Мэдээлэл дамжуулах онол

1. 1
Мэдээллийн технологи.
Мэдээллийн систем
Програм хангамж
(Software)
©Б.Алтанхүү, МУИС-ФЭС

2. 2
Програм хангамж гэж юу вэ? - 1
• Програм хангамж бол:
– мэдээллийн технологийн үндсэн хэрэглэгдэхүүн, бас
судлагдахуун;
– компьютерт суурилсан мэдээллийн системийн үндсэн бүрдэл
хэсэг;
– компьютерын гүйцэтгэх, биелүүлэх ёстой програмуудын
цогц;
– компьютерын “оюун санаа”
юм.
• Түүнчлэн:
програм шинээр зохион бүтээх
өгөгдсөн програмыг шалгах, тестлэх
програмыг баримтжуулах (документаци)
г.м. үйл ажиллагааг програм хангамжид хамааруулж
ойлгоно.

3. 3
Програм хангамжийг ангилах
• Програм хангамжийг ангилахдаа мэдээллийн
системийн эрчимтэй хөгжил болон өсөн нэмэгдэж буй
хэрэглэх цар хүрээ зэргийг харгалзан үзэх хэрэгтэй
болно. Гэхдээ компьютерт зориулсан бүх програмыг
хамгийн ерөнхий байдлаар дараах 3 хэсэгт ангилж
үзэж болно:
системийн програм (system software)
хэрэглээний програм (application software)
програмчлалын систем (programming software).

4. 4
Системийн програм
• Системийн програмууд нь олон янзын туслах
чанарын, тухайлбал:
компьютерыг удирдах
ашиглагдаж буй мэдээллийг хувилах
компьютерын хэсгүүдийн ажиллагааг шалгах
компьютерын тухай лавлах мэдээллийг гаргаж өгөх
г.м. үүргийг гүйцэтгэдэг.
• Системийн програм нь хэрэглээний програмын
хамтаар компьютерын CPU, СО, оролт/гаралтын
блокийг удирдахад хэрэглэгдэнэ.
• Системийн програмууд дотор:
үйлдлийн систем (operation system - OS)
утилитууд (utilities)
чухал байр суурь эзэлдэг.

5. 5
Үйлдлийн систем - 1
• Үйлдлийн систем (ҮС) бол харилцан
уялдаатай системийн програмуудын цогц
юм.
• Компьютерыг 2 давхаргаас тогтсон
сонгинотой зүйрлэж болно. Сонгинын
хамгийн дотор талд компьютерын техник
хангамж, түүний гадуур програм
хангамжийн давхарга байрлана. Харин
хамгийн гадна талд хэрэглэгч уг сонгиныг
“харж” байгаа.
• Тэгвэл програм хангамжийн давхарыг
дотор нь дахиад хоёр давхаргад хуваан
үзэж болно:
дотор талын давхарга - ҮС
гадна талын давхарга - бусад програм.
• Ө.х. хэрэглэгч програмуудын
тусламжтайгаар компьютертэй
ажиллана. Харин програмууд нь ҮС-ийн
тусламжтайгаар компьютерын техниктэй
холбогдоно.
Програм
Үйлдлийн
систем
Hardware
(PC)
Компьютерын сонгино
(Computer Onion)

6. 6
Үйлдлийн систем - 2
• Тиймээс ҮС-ийг компьютерын техникийн програман үргэлжлэл
гэж болно. ҮС нь хэрэглэгчийг, компьютерын төхөөрөмжүүдтэй
ажиллах процессын талаарх нэгт нэгэнгүй мэдээллээс халхалж,
ингэснээр энэ процессыг гүйцэлдүүлэх нүсэр ажлаас түүнийг
чөлөөлж өгдөг.
• ҮС-ийн гүйцэтгэх үүргийг дурдвал:
хэрэглэгчтэй харьцах (диалог өрнүүлэх)
оролт-гаралт, өгөгдлийг удирдах
програм боловсруулах процессын төлөвлөлт, зохион байгуулалт
санах ой, кэш, cpu, гадаад төхөөрөмжүүд г.м. компьютерын
хэсгүүдтэй ажиллах
сонгосон програмыг ажиллуулах
боломжит бүх төрлийн үйлчилгээ (сервис)
дотоод төхөөрөмжүүдийн хооронд мэдээлэл дамжуулах
монитор, гар, дискүүд, принтер г.м. залгах төхөөрөмжүүдийн
ажиллагааг програмын төвшинд дэмжих
зэрэг болно.

7. 7
Үйлдлийн систем - 3
• Компьютеруудын төрлөөс хамаарч, тэдгээрт
ашиглагдах ҮС-үүд мөн өөр өөр байна.
Гэхдээ нэг төрлийн компьютерт зориулсан
өөр өөр ҮС-үүд ч бас байдаг. Ж.нь одоо үед
Windows, Unix, Linux г.м. ҮС-үүд PC-т өргөн
ашиглагдаж байна.
• PC-ийн ҮС нь дараах үндсэн компонентуудыг
агуулах ёстой. Эдгээр нь:
командын хэл
командын процессор
драйверууд
файлын систем
зэрэг болно.

8. 8
Үйлдлийн систем - 4
• Хэрэглэгчээс ҮС-д өгч болох командууд
урьдаас тодорхойлогдсон байдаг. Эдгээр
командын цогцыг ҮС-ийн командын хэл
(command language) гэдэг. Командын хэлний
тусламжтайгаар хэрэглэгч нь :
– каталоги руу (фолдер, хавтас) хандах
– дискүүдийг тэмдэглэх (disk labeling)
– програмуудыг ажиллуулах
г.м. болон бусад олон үйлдлийг хийх
боломжтой байдаг.
• Командын процессор бол хэрэглэгчийн
өгсөн командыг авч, анализ хийгээд
биелүүлдэг системийн програм юм.

9. 9
Үйлдлийн систем - 5
• ҮС-д хэрэглэгч нь командын хэлийг ашиглан командын
процессортой харьцаж буй арга замыг хэрэглэгчийн
интерфейс (user interface) гэдэг.
• Өнөөдөр ҮС-үүд:
Текст интерфейс (command line interface - CLI)
График интерфейс (graphical user interface - GUI)
гэсэн хоёр төрлийн хэрэглэгчийн интерфейсийг ашигладаг.
• CLI нь сонгодог (буюу уламжлалт) интерфейс бөгөөд хэрэглэгч
командын хэлний тодорхой командыг бичиж өгөөд Enter дарах
замаар командын процессортой “тулж” ажиллах хэлбэр юм.
Үүний тулд хэрэглэгч нь командын хэлийг мэддэг байх
шаардлагатай.
• Харин GUI нь хэрэглэгчид илүү тохиромжтой хэлбэр бөгөөд
зөвхөн хулганы тусламжтайгаар, график дүрслэл бүхий виртуал
орчинд хүссэн үйлдлээ хийж болдог. Ө.х. хэрэглэгч нь командын
хэлийг мэддэг байх шаардлагагүй.

10. 10
Үйлдлийн систем - 6
• Хэрэглэгчийн интерфейсийг
хэрэгжүүлж байдаг системийн
програмыг shell (хөтөч
програм) гэдэг. ҮС болгон
өөрийн гэсэн shell-үүдтэй
байна.
• Ж.нь WinXP системд:
Windows Explorer
Command Prompt
гэсэн стандарт shell-үүд бий.
• Windows Explorer бол график
интерфейсийг хэрэгжүүлэгч
shell (graphical shell) юм.
• Харин Command Prompt бол
текст интерфейсийг
хэрэгжүүлэгч shell (text shell)
юм.

11. 11
Үйлдлийн систем - 7
• Драйверууд (drivers) нь компьютерын
төхөөрөмжүүдийг удирдахад шаардлагатай
системийн програмууд юм. Ж.нь стандарт
дотоод төхөөрөмжүүдийн драйверууд BIOS
(Basic Input-Output System) буюу Оролт-
Гаралтын Үндсэн Системийг бүрдүүлдэг.
• PC-ийн ҮС нь голчлон хатуу дискэнд
хадгалагдах бөгөөд компьютерыг асаахад
тэндээс уншигдаж, RAM-д ачаалагддаг. Энэ
процессыг ҮС-ийг ачаалах (OS loading) гэж
нэрийднэ.

