مسجد جامع اصفهان تاریخچه ی اولین مسجد چهار ایوانی جهان اسلام Jame Isfahan Mosque Isfahan, Iran

1. ‫جامع‬‫مسجد‬‫اصفهان‬
‫صالحی‬ ‫صادق‬ ‫محمد‬ ‫ان‬‫ر‬‫ای‬‫و‬‫اسالم‬ ‫تمدن‬‫و‬‫فرهنگ‬‫درس‬‫ی‬‫ائه‬‫ر‬‫ا‬
‫عبایس‬‫اکبر‬ ‫عیل‬‫دکتر‬

2. ‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬
•‫مقدمه‬
•‫جامع‬‫مسجد‬‫موقعیت‬
•‫جامع‬‫مسجد‬‫ی‬‫تاریخچه‬
•‫مسجد‬‫معماری‬‫های‬‫ارزش‬
•‫ساختاری‬‫و‬‫ای‬‫سازه‬‫های‬‫ارزش‬
•‫تزئیین‬‫های‬‫ارزش‬
•‫اسنادی‬‫های‬‫ارزش‬
•‫جهاین‬‫ثبت‬
‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

3. ‫گرف‬ ‫رررار‬ ‫نن‬ ‫در‬ ‫ایرران‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫بزرگترین‬ ‫که‬ ‫اصفهان‬ ‫شهر‬ ‫معرفی‬ ‫در‬ ‫ای‬‫مقدمه‬ ‫ابتدا‬ ‫در‬‫تره‬
‫شود‬ ‫می‬ ‫بیان‬.
‫بنابر‬‫تاریخی‬ ‫اسناد‬ ‫و‬ ‫شواهد‬«‫سپاهان‬»‫بر‬ ‫کره‬ ‫برود‬ ‫بزرگ‬ ‫و‬ ‫کوچک‬ ‫روستاهای‬ ‫از‬ ‫ای‬‫مجموعه‬‫ه‬
‫اررا‬ ‫مراکز‬ ‫ایجاد‬ ‫انگیزۀ‬ ،‫رودخانه‬ ‫اطراف‬ ‫حاصلخیز‬ ‫زمینهای‬ ‫و‬ ‫رود‬ ‫زایند‬ ‫پربرکت‬ ‫نب‬ ‫دلیل‬‫و‬ ‫متی‬
‫است‬ ‫داشته‬ ‫وجود‬ ‫زیستگاهی‬.
‫یکی‬‫نام‬ ‫به‬ ‫مراکز‬ ‫این‬ ‫از‬«‫یاوان‬»‫اولیر‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫که‬ ‫بود‬ ‫مجموعه‬ ‫نن‬ ‫مرکز‬ ‫در‬ ‫روستایی‬‫در‬ ‫ه‬
‫است‬ ‫شد‬ ‫ساخته‬ ‫نن‬ ‫کنار‬.
‫مقدمه‬...

4. ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫موقعیت‬
‫اصفهان‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬‫مسجد‬ ‫یا‬‫جمعه‬‫دارد‬ ‫شهرت‬ ‫نیز‬ ‫عتیق‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫به‬ ‫که‬‫و‬ ‫ترین‬‫مهم‬ ‫از‬
‫است‬ ‫ایران‬ ‫مذهبی‬ ‫ابنیه‬ ‫ترین‬‫ردیمی‬.
‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

5. ‫این‬،‫مسجد‬‫تاریخی‬ ‫مجموعه‬‫وسیعی‬‫ابعاد‬ ‫به‬ ‫را‬۱۷۰
‫در‬۱۴۰‫میدان‬ ‫کنار‬ ‫و‬ ‫اصفهان‬ ‫شرری‬ ‫شمال‬ ‫در‬ ‫متر‬
‫دهد‬‫می‬ ‫نشان‬ ‫کهنه‬.
‫انتها‬ ‫و‬ ‫هاتف‬ ‫خیابان‬ ‫باختری‬ ‫ضلع‬ ‫در‬ ‫بیانی‬ ‫به‬‫بازار‬ ‫ی‬
‫است‬ ‫شد‬ ‫وارع‬ ‫بزرگ‬.

6. ‫تاریخچه‬‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫ی‬:‫ّل‬‫و‬‫ا‬ ‫ی‬ ‫دوره‬
‫هجری‬ ‫ّم‬‫و‬‫د‬ ‫ررن‬ ‫اواسط‬ ‫در‬(‫میالدی‬ ‫هشتم‬ ‫ررن‬)‫مرورخین‬ ‫که‬ ‫گردد‬‫می‬ ‫احداث‬ ‫اصفهان‬ ‫در‬ ‫مسجدی‬
‫اند‬ ‫نمود‬ ‫یاد‬ ‫نن‬ ‫از‬.‫و‬ ‫شرد‬ ‫تخریره‬ ‫نن‬ ‫سراختن‬ ‫از‬ ‫بعرد‬ ‫رررن‬ ‫یک‬ ‫از‬ ‫کمتر‬ ‫مسجد‬ ‫ّلیه‬‫و‬‫ا‬ ‫بنای‬ ‫این‬‫در‬
‫م‬ ‫سرح‬ ‫زیر‬ ‫در‬ ‫ّلیه‬‫و‬‫ا‬ ‫مسجد‬ ‫نثار‬ ‫ولی‬ ،‫شود‬‫می‬ ‫ساخته‬ ‫تر‬‫وسیع‬ ‫ابعاد‬ ‫با‬ ‫دیگری‬ ‫مسجد‬ ‫نن‬ ‫جای‬‫سرجد‬
‫های‬‫رسرمت‬ ‫گرفتره‬ ‫انجرام‬ ‫مسجد‬ ‫محل‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫شناسی‬‫باستان‬ ‫های‬‫کاوش‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫شد‬ ‫مدفون‬ ‫فعلی‬‫از‬ ‫ی‬
‫است‬ ‫نمد‬ ‫دست‬‫به‬ ‫نن‬ ‫محراب‬ ‫گچبری‬ ‫تزیینات‬ ‫و‬ ‫ربله‬ ‫دیوار‬.
‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

7. ‫تاریخچه‬‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫ی‬:‫دوم‬ ‫ی‬ ‫دوره‬
‫سوم‬ ‫ررن‬ ‫ّل‬‫و‬‫ا‬ ‫نیمه‬ ‫در‬(‫میالدی‬ ‫نهم‬ ‫ررن‬)‫ن‬ ‫و‬ ‫پیوندد‬‫می‬ ‫وروع‬‫به‬ ‫اصفهان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫دیگری‬ ‫اتفاق‬‫این‬ ‫ن‬
‫و‬ ‫است‬ ‫نداشته‬ ‫کافی‬ ‫گنجایش‬ ‫ربلی‬ ‫مسجد‬ ،‫جمعیت‬ ‫ازدیاد‬ ‫و‬ ‫شهر‬ ‫توسعۀ‬ ‫با‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫بود‬‫همرین‬ ‫به‬
‫مسرجد‬ ‫و‬ ‫نمرود‬ ‫خریرداری‬ ‫را‬ ‫اطراف‬ ‫های‬‫خانه‬ ،‫اعانات‬ ‫نوری‬‫جمع‬ ‫و‬ ‫مالی‬ ‫های‬‫کمک‬ ‫اهدای‬ ‫با‬ ‫جهت‬
‫نمایند‬‫می‬ ‫احداث‬ ‫شبستانی‬ ‫سبک‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫وسیعتری‬ ‫و‬ ‫بزرگتر‬.
‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

8. ‫تاریخچه‬‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫ی‬:‫دوم‬ ‫ی‬ ‫دوره‬
‫را‬‫ر‬‫وص‬ ‫خ‬ ‫رالمی‬‫ر‬‫اس‬ ‫رهرهای‬‫ر‬‫ش‬ ‫رایر‬‫ر‬‫س‬ ‫در‬ ‫ران‬‫ر‬‫همزم‬ ‫و‬ ‫رداول‬‫ر‬‫مت‬ ‫راری‬‫ر‬‫معم‬ ‫ریوۀ‬‫ر‬‫ش‬ ‫ره‬‫ر‬‫ب‬ ‫رجد‬‫ر‬‫مس‬ ‫راری‬‫ر‬‫معم‬
‫است‬ ‫بود‬ ‫سامر‬ ‫در‬ ‫مسجدالمتوکل‬.‫ها‬‫شبستان‬ ‫با‬ ‫وسیع‬ ‫مرکزی‬ ‫صحن‬ ‫که‬ ‫ترتیه‬ ‫این‬ ‫به‬‫دار‬‫ستون‬ ‫ی‬
‫گردد‬‫می‬ ‫احداث‬ ‫چوبی‬ ‫پوشش‬ ‫با‬ ‫نن‬ ‫اطراف‬ ‫در‬.
‫سربک‬ ‫نن‬ ‫بره‬ ‫کره‬ ‫حیراه‬ ‫اطرراف‬ ‫سرپوشریدۀ‬ ‫فضاهای‬
‫طرر‬ ‫بره‬ ‫جنروبی‬ ‫جبهۀ‬ ‫در‬ ،‫گردد‬‫می‬ ‫اطالق‬ ‫شبستانی‬‫ف‬
‫در‬ ‫و‬ ‫دهانره‬ ‫چهرار‬ ‫شرمال‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫دهانره‬ ‫شش‬ ‫دارای‬ ‫ربله‬
‫است‬ ‫بود‬ ‫دهانه‬ ‫دو‬ ‫غرب‬ ‫و‬ ‫شرق‬.‫و‬ ‫رحرور‬ ‫خشتی‬ ‫دیوار‬
‫نن‬ ‫خرارجی‬ ‫نمرای‬ ‫و‬ ‫کرد‬‫می‬ ‫احاطه‬ ‫را‬ ‫مسجد‬ ‫مرتفعی‬
‫رنر‬ ‫بره‬ ‫متمایل‬ ‫کاهگل‬ ‫اندود‬ ‫با‬ ‫دهانه‬ ‫و‬ ‫جرز‬ ‫صورت‬‫به‬
‫است‬ ‫بود‬ ‫شد‬ ‫تزیین‬ ‫ررمز‬.‫دیرو‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫هایی‬‫بخش‬‫در‬ ‫ار‬
‫شناسر‬ ‫رابرل‬ ‫و‬ ‫ماند‬‫باری‬ ‫فعلی‬ ‫مسجد‬ ‫از‬ ‫نقحه‬ ‫چند‬‫ایی‬
‫است‬.
‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

