Examination, Evaluation and E...
Alok Kumar Mishra
 
नपुंसकता का करे अचूक नुस्खे से ईलाज
नपुंसकता का करे अचूक नुस्खे से ईलाजनपुंसकता का करे अचूक नुस्खे से ईलाज
नपुंसकता का करे अचूक नुस्खे से ईलाज
Elzac Herbal India
 
Child malnutrition in India-causes and solutions- hindi 2014
Child malnutrition in India-causes and solutions- hindi 2014Child malnutrition in India-causes and solutions- hindi 2014
Child malnutrition in India-causes and solutions- hindi 2014
Shyam Ashtekar
 
Unemployment & urbanisation
Unemployment & urbanisationUnemployment & urbanisation
Unemployment & urbanisationalertpersons
 
Ssa
SsaSsa
Right to Education and Sarva Shiksha Abhiyan
Right to Education and Sarva Shiksha AbhiyanRight to Education and Sarva Shiksha Abhiyan
Right to Education and Sarva Shiksha Abhiyan
H Janardan Prabhu
 
Computer in hindi I
Computer in hindi IComputer in hindi I
Computer in hindi I
Govt. P.G. College Dharamshala
 
महिला सशक्तिकरण
महिला सशक्तिकरणमहिला सशक्तिकरण
महिला सशक्तिकरण
DrSunita Pamnani
 
Sarva Shiksha Abhiyan: India's Intervention for Education
Sarva Shiksha Abhiyan: India's Intervention for EducationSarva Shiksha Abhiyan: India's Intervention for Education
Sarva Shiksha Abhiyan: India's Intervention for Education
Unmana123
 
Sarva shiksha abhiyan
Sarva shiksha abhiyanSarva shiksha abhiyan
Sarva shiksha abhiyan
Mishika Bharadwaj
 
GANGA ACTION PLAN
GANGA ACTION PLANGANGA ACTION PLAN
GANGA ACTION PLAN
Ujjwal Mudgal
 

Viewers also liked (20)

Lemon in Hindi
Lemon in Hindi Lemon in Hindi
Lemon in Hindi
 
Hindi presentation
Hindi presentationHindi presentation
Hindi presentation
 
lindsay_latimer_resume
lindsay_latimer_resumelindsay_latimer_resume
lindsay_latimer_resume
 
Godess ganga
Godess gangaGodess ganga
Godess ganga
 
Rajani power point
Rajani power point Rajani power point
Rajani power point
 
Black Seed – Cures every disease except death
Black Seed – Cures every disease except death Black Seed – Cures every disease except death
Black Seed – Cures every disease except death
 
Aparnna ppt
Aparnna pptAparnna ppt
Aparnna ppt
 
तुलसी के बीज का औषधीय उपयोग
तुलसी के बीज का औषधीय उपयोगतुलसी के बीज का औषधीय उपयोग
तुलसी के बीज का औषधीय उपयोग
 
Kuposhan
KuposhanKuposhan
Kuposhan
 
सक्षम भारत के लिए शिक्षा परीक्षा एवं मूल्यांकन (Examination, Evaluation and E...
सक्षम भारत के लिए शिक्षा परीक्षा एवं मूल्यांकन (Examination, Evaluation and E...सक्षम भारत के लिए शिक्षा परीक्षा एवं मूल्यांकन (Examination, Evaluation and E...
सक्षम भारत के लिए शिक्षा परीक्षा एवं मूल्यांकन (Examination, Evaluation and E...
 
नपुंसकता का करे अचूक नुस्खे से ईलाज
नपुंसकता का करे अचूक नुस्खे से ईलाजनपुंसकता का करे अचूक नुस्खे से ईलाज
नपुंसकता का करे अचूक नुस्खे से ईलाज
 
Child malnutrition in India-causes and solutions- hindi 2014
Child malnutrition in India-causes and solutions- hindi 2014Child malnutrition in India-causes and solutions- hindi 2014
Child malnutrition in India-causes and solutions- hindi 2014
 
Unemployment & urbanisation
Unemployment & urbanisationUnemployment & urbanisation
Unemployment & urbanisation
 
Ssa
SsaSsa
Ssa
 
Right to Education and Sarva Shiksha Abhiyan
Right to Education and Sarva Shiksha AbhiyanRight to Education and Sarva Shiksha Abhiyan
Right to Education and Sarva Shiksha Abhiyan
 
Computer in hindi I
Computer in hindi IComputer in hindi I
Computer in hindi I
 
महिला सशक्तिकरण
महिला सशक्तिकरणमहिला सशक्तिकरण
महिला सशक्तिकरण
 
Sarva Shiksha Abhiyan: India's Intervention for Education
Sarva Shiksha Abhiyan: India's Intervention for EducationSarva Shiksha Abhiyan: India's Intervention for Education
Sarva Shiksha Abhiyan: India's Intervention for Education
 
