1. 1
Variasi bahasa merujuk kepada kepelbagaian bahasa yang ditentukan oleh faktor
teknikal bahasa, iaitu sebutan, kosa kata dan tatabahasa. Dialek merujuk kepada varian
daripada sesebuah bahasa mengikut pengguna. Dialek juga dikenali sebagai loghat, iaitu
jenis bahasa yang digunakan dalam percakapan di sesuatu atau bahagiam negeri yang
mempunyai pelat sebutan yang khas bagi daerah itu. Dialek juga berbeza daripada sebutan
umum yang digunakan di negara ini. Maka, dialek ialah kelainan bahasa yang berbeza dari
segi sebutan, kosa kata dan tatabahasa berbanding bahasa baku atau bahasa Melayu Standard.
Bahasa Melayu Standard pula merujuk kepada satu jenis bahasa yang menggambarkan
keseragaman dalam bentuk dan fungsi bahasa. Keseragaman dalam bentuk beerti bahawa
bahasa Melayu Standard telah dikodfikasikan baik dari segi ejaan, peristilahan mahupun
tatabahasa.
Dialek dipengaruhi oleh faktor geografi manakala bahasa Melayu Standard pula
dipengaruhi faktor sosial. Untuk tugasan ini, saya telah menganalisis persamaan dan
perbezaan antara Dialek Melayu Sarawak dengan Bahasa Melayu Standard dari segi sistem
bunyi, pembentukan kata, perbendaharaan kata dan pembentukan ayat. Perbezaan antara
dialek dengan bahasa Melayu Standard ialah dialek digunakan dalam urusan tidak formal,
tidak mematuhi peraturan tatabahasa, ada penutur asli, banyak menggunakan istilah daerah,
sebutan tidak tepat atau tidak ikut ejaan, guna unsur kependekan kata, berbentuk lisan dan
sistem sapaan berbeza. Manakala, bahasa Melayu Standard pula sering digunakan untuk
urusan rasmi, mematuhi peraturan tatabahasa, berbentuk formal, mempunyai pelbagai laras,
mengalami perancangan bahasa, tiada unsur singkatan, bahasa tersusun dan mempunyai
maksud yang jelas.
Sistem bunyi tergolong dalam bidang kajian fonologi yang merujuk kepada bunyi
yang penting dalam sesuatu bahasa yang diucapkan dalam atau melalui mulut manusia.
Dialek Melayu Sarawak dan Bahasa Melayu Standard mempunyai persamaan dan perbezaan

2. 2
dari segi sistem bunyi. Kajian dalam bidang ini dilakukan untuk kepentingan melambangkan
bunyi-bunyi bagi pengejaan berdasarkan susunan fonem-fonem sesuatu bahasa. Dialek
Melayu Sarawak mempunyai perkataan yang mempunyai ejaan yang sama, namun,
kebanyakan adalah berbeza antara satu sama lain. Perbezaan antara Dialek Melayu Sarawak
dari segi sistem bunyi berbanding bahasa Melayu Standard ialah pengguguran konsonan [g]
di akhir kata. Pada akhir kata semua sengauan yang mengikuti vokal [i], iaitu vokal yang
paling tinggi akan mengalami pengguguran konsanan [g]. Jenis asimilasi ini dapat
dibandingkan dengan patalisasi dalam bahasa lain. Pendek kata sengauan akhir disesuaikan
dengan vokal tinggi itu. Sengauan depan dalam dialek ini / ɲ / atau [ng] akan muncul sebagai
[-n] jika mengikuti [i]. Misalnya :
pusing - pusin kuning - kunin pening - penin
kambing - kambin cacing - cacin piring – pirin
tebing – tebin gasing – gasin daging – dagin
jeling – jelin jering – jerin
Selain itu, dalam bahasa Melayu Standard. Terdapat glotalisasi /ʔ / pada akhir kata
dan ini juga wujud dalam Dialek Melayu Sarawak. Perkataan yang berakhir dengan huruf
dengan [k] seperti pada kata emak, kakak, masak, adik, kelak juga terdapat dalam dialek
Melayu Sarawak. Maksudnya sistem bunyi tersebut tetap dikekalkan. Namun, dalam Dialek
Melayu Sarawak, /ʔ / atau [k] akan wujud pada akhir kata yang berakhir dengan vokal atau
merujuk kepada kesenyapan dalam Bahasa Melayu Standard. Antaranya ialah seperti berikut
:
mandi - mandiʔ layu - layuʔ lupa - lupaʔ
lama - lamaʔ bapa - bapaʔ isi - isiʔ

3. 3
nasi - nasiʔ pilu - piluʔ tuli - tuliʔ
Selain itu, terdapat perkataan dalam Dialek Melayu Sarawak yang wujud /ʔ / pada
akhir kata misalnya,
tetaʔ – ketawa gilaʔ – sangat kitaʔ – awak
aoʔ – ya kameʔ – saya ndaʔ – tidak
maoʔ – mahu siʔ – tidak jameʔ - pinjam
Dalam Dialek Melayu Sarawak, kewujudan konsonan [h] di depan kata akan disekat
atau digugurkan (kecuali dalam beberapa kata pinjaman). Ciri-ciri ini juga banyak terdapat
pada dialek lain yang ada di Malaysia. Antara contoh yang pengguguran konsanan [h] pada
awal kata ialah seperti berikut :
hitam – itam hujan – ujan hidup – idup
hisap –isap hutan – utan hari –ari
Selain itu, fonem /r/ dalam Bahasa Melayu Standard akan dibunyikan sebagai fonem
/Ɣ / dalam Dialek Melayu Sarawak, iaitu fonem ini terdapat pada lingkungan awal kata,
tengah kata dan akhir kata. Antara contoh di awal kata ialah seperti Ɣ umah, Ɣ ambut, Ɣ ata,
Ɣ ojak, Ɣ ingan, Ɣ ugi, Ɣ acun, Ɣ abun, Ɣ ebah, Ɣ ebus, Ɣ empah, Ɣ endam, Ɣ apat, Ɣ atus dan
Ɣ asa. Contoh kata yang mengandungi fonem /Ɣ / di tengah-tengahnya ialah geƔ ak, daƔ ah,
keƔ ak, goƔ eng, kaƔ i, peƔ ah dan kuƔ us. Manakala di akhir kata pula, fonem ini turut
wujud misalnya pada kata pagaƔ , ulaƔ dan besaƔ .

4. 4
Selain itu, terdapat kata dalam Dialek Melayu Sarawak yang menggugurkan konsonan
/k/ di akhir kata dan digantikan dengan konsonan /t/. Bunyi yang dihasilkan konsanan /k/
ialah letupan lelangit lembut manakala bunyi yang dihasilkan oleh konsonan /t/ pula ialah
letupan gusi tidak bersuara. Antara kata tersebut seperti di bawah :
balik – balit bilik – bilit naik – nait
baik – bait manik – manit terik – terit
tarik – tarit sisik – sisit
Dalam Bahasa Melayu Standard, terdapat diftong /ai/, /au/ dan /oi/. Diftong adalh
rentetan dua vokal yang dihasilkan dengan satu hembusa nafas sahaja dan mempunyai satu
puncak kelantangan. Dalam kata Dialek Melayu Sarawak, ada antara diftong tersebut kekal
dan ada yang berubah. Diftong dalam Bahasa Melayu Standard tidak kelihatan produktif
dalam Dialek Melayu Sarawak. Misalnya diftong /ai/, hanya segelintir kata yang
mengekalkan bunyi diftong tersebut seperti cukai, gulai dan keldai. Untuk menghasilkan
bunyi diftong ini, keadaan bibir agak terhampar, lidah mula-mula pada kedudukan depan
untuk membunyikan vokal /a/, seterusnya lidah secara cepat diluncurkan ke arah cara
membunyikan vokal depan tinggi /i/. Kebanyakan kata yang mengandungi diftong /ai/ pada
akhir kata Dialek Melayu Sarawak akan menjadi e-taling, /ə/. Antaranya ialah :
sungai - sungə dawai -dawə tupai - tupə
pantai - pantə kedai - kedə cerai - cerə
memakai - makə mencapai - nyapə punai - punə
rantai - rantə juntai - juntə bangkai - bangkə

5. 5
Untuk membunyikan diftong /au/, keadaan bibir daripada hampar kepada bundar.
Hujung lidah mula-mula pada kedudukan depan untuk memnbunyikan vokal depan rendah
/a/, seterusnya lidah secara cepat diluncurkan kea rah cara membunyikan vokal belakang
tinggi /u/ dengan lidah melengkung ke arah lelangit keras. Dalam Dialek Melayu Sarawak,
diftong /au/ akan dileburkan menjadi /o/. Antara perkataan yang mempunyai unsur tersebut
adalah seperti berikut :
mengigau – ngigo limau – limo panau – pano
tembakau – temako langau – lango kerbau – kerbo
Manakala, diftong /oi/ pula tetap tidak berubah dalam Dialek Melayu Sarawak. Untuk
membunyikan diftong ini, keadaan bibir daripada hampar ke bundar. Mula-mula depan lidah
pada kedudukan seperti membunyikan vokal separuh tinggi /o/ dan seterusnya lidah secara
cepat diluncurkan ke arah membunyikan vokal depan tinggi dengan lidah dinaikkan kea rah
lelangit keras, rendah sedikit daripada membunyikan vokal /i/. Antara perkataan yang masih
mengekalkan bunyi diftong ini adalah kaloi, amboi, koboi dan dodoi. Namun, terdapat
perkataan dalam Dialek Melayu Sarawak yang menggunakan unsur ini dalam sesetengah kata
seperti paloi yang bermaksud bodoh dan kosoi iaitu nama sejenis kuih.
Selain itu, keselarasan huruf vokal yang terdapat dalam Bahasa Melayu juga turut
berbeza dalam Dialek Melayu Sarawak. Keselarasan huruf vokal bermaksud keselarasan atau
kesesuaian dua huruf vokal yang membentuk dua suku kata pada kata dasar, iaitu pasangan
antara huruf vokal pada suku kata awal dan suku kata akhir tertutup. Antara pola keselarasan
huruf vokal dalam Bahasa Melayu Standard ialah a - a, a - i, a - u, e-pepet - a, e-pepet – i, e-
pepet – u, e-taling – a, e-taling - e-taling, e-taling – o, i – a, i – i, i – u, o – a, o – e-taling, o –

6. 6
o, u – a, u – i dan u – u. Namun dalam Dialek Melayu Sarawak, ada di antara keselarasan
huruf vokal ini ada yang dikekalkan dan ada yang tidak digunakan dan menggunakan
keselarasan vokal seperti berikut :
Keselarasan Huruf Contoh kata
vokal
e-pepet – o jemur – jemor jeruk – jerok jerung - jerong
a–o cangkul – cangkol jagung – jagong kampung - kampong
u–o duduk – dudok gunung – gunong kurung - kurong
a – e-taling dalih - daleh
e-pepet – e-taling jernih – jerneh
i-o bisul - bisol
Selain itu, antara aspek lain yang menjadi analisis dalam tugasan ini ialah aspek
pembentukan kata antara Dialek Melayu Sarawak dengan Bahasa Melayu Standard. Proses
pembentukan kata dalam sesuatu bahasa ialah proses penyusunan morfem menurut peraturan
sistem morfologi bahasa itu yang melibatkan proses perimbuhan, penggandaan dan juga
proses kata majmuk. Untuk analisis ini, saya telah memilih aspek imbuhan untuk
membezakan imbuhan Dialek Melayu Sarawak dengan Bahasa Melayu Standard. Proses
perimbuhan pula boleh dibahagikan kepada imbuhan awalan, imbuhan akhiran, imbuhan
sisipan dan imbuhan apitan. Antara imbuhan yang terdapat dalam Bahasa Melayu Standard
ialah ke-, pen-, pe-, per-, juru-, ber-, men-, mempeR-, mem-, meng-, di-, ber-...-an, ber-...-
kan, me-...-kan, mem-...-kan, men-...-kan, menge-...-kan, me-...-i, meng-...-i, memper-...-kan,
ke-...-an, per-...-an dan diper-...-an.

