Kaedah fiqh merupakan ilmu yang sangat penting bagi penuntut ilmu syarak.

1. Kaedah Fiqh
DISEDIAKAN OLEH:
UST FAKURAZI GHAZALI

2. Isi Kandungan
 Pengenalan
 Pengertian Kaedah Fiqh

3. Pengenalan
 Islam agama yang mudah dan
memudahkan penganutnya.
‫ضعيفا‬ ‫اإلنسان‬ ‫وخلق‬ ‫عنكم‬ ‫يخفف‬ ‫أن‬ ‫هللا‬ ‫يريد‬
Terjemahan: “Allah ingin meringankan beban
terhadap kamu dan manusia dijadikan dalan
keadaan yang lemah”
(Surah An-Nisa’: 28)

4.  Tiada lagi pemansuhan hukum akan berlaku.
 Pintu ijtihad masih terbuka dalam permasalahan urf dan
adat.
 Kaedah fiqh: Perubahan hukum berdasarkan perubahan
masa.

5. Pengertian
 Dari sudut Bahasa: Qawaid jamak daripada
perkataan qa’idah.
 Asas atau dasar sama ada secara fizikal
seperti kata orang Arab: ‫قواعد‬
‫البيت‬ (asas-
asas rumah iaitu tiangnya) atau secara
ma’nawi seperti kata orang Arab: ‫قواعد‬
‫الدين‬
(asas-asas agama iaitu rukun-rukunnya).

6. Firman Allah:
‫وإسماعيل‬ ‫البيت‬ ‫من‬ ‫القواعد‬ ‫إبراهيم‬ ‫يرفع‬ ‫وإذ‬
Terjemahan: Dan ingatlah ketika Nabi Ibrahim bersama-
sama dengan anaknya Nabi Ismail meninggikan binaan
asas-asas (tapak) Baitullah itu. (Surah Al-
Baqarah: 127)

7.  Al-Fiqh ialah kefahaman. Dan ia juga bermaksud hukum.
 Maka, perkataan Qawaid Fiqhiyyah bermaksud: dasar-
dasar berkaitan dengan hukum.

8.  Dari sudut istilah syara’: hukum kulli yang bersesuaian dengan
seluruh bahagian-bahagiannya.
 Ia juga bermaksud: hukum syara' pada kebanyakan masalah
yang diketahui melaluinya hukum-hukum yang terletak di
dibawahnya.
 Menurut Tajul As-Subki: Perkara pokok yang dipraktikkan ke
atas perkara ranting atau cawangannya. Maudhu’ kaedah fiqh
ialah perbuatan mukallaf dan objeknya ialah hukum syarak.

9. Nama-Nama Lain
 Al-Qawaid, Ad-Dhowabit
 Al-Furuq
 Al-Ghaz
 Muthorohat Al-Afrad
 Ma’arif Al-Afrad
 Al-Khiyal.
 Al-Asybah Wa Al-Nazhair.

10. Perbezaan Istilah-Istilah
 Perbezaan Istilah Kaedah Fiqh ( ‫القاعدة‬
‫الفقهية‬ ) dan Ad-
Dhobit Al-Fiqhiy ( ‫الضابط‬
‫الفقهي‬ )
 Ada sebahagian mengatakan ianya sama maksud.
 Ada sebahagian mengatakan ianya berbeza maksud.

11.  Ibn Nujaym berkata: « Perbezaan di antara Ad-Dhobit
dan Al-Qaedah ialah al-qaedah menghimpunkan
masalah-masalah daripada bab-bab yang pelbagai,
manakala ad-dhobit pula menghimpunkannya dalam
satu bab. Dan inilah yang sebenar (betul)«
 Kaedah keyakinan tidak dapat dhilangkan dengan
keraguan adalah kaedah kerana meliputi pelbagai
masalah daripada bab yang berbeza
 Dhobit (( ‫كل‬
‫كفارة‬
‫سببها‬
‫معصية‬
‫فهي‬
‫على‬
‫الفور‬ )) adalah dhobit
kerana hanya melibatkan satu bab sahaja.

12. Perbezaan Istilah Kaedah Kulliyyah
Dan Kaedah Fiqh
 Kaedah Kulliyyah ialah kaedah yang
bermula dengan ( ‫كل‬ bermaksud semua ).
 Kaedah ini mencakupi Kaedah Fiqhiyyah
dan Ad-Dhobit Al-Fiqhiy.
 Contoh : ،‫ففات‬ ،‫بعينه‬ ‫يرده‬ ‫أن‬ ‫اإلنسان‬ ‫على‬ ‫كان‬ ‫ما‬ ‫كل‬
‫بقيمته‬ ‫رده‬

13. Perbezaan Istilah An-Nazariyyah Al-
Fiqhiyyah dan Kaedah Fiqh
 Nazoriyyah Al-Fiqhiyyah Al-'Ammah ialah suatu ilmu
yang membahaskan tajuk-tajuk perbincangan tentang
fiqh. Bidang ilmu ini membahaskan rukun, syarat dan
hukum-hukum yang berkaitan dengan tajuk tersebut.
 Contohnya seperti Nazariyyatul Ithbat (pembuktian).
Ianya membincangkan tentang hakikat pembuktian,
penyaksian, syarat-syarat penyaksian, kaedah
penyaksian, menarik balik penyaksian, tanggungjawab
saksi, pengakuan, bukti, sumpah. Maklumat qadhi dll.