Sarva shiksha abhiyan
Sarva shiksha abhiyanSarva shiksha abhiyan
Sarva shiksha abhiyan
 
GANGA ACTION PLAN
GANGA ACTION PLANGANGA ACTION PLAN
GANGA ACTION PLAN
 

Similar to POWER POINT PRESENTATION

BJS e-Bulletin
BJS e-BulletinBJS e-Bulletin
BJS e-Bulletin
BJS e-Bulletin BJS e-Bulletin
BJS e-Bulletin
Bharatiya Jain Sanghatana
 
21 03-2022 hindi (Daily News Analysis)
21 03-2022 hindi (Daily News Analysis)21 03-2022 hindi (Daily News Analysis)
21 03-2022 hindi (Daily News Analysis)
IAS Next
 
भारत में स्मार्ट शहर की जरूरत
भारत में स्मार्ट शहर की जरूरतभारत में स्मार्ट शहर की जरूरत
भारत में स्मार्ट शहर की जरूरत
swapnil jukunte
 
Jan josh 47 issue National Edition
Jan josh 47 issue National Edition Jan josh 47 issue National Edition
Jan josh 47 issue National Edition
JAN JOSH NEWS
 
BJS e-Bulletin
BJS e-Bulletin BJS e-Bulletin
BJS e-Bulletin
Bharatiya Jain Sanghatana
 
samajik adhhyan.pptx
samajik adhhyan.pptxsamajik adhhyan.pptx
samajik adhhyan.pptx
ARJUN MALIK
 

Similar to POWER POINT PRESENTATION (7)

BJS e-Bulletin
BJS e-BulletinBJS e-Bulletin
BJS e-Bulletin
 
BJS e-Bulletin
BJS e-Bulletin BJS e-Bulletin
BJS e-Bulletin
 
21 03-2022 hindi (Daily News Analysis)
21 03-2022 hindi (Daily News Analysis)21 03-2022 hindi (Daily News Analysis)
21 03-2022 hindi (Daily News Analysis)
 
भारत में स्मार्ट शहर की जरूरत
भारत में स्मार्ट शहर की जरूरतभारत में स्मार्ट शहर की जरूरत
भारत में स्मार्ट शहर की जरूरत
 
Jan josh 47 issue National Edition
Jan josh 47 issue National Edition Jan josh 47 issue National Edition
Jan josh 47 issue National Edition
 
BJS e-Bulletin
BJS e-Bulletin BJS e-Bulletin
BJS e-Bulletin
 
samajik adhhyan.pptx
samajik adhhyan.pptxsamajik adhhyan.pptx
samajik adhhyan.pptx
 

More from 9947932225

Ict based lesson plan 1
Ict based lesson plan 1Ict based lesson plan 1
Ict based lesson plan 1
9947932225
 
Ict based lesson plan 1
Ict based lesson plan 1Ict based lesson plan 1
Ict based lesson plan 1
9947932225
 
Ict based lesson plan
Ict based lesson plan Ict based lesson plan
Ict based lesson plan
9947932225
 
Ict based lesson plan 1
Ict based lesson plan 1Ict based lesson plan 1
Ict based lesson plan 1
9947932225
 
Ict based lesson plan
Ict based lesson planIct based lesson plan
Ict based lesson plan
9947932225
 
Shan
ShanShan

More from 9947932225 (6)

Ict based lesson plan 1
Ict based lesson plan 1Ict based lesson plan 1
Ict based lesson plan 1
 
Ict based lesson plan 1
Ict based lesson plan 1Ict based lesson plan 1
Ict based lesson plan 1
 
Ict based lesson plan
Ict based lesson plan Ict based lesson plan
Ict based lesson plan
 
Ict based lesson plan 1
Ict based lesson plan 1Ict based lesson plan 1
Ict based lesson plan 1
 
Ict based lesson plan
Ict based lesson planIct based lesson plan
Ict based lesson plan
 
