1. Panahon ng Katutubo
Bago pa man dumating ang mga Kastila sa Pilipinas, mayroon nang sining at
panitikan ang mga sinaunang Pilipino.
Karamihan sa mga panitikan nila’y yaong mga pasalin-dila gaya ng mga bulong,
tugmang-bayan, bugtong, epiko, salawikain at awiting-bayan na anyong patula;
mga kwentong-bayan, alamat at mito na anyong tuluyan at ang mga katutubong
sayaw at ritwal ng babaylan bilang pinakaunang anyo ng dula sa bansa.
Karamihan sa mga panitikang ito ay pasalin-dila. May mga panitikan ring nasulat
sa mga piraso ng kawayan, matitibay na kahoy at makikinis na bato. Ngunit iilan
na lamang ang mga natagpuan ng mga arkeologo (archeologists) sapagkat batay
sa kasaysayan, pinasunog at pinasira ito ng mga prayle nang dumating sila sa
bansa sa paniniwalang ang mga ito ay gawa ng demonyo.
Pananakop ng Kastila
Dumating ang mga Kastila sa bansa taglay ang tatlong Gs – GOD, GOLD at
GLORY. Dumating sila na ang pangunahing layunin ay ihasik ang Kristiyanismo,
maghanap ng ginto at upang lalong mapabantog sa pamamagitan ng
pagdaragdag ng kanilang nasasakop.
Mahahati ang panitikan sa dalawa sa panahong ito: una ay pamaksang
pananampalataya at kabutihang-asal at ang ikalawa ay ang panitikang
panrebolusyon.
(1) Panitikang Pamaksang Pananampalataya at Kabutihang-asal
Dahil sa pananampalataya ang pangunahing pakay ng mga Kastila, karamihan sa
mga unang akdang nalikha sa panahong ito ay halos paksang pananampalataya.
Halimbawa sa mga ito ay ang mga uri ng dulang senakulo, santa cruzan at tibag;
tulang gaya ng mga pasyong inaawit. Sila rin ang nagpakilala ng konseptong
maharlika o dugong bughaw sa mga Pilipino na mababatid sa mga akdang awit
na ang mga pangunahing tauhan ay mga hari, reyna, prinsipe at prinsesa – isang
patunay ang awit na Florante at Laura ni Balagtas at mga dulang duplo at

2. karagatan.
Sa panahong ito, piling-pili lamang ang nakasusulat sapagkat wikang Kastila
lamang ang kinikilala sa ganitong larangan. Kaunti lamang ang nakasusulat sa
Kastila dahil sa pagpipigil, sa nadaramang takot at pagiging madamot ng mga
Kastila.
Sa panahong ito nalimbag ang pinakaunang aklat sa bansa; ang Doctrina
Cristiana na nalimbag noong 1953 na isang panrelihiyong aklat.
Ang pasyon ang isa sa patulang anyo na makarelihiyon. Samantalang ang mga
dula sa nama’y ang mga senakulo, Santa Cruzan, at tibag. Ang mga dulang
Moro-Moro naman ay pumapaksa sa tagumpay ng mga Kastila, isinasadula rito
ang mga himagsikan sa pagitan ng mga sundalong Kastila at mga Muslim sa
Mindanao at sa wakas ng dula, palaging nagwawagi ang Kastila at talunang
niyayakap ng mga Muslim ang Kristiyanismo. Nauso rin ang carillo o mga dulang
puppet na yari sa karton na gumalaw sa likod ng isang mailaw at puting tela.
Ang mga panitikan namang ukol sa kabutihang-asal ay ang Urbana at Feliza ni
Padre Modesto de Castro.
Nalimbag rin sa panahong ito ang pinakaunang newsletter sa bansa noong 1637
– ang Successos Felices (Fortunate Events) ni Tomas Pinpin na may 14 na
pahina. Ngunit noong Agosto 8, 1811 lamang nalathala ang pinakaunang
pahayagan sa bansa – ang Del Superior Govierno na umabot hanggang
labinlimang tomo.
(2) Panitikang Rebolusyonaryo at Sedisyoso
Sa ikalawang bahaging ito ng kasaysayang pampanitikan sa panahon ng
pananakop ng Kastila, karamihan sa mga panitikang nalikha ay may diwang
rebolusyonaryo at nagbukas sa kamalayang Pilipino sa di-makataong pagtrato sa
kanila ng mga Kastila at nag-uudyok na kalabanin ang pamahalaan.
Dahil sa labis na pang-aalipin at pang-aalispusta at masidhing diskriminasyon ng
mga Kastila sa mga Pilipino; nagsilunsad ng mga kilusan ang iilang Pilipinong
hindi na sumasang-ayon sa pamamalakad ng mga prayle at pamahalaang

3. Kastila.
Nagsisulat ang mga Pilipino sa panahong ito ng mga panitikang nagrerebolusyon.
Nalathala ang mga pahayagang propagandista na pinangunahan ng La
Solidaridad noong Pebrero 19, 1889 na naglalayong “matamo ang pagbabagong
kailangan ng bansang bilang tugon sa kalagayang panlipunan at pang-
ekonomiya, maisiwalat ang malubhang kalagayan ng bansa sa ilalim ng
pamamalakat ng mga Kastila at upang pairalin ang kalayaan at demokrasya.”
Dahil sa mahigpit ang pamahalaan, nagsitago ang mga manunulat sa ilalim ng
iba’t ibang sagisag-panulat upang maprotektahan ng mga sarili laban sa
mapang-alipustahang Kastila at upang patuloy na makasulat.
Ang pambansang bayaning si Dr. Jose P. Rizal na may sagisag-panulat na Laong
Laan ay naging bahagi ng pahayagang La Solidaridad; at ang may-akda ng mga
nobelang Noli Me Tangere at El Filibusterismo na unang nalimbag at nalathala sa
Espanya at naging mitsa sa mga rebolusyonaryong Pilipino na mag-aklas laban
sa mga Kastila. Sumulat din si Rizal ng mga sanaysay gaya ng Hinggil sa
Katamaran ng mga Pilipino at Sa Mga Kabataang Dalaga sa Malolos.
Ang mga bayaning sina Marcelo H. Del Pilar (na may sagisag-panulat na
PLARIDEL), Graciano Lopez-Jaena, Antonio Luna, Mariano Ponce, Pedro Serrano
Laktaw, Emilio Jacinto, Apolinario Mabini, at marami pang iba ay nagsisulat din.