Opóźnienia rozwoju motorycznego warunkujące możliwości realizacji wymagań szkolnych

1. Opóźnienia rozwoju
motorycznego
warunkujące
możliwości realizacji
wymagań szkolnych
Beata Borecka-Sierpina

2. Jest to pojęcie bardzo obszerne, obejmuje
całokształt zmian:
biologicznych
biochemicznych
biofizycznych
zachodzących w organizmie.
Procesy te warunkują rozrastanie się i
dojrzewanie organizmu.
Następują one po sobie w określonej
kolejności i kierunku i są nieodwracalne.
ROZWÓJ FIZYCZNY

3. Ukształtowanie cech dziecka zależne jest
od całego szeregu czynników, przede
wszystkim natury:
biologicznej
środowiskowej.

4. Rozwój nie przebiega w jednakowym tempie i rytmie.
Są w życiu dziecka:
okresy przyśpieszonego i zwolnionego wzrastania
nasilenie i osłabienie procesów dojrzewania
poszczególnych organów i ich funkcji
Wiedza w tym zakresie pomaga w interpretowaniu
zjawisk rozwojowych: traktowania ich jako
prawidłowych, fizjologicznych lub wymagających
zaostrzenia czujności w celu zapobiegania
ewentualnym odchyleniom.
Rozwój dziecka

5. Noworodki stają się stopniowo zdolne do
zawierania interakcji międzyludzkich.
Już po urodzeniu preferują:
• głosy ludzkie od innych dźwięków
• ludzkie twarze od innych pokazywanych im
wzorów
• również odróżniać głos matki od głosów
innych kobiet.
Noworodki

6. Najważniejsze umiejętności, jakie
przyswaja sobie dziecko w tym okresie
dotyczą:
sprawności lokomocyjnych
nabywania podstaw języka
wykształcenie społecznego przywiązania.
Noworodki

7. W obrębie podstawowych reakcji
odruchowych noworodka można wyróżnić
zachowania typowe dla tego okresu
rozwojowego i zanikające w późniejszych
stadiach:
odruch ssania
odruch Babińskiego
odruch Moro
odruch chwytny.
Inne odruchy mają charakter trwały i
występują także w życiu dorosłym, np.
odruch źrenicowy, mrugania, połykania.
Noworodki

8. Jeśli chodzi o zmiany fizjologiczne, następuje
w tym okresie intensywny rozwój. W ciągu
pierwszych 3, 4 miesięcy długość ciała
niemowlaka zwiększa się o ok. 50%.
Rozwijają się wtedy również mięśnie,
rozpoczyna się proces kostnienia, zmiany
następujące w obrębie kośćca:
- kifoza
- lordoza szyjna
- lordoza lędźwiowa.
Niemowlęta

9. w wieku ok. 2 miesięcy dziecko potrafi unosić
główkę pod kątem 45˚, przewracać się na boki
w wieku 4 miesięcy potrafi utrzymać się w
pozycji siedzącej z podporą
w okresie 5,6 miesięcy powinno być już zdolne
do siedzenia bez podpory
w wieku 6,7 miesięcy dziecko podejmuje próby
samodzielnego wstawania
w wieku ok. 10 miesięcy potrafi pełzać i
raczkować.
około 1 roku życia dziecko może chodzić z
przytrzymywaniem się różnych obiektów i
samodzielnie stać.
Co dziecko już potrafi?

10. STADIUM I (4- 5 miesięcy) - chwyt łokciowy,
STADIUM II (5- 6 miesięcy) – chwyt dłoniowy
prosty,
STADIUM III (7- 8 miesięcy) - chwyt
nożycowy,
STADIUM IV (od 9 miesięcy) - chwyt
pęsetkowy.
Stadia rozwoju ruchowego w
zakresie chwytów:

11. Okres średniego dzieciństwa
charakteryzuje dość intensywny rozwój
motoryczny, mówi się nawet o
apogeum motorycznym przypadającym
na ten etap rozwoju.
Rozwój dziecka w okresie
przedszkolnym

12. Największy przyrost sprawności fizycznych
dzieci przypada na wiek pięciu, sześciu lat,
kiedy dokonuje się tzw. skok rozwojowy,
polegający na szczególnej zdolności do
opanowania różnych umiejętności.
Prawdopodobnie z tego powodu wiek
przedszkolny, a szczególnie piąty, szósty rok
życia jest określany w literaturze dotyczącej
biomedycznych podstaw rozwoju jako złoty
wiek motoryczności dziecka.
(Wojnarowska, 2010, s. 93; Gniewkowski, 1985, s. 110;
Stawiarska, 2006, s. 53).
Wiek przedszkolny

