Lezing door Marika Ceunen bij de meet-IN van 19/12/2013

1. De stedelijke
ontwikkeling van
Leuven tijdens de
middeleeuwen

2. 1. Ontstaan en groei van Leuven (9de 12de eeuw)
2. Een stad in volle bloei (13de eeuw)
3. Een stad op retour (14de -16de eeuw)
4.Herstel van de stad (17-18de eeuw)

3. e-eeuwse
Eerste kern: 9
Karolingische versterking (vetus
castellum) op eiland in Dijle
(Groot Begijnhof)
=> groei van agglomeratie ‘Ten Hove’

5. e-eeuw: enkel domaniaal
Tot einde 10
centrum door de economisch
ongunstige situatie van Brabant

7. Latere kern: Lambert I met de
Baard († 1015) => verschuiving
residentie naar noorden (korter bij
andere kern waar kapel van SintPieter stond) : ‘s Hertogeneiland
(O.L.Vrouw ter Predikherenkerk)

9. de eeuw:
helft 12
eerste
van
domaniaal naar stedelijk
centrum

11. Economisch vlak:
1) Leuvens marktprivilegie (1150)
2) vorstelijke vis-,vlees-, graan- en
lakenhallen en de wolwaag
3) oprichting van
handelshuizen, winkels en
werkplaatsen
4) handelstrafiek op de Dijle

12. Godsdienstig vlak:
1) Benedictijnenabdij van Vlierbeek (1125)
2) Premonstratenzerabdij te Park (1120/1125)
3) abdij van Sint-Geertrui (1208)
4) nieuwe kapellen
=> geven ontstaan aan nieuwe
woonkernen

13. Sint- Geertrui
Sint-Jacob
Sint- Michiel
Sint-Kwinten

14. Juridisch vlak:
1) leges lovaniensis
2) schepenbank
3) ringmuur (1156-1161)

19. de eeuw:
Einde 12
stadsterritorium binnen
stadsmuur volledig bewoond

21. Behuizing gegroepeerd rond
grote verkeersaders van
spontaan radiaal-concentrisch
plan

22. Mechelsestraat
Diestsestraat
Brusselsestraat
Parijsstraat
Vaartstraat
Tiensestraat
Naamsestraat

23. Maar:
geen aaneengesloten bebouwing
begrip rooilijnen onbestaande
landelijk uitzicht

24. Buiten stadsmuur bevolking:
langs grote handelswegen
in vroegere gehuchten Oppendorp, Ten Hove
en Biest

25. de
13
eeuw
sterke economische groei door
opbloei van de lakennijverheid
=> opkomst ambachtslieden
=> verdubbeling bevolking

28. Gevolg van bevolkingsaangroei:
5 zelfstandige parochies
vestiging van geestelijke orden
stichting van godsdienstige en caritatieve
instellingen en hospitalen

30. de
14
eeuw
- tijdelijke inzinking rond 1300
(sociale strijd, hongercrisis, sterfte)
12de eeuw
13de eeuw
1340
6.000
12.000
20.000

31. de
14
eeuw
vanaf 1341:
bouw van de tweede ringmuur

33. Mechelsepoort
Aarschotsepoort
Verloren Kost
Diestsepoort
Brusselsepoort
Tervuursepoort
Tiensepoort
Kleine spui
Grote Spui
Parkpoort
Naamsepoort

34. de eeuw: definitieve weg
Midden 14
terug:
- slechte verstandhouding met vorst
- verval lakennijverheid
- hoge financiële lasten
- strijd tussen ambachten en patriciaat

35. Nefast voor economie en
demografie
=> ontvolking
(1374: 16.000 inwoners)

36. 12de eeuw
13de eeuw
1340
1374
6.000
12.000
20.000
16.000

37. 15de eeuw
gekenmerkt door zowel herstelperiode als crisismomenten:
- oprichting van de universiteit
- overschakeling op luxenijverheid
-ontwikkeling van de hopbrouwerijen
=> herstel van de bevolking

38. 15de eeuw
nieuwe sociale samenstelling door
oprichting van universiteit
(ca 1.000 studenten rond 1475)
stagnatie van de stadsontwikkeling

39. 12de eeuw
13de eeuw
1340
1374
1425
6.000
12.000
20.000
16.000
20.000

40. wel verbetering van fysionomie:
nieuwe fundaties
universitaire gebouwen
gotische realisaties

41. Aanleg Grote Markt

43. 16de eeuw
:
absoluut dieptepunt
slechte economische toestand
(stopzetting graanuitvoer, ondergang
wijnbouw, lakennijverheid, linnenindustrie)
graancrisis: armoede
 belegering van Maarten van Rossum
opstand tegen Spanje
 zware oorlogsuitgaven
 pestplaag van 1578 tot mei 1579

44. de
Einde 16
eeuw
Leuven: allure van een provinciestad
 verwoeste economie
 stilliggend universitair leven
 enorme stadsschuld
 platgebrand ommeland

45. 12de
eeuw
13de
eeuw
1340
1374
1425
1489
1526
1597
6.000
12.000
20.000
16.000
20.000
15.000
17.000
9.700

47. 17de eeuw

herstel in middelmatigheid:
- demografisch herstel (12.000 inwoners in 1631;
14.500 in 1680)
- nieuwe caritatieve (7) en godsdienstige (13)
instellingen
- 12 nieuwe universitaire instellingen
- bloeiende burgerlijke architectuur
- vestingstad

48. 12de
eeuw
13de
eeuw
1340
1374
1425
1489
1526
1597
1680
6.000
12.000
20.000
16.000
20.000
15.000
17.000
9.700
14.500

49. 18de eeuw
toename bevolking
1340
1374
1425
1489
1526
1597
1680
1755
1795
20.000
16.000
20.000
15.000
17.000
9.700
14.500
15.000
19.500