7. 7
Imbuhan awalan di- yang terdapat dalam Bahasa Melayu Standard berfungsi untuk
membentuk kata kerja dan makna imbuhan ini adalah pekerjaan yang telah selesai. Antaranya
dibuat, dimakan, dilukis, dipijak, dibasuh, dijaga, dipukul dan diminum. Semuanya
merupakan kata kerja yang telah selesai dan imbuhan ini adalah untuk kata kerja dalam ayat
pasif. Fungsi imbuhan ini turut dikekalkan dalam Dialek Melayu Sarawak. Contohnya,
dipolah (dibuat), dipijak, ditangga (ditengok), disuroh (disuruh), dianok (dimarah), dipake
(dipakai) dan sebagainya. Imbuhan apitan yang melibatkan imbuhan di- seperti di...i dan
di...kan pula tidak produktif dalam Dialek Melayu Sarawak kerana imbuhan di... juga turut
digunakan untuk mengantikan imbuhan tersebut. Misalnya dalam ayat ini, “ Nya dianok bapa
nya,” yang bermaksud “ Dia dimarahi oleh ayahnya.” Dalam Bahasa Melayu Standard,
kedua-dua apitan itu juga berfungsi untuk membentuk kata kerja pasif. Contohnya
penggunaan imbuhan apitan di...kan sebagai kata kerja pasif dalam ayat ini, “ Senjata itu
didekatkan oleh Leftenan Adnan dengan kawannya, Leftenen Hassan.”
Selain itu, imbuhan meN- dalam Bahasa Melayu Standard berfungsi sebagai kata
kerja aktif sama ada kata kerja transitif atau kata kerja tak transitif. Dalam buku Tatabahasa
Dewan Edisi Baharu, awalan meN- ini mempunyai empat kelainan, bergantung pada bunyi
huruf pertama kata dasar yang bercantum dengannya. Kelainan yang dimaksudkan itu ialah
me-, mem-, men- dan menge-. Men- menjadi me- apabila bergabung dengan kata dasar yang
bermula dengan huruf /m/, /n/, /ny/, /r/, /l/, /w/ dan /y/. Kata dasar Bahasa Melayu yang
bermula dengan bunyi huruf /k/, /s/, /p/ dan /t/ juga menerima awalan me- ini dalam kes huruf
pertama dalam kata dasar menjadi bentuk sengau yang sama daerah artikulasinya, iaitu /m/
bagi /p/, /n/ bagi /t/, /ng/ bagi /k/ dan /ny/ bagi /s/. Namun, dalam Dialek Melayu Sarawak,
imbuhan me- akan digugurkan tetapi kata tersebut tetap melambangkan kata kerja.
Contohnya seperti berikut :

8. 8
Menembak - nembak Menangis - nangis Menumis - numis
Memindah - mindah Menunggu - nunggu Meminang - minang
Menukar - nukar Menimbang - nimbang Menerang - nerang
Dalam imbuhan meng- dan meny- juga terdapat perbezaan dalam Dialek Melayu
Sarawak kerana imbuhan tersebut digugurkan /me/ di depan. Contohnya adalah seperti
berikut:
Menyuruh - nyuroh Menyokong - nyokong Menyambut - nyambut
Mengalah - ngalah Mengetam - ngetam Mengikis - ngikis
MeN- menjadi mem- pula apabila bergabung dengan perkataan yang bermula dengan
bunyi huruf /b/ serta perkataan serapan (pinjaman) yang bermula dengan bunyi /f/, /p/ dan
/v/, gugus konsonan yang bermula dengan bunyi /b/ dan /p/. Contohnya membeli, membaca,
membalas, membeli, mempopular, dan memproses. Imbuhan mem- juga akan digugurkan
dalam Dialek Melayu Sarawak seperti membaca menjadi maca dan membagi menjadi bagi.
Walau bagaimanapun, imbuhan mem- ini juga akan bertukar menjadi em- atau en- dalam
sesetengah kata dalam Dialek Melayu Sarawak, misalnya kata membalut akan menjadi
embalut, membawa akan menjadi embak, membasuh menjadi embasoh, membarut menjadi
embarut dan membaham menjadi engigit. Imbuhan ber- pula tidak digugurkan tetapi
dipendekkan menjadi be- seperti di bawah :
Berdebar - bedebar Berdayung - bedayong Berbungkus - bungkus
Berlumba - belombak Bertunang – betunang Bertumbuk - betumbok