13. Wtedy to doskonali się motoryka duża i mała:
dzieci swobodnie chodzą, biegają, nabywają
umiejętności skakania, rzucania i łapania
piłki, uczą się jeździć na rowerze, łyżwach,
pływają, wspinają po drabinkach, doskonalą
sprawności manualne, a także praksję (np.
posługiwanie się widelcem, kredkami,
pędzelkiem, nożyczkami).
Bogdanowicz, Kalka, Sajewicz-Radtke, Radtke, 2010, s. 10;
Kielar-Turska, 2006, s. 84; Gniewkowska, 1985, s. 103–110
Wiek przedszkolny

14. Dziecko, które kończy edukację przedszkolną
i rozpoczyna naukę w szkole, powinno:
być sprawne fizycznie lub sprawne w miarę
swoich możliwości;
dysponować sprawnością rąk oraz
koordynacją wzrokowo-ruchową potrzebną do
rysowania, wycinania i nauki pisania;
określać kierunki oraz miejsca na kartce
papieru [...], zaczynając od lewej strony.
Podstawa programowa

15. Okres szkolny nazywany jest często
drugim apogeum motorycznym,
bowiem w późnym dzieciństwie
kształtuje się ostatecznie precyzja i
koordynacja ruchów. Dzieci są bardzo
ruchliwe, lubią różne formy aktywności.
Ruch jest bardzo wskazany w tym wieku,
bowiem wpływa na proces kostnienia.
Rozwój motoryczny w okresie
szkolnym

16. Najczęściej spotykanymi zaburzeniami
rozwoju ruchowego w wieku
przedszkolnym i wczesnoszkolnym są:
niezręczność ruchowa całego ciała
niezręczność manualna.
Bogdanowicz, 1991, s. 119
Zaburzenia rozwoju ruchowego

17. opóźnienia w rozwoju ruchowym
mała aktywność ruchowa
ogólna niezręczność ruchowa
brak koordynacji ruchów
osiąganie z opóźnieniem w stosunku do
rówieśników różnych umiejętności
ruchowych
spowolnienie ruchowe
unikanie zabaw ruchowych
zakłócenia w koordynacji wzrokowo-ruchowej,
np. podczas rzucania piłki.
Zaburzenia motoryki dużej

18. zachęcanie dzieci do brania udziału w
zabawach ruchowych;
umożliwienie uprawiania sportów.
Najważniejsze wskazania w
przypadku niezręczności
ruchowej:

19. opóźnienia w rozwoju praksji
brak precyzji ruchów
brak koordynacji ruchów palców, dłoni,
przedramienia
zakłócenia koordynacji wzrokowo-ruchowej
nieadekwatna do zadania szybkość ruchów
niechęć do podejmowania czynności
manualnych.
Zaburzenia motoryki małej

20. kształty liter uproszczone, mogą przypominać
druk, scalanie liter w "zbitkę", litery nie
dokończone w kształcie,
zmiana wielkości i nachylenia liter,
litery krzywe i niekształtne,
brak wiązania liter,
litery drżące, o niepewnej linii,
za duże lub za małe odstępy liter w wyrazach
lub między wyrazami,
opuszczanie linijek, przekraczanie lub nie
dociąganie do nich.
Analiza pisma wykazać może
następujące charakterystyczne
objawy:

21. kontrolowane ruchy rąk i palców;
chwytanie przedmiotów jedną ręką bez
pomocy;
manipulowanie przedmiotem w celu
wykonania zadania;
skoordynowane używanie obu rąk.
Podstawowymi umiejętnościami
rozwijanymi w trakcie
doskonalenia motoryki małej są:

22. PRZYKŁADY ĆWICZEŃ
Usprawnianie dużej motoryki

23. Ćwicz na miękkiej powierzchni.
Podnieś ręce i głowę do góry.
Obejmij głowę dłońmi i podtrzymuj ją.
Prawym łokciem dotykaj lewego kolana,
potem lewym łokciem prawego kolana, itd.
Oddychaj rytmicznie.
Efekt: integracja lewej i prawej strony ciała,
czytanie, umiejętność słuchania, pismo,
zasady pisowni, matematyka.
Ruchy naprzemienne na leżąco:

24. Rozstaw nogi szerzej od pleców
Ustaw nogi tak by stopy były ustawione do
siebie pod kątem prostym
Zegnij jedną nogę w kolanie i przenieś nogi,
drugą nogę trzymaj prosto.
Wyprostuj tyłów.
Zrób wypad na zgiętą nogę i odwracając
głowę w jej stronę.
Efekt: przekraczanie i praca w środkowej
strefie ciała, rozwój percepcji przestrzennej,
relaksacja całego ciała, zrozumienia,
aktualizacja pamięci krótkoterminowej.
Wypady:

25. Usiądź na podłodze.
Ręce lekko ugięte oprzyj z tyłu utrzymując
podniesiony tułów.
Nogi zegnij w kolanach i podnieś stopy do
góry.
Usuń napięcie w jednym biodrze potem w
drugim, wykonując nieduże ruchy nogami.
Efekt: rozwój zdolności do pracy w
środkowym polu ciała, umiejętności
wzrokowego śledzenia ruchów w kierunku od
lewej do prawej strony, nawyki skupiania
uwagi i zrozumienia.
Kołyska:

26. Zrób wdech nosem. Oczyść płuca robiąc krótkie
wydechy przez zaciśnięte wargi (wyobraź sobie,
że chcesz utrzymać piórko w powietrzu).
Połóż ręce na brzuchu - na wdechu ręce
podnoszą się, a na wydechu opuszczają.
Zrób wdech licząc do trzech.
Zatrzymaj oddech na trzy sekundy.
Wydychaj licząc do trzech.
Ponownie zatrzymaj oddech na trzy sekundy.
Powtórz całość.
Efekt: rozluźnienie centralnego układu
nerwowego, czytanie, głośne czytanie, mowa.
Oddychanie przeponowe:

27. PRZYKŁADY ĆWICZEŃ
Usprawnianie małej motoryki

28. Przygotowujemy zestaw przedmiotów, które po
uderzeniu pałeczką wydają dość głośny dźwięk. Mogą
to być: bębenek, szklanka, butelka, miska szklana,
spodek itp. Ustawiamy je w szeregu i uderzamy w
każdy z nich pałeczką. Wydają one różne dźwięki,
które przyporządkowujemy kciukowi, dźwięk szklanki-palcowi
wskazującemu, dźwięk butelki- środkowemu,
dźwięk miski szklanej- serdecznemu itd. Polecamy
dzieciom: „Gdy stuknę w bębenek, dotkniecie
kciukiem bębenka, gdy stuknę w szklankę- dotkniecie
palcem wskazującym szklanki” itd.
Uwaga: Początkowo ograniczamy liczbę przedmiotów
(i palców) do 2-3
Koordynacja słuchowo- ruchowa w
zakresie palców ręki prawej i
lewej

29. Ustawiamy dzieci tak, aby nie przeszkadzały sobie
nawzajem podczas wykonywania ruchów rękami.
Polecamy rysować w powietrzu okręgi, linie faliste,
spirale itp. Początkowo dzieci wykonują duże
(zamaszyste) ruchy na przemian prawą i lewą ręką
oraz obiema rękami jednocześnie w tym samym
kierunku. Okręgi kreślimy zgodnie z ruchem
wskazówek zegara i odwrotnie, przy czym początek
kreślenia okręgów w powietrzu rozpoczynamy od
miejsca położenia cyfry 2 na tarczy zegarowej.
Po pewnym czasie zmniejszamy ruchy rąk,
przechodząc stopniowo od ruchów ramion do ruchów
dłoni i palców.
Kreślenie w powietrzu na przemian prawą,
lewą ręką oraz obiema rękami jednocześnie
różnych form kolistych i falistych

30. Stukanie czubkami palców w rytm piosenki, albo np.
naśladując pająka.
Malowanie suchym palcem po arkuszu świeżo
zamalowanym farbą, najlepiej klejową.
Malowanie pęczkiem waty / jak w ćw. 2, ale zamiast ścierać
farbę palcem używamy watę/.
Modelowanie w glinie i plastelinie różnych brył,
przedmiotów, postaci, zwierząt:
• toczenie i ugniatanie prostych rzeczy: wałeczki, rogaliki,
Ćwiczenia manualne-usprawnianie
końców palców:
miseczki,
• wykonywanie form bardziej skomplikowanych,
wymagających różnicowania wielkości elementów ich
różnicowania,
• wykonywanie wzorów szlaczków i elementów
literopodobnych.

31. "Procesy myślenia i uczenia się
odbywają się nie tylko w
głowie."
C. Hannafort

32. 1. Ewa Lewandowska „Rozwój sprawności motorycznych dzieci
pięcioletnich” „Wychowanie w Przedszkolu” 5/2012
2. Kurniewicz-Witczakowa „Charakterystyka somatyczna dzieci
warszawskich w wieku od 3 1/2 do 7 roku życia” ,1978.
3. Marta Bogdanowicz „Ryzyko dysleksji, dysortografii i
dysgrafii”, Gdańsk.
4. Tadeusz Gałkowski, Grażyna Jastrzębowska (red.)
„Logopedia. Pytania i odpowiedzi”, Opole 2001.
5. Ewa Małgorzata Skorek „Terapia pedagogiczna” tom I
„Zaburzenia rozwoju psychoruchowego dzieci”, Kraków 2005.
6. Notatki własne ze szkolenia Kinezjologia edukacyjna I˚ i II˚
prowadzonego przez trenerów Amerykańskiej Fundacji
Dennisonów.
Literatura: