Oguulel

1. ÕÈÑ-èéí ÃÕÑÑ-èéí Àíãëè, Õÿòàä õýëíèé òýíõèì
Ìàãèñòðàíò Ì. Ñàéðàíã¿ë
Óäèðäàã÷ áàãø Äîêòîð Â.Ñàéíáàÿð
Å-mail: msairangul@yahoo.com
Àíãëè, ìîíãîë õýëíèé õîëáîî ¿ãèéí óòãà ç¿éí õàðüöóóëàëò
Ò¿ëõ¿¿ð ¿ã: Compound word, Collocation
Òîâ÷ àãóóëãà: Àíãëè, ìîíãîë õýëýíä õîëáîî ¿ã íü õî¸ð áà ò¿¿íýýñ äýýø ¿ãíýýñ á¿òäýã
áºãººä áèå áèåíäýý õàìààðàëòàé íýã óòãà á¿õèé õîëáîî ¿ã ¿¿ñäýã. Ñàëàíãèä õî¸ð ¿ã
íèéëæ øèíý õîëáîî ¿ã á¿òýýäýã.
ªíºº ¿åä ãàäààä õýëèéã ñóð÷, ñóäëàõ íü çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé áºãººä
ãàäààä õýë äîòðîîñ àíãëè õýëèéã ýçýìøèõ íü íýí ÷óõàë þì. Ó÷èð íü äýëõèéí èõýíõ
îðíóóä òºäèéã¿é ìàíàé óëñûí õóâüä àíãëè õýë ¿íäýñíèé õýëíèé äàðàà îðîõ àëáàí ¸ñíû
õýë áîëñîí áà àíãëè õýëèéã ñóðñàíû àøèã òóñ ºíäºð áàéíà. Èéìä àíãëè, ìîíãîë õýëíèé
õîëáîî ¿ãèéã ñîíãîí àâ÷ óòãûí õóâüä õàðüöóóëàí ñóäàëëàà.
Àíãëè õýëýíä õîëáîî ¿ã íü õî¸ð áîãèíî ¿ãíýýñ á¿òäýã áºãººä áèå áèåäýý
õàìààðàëòàé íýã óòãà á¿õèé õîëáîî ¿ã ¿¿ñäýã. Ñàëàíãèä õî¸ð ¿ã íèéëæ øèíý õîëáîî ¿ã
á¿òýýäýã. Äîîðõ õýäýí æèøýýíýýñ ¿çüå:
Airplane – Air + craft – íèñýõ îíãîö
Ladybird – lady + bird – öîã õîðõîé
Housewife – house + wife – ãýðèéí ýçýãòýé
Çàðèì õî¸ð ¿åòýé ¿ã íü õî¸ð ¿ãíýýñ á¿òäýã áà ýíý íü õîëáîî ¿ã áèø þì. Íýã
¿åòýé ¿ã íü õîëáîî ¿ãèéí óòãûã èëýðõèéëäýãã¿é. Æèøýý íü: tablet - /øàõìàë, íîîðîã/
ãýäýã ¿ãèéã àâ÷ ¿çüå. Ýõíèé ¿å íü “tab” /÷èìýã, ãî¸ë/ õî¸ðäóãààð ¿å áóþó “let”
/ò¿ðýýñ/ ãýäýã õî¸ð ººð óòãàòàé ¿ã íèéëæ ººð íýã óòãàòàé õîëáîî ¿ã ¿¿ñ÷ áàéíà.
Ýäãýýð íü òóñ òóñäàà áàéõäàà õîëáîî ¿ã áèø áîëîâ÷ tablet ãýæ íèéëýõýýðýý õîëáîî ¿ã
¿¿ñ÷ áàéíà.
¯ã ¿ãòýéãýý õîëáîãäîí áèå áèåäýý íºëººëæ ãóðàâäàõü øèíý óòãà ñàíààã
èëòãýñíèéã õîëáîî ¿ã ãýíý. Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé àðãà ç¿éí ò¿âøèí äýõ ¿ã õîëáîõ
¸ñíû òóõàé àñóóäàë áîë ºã¿¿ëáýð ç¿éí ¿íäñýí àñóóäëûí íýã þì. ¯ã õîëáîõ ¸ñ ãýäýã íü

2. ìîíãîë õýëíèé óëàìæëàëò íýð òîìú¸î áºãººä ºã¿¿ëáýð, õîëáîî ¿ãñèéí äîòîðõ ¿ãñèéí õîëáîî
þì.
Á.Áàäàìäîðæ “Ìîíãîë õýëíèé óòãà ñóäëàë” (ÓÁ.2001) äýä äýâòýðòýý: Õîëáîî
¿ãèéí íèéëýìæ ¿ã õýìýýõ íýð òîìü¸îã ñîíãîí àâ÷ íèéëýìæ ¿ãèéã óòãûí õóâüä àâ÷ ¿çñýí
áàéíà.
Áèä áîäèò õèéãýýä õèéñâýð þìñ, ¿çýãäýë, õºäºë㺺í çýðýãò áàéõ îëîí øèíæ,
öàã îðîí, õºäºë㺺í õýìýýõ ã¿í óõààíû òàéëáàð, ìîíãîë õýëíèé õýðýãëýý ç¿éí áàðèìòàä
òóëãóóðëàæ, ìîíãîë õýëíèé íèéëýìæ ¿ã äàðààõ ãîë ãîë ÿëãàõ óòãûã èëýðõèéëæ áàéíà.
[4:26] ¯¿íä:
-Íýðèéí íèéëýìæ ¿ãèéí óòãûí àíãèëàë
1. ªí㺠ç¿ñìèéã ÿëãàõ óòãà /Öàãààí, óëààí, õºõ, öýíõýð, ÿàãààí, íîãîîí öààñ ã.ì/
1. Öàã õóãàöààã ÿëãàõ óòãà /Çóíû íàð, çóíû õàëóóí, çóíû áîðîî, çóíû ñàð,
ºâëèéí õ¿éòýí ã.ì/
2. Õýìæýý, äàìæààã ÿëãàõ óòãà /Ãàðààð õýìæèõ, ìàëûí ÿâäëààð õýìæèõ,
ãàçðûí õýìæýý, ã.ì/
3. Õýëáýð ä¿ðñèéã ÿëãàõ óòãà /Äóãóé áîîâ, óë áîîâ, äºðâºëæèí õàéðöàã,
õîøóó õîðãîé, ä¿ãýðýã ñàð, àëìàí ñàð ã.ì/
4. Îâîð òºðõèéã ÿëãàõ óòãà /Îâãîð øîðîî, ã¿äãýð ã¿âýý, ìîíõîð õàìàð, äàíõàð
òîëãîé, áàíäãàð áèå ã.ì /
5. ×àíàð øèíæèéã ÿëãàõ óòãà /Òºëºâ õ¿í, äàðóóõàí çàëóó, õóðäàí ìîðü, ñàéí
áºõ, àìòàò èäýý, ìóóõàí áºõ ã.ì/
6. Îðîí öàé ç¿ã ÷èãèéã ÿëãàõ óòãà /Ãîâèéí õ¿¿, Òàìðèéí ãîëûí áýð, õîë ãàçàð,
àëñûí óóë, ç¿¿í ç¿ã, áàðóóí ç¿ã ã.ì/
7. Äýñèéã ÿëãàõ óòãà /Äýä áºëºã, àðàâòûí òºãðºã, óëñûí íà÷èí, óëñûí çààí,
íýãä¿ãýýð ç¿éë,àðàâ ìÿíãàòûí òºãðºã ã.ì/
8. Áýëýã ÷àíðûã ÿëãàõ óòãà /Õàí áîãä, òàâàí õîøóó ìàë, íîì÷ ìýðãýí, íîìûí õóðèì,
ìºíõ õºõ òýíãýð, õàòàí äàëàé ã.ì/
-¯éëèéí íèéëýìæ ¿ãèéí óòãûí àíãèëàë

3. 1. ªí㺠ç¿ñìèéã ÿëãàõ óòãà /Öàéðàí õàðàãäàõ, õ¿ðýíòýí õàðàãäàõ,
áàðààíòàí õàðàãäàõ, àëàãëàí õàðàãäàõ ã.ì/
2. Öàã õóãàöààã ÿëãàõ óòãà /Ýðòëýí ÿâàâ, ñààòàí õ¿ëýýæ, íèñýí èð,
ºíæèí õ¿ëýýæ ã.ì/
3. Õýìæýý, äàìæààã ÿëãàõ óòãà /Àëäëàí çîãñâîë, àÿãàëæ ºã, ñàâëàæ ºã,
òººëæ õýìæ ã.ì/
4. Õýëáýð ä¿ðñèéã ÿëãàõ óòãà /Öàãèðãàëàí õýâò, ýâõðýí õýâò, õàé÷ëàí
