ayurvedic medicine compilation on KBT.

1. Ksheerbala tail
Himanshu kumawat
PG 1st yr Scholar
Shalakya Tantra
1

2. Contents
2
Introduction
Reference
Synonyms
Preparation Reference
Ras panchaka
Preparation
Characteristics
OPD Procedures
Clinical usage
Ksheer Bala Tail 101
Contraindications
Market Products
Research Work
References

3. Introduction
 Ksheerabala taila is one of the most popular oil preparations in
ayurveda
 Recognized as a very effective remedy for vataja roga neurological
disorders such as facial paralysis, sciatica, hemiplegia, paraplegia and
other such conditions.
 The similar preparation has been mentioned by almost all ancient
ayurvedic texts but with different names.
3

4. Reference
 Charaka mentioned as Shatasahasra Paka BalaTaila ( chikitsha/ 29
vaatshonit chikitsha)
 Sushruta mentioned as Shata Paka BalaTaila ( chikitsha/ 5 mahavaat
vyadhi)
 Ashtanga Hridaya mentioned as Shata Paka-Sahasra Paka BalaTaila (
chikitsha/22 vaatshonit chikitsha)
 Shashra yoga mentioned as ksheer bala tail (tail varg) 4

5. Synonyms
 बला पर्ाार् - ओदनाहर्ा, खरर्ष्टिका, पीतपुटपी, बलाढ्र्ा,
भद्रौदनी, वाट्र्ा,वाट्र्ालका, ववनर्ा, शीतपाकी
5

6. Ksheer bala tail preparation
 Ksheer Bala tail (shashra yog /tail varg)
 “ बलामूलात्पंच पलं क्षीर वपटिं च र्ोजर्ेत्
क्षीरे चतुर्ुाणे तैलप्रस्थं मृद्ववष्ननना पचेत्
एतत् क्षीरबला तैल वाताशीतत ववनाशनम ्“
6
s.no. Content Matra
1 Bala mool 5 pal :1
2 Ksheer 20 pal :4
3 Tail 1 prastha :1

7.  Bala tail (shashra yoga/ tail prakaran)
बलातैलम् बलातकषार्े तु तैलस्र्ाथााढक
ं पचेत्। कल्क
ै माधुकमाष्जटठाचन्दनोत्पलपद्मक
ै ैः।।
सूक्ष्मेलावपप्पली क
ु टठत्वर्ेलार्रुवत्सक
ै ैः।। र्णेश्च जीवनीर्ाखर्ैैः क्षीराढकसमार्ुतम्।
एतन्मृद्वष्नननतन पक्तवा स्थापर्ेद्भाजने शुभे। सवावातववकारांश्च
सवाधात्वन्तराश्रितान्।।
तैलमेतत्प्रशमर्ेत् तिन्नाभ्रममव मारुतैः। बलातैलं नरेन्द्राणां भवेद्वातववनाशनम् ।।
7
s.
no.
content Matra
1 Bala kashaya 4 lt
2 Gokshira 2.56 lt
3 Murcchita tila taila 1.28 lt
4 Kalka dravya [yastimadhu, manjistha, candana, utpala, padmaka,
suksmaila, pippali, kustha, tvak, sthula ela, aguru, kutaja twak, jivaka,
risabhaka, kakoli, ksirakakoli, meda, mahameda, mudgaparni, masaparni,
jivanti, madhuka ]
15 gm each

8.  Susrut Samhita (chikitsha/5 mahavaat vyadhi chikitsha)
 ‘बलातैलं शतपाक
ं वेतत |’
 Charak Samhita (chikitsha/ 29 vaatshonit chikitsha)
 ‘बलाकषार्कल्काभर्ां तैलं क्षीरसमं पचेत्|
सहस्रं शतवारं वा वातासृनवातरोर्नुत्||११९||
रसार्नममदं िेटठममष्न्द्रर्ाणां प्रसादनम्|
जीवनं बृंहणं स्वर्ं शुक्रासृनदोषनाशनम ्||१२०||
इतत सहस्रपाक
ं शतपाक
ं वा बलातैलम्|’
8
s.no. Content Matra
1 Bala kwath Sam bhag
2 Bala kalka Sam bhag
3 Milk Sam bhag
4 Tail Sam bhag