9. 9
Analisis yang seterusnya ialah mengenai aspek perbendaharaan kata. Perbendaharaan
kata boleh ditakrifkan sebagai perkataan yang dikenali dan digunakan oleh golongan
tertentu. Perbendaharaan kata Dialek Melayu Sarawak dengan Bahasa Melayu Standard ada
yang sama dan ada yang berbeza. Antara contoh perbendaharaan kata yang sama adalah
seperti renggang, rendah, rendam, rotan, kukus, langgar, kuli, kurus, janggut, gusar, gesek,
getah, goncang, cabut dan sebagainya.
Manakala jadual di bawah pula adalah perbendaharaan kata yang terdapat dalam
Dialek Melayu Sarawak yang tidak terdapat dalam Bahasa Melayu Standard.
Mikik - membaiki Mikol- memikul Geruk - leher Sigat - rajin
Lari - bekot Pesik - tanggalkan Uras - marah Ternak - inang
Kancin - butang Kemaik - kotor Tigak - tumit Encerik - merasa
Gerek - kekasih Tapok - bersembunyi Jamek - minjam Manok – ayam
Asuk - anjing Pusak - kucing Ngibe - membimbing Nembiak – budak
Lejuk – bosan / jemu Penjan - tingkap Supan - malu Latong – jamban
Mancal - nakal Lepeh - lipas Leput - pengsan Gudi - wau
Kata ganti nama dalam Dialek Melayu Sarawak juga berbeza dengan Bahasa Melayu
Standard. Namun ada yang sama seperti aku, kau, bila dan apa. Kata ganti nama tergolong
dalam penggolonggan kata nama di samping kata nama am dan kata nama khas. Perbezaan
kata ganti nama tersebut boleh diperhatikan di jadual di bawah:
Jenis Kata Ganti Nama Contoh
Kata Ganti Nama Diri saya-kamek, awak-kitak, dia-nya, mereka-sidak
Kata Ganti Nama Tempat sana-sinun, sini-sitok, situ-sia

10. 10
Kata Ganti Nama Tunjuk ini-tok, itu-nyo, begini-camtok, begitu-camya
Kata Ganti Nama Tanya Kenapa-kenak, mengapa-napa
Selain itu, saya juga mengemukakan perbezaan makna leksikal antara kata dalam
Dialek Melayu Sarawak dengan Bahasa Melayu Standard dalam aspek perbendaharaan kata
ini. Misalya kata /tapak/ dalam Bahasa Melayu Standard merujuk kepada tapak bangunan,
tapak kasut dan sebagainya. Namun dalam Dialek Melayu Sarawak pula, /tapak/ merujuk
kepada pinggan. Contoh lain adalah seperti berikut :
Kata Makna (BMS) Makna (DMS)
Tangga Benda yang digunakan untuk Lihat
menaiki sesuatu tempat yang tinggi
Kepak Merujuk kepada kepak ayam Penat atau lenguh
Lawa Cantik Sombong
Belon Merujuk kepada getah yang boleh Kapal Terbang
diisikan dengan udara dan boleh
terapung
Tikam Menggunakan sesuatu yang tajam Baling
Madah Memuji-muji Memberitahu
Biak Proses pertumbuhan muda
Analisis terakhir adalah mengenai pembentukan ayat yang merupakan kajian sintaksis
yang mengkaji bentuk, struktur, binaan atau konstruksi ayat. Ayat mengandungi unsur klausa,
manakala klausa terbentuk daripada unsur frasa, dan frasa pula terdiri daripada bentuk-bentuk
perkataan. Jadi, ayat terletak pada peringkat tertinggi dalam tatabahasa. Ayat mengandungi