ãàëëà, ìàëãàéëàí îð, õîøóóðàí áýë÷ ã.ì/
5. Îâîð òºðõèéã ÿëãàõ óòãà /Ä¿íõèéæ õàðàãäàõ, öîíöîéí ñóó, äóíõàéæ
¿çýãä, òîðìîéæ õàðàãäàõ ã.ì /
6. ×àíàð øèíæèéã ÿëãàõ óòãà /Èäýýøèæ äàñ, ¿ðæèæ ºñ, ìºíõæèí ãÿëàëç,
ýíõðèéëýí ºñãº, ºõººðäºí èíýýìñýãëý, ãàíñðàí ñóó ã.ì/
7. Îðîí öàé ç¿ã ÷èãèéã ÿëãàõ óòãà /Àëñëàí íèñ, óãòààä î÷, óãòàæ àâ,
äºõººä î÷, òàðæ ÿâ, òýíèéëãýí òàâü ã.ì/
8. Äýñèéã ÿëãàõ óòãà /Ñîíñîí áàÿñ÷, áàÿñàí ñîíñîí, îðîîä ãàð, ºãººä àâ,
õýëýýä áàé, ¿çýýä îðõè ã.ì/
9. Áýëýã ÷àíðûã ÿëãàõ óòãà /Õ¿ñýí åðºº, åðººí õ¿ñ, ñî¸ðõîí áàðü, ìîðèëæ
àéëä, õ¿íäýòãýí ¸ñîë ã.ì/
Áèä ñóäàëãààíû àæèëäàà Á.Áàÿðñàéõàí “Ìîíãîë õýëíèé õóðààíãóé òàéëáàð
òîëü” ÓÁ. 2009, Ä.Àëòàíãýðýë “Àíãëè- Ìîíãîë òîëü áè÷èã” ÓÁ 2002, Æ.Áàÿíñàí, “A new
English Mongolian dictionary” UB. 1993, Oxfort advanced learner’s dictionary of current
English, Oxford university press òóñ òóñ òîëü áè÷ã¿¿äýýñ àíãëè õýëíèé (500) òàâàí
çóóí, ìîíãîë õýëíèé (500) òàâàí çóóí õîëáîî ¿ãèéã ò¿¿âýðëýí àâ÷ óòãûí àíãèëàë õèéæ
òºñººòýé áîëîí ÿëãààòàé òàëûã ñóäàëñàí áîëíî.
Àíãëè õýëýíä õîëáîî ¿ãèéã òîäîðõîé àíãèëñàí òîõèîëäîë õîâîð ó÷ðààñ äýýð
äóðäñàí Á.Áàäàìäîðæèéí àíãèëàëûã ¿íäýñëýæ ò¿¿âýðëýí àâñàí õîëáîî ¿ãí¿¿äèéã
óòãûí õóâüä 3 àíãèëàà. Èíãýõäýý ýêîëîãèéí õ¿÷èí ç¿éëýýð àíãèëñàí áîëíî.
1. Ñàâ åðòºíö /Àáèîòèê/
2. Øèì åðòºíö /Áèîòèê/

4. 3. Áóñàä
I. Ñàâ åðòºíöèéí õ¿÷èí ç¿éë íü äîòðîî
1. Óóð àìüñãàëûí
2. Õºðñ ãàäàðãûí áóþó ýäàôèê õ¿÷èí ç¿éë
3. Õîòãîð ã¿äãýðèéí
4. Óñ ç¿éí
II. Øèì åðòºíöèéí õ¿÷èí ç¿éë íü
1. Õ¿í
À. Àìüä áèåä øóóä íºëººëºõ
Á. Àìüä áèåä äàì íºëººëºõ
2. Óðãàìàë, ò¿¿íèé á¿ëãýìäýë
3. Àìüòàí ººðºº áîëîí áóñàä ç¿éë
4. Áè÷èë áèåòí¿¿ä
III. Áóñàä
Äýýðõ ãóðâàí àíãèëàëä õóâààí ¿çýæ óòãûí õóâüä õàðüöóóëàëò õèéõýä
äàðààõ ç¿éë¿¿ä àæèãëàãäëàà.