14. Perbezaan istilah Al-Qaedah Al-
Usuliyyah Dan Kaedah Fiqh
 Imam Al-Qarafi berkata: “Maka sesungguhnya syariat
Muhammadiyyah merangkumi usul dan furu'. Dan Usul terbahagi
kepada dua bahagian:
 Pertama yang dinamakan sebagai Usul Fiqh yang menerangkan
kaedah hukum yang terbit daripada lafaz-lafaz Bahasa Arab
khususnya dan perkara yang berkaitan dengan lafaz-lafaz tersebut
seperti An-Naskh, dan At-Tarjih dan seperti kaedah perintah itu bagi
wajib dan larangan bagi haram dan lain-lain.
 Kedua yang dinamakan sebagai qawaid kulliyyah yang banyak
bilangannya yang meliputi rahsia-rahsia syara' dan hikmahnya. Bagi
setiap kaedah mempunyai masalah fiqh yang terhitung banyaknya
dan tidak disebutkan sedikitpun tentang usul fiqh.”

15. Perbezaan Istilah Al-Asybah Wa An-
Nazair Dan Kaedah Fiqh
 Al-Asybah ialah perkara yang menyerupai
dan ia berasal daripada surat Khalifah
Umar kepada para ulama pada
zamannya.
 Ianya bermaksud qiyas.
 An-Nazoir berkaitan dengan kaedah-
kaedah yang dihasilkan.

16. Perbezaan Istilah Al-Furuq Al-
Fiqhiyyah Dan Kaedah Fiqh
 Al-Furuq Al-Fiqhiyyah ialah masalah yang
hampir sama tetapi membawa hukum
yang berbeza.
 Cth: mencampurkan tanah ke dalam air
dengan mencampurkan benda suci yang
lain ke dalam air.

17. Sejarah Pembentukan Kaedah
Fiqh
 Zaman Risalah Nubuwwah
- Berada dalam bentuk asal iaitu bersumberkan Al-
Quran dan As-Sunnah.
- Pensyariatan masih berlaku dan masalah masih
diutarakan kepada Nabi s.a.w.
- Hadis-hadis juga ada berbentuk kaedah:
((
‫بالضمان‬ ‫الخراج‬
))
((
‫ضرار‬ ‫وال‬ ‫ضرر‬ ‫ال‬
))

18. Zaman Sahabat
 Pemikiran semakin meluas dan
menyeluruh.
 Kecenderungan sahabat berijtihad
bersumberkan Al-Quran dan As-Sunnah.
 Muncul kaedah Ar-Ra’yu, Ijmak dan Qiyas.

19.  Bermula melalui tulisan khalifah Umar Al-Khattab
kepada Abu Musa al-Asy’ari:
“Fahamilah benar-benar segala masalah yang engkau
hadapi yang hukum-hukumnya engkau tidak temui
Al-Quran dan As-Sunnah. Ketahuilah persamaan dan
sebanding serta menujulah ke arah lebih disukai oleh
Allah dan lebih hampir kepada yang benar.”

20.  Umar Al-Khattab:
((
‫الشروط‬ ‫عند‬ ‫الحقوق‬ ‫مقاطع‬
))
 Begitu juga kata-kata Ibnu Abbas r.a.:
‫فاألول‬ ‫األول‬ ‫فهو‬ ‫تجدوا‬ ‫لم‬ ‫فإن‬ ‫شيء‬ ‫وكل‬ ،‫مخير‬ ‫فهو‬ ‫أو‬ ‫أو‬ ‫القرآن‬ ‫في‬ ‫شيء‬ ‫كل‬

21. Zaman Para Tabien
 Merupakan zaman awal perkembangan ilmu fiqh.
 Setiap negeri mempunyai tokoh ulama yang menjadi rujukan
masyarakat setempat. Antaranya:
1) Said bin Musayyab di Madinah,
2) Atha bin Abi Rabah di Makah,
3) An-Nakahi di Kuffah,
4) Hasan al basri di Basrah,
5) Makhul di Syam, dan
6) Thawus di Yaman.

