Useful for class 8

2. • हवेचे अस्तित्स्तित्व झाडाची हलणारी पाने, वारा यांतिून जाणवतिे.
हवा डोळ्यांना िदिसति नाही.

3. हवेतिील प्रमुख घटक

4. ऑक्सित्क्सजन
• ित्हरव्या वनस्पतिी प्रकाशसंश्लेषण िक्रियेति अस्तन्न तियार करतिाति तिेव्हा उप
उत्पादिन म्हणून ऑक्सित्क्सजन तियार होतिो आणित्ण हवेति सोडला जातिो. तिो
वातिावरणाति मुक्त अस्तवस्थेति आणढळतिो. तिो पाण्याति ित्वरघळलेल्या अस्तवस्थेति
अस्तसतिो. सवर्व सजीवांचे अस्तित्स्तित्व ऑक्सित्क्सजनवर अस्तवलंबून आणहे. ऑक्सित्क्सजन
प्रयोगशाळेतिही तियार करतिा येतिो.

5. ऑक्सित्क्सजन
संज्ञा 0 ,रेणुसूत 02 ,संयुजा 2
• भौतित्तिक गुणधर्मर्व
• रंगहीन गंधर्हीन चवहीन पाण्याति अस्तल्प
प्रमाणाति द्रवणीय
• रासायित्नक गुणधर्मर्व
• ऑक्सित्क्सजन इतिर मुलद्रव्यांशी सहजतिेने संयोग पावतिो.
या िक्रियेति मुलद्रव्याची ऑक्सक्साईड तियार होतिाति. या िक्रियेला
ऑक्सित्क्सित्डकरण म्हणतिाति.
• ऑक्सित्क्सजन स्वति: जळति नाही परंतिु ज्वलनास मदिति करतिो.

6. ऑक्सिजनक्सिजनचे उपयोग
• सिजीवांना श्वसिनासिाठी (रुग्णाला श्वासि घेणे त्रासिदायक होत असिल्यासि
ऑक्सिजनक्सिजनचा िजनसििलडर लावतात.)
• वेिल्डगसिाठी ऑक्सिजनक्सिअॅॅसिजनसििटिलीनची ज्योत वापरतात. वेिल्डगसिाठी आवश्यक
असिलेले उच्च तापमान या ज्योती मुळे िजनमळते.

7. नायट्रोजन
हवेत सिवार्वात जास्त प्रमाणात असिणारा घटिक.
हवेत मुक्त अवस्थेत आढळतो.
सिंज्ञा N रेणूसिूत्र N2 सिंयुजा 3

8. हवेतील मुक्त नायट्रोजन सिजीवांना जसिाच्या तसिा वापरता येत नाही
• त्यासिाठी त्याचे रुपांतर सिंयुगात होण्याची गरज असिते.
• मुक्त नायट्रोजनचे रुपांतर त्याच्या सिंयुगात होण्याच्या ियेक्रियेला नायट्रोजनचे
िजनस्थरीकरण म्हणतात.

10. नायट्रोजनचे उपयोग
• सिजीवांच्या वाढीसिाठी
• खतिजननिमतीसिाठी
• अमोिजननआ व नायिट्रक आम्ल िजननिमतीसिाठी
• उच्च तापमानाची तापमापी िजननिमती

11. • उष्णता साठवून ठेवण्याच्या क्षमतेमुळे वातावरणातील CO2 चे प्रमाण वाढल्यास
वातावरणाचे तापमान वाढते.
• सध्या वाहनांचा अतितवापर आणिण औद्योगिगिकरणातील रासायिनक प्रियाक्रियांमुळे
CO2 चे वातावरणातील प्रमाण वाढले आणहे. त्यामुळे जागिितक तापमानवाढीची
समस्या िनमार्माण झाली आणहे.
• पाण्यात अतल्प प्रमाणात िवरघळतोग.

12. काबनर्मानडाय ऑक्साईड CO2
वैशिशिष्टये
• िहरव्या वनस्पतींना प्रकाशिसंश्लेषणात अतन्न तयार करण्यासाठी उपयोगगि होगतोग.

13. पाण्याची वाफ (बनाष्प)
• वातावरणात पाण्याच्या
बनाष्पीभवनामुळे तयार होगणारी तसेच
श्वसन ियाक्रियेत सजीवांच्या शिरीराबनाहेर
पडणारी पाण्याची वाफ अतसते.
• जेथे वातावरणात बनाष्पाचे प्रमाण
अतिधिक अतसते तेथे हवा दमट अतसते.
उदा. समुद्रकियाकनारी
• जेथे वातावरणात बनाष्पाचे प्रमाण कमी
अतसते तेथील हवा कोगरडी अतसते. उदा.
समुद्रकियाकनाऱ्यापासून दूर अतसणारे प्रदेशि

14. िनिष्क्रिय वायू
• अतरगिॉन िवजेच्या बनल्बनमध्ये
• हेिलयम कमी तापमान िमळिवण्यासाठी
• िनऑन जािहरातींसाठी अतसलेल्या ियादव्यात

15. हवेचे प्रदूषण
• कारणे
• कारखान्यातील िवषारी वायू िनिमती
• वाहनांच्या वाढत्या संख्येमुळे इंधिनांच्या ज्वलनातून वातावरणात
सोगडले जाणारे िवषारी वायू
• इतर अतनेक िनिमती प्रियाक्रियांमध्ये वातावरणात सोगडले जाणारे
घातक पदाथर्मा . उदा. धिूळ , कोगळशिाचे कण, िशिसे ,
अतॅॅल्युिमिनयम, जस्त यांचे कण , आणम्ले , आणम्लारी इ.

16. प्रदुषणाचे दुष्परिरिणाम
• श्वसनाचे िविकारि
• आतड्याचा ककर्करिोग
• मूत्राशयातील िबिघाड
• उच्च रिक्तदाबि छातीत धडधडणे
• मानिसक िविकारि
• रिातांधळेपरणा

17. प्रदुषणाचे दुष्परिरिणाम
• जनाविरिांची दूध उत्परादनक्षमता घटणे
• विनस्परतींमधील पराने अकाली गळणे
• फळे न येणे

18. आम्लपरजर्कन्य
रिासायिनक परदाथनर्किनिमतीत अनेक िविषारिी विायू विाताविरिणात सोडले जातात.
त्यांच्या पराविसाच्या पराण्याशी संयोग होउन आम्ले तयारि होतात. पराविसाच्या
पराण्यात िविरिघळलेली ही आम्ले पराविसाबिरिोबिरिच आकाशातून खाली येतात.
असा पराविसास आम्लपरजर्कन्य म्हणतात. आम्लपरजर्कन्या मुळे परुतळे , इमारिती
यांची झीज होते.

19. प्रदूषण कमी करिण्यासाठी , थनांबिविण्यासाठी उपराय
• रिासायिनक परदाथनर्किनिमतीचे प्रमाण कमी करिणे
• रिासायिनक पराण्याविरि प्रियाक्रिया करून नंतरिच ते कारिखान्याबिाहेरि
सोडण्यासाठी कायदा
• सविर्क घातक रिसायने एकाच िठकाणी येणारि नाहीत याची काळजी घेणे
• औद्योिगक विसाहती शहरिाबिाहेरि उभारिणे
• कारिखान्याची धुरिाडी उंच बिांधणे
• विाहनांच्या इंिजनांचीविारिंविारि तपरासणी
• जंगलात विृक्षांची लागविड