9.  Asthang hridyum (chikitsha/ 22 vaatrakta chikitsha)
 ‘बलाकषार्कल्काभर्ां तैलं क्षीरंसमं पचेत् ।
संहस्रशतपाक
ं तद्वातास्रनवातरोर्नुत् ४५
रसार्नं मुखर्तमममष्न्द्रर्ाणां प्रसादनम् ।
जीवनं बृंहणं स्वर्ा शुक्रासृनदोषनाशनम्’ ॥ ४६ ॥
9
s. no. Contents matra
1 Bala kashay Sam matra
2 Kalka dravya Sam matra
3 Ksheer Sam matra
4 tail Sam matra

10. Ras panchaka
बला
Sida cordifolia linn.
रस मधुर
र्ुण ष्स्ननध र्ुरु वपष्छिल
वीर्ा शीत
ववपाक मधुर
प्रभाव परम् वातशामक,
अष्स्थसोवषर्ा नाशक
10

11. 11
ततल तैल
Sesamum orientale
रस कषार् मधुर ततक्त
किु
र्ुण ष्स्ननध र्ुरु
वीर्ा उटण
ववपाक किु
प्रभाव परम् वातशामक

12. क्षीर
Cow milk
रस मधुर
र्ुण ष्स्ननध
वीर्ा शीत
ववपाक मधुर
प्रभाव स्तन्र् पर्ो मतं, सवा
प्राणभृतां सात्मर्, पथ्र्ं
वातवपत्त ववकारणाम् 12

13. Preparation
13

14. Characteristics acc. To Acharyas
14
आचार्य चरक
[सहस्रपाक
ं शतपाक
ं वा
बलातैलम ् ]
वातासृनवातरोर्नुत ्
रसार्नममदं
िेटठममष्न्द्रर्ाणां प्रसादनम्
जीवनं
बृंहणं
स्वर्ं
शुक्रासृनदोषनाशनम ्
सहस्त्र र्ोग
[ बला तैल ]
सवावातववकारांश्च
सवाधात्वन्तराश्रितान्
तैलमेतत्प्रशमर्ेत्
बलातैलं नरेन्द्राणां
वातववनाशनम ्

15. 15
Procedures in our Shalakya Kriyakalpa w.s.r. to
Ksheer Bala Tail
Nasya Sneha Paan Annuvasana basti
Talam dharan Gargling Paada abhayanga
Shiropichu Basti
Shiro dhara Shiro basti
Abhayanga Matra basti

16.  अनुपान दुनध , उटण जल
 मात्रा 5-10 drops
16

17. Clinical Usages
 वातरक्त
 वातरोर्
 शुक्रदोष
 स्वरभेद
 काषार्
 आर्दात
 अतनद्रा
 पक्षाघात
 संश्रधर्तवात
17

18. Ksheer Bala Tail 101
 सहस्रपाक शतपाक वा बलातैलम् (अ. हृ./22 वातरक्त /45-46 )
 Indications are arthritis, sciatica, myalgia, spondylosis, spinal cord
injury, neuralgia, all types of RA, osteoarthritis, knee pain, meniscus
tear, repair of torn ligament, gout. [वात रोर्]
 Rejuvenation [रसार्न], nourishing in nature [बृहण] and improves
quality of voice [स्वर].
 Gynecological disorders associated with pain, irregular menses.
 पाद अभर्ंर् used for anxiety, panic attacks, depression, sleep
disorders, hypothyroidism, peripheral hypotonia, low muscle tone,
premature ejaculation.
18

19. Contraindication
 Cough & cold
 Person with high cholesterol & BP
 Allergic reaction
 Indigestion
 आमवात
 कफ़ज कोटठ रोर्
 आमज अवस्था कोटठ रोर्
19

20. Ksheer Bala Market products
20

21. Research work
21

22. 22

23. 23

24. 24