Shan
ShanShan
Shan
 

POWER POINT PRESENTATION

  • 1.
  • 2. नाम : अशित एस.िव रिजसटर नंबर : 1701430003 वषर : 2014 -15
  • 3. भारत के शहरी पिरवेश के 'राजनीितक अथरववसथा': कु छ िवचार 21 वी सदी के भारतीय शहर: शहरीकरण के िलए एक एजेडा का िवकास
  • 4. भूिमका िपछले कु छ वषो मे देश के सभी राजयो मे शहरीकरण अतयंत तीव गित से हआ है और इसके दुषपिरणाम भी उसी तीवता से दृिषगोचर होने लगे है। इस तीव गित का एक सबसे बडा कारण है जनसंखया िवसफोटजो भारत की िवकास की राह का बहत बडा रोडा सािबत हो रहा है। शहरीकरण की समसया सीधी जनसंखया िवसफोट से ही जुडी हई है। बढ़ती आबादी के कारण ही रोजगार और संसाधनो तथा सुिवधाओ का अभाव हो रहा है एवं गांवो से शहरो की ओर पलायन हो रहा है। एक जानकारी के अनुसार लगभग 48000 गांव बेिचराग (उजाड) हो गए है। गांवो की रौनक समाप होती जा रही है। लोगो मे यह पवृित बल पकडती जा रही है िक अपना गांव छोडकर िनकट के बडे गांव या शहर मे जाकर बसना। गामीण लोग शहरो की चकाचौध ही नही अिपतु शहरो मे सवासथय सुिवधाओ, िशका और रोजगार िमलने की लालसा मे आकिषत हो गांवो से पलायन कर शहरो का रख कर रहे है। कयोिक गांवो मे या तो ये सुिवधाएं उनहे हािसल नही या है भी तो दोययम दजे की। गांवो की दुदरशा यह है िक गांवो तक के पहंच मागर कचे है उनहे पकी सडक की सुिवधा नही, िबजली-पानी नही, ऐसे मे वे करे भी तो कया करे िसवाय शहरो की ओर पलायन के । यह अवशय है िक शहरीकरण के अपने कु छ लाभ है जैसेिक शहरीकरण के कारण िशका का सतर सुधरता है, रोजगार के अवसर अिधक उपलबध होते है साथ ही आसपास के गांवो का भी िवकास होता है। देश का िवकास मुखयतः शहरो के िवकास से जुडा होता है। जाितगत भेदभाव कम होते है। बुिदजीिवयो को अिधक अवसर िमलते है। उदिमयो, ववसािययो को समाज मे िवशेष दजार िमलता है, संपित मे बढ़ोतरी होती है। गांवो की अपेका परंपरागत आचार-िवचारो से मुिक िमलने कारण विकगत सवतंतता अिधक िमलती है। लेिकन इसके कु छ दुषपिरणाम भी समाज को भुगतने पडते है जैसेिक रोकटोक ना होने कारण विकयो मे कु पवृितयां बलवती होती है। कयोिक, गांवो मे संबंध भावनाओ पर आधािरत होते है जबिक शहरो मे उपयोिगता पर इसके कारण जो सामािजक बंधन कु पवृितयो को थामने के काम आते है वे िशिथल हो जाते है।
  • 6. भारत नगर और अनय मिलन बिसतयो, रोली जंकशन एकिवरा नगर, सालट पैन भूिम गणेश मूती नगर हवाई अडे के पास मुंबई: मिलन बिसतयो की एक पार अनुभाग
  • 7. मुंबई के सलम सेवाएं: जल आपूित भारत नगर शांित नगर धारावी अमबेडकर नगर िचखावादी
  • 8. मुंबई के सलम सेवाएं: ठोस अपिशष मैली पिरवेश, अना नगर कचरा डंिपग जगह, आंध एसोिसएशन कचरा िबन, पास खोतवादी सवचछ सटीट, दादाभाई सूप
  • 9. मुंबई के औपचािरक और अनौपचािरक भूिम की कीमत िभनता Average developed land and property value by ward, 2005 0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 A C E F S G S H W K W M P N R T Ward Name Value(Rs.per.sqm) Average developed land value (FSI-1) Rs. per.sq.m Average property value Rs. per.sq.m Land value of studied slums Rs. per.sq.m Colaba Peddar Road Ghatkopar Mulund Bandra मुंबई के (अधयारोिपत) देश के बाजार मूलय ~ रपए पर 2005 मे अनुमान लगाया गया। 560000 करोड रपए है। िवशाल (55%) शहर सलम आबादी मे इस बाजार मे पाथिमक कारक मे िवकृ ितयो
  • 10. पिरणाम मुंबई: दुिनया की झुग्गी बसती राजधानी • 'मिलन बिसतयो' मे रहने वाले 7 लाख + लोगो I • बेकार भूिम और आवास बाजार I • सावर्वजिनक सेवाओं और सुरक्षा की गुणवत्ता मे िगरावट I • भूिम उपयोग और आिथक कायों की धीमी पिरवतर्वन I • शासन की गुणवत्ता मे िगरावट I • उपमहाद्वीप भर मे िवसतार पािरिसथितक पैरो के िनशान I • संसाधन का उपयोग दक्षता मे लगातार िगरावट I • धन के बढ़ते धुवीकरण I यह सपष रप से िटकाऊ नही है …