1. Õ¿íèé ãàäààä òºðõ áîëîí çàí àâèðòàé õîëáîîòîé õîëáîî ¿ãí¿¿ä íü óòãûí
õóâüä ¿íäñýí óòãààðàà õýðýãëýãäýæ áàéíà. Æèøýý íü: hardhearted - õàòóó
ñýòãýëòýé, gentlewoman - 纺ëºí ñýòãýëòýé ýìýãòýé, light face - öàéâàð öàðàé, long
hair – óðò ¿ñ, longhand - óðò ãàðòàé õ¿í, hardhearted - õàòóó ñýòãýëòýé, ìààíàãëàí
çºðºõ ãýõ ìýò.
2. Àíãëè õýëýíä õ¿íèé ìýðãýæëèéã õýëýõäýý òóõàéí ¿ãýíäýý “er” íºõöëèéã çàëãàæ
¿¿ñäýã. Æèøýý íü: fisherman, freebooter, headwaiter, headquarter, headmaster,
lawgiver, lawmaker, housekeeper ãýõ ìýò. Õàðèí ìîíãîë õýëýíä “÷” ýñâýë “÷èí” íºõöºë
àâ÷ ¿¿ñäýã. Æèøýý íü: Áàðàà çýýëäýã÷, ìºí㺠çýýëäýã÷, áè÷èã çààëãàã÷, ãàâøãàé
àæèë÷èí, äààâóó÷èí ýìýãòýé, ãààëèéí áàéöààã÷, áèå äààã÷, îâãèéí àõëàã÷, äàëàéí
äýýðýì÷èí, èõ íîì÷, äîâëîí äààã÷, òºë áîéæóóëàã÷, ìîíãîë÷ ýðäýìòýí, ãýõ ìýò. Áèäíèé

5. ò¿¿âýðëýí àâñàí õîëáîî ¿ãí¿¿ä äîòîð èéì àðãààð ¿¿ññýí õîëáîî ¿ã íü ìîíãîë õýëýíä
èë¿¿ èõ õýðýãëýãäýæ áàéíà.
3. Áîäèò áàéäëààñ øàëòãààëàí ¿¿ñ÷ áàéãàà õîëáîî ¿ãí¿¿ä õî¸ð õýëýíä àäèëõàí
áàéíà. Æèøýý íü: grand son, grand daughter, grand father, grand mother, áóóðàë ààâ,
ºâãºí ààâ, õàäàì ààâ, ãýõ ìýò.
4. Ìîíãîë õýëíèé õîëáîî ¿ãèéí äîòîð ìîíãîë óãñààòíû ºâºðìºö íýðèéäýë áîëñîí, ìîíãîë
ýñãèé òóóðãàòíû óõààðëààð ÿëãàõ óòãûã òàéëàõ, õýëæ áîëîõ ¿ãèéí ñàí-õýëç¿éæñýí
õîëáîî ¿ã öººíã¿é áàéíà. Æèøýý íü: ìîëèõ áè, èõ íîì÷, Õàìáà ëàì, Ëóñûí äàãèíà, óðàã
áîëîõ, íà÷èí öîë õ¿ðòýõ, äàðõàí àâðàãà, íààäàì÷ çàëóó, áààðèí õ¿í, á¿ñ îðîîõ, ìèíèé
áèå, Äàëàé ëàì ãýõ ìýò.
5. Õóð áîðîî îðæ, öàõèëãààí öàõèëæ, øóóðãà øóóðàõ ãýõ ìýò öàã àãààðûí
¿çýãäýë íü áàéãàëü äýëõèéí æàì ¸ñ áîëîõîîð àëü÷ õýëýíä óòãûí õóâüä àäèëõàí áóóæ
áàéíà. Æèøýý íü: Rainfall – øèâðýý áîðîî, rainstorm –øóóðãàòàé ààäàð áîðîî,
thunderbolt – àÿíãà öàõèëãààí, foglamp – ìàíàíãèéí ãýðýë, fog-bound – ìàíàíòàé, áîðîî
ààäàðëàõ /áîðîî øèð¿¿ñýõ/, ààäàð áîðîî /øèð¿¿í áîðîî/, ìàíàí òàòàõ /ìàíàí ñóóõ/, ìàíàí
ñóóõ /÷èéãò àãààð íýã ãàçàðò áàãëàðàí òóíàðàõ/, àÿíãà áóóõ /öàõèëãààí áóóõ/, ìàíàí
äýãäýõ /ìàíàí äýýø õººðºõ/ ãýõ ìýò.