50. 18de eeuw
- vraag naar woongelegenheid stijgt
Bouw van achterhuizen
groeiende industrie
werkvolk: stijging armoede
- aanleg van steenwegennet

51. Mechelsesteenweg
Brusselsesteenweg
Aarschotsesesteenweg
Tiensesteenweg
Naamsesteenweg

52. 18de eeuw
Maar ook:
aanleg van de Vaart

53. De vaart
Voorbereiding door privé-personen &
steun van de Leuvense stadsmagistraat
(1720)
Tekening van plannen (1731)
1749: aanstelling van een
vaartcommissie
29/01/1750: octrooi van Maria-Theresia
09/02/1750: spadesteek door prins Karel
van Lorreinen

56. 18de eeuw
 nog altijd houten huizen
 vorstelijk eigendomsrecht over straten,
pleinen en waterlopen
openbare hygiëne = een ramp
 pachters van de modderkar
 verbod op loslopende ganzen
sluiting van steegjes

57. Leuvense
middeleeuwse
straten en pleinen

58. NAAMSESTRAAT
Prepositistrate
Proefstrate
Proeffstrate
Proestrate
: straat van Grote Markt tot aan 1e ringmuur
(Van Dale college)

59. NAAMSESTRAAT
verwijzing naar de proosten van de
Sint-Pieterskerk
straat vanaf 1e ringmuur tot 2de
ringmuur: Sint-Quintensstrate
Vanaf 17de eeuw: Heversche straat

60. NAAMSESTRAAT
Belangrijke gebouwen:
•Lakenhalle (12de eeuw)
•Heilige Geest-college (1445)
•Sint-Annacollege (1553)
•Premonstreitcollege (1571)
•Koningscollege
•Atrechtcollege
•Van Dale college

61. DIESTSESTRAAT
Oppendorpstrate
Dorpstrate (vanaf 14de eeuw)
leidde naar gehucht Oppendorp (kruising
huidige Vital Decosterstraat)

62. DIESTSESTRAAT
Gemengd handels- en residentieel karakter:
• ambachtshuizen
• herbergen en gastoven
• brouwerijen (De Ketel, De Candelaer,
de Gulden Leeuw)
• voorname woningen
• kloosters : oa Witte Vrouwen, SintGenovagasthuis

63. BRUSSELSESTRAAT
Steenstraat
Bieststraat
Wijngaardstraat
verbinden de Grote Markt met de Mechelsevest
Romeinse heirbaan Keulen-Brugge

64. BRUSSELSESTRAAT
Steenstraat: Grote Markt tot Handbooghof
? eerste gekasseide weg of straat met veel stenen
huizen
Bieststraat: Handbooghof tot Blauwen Hoek
genoemd naar gehucht Ter Biest
Wijngaardstraat: Blauwen Hoek tot Wijngaardpoort
gelegen tussen de wijngaarden

65. BRUSSELSESTRAAT
kloosters: Sint-Elisabethgasthuis, SintLaureinsgasthuis
brouwerijen: 16

66. TIENSESTRAAT
Hoelstrate
Plathea Sancti Michaelis
Huijlstrate
verwijst naar de oorspronkelijke vorm van de weg:
een holle weg die vanuit het stadscentrum omhoog
ging naar de stadspoort

67. TIENSESTRAAT
Aanvankelijk twee delen:
1. Tot aan de stadspoort in stadsomwalling:
handelsstraat et universitaire colleges,
kerken en kloosters
2. Vanaf stadsomwalling: zeer landelijk en
slechts sporadisch bewoond

69. MECHELSESTRAAT
Juxta atrium sancti petri
Schipstrate/Navalistrata
Borghstrate/Borchtstrate
aaneensluiting van 3 oude wegdelen, leidend
van de Grote Markt naar Keizersberg

70. MECHELSESTRAAT
Juxta atrium Sancti Petri / ligging aen die
kerckhof: gedeelte van de Grote Markt tot
Zeven Hoeken
Schipstraat / Navalistrata: van Zeven
Hoeken naar haven aan de Dijle
Borghstraat / Borchtstraat: van haven naar
burcht op Keizersberg

71. MECHELSESTRAAT
woonconcentratie van handelaars en
ambachtslieden:
vlees- en visverkopers in de omgeving
van de Grote Markt en Vismarkt
brouwerijen

72. MECHELSESTRAAT
Verschillende bruggen:
1.
2.
3.
4.
Schipbrug/Visbrug
Bogaardenbrug
Gruwelsbrug
Voerbrug

74. VAARTSTRAAT
Koestraat
Vaccarum strata
Ulakestraat
Doolaegestraat
leidde naar de gemene weideplaatsen
Loevennebeemde tussen oude Dijle en Leibeek

75. VAARTSTRAAT
Koestraat: van Diestsestraat tot aan
Viermolens
Ulake of Doolaegestraet: van
Kardinaalstraat tot Vaart
In hoofdzaak residentiële buurt met
burgers- en herenhuizen van
ambachtslieden, hoogleraren, patrici
ërs en aristocraten

76. PARIJSSTRAAT
Legestraat/Ledichstrate/Ledichheitstrate/Ocialistrata
Parijsstraat
Eertijds opgesplitst in twee gedeelten; grens tussen
beide gedeelten blijft vaag

77. PARIJSSTRAAT
Verklaring Parijsstraat :
1. Verwijzing naar Franse hoofdstad
2. Verwijzing naar geslacht Van Parijs
3. Verwijzing naar nabijgelegen
groentenmarkt: parijs is dialect van prei
Verklaring Legestraat:
1. Verwijst naar positie tegenover Naamsestraat
2. Verwijzing naar Otium: ledige plaats