9. ‫تاریخچه‬‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫ی‬:‫سوم‬ ‫ی‬ ‫دوره‬
‫هجری‬ ‫چهارم‬ ‫ررن‬ ‫در‬ ‫اصفهان‬ ‫شهر‬(‫میالدی‬ ‫دهم‬ ‫ررن‬)‫رررار‬ ‫ملی‬ ‫حکمرانان‬ ‫از‬ ‫بویه‬‫نل‬ ‫حکومت‬ ‫مرکز‬
‫گرفت‬.‫ت‬ ‫شرهر‬ ‫نبرادی‬ ‫و‬ ‫عمرران‬ ‫بره‬ ‫و‬ ‫پرداختند‬ ‫گذشتگان‬ ‫سنن‬ ‫و‬ ‫نداب‬ ‫از‬ ‫بعضی‬ ‫احیای‬ ‫به‬ ‫ننان‬‫وجره‬
‫داشتند‬ ‫خاصی‬.‫شردند‬ ‫تربیرت‬ ‫شرهر‬ ‫ایرن‬ ‫در‬ ‫نرامی‬ ‫دانشرمندان‬ ‫و‬ ‫ووق‬‫خروش‬ ‫معماران‬ ‫و‬ ‫هنرمندان‬.
‫نوردنرد‬ ‫وجود‬‫بره‬ ‫زیبرا‬ ‫عمارات‬ ‫و‬ ‫بناها‬ ‫شهر‬ ‫داخل‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫نمودند‬ ‫ایجاد‬ ‫دفاعی‬ ‫ار‬ ‫ح‬ ‫شهر‬ ‫برگرداگرد‬.‫از‬
‫نام‬‫بره‬ ‫جدیرد‬ ‫جرامع‬ ‫مسرجد‬ ‫ایجراد‬ ‫و‬ ‫سروم‬ ‫رررن‬ ‫از‬ ‫ماند‬‫باری‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫در‬ ،‫جدید‬ ‫الحارات‬ ‫جمله‬
‫است‬ ‫ماند‬‫باری‬ ‫مسجد‬ ‫نن‬ ِ‫ر‬‫سرد‬ ‫فقط‬ ‫که‬ ‫بود‬ ‫جورجیر‬ ‫مسجد‬.
‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

10. ‫تاریخچه‬‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫ی‬:‫سوم‬ ‫ی‬ ‫دوره‬
‫سرح‬ ‫برر‬ ‫موجرود‬ ‫حیاه‬ ‫اطراف‬ ‫در‬ ‫دهانه‬ ‫یک‬ ‫اجرای‬ ‫با‬
‫ن‬ ‫اجررای‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫شرود‬‫می‬ ‫افزود‬ ‫ربلی‬ ‫سرپوشید‬ ‫فضای‬‫ن‬
‫های‬‫دهانره‬ ‫ارتفراع‬ ‫و‬ ‫همراهنگی‬ ‫شرمردن‬ ‫محتررم‬ ‫ضمن‬
‫ب‬ ‫ترکیبی‬ ‫ستونهای‬ ‫با‬ ‫را‬ ‫الحاری‬ ‫ساختمان‬ ،‫موجود‬‫نوعی‬ ‫ا‬
،‫کننررد‬‫می‬ ‫احررداث‬ ‫هندسرری‬ ‫نقرروش‬ ‫و‬ ‫پخترره‬ ‫نجررر‬
‫وجود‬‫بره‬ ‫مسرجد‬ ‫داخرل‬ ‫در‬ ‫زیبرایی‬ ‫نمرای‬ ‫که‬ ‫طوری‬‫به‬
‫نید‬‫می‬.‫جرزهرای‬ ‫برا‬ ‫بعردی‬ ‫مراحرل‬ ‫در‬ ‫اردام‬ ‫این‬ ‫گرچه‬
‫و‬ ‫هرا‬‫گردی‬‫پی‬ ‫در‬ ‫ننچره‬ ‫ولری‬ ،‫شرود‬‫می‬ ‫پوشرید‬ ‫جدید‬
‫نن‬ ‫از‬ ‫حراکی‬ ‫نمرد‬ ‫دسرت‬‫به‬ ‫مسرجد‬ ‫فیزیکری‬ ‫محالعات‬
‫سریمایی‬ ‫جرامع‬ ‫مسرجد‬ ‫در‬ ‫بویره‬‫نل‬ ‫سرتونهای‬ ‫که‬ ‫است‬
‫است‬ ‫داشته‬ ‫موزون‬ ‫و‬ ‫زیبا‬ ‫بسیار‬.
‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

11. ‫تاریخچه‬‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫ی‬:‫چهارم‬ ‫ی‬ ‫دوره‬
‫هجری‬ ‫پنجم‬ ‫ررن‬ ‫اواسط‬ ‫از‬(‫مریالدی‬ ‫یازد‬ ‫ررن‬)‫مرکرز‬ ‫و‬ ‫نمرود‬ ‫تسرخیر‬ ‫را‬ ‫ایرران‬ ‫سرلجوری‬ ‫ترکران‬
‫ساختند‬ ‫مستقر‬ ‫اصفهان‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫حکومت‬.‫ملکشا‬ ‫دانشمند‬ ‫و‬ ‫سیاستمدار‬ ‫وزیر‬ ‫الملک‬‫نظام‬‫سلجوری‬
‫اصفهان‬ ‫در‬ ‫ای‬‫جاودانه‬ ‫و‬ ‫عظیم‬ ‫نثار‬‫وجود‬ ‫به‬‫جرام‬ ‫مسجد‬ ‫فضاهای‬ ‫در‬ ‫بنیادی‬ ‫تغییرات‬ ‫جمله‬ ‫از‬ ،‫نورد‬‫ع‬
‫هر‬ ‫حردود‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫هم‬ ‫هنوز‬ ‫که‬ ‫ننچنان‬ ،‫بود‬ ‫مزین‬ ‫و‬ ‫رفیع‬ ‫های‬‫ایوان‬ ‫و‬ ‫وسیع‬ ‫گنبدهای‬ ‫ایجاد‬ ‫با‬ ‫ربلی‬‫زار‬
‫سلجوری‬ ‫دور‬ ‫تغییرات‬ ‫از‬ ‫است‬ ‫بازتابی‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫اصلی‬ ‫هیأت‬ ‫دور‬ ‫نن‬ ‫از‬ ‫سال‬.
‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

12. ‫تاریخچه‬‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫ی‬:‫چهارم‬ ‫ی‬ ‫دوره‬
‫رر‬ ‫در‬ ‫خارجی‬ ‫و‬ ‫داخلی‬ ‫کالبد‬ ‫تظاهر‬ ‫نظر‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫تغییر‬ ‫بزرگترین‬ ‫اصفهان‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬‫پنجم‬ ‫ن‬
‫هجری‬ ‫ششم‬ ‫و‬(۱۱‫و‬۱2‫میالدی‬)‫است‬ ‫دید‬ ‫خود‬ ‫به‬ ‫سلجوریان‬ ‫زمان‬ ‫در‬.‫تحول‬ ‫مهمترین‬
‫است‬ ‫نمد‬ ‫وجود‬‫به‬ ‫تاریخی‬ ‫مرحلۀ‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫ایران‬ ‫اسالمی‬ ‫دورۀ‬ ‫معماری‬ ‫در‬.
‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

13. ‫تاریخچه‬‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫ی‬:‫چهارم‬ ‫ی‬ ‫دوره‬
‫ایوانی‬ ‫چهار‬ ‫مساجد‬ ‫به‬ ‫شبستانی‬ ‫دار‬‫ستون‬ ‫فضاهای‬ ‫طرح‬ ‫تغییر‬(‫زمین‬‫ایران‬ ‫بناهای‬ ‫ویژۀ‬ ‫ابتدا‬ ‫در‬ ‫که‬
‫بود‬)‫است‬ ‫شد‬ ‫نغاز‬ ‫اصفهان‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫از‬ ‫سلجوریان‬ ‫دورۀ‬ ‫در‬.‫در‬ ‫الملک‬‫نظام‬ ‫گنبد‬ ‫ساختن‬ ‫با‬
،‫مسجد‬ ‫صحن‬ ‫اصلی‬ ‫محورهای‬ ‫روی‬ ‫بر‬ ‫ایوان‬ ‫چهار‬ ‫ایجاد‬ ‫و‬ ‫مسجد‬ ‫شمال‬ ‫در‬ ‫الملک‬‫تاج‬ ‫گنبد‬ ‫و‬ ‫جنوب‬
‫گردد‬‫می‬ ‫تبدیل‬ ‫ایوانی‬ ‫چهار‬ ‫سبک‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫شد‬ ‫خارج‬ ‫ساد‬ ‫شبستانی‬ ‫مسجد‬ ‫حالت‬ ‫از‬ ‫نن‬ ‫ربلی‬ ‫معماری‬.
‫گردد‬‫می‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫مسجدسازی‬ ‫معماری‬ ‫بارز‬ ‫وصیات‬ ‫خ‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫ایوانی‬ ‫چهار‬ ‫مساجد‬ ‫پس‬ ‫این‬ ‫از‬.
‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

14. ‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

15. ‫تاریخچه‬‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫ی‬:‫چهارم‬ ‫ی‬ ‫دوره‬
‫مج‬ ‫احداث‬ ‫کوتاهی‬ ‫فاصله‬ ‫از‬ ‫پس‬ ‫و‬ ‫یابد‬ ‫می‬ ‫افزایش‬ ‫ربله‬ ‫بر‬ ‫جنوبی،تأکید‬ ‫گنبد‬ ‫احداث‬ ‫با‬‫بناهای‬ ‫موعه‬
‫می‬ ‫تأکید‬ ،‫مسجد‬ ‫محوریت‬ ‫بر‬ ،‫فضا‬ ‫در‬ ‫چه‬ ‫و‬ ‫پالن‬ ‫در‬ ‫چه‬ ‫الملک‬ ‫تاج‬ ‫گنبد‬ ‫وص‬ ‫بخ‬ ‫و‬ ‫شمالی‬‫کند‬.
‫کند‬ ‫می‬ ‫دوچندان‬ ‫را‬ ‫ربله‬ ‫محور‬ ‫بر‬ ‫تأکید‬ ‫نیز‬ ‫جنوبی‬ ‫ایوان‬ ‫احداث‬.
‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

16. ‫الملک‬ ‫تاج‬ ‫گنبد‬
‫مش‬ ‫الملک‬‫تاج‬ ‫گنبد‬ ،‫جمعه‬ ‫مسجد‬ ‫تاریخى‬ ‫اثر‬ ‫ترین‬‫شمالى‬‫به‬ ‫هور‬
‫نن‬ ‫بانى‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫خاکى‬ ‫گنبد‬«‫خس‬ ‫الملک‬‫تاج‬ ‫ابوالغنائم‬‫فیروز‬ ‫رو‬
‫شیرازی‬»‫است‬ ‫سلجورى‬ ‫ملکشا‬ ‫دیگر‬ ‫وزیر‬.‫ساختمان‬ ‫سال‬‫نن‬
‫کتیبه‬ ‫در‬ٔ‫سال‬ ،‫گنبد‬ ‫دور‬۴۸۱‫و‬ ‫است‬ ‫شد‬ ‫وکر‬ ‫رمرى‬ ‫هجرى‬
‫دور‬ ‫نثار‬ ‫بین‬ ‫در‬ٔ‫رود‬‫مى‬ ‫شمار‬ ‫به‬ ‫همتایى‬‫بى‬ ‫اثر‬ ‫سلجورى‬.