22.  Pada peringkat ini, ilmu fiqh mula dikaji dalam
teori dan dasar kepada hukum dan bukan hanya
waqi’iyyah iaitu setempat.
 Beberapa kaedah dikeluarkan:
‫عليه‬ ‫فهو‬ ‫مكره‬ ‫غير‬ ‫طائعا‬ ‫نفسه‬ ‫على‬ ‫شرط‬ ‫من‬

23. Faktor Kemunculan Kaedah Fiqh
 Terdapat beberapa kategori nas dapat ditafsirkan dengan berbagai-
bagai. Iaitu ada nas berbentuk umum yang merangkumi berbagai
masalah. Selain itu ada nas mutlaq yang melahirkan pendapat-
pendapat untuk membataskannya atau memuqayyadkan.
 Kaedah fiqh muncul ekoran dalil-dalil syarak yang diperselisihkan oleh
ulama. Contohnya, sama ada sesuatu dalil itu qat’i atau zanni dan ia
menjadi sandaran atau tidak ketika berhujah.
 Terdapat Kaedah Umum yang muncul dalam perkembangan hidup
manusia dari satu generasi ke generasi yang lain untuk disesuaikan
dengan masalah furu’. Ianya memerlukan sumber-sumber akal fikiran
untuk mengeluarkan hukum fleksibel bagi menangani persoalan
semasa yang sentiasa wujud dalam sesebuah masyarakat.

24. Tahap Penyusunan
 Setelah terbentuknya kaedah fiqh, ulama selepasnya
mengusahakan penyusunan kaedah fiqh di dalam
sebuah kitab.
 Abu Thahir Al-Dibasi, ulama Hanafi telah
mengumpulkan Kaedah Fiqh Mazhab Hanafi
sebanyak 17 kaedah.
 Abu Saad Al-Harawi, seorang ulama mazhab Syafi’i
mengunjungi Abu Thahir dan mencatat kaedah fiqh
tersebut.

25.  Imam Abu Hasan al-Karkhi yang kemudiannya
menambah kaedah fiqh dari Abu Thahir menjadi 37
kaedah.
 Proses Penerimaan Kaedah Fiqh:
Al-Quran/As-Sunnah - Usul Fiqh - Fiqh -
Kaedah Fiqh - Disemak -
Diterima

26. Ulama Hanafi
 Abu Thahir Al-Dibas mengumpulkan 17 kaedah.
 Abu Hasan al-Karkhy telah mengumpulkan 37
kaedah dan dibukukan.
 Abu Zaid Abdullah Al-Dabusy mengarang kitab Al-
Qawaid Al-Kulliyyah beserta pecahannya.
 Zain al-‘abidin al-misry yang mengarang kitab Al-
Asybah Wa An-Nazoir yang mengumpulkan 25
kaedah yang dibahagikan kepada 6 kaedah asas
dan 19 kaedah terperinci.

27. Ulama Syafie
 Muhammad ‘Izzuddin Bin Abd Salam telah mengarang kitab
Qawaid Al-Ahkam Fi Masalihi Al-Anam. Beliau telah mengasaskan
satu kaedah kepada matlamat syariat Islam iaitu ‫جلب‬
‫المنفعة‬
‫ودفع‬
‫الضرر‬
 Tajuddin As-Subky berjaya menyusun kitab Al-Asybah Wa An-
Nazoir.
 Jalaluddin Abd Rahman Abu Bakar As-Suyuthi, beliau bertindak
mengemaskini kitab Al-Asybah Wa An-Nazair yang dikarang oleh
As-Subky menjadi sebuah kitab Kaedah Fiqh yang lengkap dan
mengumpulkan sejumlah besar kaedah fiqh dalam Mazhab As-
Syafie.

28. Ulama Maliki
 Juzaim Al-Jizzy yang menyusun sebuah
kitab kaedah fiqh dengan nama Al-Qawaid.
 Syeikh Syihabuddin Abu al-Abbas Ahmad
Ibn Idris al-Qarafy menyusun Kaedah Fiqh
dalam kitab yang diberi nama Anwar Al-
Furuq fi Anwan Al-Furuq.

29. Ulama Hanbali
 Najmuddin At-Tufy mengarang kitab Al-Qawaid Al-
Kubra dan Al-Qawaid As-Sughra.
 Abd Rahman Ibn Rajab menyusun kitab Kaedah Fiqh
yang lengkap.

30. Ulama Kontemporari
 Majallah Al-Ahkam Al-Adliyyah yang dikarang oleh Ibn
Nujaym dan
 Dikemaskini oleh Mustafa Ahmad Az-Zarqa’ dalam
kitabnya Al-Fiqh Al-Islamiy Fi Thaub Jadid.

31. Faedah Ilmu Kaedah Fiqh
lmu penting dan berguna kepada mujtahid dalam berijtihad.
 Panduan untuk mengistinbatkan hukum fiqh.
 Agar dapat memahami hukum-hukum fiqh.
 Wasilah untuk mencapai kebaikan dan menolak keburukan.
 Ilmu Kaedah Fiqh penting dalam memberi petunjuk hukum-
hukum pecahan atau furu’ apabila seseorang itu
memerlukan dalil serta mengistinbatkan hukum.
 Jalan untuk memahami hakikat fiqh, punca pengambilannya
dan rahsia-rahsianya.