12. 12
Үйлдлийн систем - 8

13. 13
Файлын систем - 1
• Тогтмол санах байгууламжид байрласан, тодорхой
нэр бүхий цогц мэдээллийг файл (file) гэдэг. Файл нь
програм, тоон өгөгдөл, текст, кодлогдсон дүрс мэтийг
агуулж болно.
• Ерөнхий тохиолдолд тогтмол санах байгууламжид
асар олон тооны файл агуулагдаж таарна. Тэгвэл
хэрэглэгч нь энэ олон файл дундаас тухайн нэг
файлыг түргэн шуурхай олж, хялбар байдлаар
харьцдаг байх ёстой. Үүний тулд файлууд нь дискэн
дээр тодорхой нэг аргын дагуу, ө.х. тодорхой зохион
байгуулалттайгаар байрласан байна. Ийм аргыг
(зохион байгуулалтыг) нь файлын систем (file
system) гэдэг. Файлын систем нь:
– Файлуудыг яаж хадгалах
– Файлуудыг яаж нэрлэх
– Файлуудыг яаж төрөлжүүлж, ангилах
г.м. асуудлуудыг тодорхойлно.

14. 14
Файлын систем - 2
• ҮС болгон өөрийн гэсэн файлын системтэй. Тухайлбал Windows
бүлийн ҮС-үүд FAT16, FAT32, NTFS г.м. файлын системүүдийг
ашигладаг бол Linux бүлийн ҮС-үүд ext2, ext3, XFS г.м. файлын
системийг түгээмэл ашигладаг.
• Ихэнх файлын систем файлыг диск рүү хадгалахдаа хадгалах
“орон зайг” 0.5kb эсвэл 1, 2, 4 кb-ын урттай жижиг блокуудад
хуваагаад файлыг эдгээр блокуудаар тарааж байрлуулдаг
байна. Ийм блок хэсгийг сектор (sector) гэнэ. Ж.нь Windows XP
системд, секторын хэмжээ 4 kb байдаг.
• Файлын систем нь файлуудыг төрөл, зориулалтаар нь ангилж,
“каталогижуулах” ажлыг гүйцэтгэдэг. Дотроо файлууд агуулсан
ийм каталогийг фолдер (folder), директори (directory) г.м.-ээр
нэрлэдэг.
• Файлын систем нь файлыг ч, хавтсыг ч нэрлэдэг. Мөн файлыг ч,
хавтсыг ч устгаж, зөөж, хувилж, нэрийг нь өөрчилж болно.

15. 15
Файлын систем - 3
• “Каталогижуулах” хэлбэрээр
нь файл системийг:
– Хавтгай буюу шугаман (flat)
– Мод хэлбэрийн (Hierarchical)
г.м.-ээр ангилж болно.
• Хавтгай файл системд,
каталоги доторх каталоги гэж
байдаггүй. Бүх каталогиуд нэг
төвшинд, “зэрэгцэн” оршино.
• Мод хэлбэрийн файл системд,
каталоги дотор дахиад
каталоги байж болдог. Ж.нь
Windows-ын файл систем мод
хэлбэрийн бүтэцтэй.

16. 16
Утилитууд
• Утилитууд (utilities) бол туслах үүрэгтэй системийн програмууд.
Үйлдлийн системийн өргөтгөл маягаар эсвэл бие дааж ажиллана. Үүрэг
зорилгоор нь дараах байдлаар хуваана. Үүнд:
хяналт, шалгалт, оношилгооны програмууд: компьютерын
төхөөрөмжүүд зөв ажиллаж буй эсэхийг шалгах, ашиглалтын явцад гарч
байгаа алдааг илрүүлж, түүний шалтгаан, байрлалыг тогтоох
драйвер програмууд: оролт-гаралтын төхөөрөмжүүд, RAM гэх мэтийг
удирдах үйлдлийн системийн боломжийг нэмэгдүүлэх, компьютерт шинэ
төхөөрөмж залгах
архиваторууд буюу шахагч програмууд: дискэн дээрх мэдээллийг илүү
нягт болгох, хэд хэдэн файлыг нэг файл болгож архивлах буюу шахах
(WinZip, WinRar, 7zip г.м.)
антивирусын програмууд: компьютерын вирусээр халдварлахаас
сэргийлэх, халдварласан тохиолдолд гарсан үр дагаварыг арилгах (Norton
Antivirus, McAffee, Nod32, Kaspersky AntiVirus г.м.)
дискийн орон зайг хянаж, сайжруулах програмууд
мэдээллийг сэргээх, форматлах, хамгаалах програмууд
холболтын (коммуникацийн) програмууд: компьютеруудын хооронд
мэдээлэл солилцох үйл ажилагааг зохион байгуулах
санах ойтой ажиллах програмууд: шуурхай санах ойг илүү үр дүнтэй, уян
хатан ашиглах боломжийг өгөх
CD бичлэг хийх програмууд: Nero Express, Easy CD Creator
г.м. болно.

17. 17
Windows бүлийн ҮС-үүд - 1
• ПХ-ийн Microsoft компанийн
бүтээгдэхүүн Windows бүлийн ҮС-үүд нь
PC-д хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг.
• Windows (“цонхнууд” гэсэн англи үг)
системийн гол онцлог бол GUI
ашигласан явдал юм.
• Ингэснээр зөвхөн текст интерфейс
ашигладаг байсан хэрэглэгчийн
хөдөлмөрийг хөнгөвчилсөн том дэвшил
болсон юм.

18. 18
Windows бүлийн ҮС-үүд - 2
• Энэ системийн зарим
хувилбаруудыг товч дурдъя.
• Windows NT (NT-New Technology)
бол персонал компьютерын бүх
боломжийг ашигладаг, 32 битийн ҮС.
NTFS файлын системийг ашигладаг.
• Сүлжээнд болон олон хэрэглэгч
хувааж ажиллахад зохицсон.
Нууцлал, өгөгдлийн хамгаалал
зэргийг өндөр төвшинд хийнэ.
Дотоод сүлжээнд ажиллаж буй
хэрэглэгчдэд тун тохиромжтой ҮС
юм.

19. 19
Windows бүлийн ҮС-үүд - 4
• Windows 95 бол график интерфейс,
сүлжээний нэмэлт боломжуудтай, 32 битийн
ҮС юм. FAT32 файлын системийг ашигладаг.
• Тусдаа програмуудын хооронд мэдээллийг үр
дүнтэй дамжуулдаг, текст, график, аудио
болон видео мэдээллийг боловсруулах,
мультимедиа зэрэг өргөн боломжийг олгодог
интегралчлагдсан орчин. Хэрэглэгчийг
сүлжээнд ажиллах боломжоор хангасан.
• 486 юм уу Pentium төрлийн
микропроцессортой, 32-128 Mb багтаамжтай
RAM бүхий компьютерт ажиллахаар
зориулагдсан.

20. 20
Windows бүлийн ҮС-үүд - 5
• Windows 98 үйлдлийн систем нь Web
хуудас үзүүлэх зориулалттай Internet
Explorer програмыг бүрдэлдээ
агуулсан байдгаараа өмнөх хувилбар
Win95-аас ялгаатай. Түүнээс гадна
компьютерын тоног төхөөрөмжүүдтэй
зохицох байдал нь нэмэгдсэн.
• FAT32 файлын системийг ашигладаг.

21. 21
Windows бүлийн ҮС-үүд - 6
• Windows 2000 бол хэрэглэх
хүрээ тун өргөн ҮС. Зөөврийн
компьютерээс серверийн
компьютер хүртэлх олон төрлийн
машинд ашиглагдана.
Интернетийн сүлжээнд
худалдааны үйл ажиллагаа
явуулахад хамгийн тохиромжтой.
Интернетэд ажиллах Win98-ийн
хялбар тохиромжтой байдал
болон WinNT-ийн найдвартай
байдал, хамгаалалт зэргийг
нэгтгэсэн ҮС.
• NTFS файлын системийг
ашигладаг.

22. 22
Windows бүлийн ҮС-үүд - 7
• Windows ME (ME-Millenium
Edition) бол яг үнэндээ бие даасан
ҮС биш бөгөөд харин Win98-ын
олон талаар сайжруулсан
хувилбар юм. Гадна төрхийн
хувьд Win98-аас онц ялгаагүй.
Хэд хэдэн шинэ нэмэлтүүдийг
Win2000-аас авсан. Win98-тай
харьцуулбал түүн дээр ажиллах
хурд, мөн найдвартай байдал нь
нэмэгдсэн байна.
• FAT32 файлын системийг
ашигладаг.

23. 23
Windows бүлийн ҮС-үүд - 8
• Windows XP бол өнөөгийн байдлаар Win бүлээс
хамгийн түгээмэл хэрэглэгдэж байгаа ҮС.
• NTFS файлын системийг ашигладаг.
• Зориулалтын хувьд хэрэглэгчийн ба серверийн
(Windows XP Server) гэж ангилагдана.
• Хэрэглэгч хандалттай XP нь:
XP Home буюу гэрийн
XP Professional буюу мэргэжлийн
зориулалттай
гэсэн 2 хувилбартай.
• XP Home нь Win98 болон WinME системүүдийн
залгамжлагч бол XP Professional-ыг WinNT
Workstation болон Win2000 Professional
системүүдийн залгамжлагч гэж үздэг.
• Хооронд нь харьцуулах юм бол Pro хувилбар нь
Home хувилбараас мэдээж олон талаар давуу
(илүү өргөн боломжтой).
• WinXP Server хувилбар нь WinNT Server ба
Win2000 Server-ийн залгамжлагч юм.

24. 24
Windows бүлийн ҮС-үүд - 9
• XP Home ба XP Pro системүүд нь дараах үндсэн
үзүүлэлтүүдийг хангасан компьютер дээр ажиллах
боломжтой. Үүнд:
минимум 233 Mhz, дунджаар 300 Mhz буюу түүнээс их
давтамжтай процессор (Intel-ийн Pentium, Celeron юм уу
AMD-ийн Athlon, Duron г.м.)
минимум 64 Mb, дунджаар 128 Mb буюу түүнээс их багтаамж
бүхий RAM-тай
хатуу диск дээр 1.5 Gb сул зай байх ёстой
SVGA төрлийн монитор, видеокардтай байх
CD-ROM буюу DVD-ROM-той байх
гар, хулгана ба бусад тохирох төхөөрөмжтэй байх.
• Үнэн хэрэгтээ дээрх үзүүлэлтүүд бол зөвхөн XP-г
ачаалахад шаардагдах шаардлагууд бөгөөд
системийг бүрэн ажиллуулж, ашиглахад хангалтгүй
юм. Ж.нь RAM-ын хэмжээ дор хаяж 256 Mb байх
хэрэгтэй.

25. 25
Windows Vista - 1
• Одоогийн байдлаар хамгийн сүүлд гараад
байгаа PC-д зориулсан (client version)
Windows бүлийн ҮС. 2006-11 сараас эхлэн
туршигдаж, 2007-1-30-наас худалдаанд
гарсан.
• Албан ёсоор бол Windows Vista нь
Windows XP-ийн дараагийн хувилбар юм.
Анх 2005 онд Microsoft компани Windows
XP-ийн дараагийн хувилбарыг
боловсруулж байгаагаа зарласан байна.
Анхандаа энэ хувилбарыг Windows
Longhorn хэмээн нэрлэж байсан ч сүүлдээ
Windows Vista хэмээн нэрлэх болжээ.
• Vista-г боловсруулахдаа Microsoft-ын
тавьсан үндсэн зорилго бол Windows
бүлийн ҮС-ийн хамгаалалт, аюулгүй
байдлыг сайжруулах явдал байв. Үүний
улмаас Vista ҮС гарахын тулд 5 жил орчим
хугацаа зарцуулагдсан байна. Програм
хангамжийн хөгжлийн үе шатаар авч үзвэл
энэ нь тун урт хугацаа юм (Windows XP:
2001 он, Windows Vista: 2006 он).
• NTFS файлын системийг ашигладаг.

26. 26
Windows Vista - 2
• Windows Vista нь зах зээлд:
Windows Vista Starter
Windows Vista Home Basic
Windows Vista Home Premium
Windows Vista Ultimate
Windows Vista Business
Windows Vista Enterprise
гэсэн үндсэн 6 хувилбараар гарсан.
• Эдгээр хувилбарууд нь дараах үндсэн техник үзүүлэлт буюу
System Requirements-ийг хангасан персонал компьютер дээр
ажиллах боломжтой:
CPU: 800Mhz-ээс багагүй байх
RAM: 512Mb-аас багагүй байх
Видео кард: DirectX 9 буюу түүнээс дээш технологийг дэмждэг байх
Видео RAM: 64 Mb-аас багагүй байх
Хард дискний багтаамж: 20Gb-аас багагүй байх
Систем дискний сул зай: 15Gb
CD-ROM/DVD-ROM – той байх

27. 27
Windows 7 ба Windows Server
2008
• 2009 оны 10 сард Vista-гийн дараагийн
хувилбар болох Windows 7 худалдаанд
гарна гэж төлөвлөж байгаа.
• Windows Server 2008 гэсэн хувилбар
бас худалдаанд бий. Энэ нь серверт
зориулсан хувилбар юм. Windows Vista
бол жирийн хэрэглэгчид зориулсан ҮС
юм.

28. 28
Хэрэглээний програм - 1
• Хэрэглээний програмууд нь хэрэглэгчийн тавьсан бодлого, ажлыг
биелүүлэхэд зориулагдсан.
• Хэрэглээний програм бол тодорхой нэг салбарт хамаарах асуудлыг шийдвэрлэх
үүрэгтэй програм юм. Ж.нь, ямар нэг байгууллагын санхүүгийн үйл ажиллагааг
компьютерээр хянах шаардлага гарвал харгалзах хэрэглээний програм нь
нягтлан бодох бүртгэлийн програм байх болно.
• Заримдаа, тухайлбал баримт боловсруулах, хэвлэх г.м. тохиолдолд
хэрэглээний програм универсал шинж чанартай байж болно.
• Хэрэглээний програм нь дангаараа бие дааж, эсвэл өөр бусад програмын
бүрэлдэхүүнд орж ашиглагдаж болно.
• Хэрэглээний програм хангамжийг гүйцэтгэх ажлаар нь:
текст боловсруулагч (word processor)
электрон хүснэгт (spreadsheet)
эх бэлтгэгч
мэдээллийн баазтай ажиллагч (database)
график редакторууд
компьютер графикийн (computer graphics)
математик тооцооны (scientific or mathematics)
веб дизайны (web building)
Интернетийн (internet)
сүлжээний (network)
г.м.-ээр ангилж болно.

29. 29
Хэрэглээний програм - 2
• Харин зориулалтаар нь өөрөөр хэлбэл хэрэглэгдэх
салбараар:
– Сургалтын (education)
– Тусгай зориулалтын (special-purpose)
– эрдэм шинжилгээний (scientific)
– Санхүүгийн (financial or accounting)
– Офисын (office)
– Хэвлэлийн (publishing)
– тоглоомын (game)
г.м.-ээр ангилж болно.
• Манайд түгээмэл хэрэглэгддэг Word, Excel зэрэг
програмууд нь офисын гэсэн ангилалд хамаарах
бөгөөд Powerpoint, Access г.м. бусад програмуудын
хамтаар Microsoft Office хэмээх багцын (package)
бүрдэлд ордог.

30. 30
Судлах програмууд
• Бид МТМС хичээлээр хэд хэдэн
хэрэглээний програмтай танилцаж,
тэдгээр дээр ажиллах анхны
мэдэгдэхүүнийг олж авах болно.
• Гэхдээ, хэрэглээний програм гэхээр
Word, Excel гэж бүү ойлгоорой. Бидний
танилцах хэрэглээний програмууд бол
эрдэм шижилгээний текст боловсруулах
зориулттай Latex систем, математик
тооцоо хийх зориулалттай Mathcad,
Mathematica гэсэн програмууд юм.

31. 31
Төгсөв