17. ‫الملک‬ ‫تاج‬ ‫گنبد‬‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

18. ‫الملک‬ ‫تاج‬ ‫گنبد‬
‫نپهرام‬ ‫نرتور‬ ‫پرفسور‬(‫شرنا‬ ‫باسرتان‬)‫مری‬
‫نویسد‬:"‫مس‬ ‫تماشای‬ ‫به‬ ‫ورتی‬ ‫روز‬ ‫نن‬ ‫من‬‫جد‬
‫رر‬ ‫گنبرد‬ ‫این‬ ‫زیر‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫رفتم‬ ‫اصفهان‬ ‫جامع‬‫رار‬
‫در‬ ‫وجرودم‬ ‫تمرام‬ ‫کره‬ ‫شردم‬ ‫متوجره‬ ،‫گرفتم‬
‫زیرر‬ ‫در‬ ‫چرون‬ ‫اسرت‬ ‫مسجد‬ ‫و‬ ‫گنبد‬ ‫تسخیر‬
‫شراهکار‬ ‫به‬ ‫توان‬ ‫می‬ ‫خوبی‬ ‫به‬ ‫گنبد‬ ‫این‬‫فنرا‬
‫بره‬ ‫و‬ ‫بررد‬ ‫پری‬ ‫هرا‬ ‫ایرانری‬ ‫ی‬ ‫خالره‬ ‫و‬ ‫ناپذیر‬
‫کرر‬ ‫پیردا‬ ‫اعتقاد‬ ‫نن‬ ‫گنبد‬ ‫و‬ ‫مسجد‬ ‫عظمت‬‫د‬.
‫جرامع‬ ‫مسرجد‬ ‫بره‬ ‫هرا‬ ‫برار‬ ،‫بعد‬ ‫به‬ ‫نن‬ ‫از‬ ‫من‬
‫مسر‬ ‫این‬ ‫گنبد‬ ‫تماشای‬ ‫با‬ ‫و‬ ‫رفتم‬ ‫اصفهان‬،‫جد‬
‫عالرره‬ ‫و‬ ‫عشرق‬ ‫و‬ ‫گشودم‬ ‫تحسین‬ ‫به‬ ‫زبان‬‫ی‬
‫دیردم‬ ‫افرزون‬ ‫روز‬ ‫ایران‬ ‫و‬ ‫اصفهان‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫خود‬.
‫کره‬ ‫ایرن‬ ‫از‬ ‫بعرد‬ ‫خواهم‬ ‫می‬ ‫جهت‬ ‫همین‬ ‫به‬
‫خرا‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫را‬ ‫جسدم‬ ‫نهادم‬ ‫هم‬ ‫بر‬ ‫دید‬
‫کنند‬ ‫دفن‬ ‫مقد‬."

19. ‫الملک‬‫نظام‬ ‫ی‬ ‫خانه‬ ‫گنبد‬
‫احداث‬‫مسرج‬ ‫جنروبی‬ ‫جبهۀ‬ ‫در‬ ‫وارع‬ ‫الملک‬‫نظام‬ ‫ی‬ ‫خانه‬ ‫گنبد‬‫د‬
‫د‬ ‫غربری‬ ‫و‬ ‫شرری‬ ‫و‬ ‫شمالی‬ ‫جبهۀ‬ ‫سه‬ ‫در‬ ‫نزاد‬ ‫و‬ ‫منفرد‬ ‫صورت‬‫به‬‫ر‬
‫سال‬ ‫حدود‬۴۷3‫هجری‬‫رمری‬.
‫مس‬ ‫ساختمان‬ ‫از‬ ‫طرفین‬ ‫سرپوشید‬ ‫فضاهای‬ ‫که‬ ‫صورتی‬‫به‬‫جدا‬ ‫جد‬
‫غ‬ ‫و‬ ‫شرری‬ ‫و‬ ‫شمالی‬ ‫جبهۀ‬ ‫سه‬ ‫در‬ ‫گنبد‬ ‫خارجی‬ ‫فضای‬ ‫و‬ ‫بود‬‫ربی‬
‫است‬ ‫بود‬ ‫نزاد‬ ‫کامال‬.

20. ‫درویش‬ ‫ی‬ ‫صفه‬ ، ‫شمالی‬ ‫ایوان‬
‫احداث‬‫طول‬ ‫محور‬ ‫روی‬ ‫بر‬ ،‫درویش‬ ‫صفۀ‬ ‫یا‬ ‫شمالی‬ ‫ایوان‬‫ی‬
‫مسجد‬.

21. ‫صاحب‬ ‫ی‬ ‫صفه‬ ، ‫جنوبی‬ ‫ایوان‬
‫گنبرد‬ ‫برا‬ ‫مسرجد‬ ‫حیراه‬ ‫ارتبراه‬ ‫ایجراد‬ ‫بررای‬ ‫صراحه‬ ‫صفۀ‬ ‫یا‬ ‫جنوبی‬ ‫ایوان‬ ‫احداث‬
‫فضرای‬ ‫بره‬ ‫ورود‬ ‫جهرت‬ ‫گنبرد‬ ‫جلوی‬ ‫در‬ ‫عظمت‬ ‫با‬ ‫سردر‬ ‫یک‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫الملک‬‫نظام‬
‫گنبدخانه‬.
‫تقریبی‬ ‫ابعاد‬ ‫به‬ ‫ایوان‬ ‫این‬۱2‫در‬۱2‫متر‬‫گهوار‬ ‫پوشش‬ ‫با‬‫صحن‬ ‫جنوبی‬ ‫ضلع‬ ‫در‬ ،‫ای‬
‫سال‬ ‫حریق‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫و‬ ‫گردید‬ ‫وارع‬5۱5‫هر‬.‫در‬ ‫ق‬‫چره‬ ‫هرر‬ ‫اسرتادی‬ ‫با‬ ،‫سلجوری‬ ‫دور‬
‫نظام‬ ‫گنبدخانۀ‬ ‫به‬ ‫تر‬ ‫تمام‬‫الحاق‬ ‫الملک‬‫شد‬‫است‬.‫ن‬ ‫رررن‬ ‫اواخرر‬ ‫در‬ ‫ایوان‬ ‫سحوح‬‫هرم‬
‫حسن‬ ‫اوزون‬ ‫توسط‬ ‫هجری‬_‫رویونلو‬ ‫نق‬ ‫پادشا‬_‫کاشی‬ ‫با‬‫معرر‬ ‫رنر‬ ‫مینایی‬ ‫های‬‫و‬ ‫ق‬
‫مقرنس‬‫ارتفاع‬ ‫به‬ ‫منار‬ ‫دو‬ ‫و‬ ‫گشته‬ ‫تزیین‬ ‫درشت‬ ‫های‬35‫سراخته‬ ‫نن‬ ‫ی‬ ‫برا‬ ‫برر‬ ‫متر‬
‫سن‬ ‫با‬ ‫ایوان‬ ‫کف‬ ‫و‬ ‫ازار‬ ‫و‬ ‫شد‬‫است‬ ‫یافته‬ ‫پوشش‬ ‫ظریف‬ ‫مرمر‬ ‫های‬.
‫است‬ ‫توجه‬ ‫درخور‬ ‫دور‬ ‫این‬ ‫برجستۀ‬ ‫و‬ ‫معرق‬ ‫کاشیکاری‬.‫بخ‬ ،‫صرفویه‬ ‫روزگار‬ ‫به‬‫شری‬
‫کتیبه‬ ‫و‬ ‫تجدید‬ ‫ایوان‬ ‫ازکاشیکاری‬‫شد‬ ‫نگاشته‬ ‫نن‬ ‫بر‬ ‫هایی‬.‫ه‬ ‫ایوان‬ ‫این‬ ‫در‬‫دو‬ ‫مچنرین‬
‫دارد‬ ‫وجود‬ ‫نفیس‬ ‫مرمری‬ ‫پنجر‬.

22. ‫شاگرد‬ ‫ایوان‬ ‫یا‬ ‫شرقی‬ ‫ایوان‬
‫مسجد‬ ‫حیاط‬ ‫شرقی‬ ‫ضلع‬ ‫وسط‬ ‫در‬ ‫شاگرد‬ ‫ایوان‬ ‫یا‬ ‫شرقی‬ ‫ایوان‬ ‫احداث‬.

23. ‫استاد‬ ‫ایوان‬ ‫یا‬ ‫غربی‬ ‫ایوان‬
‫احداث‬‫عرضی‬ ‫محور‬ ‫روی‬ ‫بر‬ ‫مسجد‬ ‫حیاه‬ ‫غربی‬ ‫ضلع‬ ‫در‬ ‫استاد‬ ‫ایوان‬ ‫یا‬ ‫غربی‬ ‫ایوان‬.
‫عرض‬ ‫و‬ ‫طول‬ ‫به‬ ‫ایوان‬ ‫این‬5۰/۱۰‫طراق‬ ‫با‬ ‫متر‬‫ای‬ ‫گهروار‬‫سرلجوری‬ ‫ی‬ ‫دور‬ ‫های‬‫سراخته‬ ‫از‬ ‫و‬
‫و‬ ‫کراری‬ ‫کاشری‬ ‫برا‬ ‫نن‬ ‫خرارج‬ ‫و‬ ‫داخرل‬ ،‫صرفوی‬ ‫حسرین‬ ‫سرلحان‬ ‫شرا‬ ‫ی‬ ‫دور‬ ‫در‬ ‫کره‬ ‫است‬
‫است‬ ‫شد‬ ‫تزیین‬ ‫کاری‬‫مقرنس‬.‫ایرن‬ ‫در‬ ‫نیرز‬ ‫ایروان‬ ‫پوشش‬ ‫که‬ ‫رسد‬‫می‬ ‫نظر‬ ‫به‬ ‫همچنین‬‫دور‬
‫باشد‬ ‫شد‬ ‫بازسازی‬.

24. ‫پيچيدند‬ ‫هم‬ ‫به‬ ‫ما‬ ‫جرم‬ ‫نامه‬ ‫چون‬‫سنجيدند‬ ‫عمل‬ ‫ميزان‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫بردند‬
‫ولی‬ ‫بود‬ ‫ما‬ ‫گناه‬ ‫کس‬ ‫همه‬ ‫از‬ ‫بيش‬‫بخشيدند‬ ‫علی‬ ‫محبت‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫ما‬
‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

25. ‫تاریخچه‬‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫ی‬:‫ششم‬ ‫ی‬ ‫دوره‬
‫هشتم‬ ‫و‬ ‫هفتم‬ ‫ررن‬(‫میالدی‬ ‫چهاردهم‬ ‫و‬ ‫سیزدهم‬)‫از‬ ‫و‬ ‫اسرت‬ ‫ایرران‬ ‫در‬ ‫مغول‬ ‫ایلخانان‬ ‫استیالی‬ ‫دورۀ‬
‫هایی‬‫نمونره‬ ‫اصرفهان‬ ‫شرهر‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫برود‬ ‫شد‬ ‫ایجاد‬ ‫ایران‬ ‫سراسر‬ ‫در‬ ‫ای‬‫مالحظه‬ ‫رابل‬ ‫هنری‬ ‫نثار‬ ‫دور‬ ‫نن‬
‫اولجایتو‬ ‫به‬ ‫معروف‬ ‫محراب‬ ‫مانند‬(‫مورخ‬۷۱۰‫هجری‬)‫و‬ ‫زیبرا‬ ‫هرای‬ ‫منار‬ ‫و‬ ‫اصرفهان‬ ‫جرامع‬ ‫مسجد‬ ‫در‬
‫است‬ ‫ماند‬‫باری‬ ‫موزون‬ ‫بناهای‬.
‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

26. ‫اولجایتو‬ ‫محراب‬
‫ا‬ ‫خدابند‬ ‫محمد‬ ‫سلحان‬ ‫سلحنت‬ ‫ی‬ ‫دور‬ ‫از‬ ، ‫ایلخانی‬ ‫نفیس‬ ‫نثار‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫محراب‬ ‫این‬‫لجایتو‬
‫او‬ ‫نام‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫ماند‬ ‫باری‬«‫الجایتو‬ ‫محراب‬»‫شود‬‫می‬ ‫خواند‬.‫دیوار‬ ‫خارجی‬ ‫نمای‬ ‫بر‬ ‫محراب‬ ‫این‬
‫شمال‬ ‫رسمت‬ ‫در‬ ‫وارع‬ ، ‫الجایتو‬ ‫شبستان‬ ‫به‬ ‫مشهور‬ ‫شبستانی‬ ‫داخل‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫غربی‬ ‫ایوان‬ ‫شمالی‬‫ضلع‬ ‫ی‬
‫دارد‬ ‫ررار‬ ‫مسجد‬ ‫صحن‬ ‫غربی‬.‫از‬ ‫زیبایی‬ ‫ی‬ ‫نمونه‬ ، ‫نن‬ ‫ی‬ ‫دوگانه‬ ‫نمای‬‫طاق‬ ‫با‬ ، ‫الجایتو‬ ‫محراب‬
‫کتیب‬ ‫یک‬ ‫و‬ ‫ثلث‬ ‫خط‬ ‫به‬ ‫متعددی‬ ‫های‬‫کتیبه‬ ‫شامل‬ ‫و‬ ‫ایران‬ ‫مساجد‬ ‫ی‬ ‫شد‬ ‫بری‬‫گچ‬ ‫های‬‫محراب‬‫به‬ ‫ه‬
‫هندسی‬ ‫و‬ ‫گیاهی‬ ‫نقوش‬ ‫از‬ ‫ظریفی‬ ‫تزیینات‬ ‫نیز‬ ‫و‬ ‫کوفی‬ ‫خط‬‫است‬.

27. ‫مظفری‬ ‫مدرسه‬
‫مدرسر‬ ‫عنروان‬ ‫با‬ ‫دینی‬ ‫مدرسۀ‬ ‫یک‬ ‫سوم‬ ‫ررن‬ ‫ردیمی‬ ‫خشتی‬ ‫دیوار‬ ‫از‬ ‫خارج‬ ‫مسجد‬ ‫شرری‬ ‫جبهۀ‬ ‫در‬‫ه‬
‫شد‬ ‫ساخته‬ ‫مظفری‬ ‫ی‬.‫غرب‬ ‫و‬ ‫شرری‬ ‫طرف‬ ‫دو‬ ‫در‬ ‫هایی‬ ‫حجر‬ ‫با‬ ‫مرکزی‬ ‫حیاه‬ ‫دارای‬ ‫که‬ ‫مدرسه‬ ‫این‬‫ی‬
‫کر‬ ‫شرد‬ ‫احرداث‬ ‫محرراب‬ ‫با‬ ‫ای‬‫گنبدخانه‬ ‫و‬ ‫ایوان‬ ‫ربله‬ ‫طرف‬‫به‬ ‫جنوبی‬ ‫جبهۀ‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫طبقه‬ ‫دو‬ ‫در‬‫ه‬
‫تدریس‬ ‫محل‬ ‫دوگانۀ‬ ‫نقش‬ ‫دارای‬ ‫نقش‬ ‫دارای‬(‫َدر‬‫م‬)‫است‬ ‫بود‬ ‫عبادت‬ ‫و‬..
‫نر‬ ‫بره‬ ‫سررباز‬ ‫فضرای‬ ‫یک‬ ‫ایجاد‬ ‫مظفری‬ ‫دورۀ‬ ‫اردامات‬ ‫از‬ ‫دیگر‬ ‫یکی‬‫ام‬
‫غربری‬ ‫دیروار‬ ‫پشرت‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫نزاد‬ ‫محوطۀ‬ ‫در‬ ‫نماز‬ ‫برگزاری‬ ‫جهت‬ ‫لی‬ ‫م‬
‫است‬ ‫بود‬ ‫سوم‬ ‫ررن‬ ‫مسجد‬.‫اولیره‬ ‫وضرعیت‬ ‫از‬ ‫رلی‬ ‫م‬ ‫ایرن‬ ‫امرروز‬
‫روص‬ ‫مخ‬ ‫هرای‬‫طاق‬ ‫برا‬ ‫زمسرتانی‬ ‫شبسرتان‬ ‫صورت‬‫به‬ ‫و‬ ‫شد‬ ‫خارج‬
‫دیوار‬ ‫برا‬ ‫رلی‬ ‫م‬ ‫این‬ ،‫حیاه‬ ‫ّلیۀ‬‫و‬‫ا‬ ‫سیمای‬ ‫در‬ ‫ولی‬ ، ‫شد‬ ‫پوشید‬‫هرای‬
‫نن‬ ‫جنروبی‬ ‫دیروار‬ ‫روی‬ ‫برر‬ ‫و‬ ‫بود‬ ‫ور‬ ‫مح‬ ‫بلند‬ ‫نماهای‬‫طاق‬ ‫و‬ ‫نجری‬
‫است‬ ‫شد‬ ‫ساخته‬ ‫محرابی‬.
‫مصلی‬

28. ‫تاریخچه‬‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫ی‬:‫هشتم‬ ‫و‬ ‫هفتم‬ ‫ی‬ ‫دوره‬
‫نهم‬ ‫ررن‬ ‫اول‬ ‫نیمۀ‬ ‫و‬ ‫هشتم‬ ‫ررن‬(‫میالدی‬ ‫پانزدهم‬)‫ای‬ ‫در‬ ‫او‬ ‫جانشینان‬ ‫و‬ ‫تیمور‬ ‫حکومت‬ ‫دورۀ‬‫ران‬
‫است‬ ‫بود‬.‫جانش‬ ‫ررن‬ ‫نیم‬ ‫از‬ ‫پس‬ ‫ولی‬ ،‫بود‬ ‫همرا‬ ‫غارت‬ ‫و‬ ‫رتل‬ ‫با‬ ‫اصفهان‬ ‫در‬ ‫تیمور‬ ‫دورۀ‬ ‫نغاز‬‫ینان‬
‫سراخت‬ ‫بره‬ ‫مبرادرت‬ ‫اصرفهان‬ ‫در‬ ‫کره‬ ‫ننچنران‬ ،‫پرداختند‬ ‫کشور‬ ‫عمران‬ ‫و‬ ‫نبادانی‬ ‫امور‬ ‫به‬ ‫تیمور‬‫ن‬
‫اند‬ ‫نمود‬ ‫اعمال‬ ‫جدید‬ ‫الحارات‬ ‫نیز‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫نمود‬ ‫متعدد‬ ‫رهای‬ ‫ر‬.

29. ‫تاریخچه‬‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫ی‬:‫نهم‬ ‫ی‬ ‫دوره‬
‫هجری‬ ‫دهم‬ ‫ررن‬(‫میالدی‬ ‫شانزدهم‬)‫رررن‬ ‫نغراز‬ ‫در‬ ‫اسرت‬ ‫صرفویان‬ ‫حکومرت‬ ‫دورۀ‬ ‫دوازدهم‬ ‫ررن‬ ‫تا‬
‫هجری‬ ‫یازدهم‬(‫میالدی‬ ‫هفدهم‬)‫نر‬ ‫زمرانی‬ ‫مردت‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫برگزیرد‬ ‫پایتختی‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫اصفهان‬ ‫عبا‬ ‫شا‬‫ه‬
‫رسانید‬ ‫جهانی‬ ‫شهرت‬ ‫و‬ ‫اعتبار‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫شهر‬ ‫نی‬ ‫طو‬ ‫چندان‬.‫شره‬ ‫گسرترش‬ ‫برر‬ ‫عرالو‬ ‫مدت‬ ‫این‬ ‫در‬‫و‬ ‫ر‬
‫همرۀ‬ ‫کره‬ ‫ر‬ ‫گردشرگاهها‬ ‫و‬ ‫هرا‬‫کاخ‬ ‫و‬ ‫سراختمانها‬ ‫و‬ ‫ها‬‫میدان‬ ،‫خیابانها‬ ‫احداث‬ ‫و‬ ‫جدید‬ ‫محالت‬ ‫ایجاد‬
‫نن‬ ‫نظیرر‬‫بی‬ ‫هرای‬‫زیبایی‬ ‫وکرر‬ ‫در‬ ‫انرد‬ ‫نمود‬ ‫بازدیرد‬ ‫اصرفهان‬ ‫از‬ ‫زمان‬ ‫نن‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫خارجی‬ ‫جهانگردان‬
‫وجود‬‫بره‬ ‫ای‬‫مالحظره‬ ‫رابرل‬ ‫تغییررات‬ ‫و‬ ‫ارردامات‬ ‫نیرز‬ ‫اصرفهان‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫در‬ ‫ر‬ ‫اند‬‫نوشته‬ ‫ها‬‫کتاب‬
‫اند‬ ‫نورد‬.
‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

30. ‫زمستانی‬ ‫شبستان‬
‫ش‬ ‫با‬ ‫شبستان‬ ‫این‬‫کو‬
‫ررای‬‫ر‬‫ه‬ ‫ررتون‬‫ر‬‫س‬ ‫دارای‬
‫اتارهرای‬ ‫و‬ ‫کوتا‬ ‫رحور‬
‫است‬ ‫شکل‬ ‫ای‬ ‫خیمه‬.
‫چشرمه‬ ‫هرر‬ ‫وسط‬ ‫در‬
‫سن‬ ‫رحعه‬ ‫یک‬ ‫طاق‬
‫رره‬ ‫ن‬ ‫شررفاف‬ ‫مرمررر‬
‫شبسرت‬ ‫نور‬ ‫که‬ ‫شد‬‫ان‬
‫میکند‬ ‫مین‬ ‫تأ‬ ‫را‬

31. ‫تاریخچه‬‫دهم‬ ‫ی‬ ‫دوره‬ ‫ک‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫ی‬
‫هجری‬ ‫دوازدهم‬ ‫ررن‬ ‫نیمۀ‬ ‫از‬(‫میالدی‬ ‫هجدهم‬)‫کرار‬ ‫روی‬ ‫و‬ ‫صرفویان‬ ‫حکومرت‬ ‫فروپاشی‬ ‫از‬ ‫پس‬
‫شر‬ ‫کاسرته‬ ‫تردریا‬ ‫بره‬ ‫اصرفهان‬ ‫شهر‬ ‫اهمیت‬ ‫از‬ ‫صنعتی‬ ‫ت‬ ‫تحو‬ ‫ظهور‬ ‫تا‬ ‫راجار‬ ‫سلسلۀ‬ ‫نمدن‬‫و‬ ‫د‬
‫تردر‬ ‫بره‬ ‫و‬ ‫متروکره‬ ‫تهران‬ ‫به‬ ‫پایتخت‬ ‫انتقال‬ ‫علت‬‫به‬ ‫صفوی‬ ‫دورۀ‬ ‫بناهای‬ ‫و‬ ‫نثار‬ ‫بیشتر‬‫تخریره‬ ‫یا‬
‫گردید‬.‫روزمرر‬ ‫تجمع‬ ‫و‬ ‫مذهبی‬ ‫مراسم‬ ‫برگزاری‬ ‫عمدۀ‬ ‫مرکز‬ ‫عنوان‬‫به‬ ‫اصفهان‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫ولی‬‫ۀ‬
‫سرعی‬ ‫نسرل‬ ‫هرر‬ ‫و‬ ‫داشته‬ ‫ررار‬ ‫مواظبت‬ ‫و‬ ‫مراربت‬ ‫مورد‬ ‫مردم‬ ‫توسط‬ ‫هموار‬ ،‫مردم‬ ‫مختلف‬ ‫ارشار‬
‫د‬ ‫تحویل‬ ‫نیندگان‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫نمود‬ ‫حفظ‬ ‫را‬ ‫فرهنگی‬ ‫ر‬ ‫مذهبی‬ ‫گرانبهای‬ ‫مجموعۀ‬ ‫این‬ ‫تا‬ ‫نمود‬‫هد‬.
‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

32. ‫عمومی‬ ‫بناهای‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫سیاسی‬ ‫ر‬ ‫ادی‬ ‫ارت‬ ‫نامساعد‬ ‫شرایط‬ ‫دلیل‬ ‫به‬ ‫راجار‬ ‫حکومت‬ ‫دوران‬ ‫در‬‫رابرل‬
‫چند‬ ‫فقط‬ ‫نیز‬ ‫اصفهان‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫نگردید‬ ‫ایجاد‬ ‫ربلی‬ ‫های‬‫دوران‬ ‫با‬ ‫مقایسه‬ ‫در‬ ‫توجهی‬‫ارردام‬
‫است‬ ‫گرفته‬ ‫انجام‬ ‫نن‬ ‫حواشی‬ ‫و‬ ‫مسجد‬ ‫داخل‬ ‫در‬ ‫مرمتی‬.‫کره‬ ‫مسرجد‬ ‫شرری‬ ‫های‬‫ورودی‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫در‬
‫شرد‬ ‫اعمرال‬ ‫راجرار‬ ‫شرا‬‫فتحعلی‬ ‫زمران‬ ‫به‬ ‫مربوه‬ ‫های‬‫مرمت‬ ،‫گردد‬‫می‬ ‫محسوب‬ ‫اصلی‬ ‫ورودی‬ ‫فعال‬
‫تاریخ‬ ‫با‬ ‫ای‬‫کتیبه‬ ‫دارای‬ ‫و‬ ‫است‬۱2۱۸‫هجری‬۱۸۰3‫است‬ ‫میالدی‬.
‫دورۀ‬ ‫دیگر‬ ‫اردامات‬ ‫از‬‫آجری‬ ‫سکوی‬ ‫ایجاد‬ ‫قاجار‬‫سرنگفرش‬ ‫کرف‬ ‫از‬ ‫مترر‬ ‫نریم‬ ‫حردود‬ ‫ارتفراع‬ ‫به‬
‫اسرت‬ ‫حیراه‬ ‫مرکرز‬ ‫در‬ ‫تابسرتان‬ ‫ل‬ ‫ف‬ ‫در‬ ‫عشاء‬ ‫و‬ ‫مغرب‬ ‫نمازهای‬ ‫برگزاری‬ ‫برای‬ ‫موجود‬.‫همچنرین‬
‫ایرن‬ ‫ارردامات‬ ‫از‬ ‫مسرجد‬ ‫غربری‬ ‫شرمال‬ ‫گوشۀ‬ ‫در‬ ‫وارع‬ ‫مجلسی‬ ‫عالمه‬ ‫مرحوم‬ ‫مقبرۀ‬ ‫توسعۀ‬ ‫و‬ ‫مرمت‬
‫است‬ ‫دور‬.‫صرفوی‬ ‫زمران‬ ‫از‬ ‫بزرگروار‬ ‫عالمۀ‬ ‫نن‬ ‫روحانی‬ ‫و‬ ‫علمی‬ ‫ی‬ ‫وا‬ ‫های‬‫ارزش‬ ‫علت‬ ‫به‬ ‫مکان‬ ‫این‬
‫است‬ ‫اصفهان‬ ‫مردم‬ ‫زیارتگا‬ ‫و‬ ‫احترام‬ ‫مورد‬ ‫تاکنون‬.‫ایجرا‬ ‫صرفوی‬ ‫دورۀ‬ ‫در‬ ‫نرامگرا‬ ‫ایرن‬ ‫ساختمان‬‫د‬
‫نماهرای‬ ‫کاشریکاری‬ ‫برا‬ ‫و‬ ‫یافتره‬ ‫گسرترش‬ ‫زایرران‬ ‫های‬‫غرفه‬ ‫و‬ ‫حیاه‬ ‫ایجاد‬ ‫با‬ ‫راجار‬ ‫دورۀ‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫شد‬
‫است‬ ‫شد‬ ‫تجدید‬ ‫راجار‬ ‫دورۀ‬ ‫در‬ ‫زیارتگا‬ ‫داخلی‬ ‫های‬‫نقاشی‬ ‫همچنین‬ ‫شد‬ ‫تزیین‬ ‫خارجی‬.
‫تاریخچه‬‫دهم‬ ‫ی‬ ‫دوره‬ ‫ک‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫ی‬‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

33. ‫مسجد‬ ‫های‬ ‫سنگاب‬‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬
‫رراردارند‬ ‫سنگاب‬ ‫چهار‬ ‫اصفهان‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫در‬
‫درویش‬ ‫ایوان‬ ‫سنگاب‬:‫کتیبه‬‫ث‬ ّ‫ط‬‫خ‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫عربی‬ ‫و‬ ‫فارسی‬ ‫های‬‫زبان‬ ‫به‬ ‫سنگاب‬ ‫این‬ ‫بدنه‬‫است‬ ‫لث‬.
‫نن‬‫است‬ ‫زیر‬ ‫شرح‬ ‫به‬ ‫ماند‬ ‫بجا‬ ‫کتیبه‬ ‫متن‬ ‫از‬ ‫چه‬:
...‫علی‬ ‫الرضا‬ ‫و‬ ‫موسی‬ ‫الکاظم‬ ‫و‬ ‫جعفر‬ ‫ادق‬ ‫ال‬ ‫و‬ ‫محمد‬ ‫البارر‬ ‫و‬ ‫علی‬ ‫العباد‬ ‫زین‬ ‫علی‬ ‫صل‬ ‫و‬‫التقی‬ ‫و‬
‫النقی‬ ‫و‬ ‫محمد‬...
‫علی‬ ‫ابن‬ ‫حسین‬ ‫مظلومان‬ ‫شا‬ ‫ورف‬ ‫کرد‬
‫هرکه‬‫زیاد‬ ‫ابن‬ ‫بر‬ ‫لعن‬ ‫گوید‬ ‫نب‬ ‫نوشد‬
‫جامگرا‬ ‫پرنا‬ ‫دارای‬ ‫سرنگاب‬ ‫ایرن‬ ‫لبه‬
‫از‬ ‫نیمرری‬ ‫شکسررتگی‬ ‫کرره‬ ‫اسررت‬ ‫بود‬
‫ن‬ ‫از‬ ‫دوتا‬ ‫تنها‬ ‫که‬ ‫شد‬ ‫باعث‬ ‫سنگاب‬‫نهرا‬
‫بمانند‬‫باری‬.‫سر‬ ‫ایرن‬ ‫بدنه‬ ‫نقشهای‬‫نگاب‬
‫برین‬ ‫از‬ ‫حدودی‬ ‫تا‬ ‫فرسایش‬ ‫اثر‬ ‫در‬ ‫هم‬
‫اند‬‫رفته‬.

34. ‫مسجد‬ ‫های‬ ‫سنگاب‬‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬
‫صاحه‬ ‫ایوان‬ ‫سنگاب‬:
‫روی‬‫است‬ ‫شد‬ ‫ّاحی‬‫ر‬‫ط‬ ‫جامگا‬ ‫پنا‬ ‫نن‬ ‫لبه‬.‫بر‬ ‫صرلوات‬ ‫کتیبره‬ ‫شرامل‬ ‫برا‬ ‫در‬ ‫سرنگاب‬ ‫خارجی‬ ‫سح‬‫ر‬
‫وم‬ ‫مع‬ ‫چهارد‬(‫ع‬)‫نقش‬ ،‫سرنگاب‬ ‫پایین‬ ‫رسمت‬ ‫در‬ ‫و‬ ،‫کوچک‬ ‫دار‬ ‫کنگر‬ ‫های‬‫نقش‬ ‫و‬ ‫ثلث‬ ّ‫ط‬‫خ‬ ‫به‬‫هرای‬
‫است‬ ‫بزرگ‬ ‫دار‬ ‫کنگر‬.‫بست‬ ‫نقش‬ ‫مضمون‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫ای‬‫کتیبه‬ ،‫سنگاب‬ ‫بدنه‬ ‫روی‬ ‫بر‬ ‫همچنین‬‫است‬‫ه‬.
‫توفیق‬ ‫نمود‬ ‫شرعی‬ ‫ورف‬...‫اسمعیل‬ ‫ولد‬ ‫امین‬ ‫استاد‬...‫فی‬۱۱۰2

35. ‫حوض‬ ‫چهارپایه‬ ‫ساختمان‬
‫گفته‬‫حوض‬ ‫روی‬ ‫ی‬ ‫پایه‬ ‫چهار‬ ‫ساختمان‬ ‫که‬ ‫اند‬–‫داشت‬ ‫سقفی‬ ‫دور‬ ‫چندان‬ ‫نه‬ ‫های‬ ‫گذشته‬ ‫در‬ ‫که‬‫ه‬-
‫د‬ ‫ابی‬ ‫نل‬ ‫ی‬ ‫دور‬ ‫به‬ ‫متعلق‬ ‫را‬ ‫نن‬ ‫اری‬ ‫ان‬ ‫جابری‬ ‫و‬ ‫شد‬ ‫ساخته‬ ‫مسجد‬ ‫ی‬ ‫اولیه‬ ‫بناهای‬ ‫با‬ ‫زمان‬ ‫هم‬‫لف‬
‫است‬ ‫دانسته‬.‫معروف‬‫بویه‬ ‫نل‬ ‫ی‬ ‫دور‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫است‬/‫ب‬ ‫صاحه‬ ‫در‬ ‫شاگردان‬ ‫ی‬ ‫عد‬ ‫چون‬ ، ‫دیلمیان‬‫ن‬
‫سک‬ ‫این‬ ‫روی‬ ‫از‬ ‫نفر‬ ‫یک‬ ، ‫است‬ ‫رسید‬ ‫نمی‬ ‫مسجد‬ ‫نخر‬ ‫به‬ ‫جنوبی‬ ‫ایوان‬ ‫از‬ ‫صدا‬ ‫و‬ ‫بود‬ ‫زیاد‬ ‫عباد‬، ‫و‬
‫شاگردان‬ ‫ی‬ ‫همه‬ ‫تا‬ ‫است‬ ‫کرد‬ ‫می‬ ‫تقریر‬ ‫بلند‬ ‫صدای‬ ‫با‬ ‫را‬ ‫او‬ ‫ی‬ ‫گفته‬‫بشنوند‬.‫همچنین‬‫ا‬ ‫نمد‬‫که‬ ‫ست‬
‫اند‬ ‫کرد‬ ‫می‬ ‫تمرین‬ ‫را‬ ‫حا‬ ‫اعمال‬ ‫ساختمان‬ ‫این‬ ‫اطراف‬ ‫در‬ ، ‫الحرام‬ ‫اهلل‬ ‫بیت‬ ‫مسافران‬ ‫ردیم‬ ‫در‬.
‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

36. ‫حوض‬ ‫چهارپایه‬ ‫ساختمان‬
‫که‬ ‫دارد‬ ‫می‬ ‫اظهار‬ ‫چنین‬ ‫بنا‬ ‫این‬ ‫وص‬ ‫خ‬ ‫در‬ ‫نیز‬ ‫هنرفر‬:«‫جمعه‬ ‫مسجد‬ ‫صحن‬ ‫وسط‬ ‫حوض‬ ‫روی‬ ‫بر‬
‫ک‬ ‫است‬ ‫شد‬ ‫ساختمانی‬ ‫بنای‬ ، ‫صفوی‬ ‫ی‬ ‫خدابند‬ ‫محمد‬ ‫سلحان‬ ‫پادشاهی‬ ‫ی‬ ‫دور‬ ‫در‬ ، ‫اصفهان‬ ‫ی‬‫ه‬
‫است‬ ‫رفته‬ ‫می‬ ‫کار‬ ‫به‬ ‫مذهبی‬ ‫فرایض‬ ‫انجام‬ ‫برای‬ ‫تابستانی‬ ‫مهتابی‬ ‫یک‬ ‫ی‬ ‫منزله‬ ‫به‬.‫د‬ ‫بر‬‫نجری‬ ‫جرز‬ ‫و‬
‫طول‬ ‫به‬ ‫یک‬ ‫هر‬ ‫مرمری‬ ‫سنگی‬ ‫لوح‬ ‫دو‬ ، ‫ساختمان‬ ‫این‬ ‫ستون‬ ‫چهار‬ ‫از‬5۷‫عرض‬ ‫و‬5۰‫متر‬ ‫سانتی‬
‫است‬ ‫شد‬ ‫ه‬ ‫ن‬.
‫اشر‬ ، ‫برجسرته‬ ‫ثلث‬ ‫خط‬ ‫به‬ ‫غربی‬ ‫لوح‬ ‫مضمون‬‫ار‬
‫دارد‬ ‫صرفوی‬ ‫ی‬ ‫خدابند‬ ‫محمد‬ ‫شا‬ ‫سلحنت‬ ‫به‬‫و‬
‫نن‬ ‫ره‬‫ر‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫رر‬‫ر‬‫تحری‬ ‫رال‬‫ر‬‫س‬ ‫و‬ ‫رحیفی‬‫ر‬‫ص‬ ‫رم‬‫ر‬‫رر‬9۸5
‫است‬ ‫هجری‬.‫اسرت‬ ‫اشرعاری‬ ‫شامل‬ ، ‫شرری‬ ‫لوح‬
‫ا‬ ‫نن‬ ‫از‬ ‫حاکی‬ ‫و‬ ‫نستعلیق‬ ‫خط‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫فارسی‬ ‫به‬‫ست‬
‫اعظرم‬ ‫صردر‬ ‫دیرن‬ ‫داور‬ ‫یمن‬ ‫به‬ ‫که‬(‫میرمیرران‬)
‫تو‬ ‫خیر‬ ‫کار‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫نرا‬ ‫یوسف‬ ‫نام‬ ‫به‬ ‫ی‬ ‫شخ‬‫فیرق‬
‫سرجد‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫ترا‬ ، ‫مسرجد‬ ‫حوض‬ ‫روی‬ ‫بر‬ ‫که‬ ‫یافته‬
‫کند‬ ‫بنا‬ ‫مومنین‬ ‫برای‬ ‫گاهی‬.

37. ‫حوض‬ ‫چهارپایه‬ ‫ساختمان‬
‫فارس‬ ‫اشعار‬ ‫شامل‬ ‫نستعلیق‬ ‫خط‬ ‫به‬ ‫شرری‬ ‫لوح‬‫است‬ ‫ی‬
‫شرح‬ ‫به‬‫باشد‬ ‫می‬ ‫زیر‬:
‫صدر‬ ‫دین‬ ‫داور‬ ‫یمن‬ ‫به‬‫اعظم‬
‫غیاث‬‫الدین‬ ‫المله‬‫میرمیران‬
‫نرا‬ ‫یوسف‬ ‫احسان‬ ‫به‬ ‫شد‬ ‫موفق‬
‫ردم‬‫و‬ ‫خیر‬ ‫در‬ ‫ریا‬ ‫بی‬ ‫زد‬‫احسان‬
‫ر‬ ‫تا‬ ‫ساخت‬ ‫مسجد‬ ‫حوض‬ ‫روی‬ ‫بر‬
‫که‬‫اهل‬ ‫گا‬ ‫سجد‬ ‫باشد‬‫ایمان‬
‫است‬ ‫یادگاری‬ ‫عمارت‬ ‫این‬ ‫صحیفی‬
‫که‬‫صفاهان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫ماند‬ ‫وی‬ ‫از‬

38. ‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬ ‫طالب‬ ‫ابی‬ ‫ابن‬ ‫علی‬ ‫و‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬
‫کر‬ ‫است‬ ‫طاله‬ ‫ابی‬ ‫ابن‬ ‫علی‬ ‫الموحدین‬ ‫مولی‬ ‫نامی‬ ‫نام‬ ‫مسجد‬ ‫این‬ ‫معماری‬ ‫در‬ ‫اهمیت‬ ‫حائز‬ ‫نکته‬‫برا‬ ‫ه‬
‫شود‬ ‫می‬ ‫دید‬ ‫نن‬ ‫های‬ ‫کاری‬ ‫کاشی‬ ‫بر‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫خورد‬ ‫گر‬ ‫مسجد‬ ‫این‬ ‫روح‬

39. ‫طالب‬‫ابی‬‫ابن‬‫علی‬‫و‬‫جامع‬‫مسجد‬

40. ‫طالب‬‫ابی‬‫ابن‬‫علی‬‫و‬‫جامع‬‫مسجد‬

41. ‫طالب‬‫ابی‬‫ابن‬‫علی‬‫و‬‫جامع‬‫مسجد‬

42. ‫طالب‬‫ابی‬‫ابن‬‫علی‬‫و‬‫جامع‬‫مسجد‬

43. ‫طالب‬‫ابی‬‫ابن‬‫علی‬‫و‬‫جامع‬‫مسجد‬

44. ‫طالب‬‫ابی‬‫ابن‬‫علی‬‫و‬‫جامع‬‫مسجد‬

45. ‫طالب‬‫ابی‬‫ابن‬‫علی‬‫و‬‫جامع‬‫مسجد‬

46. ‫مسجد‬ ‫معماری‬ ‫های‬‫ارزش‬‫جامع‬
‫ایرانر‬ ‫مسرجد‬ ‫طرح‬ ‫خلق‬ ‫ویژ‬‫به‬ ‫مسجدسازی‬ ‫سالۀ‬ ‫هزار‬ ‫معماری‬ ‫تجربیات‬ ،‫اصفهان‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬‫ی‬
‫کشرورهای‬ ‫و‬ ‫ایرران‬ ‫معمراری‬ ‫تراریخ‬ ‫های‬‫سبک‬ ‫از‬ ‫بسیاری‬ ‫توان‬‫می‬ ‫لحاظ‬ ‫همین‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫بردارد‬ ‫در‬ ‫را‬
‫نمود‬ ‫شناسایی‬ ‫نن‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫همسایه‬.،‫هندسری‬ ‫نقروش‬ ‫برا‬ ‫شرد‬ ‫ترزیین‬ ‫نجرری‬ ‫جرزهای‬ ‫انواع‬ ‫ایجاد‬
‫ا‬ ‫کره‬ ‫چهاربخشری‬ ‫و‬ ‫بخشری‬‫سه‬ ‫و‬ ‫دوبخشری‬ ‫های‬‫فرم‬ ‫جمله‬ ‫از‬ ‫مختلف‬ ‫مقاطع‬ ‫با‬ ‫نجری‬ ‫ستونهای‬‫ز‬
‫هرای‬‫ایوان‬ ،‫اجرایری‬ ‫روشهای‬ ‫انواع‬ ‫در‬ ‫پوششی‬ ‫های‬‫چشمه‬ ‫و‬ ‫طاق‬ ،‫نید‬‫می‬ ‫دست‬‫به‬ ‫ها‬ ‫دایر‬ ‫ترکیه‬
‫دو‬ ‫صورت‬‫به‬ ‫ابداعی‬ ‫روشهای‬ ‫با‬ ‫عظیم‬ ‫گنبدهای‬ ،‫کدام‬ ‫هر‬ ‫در‬ ‫متفاوت‬ ‫تزیینات‬ ‫با‬ ‫چهارگانه‬‫پوسرتۀ‬
‫معبر‬ ‫به‬ ‫کدام‬ ‫هر‬ ‫که‬ ‫گانه‬ ‫د‬ ‫های‬‫سردر‬ ،‫حیاه‬ ‫اطراف‬ ‫در‬ ‫شد‬ ‫تزیین‬ ‫و‬ ‫موزون‬ ‫نماهای‬ ،‫پیوسته‬‫ری‬
‫شود‬‫می‬ ‫گشود‬ ‫مسجد‬ ‫اطراف‬ ‫در‬
‫تر‬ ‫نن‬ ‫بره‬ ‫تروان‬‫می‬ ‫کره‬ ‫دهد‬‫می‬ ‫تشکیل‬ ‫را‬ ‫نظیری‬‫بی‬ ‫مجموعۀ‬ ‫نهایی‬ ‫ترکیه‬ ‫در‬ ‫نثار‬ ‫این‬ ‫همۀ‬‫اریخ‬
‫نمر‬ ‫اطالق‬ ‫میانه‬ ‫نسیای‬ ‫ویژ‬‫به‬ ‫نقاه‬ ‫دیگر‬ ‫برخی‬ ‫و‬ ‫ایران‬ ‫معماری‬ ‫المعارف‬‫دایرۀ‬ ‫و‬ ‫پیوسته‬‫ود‬.‫نن‬ ‫از‬
‫هجرری‬ ‫پرنجم‬ ‫رررن‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫تی‬ ‫تحو‬ ‫با‬ ‫گذشته‬(‫مریالدی‬ ‫یرازدهم‬)‫مسرجد‬ ‫نمرد‬ ‫وجود‬‫بره‬ ‫نن‬ ‫در‬
‫مسرج‬ ‫طرح‬ ‫نام‬ ‫جدید‬ ‫شیوۀ‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫گردید‬ ‫تبدیل‬ ‫ایوانی‬ ‫چهار‬ ‫مسجد‬ ‫به‬ ‫ربلی‬ ‫شبستانی‬‫را‬ ‫ایرانری‬ ‫د‬
‫شبستانی‬ ‫طرح‬ ‫با‬ ‫مقایسه‬ ‫در‬(‫عربی‬ ‫فرهن‬ ‫به‬ ‫معحوف‬)‫بیشرتر‬ ‫دور‬ ‫نن‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫نمود‬ ‫اتخاو‬‫مسراجد‬
‫مس‬ ‫از‬ ‫بعضی‬ ‫در‬ ‫حتی‬ ‫و‬ ‫شدند‬ ‫ساخته‬ ‫ایوانی‬ ‫چهار‬ ‫سبک‬ ‫همین‬ ‫با‬ ‫ایران‬ ‫بزرگ‬ ‫شهرهای‬ ‫جامع‬‫اجد‬
‫گردد‬ ‫تبدیل‬ ‫ایوانه‬ ‫چهار‬ ‫مسجد‬ ‫به‬ ‫تا‬ ‫نمودند‬ ‫ایجاد‬ ‫تغییراتی‬ ‫نیز‬ ‫ربل‬ ‫از‬ ‫موجود‬.

47. ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫ساختاری‬ ‫و‬ ‫ای‬ ‫سازه‬ ‫های‬ ‫ارزش‬
‫فضرای‬ ‫مهمتررین‬ ‫و‬ ‫اسرت‬ ‫داخلری‬ ‫فضراهای‬ ‫خلرق‬ ‫معماری‬ ‫در‬ ‫شد‬ ‫شناخته‬ ‫اصل‬ ‫مهمترین‬
‫محرراب‬ ‫روی‬‫روبه‬ ‫محوطۀ‬ ‫مسجد‬ ‫داخلی‬(‫رور‬ ‫مق‬)‫اسرت‬.‫دارای‬ ‫مسرجد‬ ‫در‬ ‫فضرا‬ ‫طراحری‬
‫اجرایری‬ ‫فنری‬ ‫و‬ ‫ای‬ ‫سراز‬ ‫سراختارهای‬ ‫اهمیت‬ ‫اصل‬ ‫این‬ ‫با‬ ‫طراز‬‫هم‬ ‫ولی‬ ،‫است‬ ‫خاصی‬ ‫اهمیت‬
‫است‬.
‫پرنج‬ ‫رررن‬ ‫ت‬ ‫تحرو‬ ‫در‬ ‫کره‬ ‫اسرت‬ ‫مسرجد‬ ‫رسمت‬ ‫ترین‬ ‫باشکو‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫در‬ ‫گنبدخانه‬‫م‬
‫هجری‬(‫میالدی‬ ‫یازدهم‬)‫بر‬ ،‫محرراب‬ ‫مقابرل‬ ‫در‬ ‫نن‬ ‫متعردد‬ ‫سرتونهای‬ ‫با‬ ‫شبستانی‬ ‫فضاهای‬‫ه‬
‫است‬ ‫گردید‬ ‫تبدیل‬ ‫ای‬ ‫گشاد‬ ‫و‬ ‫یکدست‬ ‫فضای‬.‫مارب‬ ‫دوران‬ ‫از‬ ‫گنبد‬ ‫ساخت‬ ‫البته‬‫در‬ ‫اسالم‬ ‫ل‬
‫اصفها‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫عظیم‬ ‫گنبدهای‬ ‫در‬ ‫رفته‬ ‫کار‬‫به‬ ‫فنون‬ ‫ولی‬ ،‫بود‬ ‫شد‬ ‫تجربه‬ ‫ایران‬‫دارای‬ ،‫ن‬
‫است‬ ‫ایران‬ ‫اسالمی‬ ‫دورۀ‬ ‫معماری‬ ‫ات‬ ‫مشخ‬.
‫که‬ ‫گنبدها‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫باربر‬ ‫اسکلت‬ ‫ایجاد‬‫نن‬‫ترکینه‬ ‫گنبدهای‬ ‫را‬(‫چن‬‫َرر‬‫ت‬ ‫د‬)
‫از‬ ‫نامند‬‫می‬‫ن‬ ‫با‬ ‫را‬ ‫نن‬ ‫اجرای‬ ‫ایرانی‬ ‫معماران‬ ‫و‬ ‫مهندسان‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫فنونی‬‫جر‬
‫اند‬ ‫نورد‬ ‫وجود‬‫به‬ ‫را‬ ‫گنبد‬ ‫نوع‬ ‫صدها‬ ‫ساختن‬ ‫امکان‬ ‫و‬ ‫نمود‬ ‫ابداع‬.‫ا‬ ‫خلق‬‫ین‬
‫صر‬ ‫اصفهان‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫در‬ ‫بار‬‫نخستین‬ ‫برای‬ ‫گنبدی‬ ‫خاص‬ ‫سازۀ‬ ‫نوع‬‫ورت‬
‫گیرد‬‫می‬.

48. ‫یعن‬ ‫سازی‬‫گوشه‬ ‫متوالی‬ ‫مراحل‬ ‫طریق‬ ‫از‬ ‫دایر‬ ‫فرم‬ ‫به‬ ‫شکل‬ ‫مربع‬ ‫و‬ ‫چهارگوش‬ ‫مقحع‬ ‫تبدیل‬‫تبدیل‬ ‫ی‬
‫ا‬ ‫کره‬ ‫محلری‬ ، ‫دایر‬ ‫نهایتا‬ ‫و‬ ‫ضلعی‬ ‫دو‬‫و‬‫سی‬ ‫و‬ ‫شانزد‬ ‫به‬ ‫سپس‬ ‫و‬ ‫ضلعی‬ ‫هشت‬ ‫به‬ ‫چهارضلعی‬‫سرتوانۀ‬
‫مسرج‬ ‫بره‬ ‫نن‬ ‫ایجاد‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫نظیری‬‫بی‬ ‫فنی‬ ‫های‬‫ویژگی‬ ‫از‬ ‫گیرد‬‫می‬ ‫ررار‬ ‫نن‬ ‫بر‬ ‫گنبد‬ ‫گلوی‬‫جرامع‬ ‫د‬
‫گردد‬‫برمی‬ ‫اصفهان‬.
‫خاگی‬ ‫زیبای‬ ‫های‬‫فرم‬ ‫با‬ ‫ها‬‫َرکینه‬‫ت‬(‫مرغی‬‫تخم‬)‫س‬ ‫و‬ ‫شد‬ ‫ساخته‬ ‫گنبد‬ ‫استوانۀ‬ ‫روی‬ ‫بر‬ ‫ابتدا‬‫دو‬ ‫با‬ ‫پس‬
‫د‬ ‫کره‬ ‫داخلری‬ ‫پوسرتۀ‬ ‫دیگرری‬ ‫و‬ ‫پوشاند‬‫می‬ ‫را‬ ‫َرکبندی‬‫ت‬ ‫که‬ ‫خارج‬ ‫در‬ ‫یکی‬ ،‫پوششی‬ ‫پوستۀ‬‫گنبرد‬ ‫ر‬
‫د‬ ‫نشران‬ ‫گنبرد‬ ‫زیر‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫باربر‬ ‫اسکلت‬ ‫نن‬ ‫تا‬ ،‫گیرد‬‫می‬ ‫ررار‬ ‫ها‬ ‫تر‬ ‫بین‬ ‫فاصله‬ ‫در‬ ‫نمازخانه‬‫اجررا‬ ‫هرد‬
‫بارب‬ ‫اسکلت‬ ‫که‬ ‫الملک‬‫تاج‬ ‫شمالی‬ ‫گنبد‬ ‫در‬ ‫ترکبندی‬ ‫پوششی‬ ‫سبک‬ ‫به‬ ‫یا‬ ‫و‬ ‫گردد‬‫می‬‫شود‬‫نمی‬ ‫دید‬ ‫ر‬
‫گ‬ ‫سربک‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫است‬ ‫گردید‬ ‫احداث‬ ‫هندسی‬ ‫نقوش‬ ‫تزیینات‬ ‫با‬ ‫داخلی‬ ‫پوششی‬ ‫پوستۀ‬ ‫و‬‫نبدسرازی‬
‫گردد‬‫می‬ ‫اطالق‬ ‫پیوسته‬ ‫پوستۀ‬ ‫دو‬.
‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫ساختاری‬ ‫و‬ ‫ای‬ ‫سازه‬ ‫های‬ ‫ارزش‬‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

49. ‫ایجاد‬‫پوشرش‬ ‫انرواع‬ ‫وزن‬ ‫از‬ ‫حاصرله‬ ‫فشرار‬ ‫میزان‬ ‫و‬ ‫ساخت‬ ‫محل‬ ‫با‬ ‫متناسه‬ ‫عمودی‬ ‫باربر‬ ‫عناصر‬‫ها‬
‫است‬ ‫شد‬ ‫طراحی‬.‫ترک‬ ‫از‬ ‫کره‬ ‫چهاربخشری‬ ‫ستونهای‬ ‫از‬ ‫ر‬ ‫اصلی‬ ‫نمازخانۀ‬ ‫ر‬ ‫الملک‬‫نظام‬ ‫گنبد‬ ‫در‬‫یره‬
‫است‬ ‫شد‬ ‫استفاد‬ ‫شد‬ ‫تشکیل‬ ‫دایر‬ ‫چهار‬.‫مکعبر‬ ‫جرزهرای‬ ‫از‬ ‫ر‬ ‫الملرک‬‫تاج‬ ‫ر‬ ‫شرمالی‬ ‫گنبرد‬ ‫در‬‫ی‬
‫ف‬ ‫اکررر‬ ‫در‬ ‫شرد‬ ‫ساخته‬ ‫باربر‬ ‫عناصر‬ ‫ننها‬ ‫مقاطع‬ ‫در‬ ‫تنوع‬ ‫ایجاد‬ ‫و‬ ‫ها‬‫گوشه‬ ‫سازی‬‫نرم‬ ‫با‬ ‫شکل‬‫ضراهای‬
‫است‬ ‫شد‬ ‫استفاد‬ ‫مکعبی‬ ‫سرستونهای‬ ‫با‬ ‫شکل‬ ‫ای‬‫استوانه‬ ‫ستونهای‬ ‫از‬ ‫شبستانی‬.‫پو‬‫طراق‬ ‫های‬‫شش‬
‫است‬ ‫نظیری‬‫بی‬ ‫تنوع‬ ‫دارای‬ ‫چشمه‬ ‫و‬.‫حدود‬ ‫اصفهان‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫در‬۴۷۰‫از‬ ‫بیش‬ ‫با‬ ‫پوششی‬ ‫دهانۀ‬
‫است‬ ‫شد‬ ‫اجرا‬ ‫ساخت‬ ‫روش‬ ‫پنجا‬.‫جهران‬ ‫جرامع‬ ‫مسراجد‬ ‫در‬ ‫چشمه‬ ‫و‬ ‫طاق‬ ‫های‬‫پوشش‬ ‫تنوع‬ ‫این‬
‫است‬ ‫استرنایی‬.
‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫ساختاری‬ ‫و‬ ‫ای‬ ‫سازه‬ ‫های‬ ‫ارزش‬
‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