6. Àëèâàà áîäèò þìñ ìàø îëîí ÿíç õýëáýð ä¿ðñòýé áàéõ ó÷èð ò¿¿íèéã ìîíãîë õ¿ì¿¿í
äàðààõ áàéäëààð õîëáîî ¿ãýýð èëýðõèéëíý. Æèøýý íü: îðñãîé ø¿ä /ãàäàãø óðãàñàí
ø¿ä/, æàâæãàð ýð¿¿ /ÿéæèéñàí ýð¿¿/, æààõàí õ¿¿õýä /áàãà íàñíû õ¿¿õýä/, îâãîð
ìàëãàé /ìàëãàéí îðîé ºíäºð áîëîîä øîâõ/, ëóæèð ìîä /áàõèì á¿ä¿¿í ìîä/, ìýýòãýð ñàâàà
/òàõèéñàí ñàâàà/ ãýõ ìýò.
7. Àíãëè, ìîíãîë õýëíèé õóâöàñòàé õîëáîîòîé õîëáîî ¿ãí¿¿ä íü óòãûí õóâüä ÿëãààòàé
áîëîí èæèë òàëóóä àæèãëàãäàæ áàéíà. ¯íäýñòýí á¿ð ººðèéí ãýñýí óëàìæëàëò ¸ñ
çàíøèëòàé áàéäàã. Ò¿¿íòýé õîëáîîòîéãîîð ÿëãààòàé ¿ãí¿¿ä ãàð÷ áàéíà. Æèøýý íü:
Ààäãàð äýýë /áîãèíîõîí äýýë/, ìîíãîë äýýë /ìîíãîë ¿íäýñíèé õóâöàñ/, ìîíãîë ãóòàë /ìîíãîë
¿íäýñíèé ãóòàë/, òîðãîí äýýë /òîðãîîð õèéñýí äýýë/, ¿ñòýé äýýë /íýõèé çýðãýýð
äîòîðëîñîí äýýë/, äýýëèéí çààì /äýýëèéí çàõ õîîëîéä ýíãýðèéí òîâ÷/, äýýëèéí íîîðîã
/äýýëèéí íîîð÷ óðàãäñàí õýñýã/ ãýõ ìýò. Õàðèí õî¸ð õýëýíä àäèëõàí áàéäàã õóâöàñíû
íýð óòãûí õóâüä èæèë áàéíà. Æèøýý íü: nigth clothes - óíòëàãûí õóâöàñ, outskirt -
öàìöíû çàõ, underpants - äîòóóð ºìä, washcloths - óãààñàí õóâöàñ, headgear - ìàëãàé
ãýõ ìýò.

6. Íîì ç¿é
1. Àëòàíãýðýë.Ä “Àíãëè-ìîíãîë òîëü áè÷èã” ÓÁ., 1998
2. Amarzaya.G Theoretical courses of English. UB., 2009
3. Áàÿðñàéõàí.Á “Ìîíãîë õýëíèé õóðààíãóé òàéëáàð òîëü” ÓÁ., 2009
4. Áàäàìäîðæ Á. “Ìîíãîë õýëíèé óòãà ñóäëàë” äýä äýâòýð ÓÁ., 2001
5. Oxfort advanced learner’s dictionary, Oxford University Press., 1995
6. Ï¿ðýâ-Î÷èð Ä. “Îð÷èí öàãèé ìîíãîë õýëíèé ºã¿¿ëáýð ç¿é” ÓÁ., 1998
Resume
Compound words are single words that are made up from two other words. A
compound is often very different in meaning from a corresponding syntactic group.

7. Íîì ç¿é
1. Àëòàíãýðýë.Ä “Àíãëè-ìîíãîë òîëü áè÷èã” ÓÁ., 1998
2. Amarzaya.G Theoretical courses of English. UB., 2009
3. Áàÿðñàéõàí.Á “Ìîíãîë õýëíèé õóðààíãóé òàéëáàð òîëü” ÓÁ., 2009
4. Áàäàìäîðæ Á. “Ìîíãîë õýëíèé óòãà ñóäëàë” äýä äýâòýð ÓÁ., 2001
5. Oxfort advanced learner’s dictionary, Oxford University Press., 1995
6. Ï¿ðýâ-Î÷èð Ä. “Îð÷èí öàãèé ìîíãîë õýëíèé ºã¿¿ëáýð ç¿é” ÓÁ., 1998
Resume
Compound words are single words that are made up from two other words. A
compound is often very different in meaning from a corresponding syntactic group.