11. 11
makna yang lengkap, yang pengucapannya dimulai dan diakhiri dengan kesenyapan serta
mengandungi intonasi yang sempurna.
Dari segi pembentukan ayat, terdapat persamaan antara Dialek Melayu Sarawak
dengan Bahasa Melayu Standard, iaitu ayat tunggal terdiri daripada subjek dan
predikat.subjek ialah bahagian yang diterangkan dan predikat ialah bahagian ayat yang
menerangkan subjek. Misalnya, dalam ayat Abu menunggang basikal, Abu ialah subjek
kerana menjadi bahagian ayat yang diterangkan, manakala menungganag basikal merupakan
predikat kerana menjadi bahagian ayat yang menerangkan subjek tersebut. Dalam ayat Dialek
Melayu Sarawak juga begitu, misalnya dalam ayat ini, Ali mikik moto (Ali membaiki
motosikal). Ali ialah subjek dan mikik moto ialah predikat.
Ayat pasif mengutamakan subjek terbitan sebagai judul. Dalam bahasa Melayu
Standard, terdapat ayat pasif dengan imbuhan kata kerja pasif di- dan ter-. Untuk ayat pasif
yang menggunakan kata kerja pasif di-, kata sendi nama oleh FN yang letaknya selepas
kata kerja boleh digugurkan tanpa menjejaskan mekna atau struktur ayat. Misalnya, dalam
ayat di bawah:
1. Baju ini sudah digosok Sally semalam.
2. Sampah sarap dibakar ayah pada pagi tadi.
Namun demikian, sekiranya binaan oleh FN itu terletak jauh daripada kata kerja,
maka oleh tidak boleh digugurkan. Perhatikan contoh berikut :
1. Baju ini sudah digosok semalam oleh Sally.
2. Sampah sarap dibakar pagi tadi oleh ayah.
Dalam Dialek Melayu Sarawak, kata sendi nama oleh tetap digugurkan. Dari ayat
nombor dua di atas, dalam Dialek Melayu Sarawak menjadi sampah ditunok bapak

12. 12
pagi tek. Penggunaan kata sendi nama oleh digugurkan dalam ayat pasif Dialek
Melayu Sarawak.
Di bawah merupakan ayat dalam Bahasa Melayu Standard dengan ayat dalam ayat
Dialek Melayu Sarawak.
Bahasa Melayu Standard Dialek Melayu Sarawak
Apa yang awak sedang buat? (Ayat Apa polah kitak?
Tanya)
Boleh tak? (Ayat permintaan) Boleh sik?
Bila awak sampai?( Ayat Tanya) Bila kitak sampe?
Kesimpulannya, Dialek Melayu Sarawak mempunyai lebih banyak perbezaan
berbanding persamaan dengan Bahasa Melayu Standard terutama dari segi sistem
bunyi. Sebutan perkataan Dialek Melayu Sarawak mempunyai banyak perbezaan
berbanding perkataan Bahasa Melayu Standard. Malah, dari segi sistem imbuhan,
kosa kata dan pembentukan ayat juga mempunyai perbezaan yang ketara. Boleh
dikatakan kebanyakan daripada analisis di atas menunjukkan perbezaan antara Bahasa
Melayu Standard dengan Dialek Melayu Sarawak.

13. 13
BIBLIOGRAFI
James T. Collins 1987. Dialek Melayu Sarawak. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.
Zainal Abidin Merjan 1992. Daftar Kata. Bahasa Malaysia – Dialek Melayu Sarawak.:
Dewan Bahasa dan Pustaka.
Madzhi Johari 1988. Fonologi Dialek Melayu Kuching (Sarawak). Kuala Lumpur : Dewan
Bahasa dan Pustaka.