Lezing van Steven Hoornaert op de zevende Landschapscontactdag

2. 1. ATLAS
2. BIOGRAFIE
3. VERBEELDING

3. 1. ATLAS
Cartografie:
Bieke Cattoor - Tom Louwette - Karin Thomsen

4. MACRO
• Water
• Bodem
• Militair
• Bestuurlijk
• Steenwegen
• Spoorwegen
• Snelwegen

7. 1850

8. 1880

9. 1910

10. 1940

11. 1960

12. 1980

13. 1990

14. 2005

15. 2. BIOGRAFIE
Auteurs:
Bieke Cattoor - Greet De Block - Bruno De Meulder
Brecht Dewaele - Janina Gosseye - Hilde Heynen
Steven Hoornaert - Nele Plevoets - Michael Ryckewaert
Yves Segers - Peter Stabel - Katrien Theunis
Maarten Van Acker - Lieve Vanderstraeten
Karina Van Herck - Dominique Vanneste

16. Het natuurlijk landschap van ijstijd tot heden

17. De Grote Ontginningen en het ontstaan van dorpen

18. Het netwerk van steden en de buitenpoorterij

19. De steenwegen en het axioma van de quaede gatten

20. De alomtegenwoordigheid van katholieke werken

21. Het spoor en de ontsluiting van stad en platteland

22. Het vlas en de industrialisatie van de Leievallei

23. Kleikoppen, zandputten en de relicten in het landschap

24. Nieuwe woonwijken en de verstedelijking
van het platteland

25. Snelwegen, industrieparken en de naoorlogse
economische ontwikkeling

26. De wonderbaarlijke vermenigvuldiging van
vrijetijdsinfrastructuur

27. Meer info:
www.leiedal.be/boek
Bestellen via mail:
info@leiedal.be

28. Het vlas en de industrialisatie van de
Leievallei
Tekst: Yves Segers & Brecht Dewaele

29. Korte geschiedenis
• eerste vlasactiviteiten in Leiestreek reeds vanaf 14e eeuw
– vlas als basis voor linnennijverheid
– vlas was heel lang slechts een neventeelt; één van de vele gewassen; een
seizoensgebonden en familiale landbouwactiviteit
• in 18e eeuw groeide vlas uit tot belangrijkste nijverheidsgewas (proto-industrialisatie)
• Succes van Leiestreek te wijten aan: verminderde katoeninvoer, sterke militaire vraag
naar textiel, expansie linnennijverheid & het wegvallen van grensbarrières tussen
1794 en 1815

30. Korte geschiedenis
• tussen 1815 en 1850: terugval van vlasindustrie (o.a. door Noordfranse concurrentie &
gebrek aan mechanisering)
• vanaf 1850 nieuwe bloeiperiode van vlasindustrie dankzij:
– sterke demografische groei
– nieuwe consumptiepatronen
– katoencrisis
– nieuwe stimulansen door mechanisering en industrialisering van vlasnijverheid
– aanwezigheid van goedkope werkkrachten
– vlas van uitzonderlijke kwaliteit dankzij het roten in de Leie (Golden River)

31. Verstedelijking en demografische impact
• Verbod op roten in de Leie wordt opgeheven in 1820 (tot 1940)
à sterk concurrentievoordeel voor vlasnijverheid in de Leiestreek
• Gevolg: grote tewerkstellingskansen en sterke demografische groei in Leiestreek
(dubbel zo groot dan andere regio’s)
1850 1960

32. Drie vlaszones
A. Leievallei stroomopwaarts van Kortrijk (Marke, Bissegem, Wevelgem, Lauwe, Menen, Wervik):
eerste groei door grensligging (relatie met Noordfranse industrie)
B. Leievallei stroomafwaarts van Kortrijk (Kuurne, Harelbeke, deelgemeenten Waregem):
verschuiving naar deze oostelijke zone tijdens WOI
C. Mandel- en Heulebeekvallei: na 1930 werd roten in warm water veralgemeend; roten in Leie
was niet meer noodzakelijk à nog grotere geografische spreiding

33. Drie vlaszones
Deze geografische spreiding van vlasnijverheid bevorderde de commerciële structuur van de
vlasregio met:
• productiecentra verspreid over ruime regio
• handelsfunctie op bepaalde knooppunten (Wevelgem, Kuurne, Desselgem, Ingelmunster)
• en met Kortrijk als centraal dienstenknooppunt: (buitenlandse) verzendhuizen, vlasbeurs, tal
van toeleveringsbedrijven en als centraal transportknooppunt
• Kortrijk groeide uit tot een sterk uitgeruste regionale stad

34. Industrialisatie van het Leielandschap
• historische Leie: kronkelend met vele meanders
• vanaf 1820 (verbod op roten in Leie opgeheven) bepaalden de vele roothekkens in het
water het landschapsbeeld + meersen vol met vlaskappelletjes om vlas te drogen & bleken
• roothekkens hinderlijk voor scheepvaart à maatregelen om twee functies te combineren:
vanaf 1880 centrale zone exclusief voorbehouden voor scheepvaart + aanleg jaagpaden
• tegen einde 19e eeuw begon proces van rechttrekken van de Leie (schepen tot 1350 ton)

35. Industrialisatie van het Leielandschap
Vanaf jaren 1930: modernisering en industrialisering van de vlasnijverheid:
• steeds meer warmwaterroterijen werden gebouwd in de Leiemeersen
• Door verbod van roten in Leie in 1942 werd het roten in warmwaterrootputten algemeen

36. Industrialisatie van het Leielandschap
Vanaf jaren 1930: modernisering en industrialisering van de vlasnijverheid:
• steeds meer warmwaterroterijen werden gebouwd in de Leiemeersen
• Door verbod van roten in Leie in 1942 werd het roten in warmwaterrootputten algemeen
• Nu nog circa 60-tal roterijen bewaard gebleven (vb. Bissegem, Bavikhove)

37. Industrialisatie van het Leielandschap
Tot 1880 was vlasbewerking nog handenarbeid.
Zoektocht naar nieuwe energiebronnen:
• voorbeeld vlaszwingelmolen Preetjesmolen in Heule
• Vanaf einde 19e eeuw: stoommachine
• na WO I: zwingelturbines
• Vlasbedrijven werden echte ‘fabriekjes’, vaak nog aan rand van het dorp, maar in buurt van
andere vlasfuncties: vlasmarkt, botenkopers en voermannen

38. Commerciële netwerk
• vanaf 1880 veel kopers en verzenders vanuit Groot-Brittanië
• beroep van botenkoper: vlasaanbod op meer centrale punten samenbrengen en
beschikbaar maken voor de verzenders
• ontstaan van botenkamers en vlasmarkten: Wevelgem, Kuurne, Desselgem en
Ingelmunster

39. Infrastructuurontwikkeling als impuls
• verbetering van bestaande wegeninfrastructuur, maar vooral nieuw spoorwegennetwerk
• essentieel voor internationale oriëntatie van de vlassector
• vlassector lobbyde voor meer spoorinfrastructuur en stations (verklaring dichte
spoornetwerk in de regio)

40. Impact op lokale economie
• Grote economische impact door verwerking en productie van vlasvezel: roten, drogen
en bleken, brakelen, zwingelen…
• Vlas kwam uit eigen streek, eigen land, maar ook uit verre buitenland
• Aanvoer van buitenlands vlas en afvoer van verwerkt vlaslinnen vooral mogelijk dankzij
het spoorwegennetwerk
• Vlasnijverheid in regio Kortrijk: deel van een geglobaliserende sector met Kortrijk als
commerciële draaischijf
• In 1856 circa 46% van Belgische vlasnijverheid uit arrondissement Kortrijk; tegen 1947
circa 98% uit Leiestreek

41. Reconversie: continuïteit en verandering
• vanaf 1955: sterke crisis
• sommige vlassers waren vooruitziend en gaven er eind jaren 1950 de brui aan
• ze herinvesteerden hun financiële middelen in andere economische (afgeleide) sectoren
Vlasnijverheid maakte zelf overgang van een agrarische economie naar een industriële
economie en diende als bakermat voor de vernieuwde industrie van de streek:
• combinatie van gezonde portie boerenverstand en een echte ondernemersmentaliteit
• dankzij internationale dimensie van vlasnijverheid: een breed zakennetwerk
• bovendien sterk op zelfstandig en familiale basis : KMO-structuur en endogene
ontwikkeling

42. Synthese
De regio Kortrijk ontwikkelde zich tussen 1850 en 1960 tot een van de belangrijkste
Europese productiecentra van de vlasvezel. Wat begon als een familiale en
seizoengebonden arbeid groeide uit tot een gespecialiseerd en gemechaniseerd
industrieel totaalsysteem. Teelt, verwerking, opslag, verkoop en transport waren optimaal
op elkaar afgestemd.
De vlasindustrie was een belangrijke factor in de verstedelijking van de tot dan toe
overwegend rurale regio. Vandaag is de vlasindustrie quasi volledig verdwenen in het
landschap, maar de lokaal georiënteerde bedrijvigheid en de inschakeling van de regio in
internationale handelsnetwerken legden de basis voor de industriële reconversie van de
regio Kortrijk in de 20e eeuw.

43. 3. VERBEELDING
Fotografie: Marie-Françoise Plissart
Tekst: Bruno De Meulder

51. Meer info:
www.leiedal.be/boek
Bestellen via mail:
info@leiedal.be