  • 11. खुले मे शौच: पित िदन 0.5 लाख लोगो ने मुंबई मे
  • 12. भारतीय शहरीकरण की गितशीलता (2011-2031)
  • 13. कोलकता (15.5) िदलली (16.9) चेनई (7.5) बैगलोर (7.2) हैदराबाद (6.7) अहमदाबाद (5.7) पुने (5.0) 2011 मुंबई (20) बडे शहरी बसती िवकास शहरी जनसंखया वृिद > 5 1 - 5 0.5 - 1 0.1 – 0.5 < 0.1 जनसंखया के आकार (लाखो) सोत:, 1971- 2001 भारत की जनगणना संयुक राष, 2007 IIHS िवशेषण, 2009-10
  • 14. मुंबई (28.6) कोलकता (22.3) िदलली (24.4) चेनई (11.1) बैगलोर (10.6) हैदराबाद (9.9) अहमदाबाद (8.5) पुने (7.4) सूरत (6.3) कानपूर (5.1) 2031 बडे शहरी बसती िवकास शहरी जनसंखया वृिद > 5 1 - 5 0.5 - 1 0.1 – 0.5 < 0.1 जनसंखया के आकार (लाखो) सोत: भारत की जनगणना, 1971-2001 संयुक राष, 2007 IIHS िवशेषण, 2009-10
  • 15. भारत के शहरी अथरववसथा की वृिद (1991-2031)
  • 16. रपए 1450 लाख करोड
  • 17. भारतीय शहरो और वैिशक 21 वी सदी िसथरता संकमण
  • 18. Present consumption requires ~2.0 दुिनया 21st century Population growth needs 1.5+ दुिनया Ending poverty at present throughput ~2.0 दुिनया उपलबध के वल एक ही दुिनया 21 वी सदी िसथरता संकमण का चैलेज This transition will be played out in Indian & Chinese cities
  • 19. भारत के िनपटान संरचना जलवायु अनुकू लन और शमन सह लाभ देने के िलए िमलान ~ 7,800 urban areas and ~ 0.55 million rural settlements in 20011 – the opportunity for decentralised production and consumption systems and economic structure Revi, 2010
  • 20. पयार्यावरणीय स्थिस्थिरतापयार्यावरणीय स्थिस्थिरता सामािजक स्थपिरवतर्यानसामािजक स्थपिरवतर्यान एकीकृत स्थऔर स्थमजबूत स्थराजनीितएकीकृत स्थऔर स्थमजबूत स्थराजनीित ‘समावेशी स्थआर्थिथिक स्थिवकास स्थ‘समावेशी स्थआर्थिथिक स्थिवकास स्थ घटी स्थगरीबी स्थऔर स्थअसमानताघटी स्थगरीबी स्थऔर स्थअसमानता 2030s से पांच राषीय पिरणामो उतपेिरत
  • 21. समस्याओ का सुधार  नगरीय के नदो का योजनावाद िवकास और िनवेश के कायर्याकम की योजना बनाना तथिा रोजगार के अवसरो की वृिद करना I  नगरीय योजना बनाना एक तदथिर्या उपाय है, िकतु केतीय योजना दारा एक अिधक स्थिाई समाधान हो सकता है I  उघोगो को िपछड़े केतो मे जाने के िलए पोतसािहत करना I  विक नगरपािलकाओ को कर देने मे आर्थपती नही ँ करते, –यिद उनका पैसा सड़को के रख रखाव के िलए नािलयो की ववस्थिा के िलये पानी की कमी को कम करने के िलए और िबजली उपलबध कराने के िलए ठीक पकार से काम मे िलया जाये I  िनजी पिरवहन को पोतसाहन िदया जाना चािहए I  मई 1988 मे के नद सरकार ने एक राषीय आर्थवसीय नीित बनायी थिी, िजसका उददेशय शताबदी के अनत तक आर्थवासहीनता को समाप करना है और आर्थवास की गुणवता को बढ़ाकर एक िनिशत कम से कम स्तर पर लाना है Iकु छ महतवपूणर्या कदम भी उठाये जाने की आर्थवशयकता है I
  • 22. िनषकषर्या जब तक नगरी योजनाऔ मे सुधार नही ँ होगा तब तक शहरीकरण और नागरीयता के पभावो और नगरो की समस्याओ का कभी समाधान नही हो सकता और न ही आर्थधारभूत उपाय िकये जा सकते है I उपाय स्वाथिो से पिरत नही होने चािहए I करो का, भूिम का पौघौिगकी इतयािद का उपयोग भी सही िदशा मे एवं स्वाथिर्यारिहत होना चािहए I राजनैितक दिष से भी सभी लोगो सिकय होना पड़ेगा I सामािजक तथिा आर्थिथिक ववस्थिाओ मे भी पिरवतर्यान करना होगा तथिा सामूिहक रप से आर्थनदोलन चलाना होगा I
  • 23. सहायक गनथि सूची  गूगील िविकपीिडया पाठपुस्तक