50. ‫تزیینری‬ ‫سرحوح‬ ‫و‬ ‫ها‬‫یره‬ ‫اصرفهان‬ ‫جرامع‬ ‫مسجد‬ ‫در‬
‫گرردد‬‫می‬ ‫محسروب‬ ‫معمراری‬ ‫مهرم‬ ‫ارکران‬ ‫از‬ ‫هموار‬.
‫د‬ ‫ها‬‫ریت‬ ‫شخ‬ ‫یرا‬ ‫افرراد‬ ‫راویر‬ ‫ت‬ ‫از‬ ‫نقاشری‬ ‫کشیدن‬‫ر‬
‫کارگیری‬‫بره‬ ‫امرا‬ ‫نبرود‬ ‫مجراز‬ ‫ابتدا‬ ‫از‬ ‫اسالمی‬ ‫مساجد‬
‫طبیعرت‬ ‫یرا‬ ‫و‬ ‫هندسری‬ ‫نقروش‬ ‫ماننرد‬ ‫دیگر‬ ‫روشهای‬
‫اسرت‬ ‫برود‬ ‫توجره‬ ‫مورد‬ ‫تزیینی‬ ‫صورت‬‫به‬ ‫انتزاعی‬.‫در‬
‫فضراهای‬ ‫و‬ ‫سرحوح‬ ‫از‬ ‫بسریاری‬ ‫اصفهان‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬
‫ا‬ ‫شرد‬ ‫نراسته‬ ‫تزیینی‬ ‫مختلف‬ ‫روشهای‬ ‫با‬ ‫مسجد‬‫سرت‬
‫ا‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫تاریخی‬ ‫مختلف‬ ‫ادوار‬ ‫به‬ ‫متعلق‬ ‫که‬‫ار‬ ‫خت‬
‫پردازیم‬‫می‬ ‫نن‬ ‫شرح‬ ‫به‬.
‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫تزئینی‬ ‫های‬ ‫ارزش‬

51. ‫اصرفهان‬ ‫جرامع‬ ‫مسرجد‬ ‫در‬ ‫شرد‬ ‫اجرا‬ ‫تزیینات‬ ‫کلی‬ ‫طور‬‫به‬
‫و‬ ‫شرهر‬ ‫تراریخ‬ ‫طرول‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫تزیینری‬ ‫هنرهرای‬ ‫از‬ ‫ای‬‫مجموعه‬
‫نمایرد‬‫می‬ ‫معرفری‬ ‫مسرجد‬ ‫معماری‬ ‫ت‬ ‫تحو‬.‫ایرن‬ ‫از‬ ‫برخری‬
‫د‬ ‫برخی‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫شد‬ ‫اجرا‬ ‫دیگر‬ ‫مساجد‬ ‫در‬ ‫بعدا‬ ‫تزیینات‬‫یگر‬
‫ر‬ ‫منح‬ ‫طرح‬ ‫لحاظ‬ ‫به‬ ‫تیموری‬ ‫دورۀ‬ ‫الوان‬ ‫های‬‫کاشی‬ ‫مانند‬‫ر‬
‫ا‬‫مجموعه‬ ‫کارگیری‬‫به‬ ،‫دارد‬ ‫اهمیت‬ ‫ننچه‬ ‫ولی‬ ،‫است‬ ‫فرد‬‫به‬‫ی‬
‫ررای‬‫ر‬‫ب‬ ‫ری‬‫ر‬‫کاش‬ ‫و‬ ‫رر‬‫ر‬‫نج‬ ‫ره‬‫ر‬‫ترکی‬ ‫ویژ‬‫ره‬‫ر‬‫ب‬ ‫ری‬‫ر‬‫تزیین‬ ‫رای‬‫ر‬‫هنره‬ ‫از‬
‫و‬ ‫جررذاب‬ ‫یکپررارچگی‬ ‫و‬ ‫وحرردت‬ ‫کرره‬ ‫اسررت‬ ‫بار‬‫نخسررتین‬
‫بر‬ ‫اصرفهان‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫برای‬ ‫تاریخ‬ ‫طول‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫نظیری‬‫بی‬‫ه‬
‫است‬ ‫نورد‬ ‫ارمغان‬.
‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫تزئینی‬ ‫های‬ ‫ارزش‬

53. ‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

54. ‫شرد‬ ‫پرداختره‬ ‫و‬ ‫ساخته‬ ‫مختلف‬ ‫های‬ ‫دور‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫ورودی‬ ‫هشت‬ ‫دارای‬ ‫مسجد‬
‫است‬.
۱-‫ش‬ ‫شمال‬ ‫الیه‬ ‫منهی‬ ‫در‬ ، ‫شد‬ ‫مسدود‬ ‫اکنون‬ ‫که‬ ‫مسجد‬ ‫ورودی‬ ‫ترین‬ ‫ردیمی‬‫رری‬
‫تعم‬ ‫از‬ ‫حکایرت‬ ‫کره‬ ‫اسرت‬ ‫کروفی‬ ‫خط‬ ‫به‬ ‫نجری‬ ‫ای‬ ‫کتیبه‬ ، ‫نن‬ ‫کنار‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫وارع‬‫یرر‬
‫سال‬ ‫حریق‬ ‫از‬ ‫پس‬ ‫مسجد‬5۱5.‫دارد‬ ‫ق‬.
2-‫خیابران‬ ‫طررف‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫مسرجد‬ ‫شررری‬ ‫جنروب‬ ‫در‬ ‫وارع‬ ، ‫بنا‬ ‫امروزین‬ ‫اصلی‬ ‫ورودی‬
‫اس‬ ‫کاشی‬ ‫تزیینات‬ ‫و‬ ‫رحاربندی‬ ‫در‬ ‫سر‬ ‫و‬ ‫سنگی‬ ‫سکوهای‬ ‫دارای‬ ‫و‬ ‫وارع‬ ‫هاتف‬‫ت‬.‫برر‬
‫درسال‬ ‫سردر‬ ‫این‬ ، ‫کاری‬ ‫کاشی‬ ‫ی‬ ‫کتیبه‬ ‫طبق‬۱2۱۸.‫خان‬ ‫محمدحسین‬ ‫توسط‬ ‫ق‬
‫صدر‬-‫اصفهان‬ ‫حاکم‬-‫است‬ ‫شد‬ ‫تزیین‬ ‫و‬ ‫تعمیر‬.
3-‫تاریخ‬ ‫به‬ ‫کاری‬ ‫کاشی‬ ‫سردری‬۷6۸.‫ق‬.‫بر‬ ‫ای‬ ‫کتیبه‬ ‫با‬ ‫الملک‬ ‫تاج‬ ‫گنبد‬ ‫مجاور‬‫ه‬
‫جوردی‬ ‫کاشی‬ ‫ی‬ ‫زمینه‬ ‫بر‬ ‫معرق‬ ‫سفید‬ ‫دار‬ ‫اسلیمی‬ ‫کوفی‬ ‫خط‬.
۴-‫شرری‬ ‫ضلع‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫الملک‬ ‫تاج‬ ‫گنبد‬ ‫غربی‬ ‫ضلع‬ ‫در‬ ‫سردری‬‫نرامگا‬‫مجلسی‬.
‫ها‬ ‫ورودی‬

55. 5-‫مرورخ‬ ‫و‬ ‫مسرجد‬ ‫غربری‬ ‫شمال‬ ‫ی‬ ‫گوشه‬ ‫در‬ ‫دربی‬۱3۰۱.‫ق‬.‫برا‬
‫ک‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫جوردی‬ ‫کاشی‬ ‫ی‬ ‫زمینه‬ ‫بر‬ ‫ثلث‬ ‫خط‬ ‫به‬ ‫ای‬ ‫کتیبه‬‫ی‬ ‫وچره‬
‫شود‬ ‫می‬ ‫باز‬ ‫بواسحاریه‬.
6-‫دردشت‬ ‫سردر‬(‫الدشت‬ ‫باب‬)‫و‬ ‫مسرجد‬ ‫غربی‬ ‫جنوب‬ ‫ی‬ ‫گوشه‬ ‫در‬
‫سرالجقه‬ ‫ی‬ ‫دور‬ ‫از‬ ‫مسرجد‬ ‫اصرلی‬ ‫راهروهای‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫انتهای‬ ‫در‬‫برا‬
‫مورخ‬ ‫و‬ ‫رن‬ ‫جوردی‬ ‫ی‬ ‫زمینه‬ ‫بر‬ ‫ثلث‬ ‫خط‬ ‫به‬ ‫ای‬ ‫کتیبه‬999.‫ق‬.
۷-‫دردشت‬ ‫سردر‬ ‫مجاورت‬ ‫در‬ ‫صفوی‬ ‫شبستان‬ ‫کاری‬ ‫منبت‬ ‫درب‬.
۸-‫د‬ ‫وارع‬ ‫سلجوری‬ ‫شبستان‬ ‫که‬ ‫نی‬ ‫دا‬ ‫الیه‬ ‫منتهی‬ ‫در‬ ‫دربی‬‫مغرب‬ ‫ر‬
‫جنرو‬ ‫ی‬ ‫گوشره‬ ‫در‬ ‫واررع‬ ‫صرفوی‬ ‫شبستان‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫الملک‬ ‫نظام‬ ‫گنبد‬‫ب‬
‫سرال‬ ‫مرورخ‬ ‫دربری‬ ، ‫کنرد‬ ‫مری‬ ‫جدا‬ ‫جمعه‬ ‫مسجد‬ ‫غربی‬962.‫ق‬( .
، ‫هنرفر‬۱35۰‫صص‬ ،:۱۴6‫تا‬۱6۴)
‫ها‬ ‫ورودی‬

56. ‫ها‬ ‫ورودی‬‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

57. 5-‫مرورخ‬ ‫و‬ ‫مسرجد‬ ‫غربری‬ ‫شمال‬ ‫ی‬ ‫گوشه‬ ‫در‬ ‫دربی‬۱3۰۱.‫ق‬.‫برا‬
‫ک‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫جوردی‬ ‫کاشی‬ ‫ی‬ ‫زمینه‬ ‫بر‬ ‫ثلث‬ ‫خط‬ ‫به‬ ‫ای‬ ‫کتیبه‬‫ی‬ ‫وچره‬
‫شود‬ ‫می‬ ‫باز‬ ‫بواسحاریه‬.
6-‫دردشت‬ ‫سردر‬(‫الدشت‬ ‫باب‬)‫و‬ ‫مسرجد‬ ‫غربی‬ ‫جنوب‬ ‫ی‬ ‫گوشه‬ ‫در‬
‫سرالجقه‬ ‫ی‬ ‫دور‬ ‫از‬ ‫مسرجد‬ ‫اصرلی‬ ‫راهروهای‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫انتهای‬ ‫در‬‫برا‬
‫مورخ‬ ‫و‬ ‫رن‬ ‫جوردی‬ ‫ی‬ ‫زمینه‬ ‫بر‬ ‫ثلث‬ ‫خط‬ ‫به‬ ‫ای‬ ‫کتیبه‬999.‫ق‬.
۷-‫دردشت‬ ‫سردر‬ ‫مجاورت‬ ‫در‬ ‫صفوی‬ ‫شبستان‬ ‫کاری‬ ‫منبت‬ ‫درب‬.
۸-‫د‬ ‫وارع‬ ‫سلجوری‬ ‫شبستان‬ ‫که‬ ‫نی‬ ‫دا‬ ‫الیه‬ ‫منتهی‬ ‫در‬ ‫دربی‬‫مغرب‬ ‫ر‬
‫جنرو‬ ‫ی‬ ‫گوشره‬ ‫در‬ ‫واررع‬ ‫صرفوی‬ ‫شبستان‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫الملک‬ ‫نظام‬ ‫گنبد‬‫ب‬
‫سرال‬ ‫مرورخ‬ ‫دربری‬ ، ‫کنرد‬ ‫مری‬ ‫جدا‬ ‫جمعه‬ ‫مسجد‬ ‫غربی‬962.‫ق‬( .
، ‫هنرفر‬۱35۰‫صص‬ ،:۱۴6‫تا‬۱6۴)
‫ها‬ ‫ورودی‬

58. ‫تعردادی‬ ‫معرفری‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫دارد‬ ‫وجود‬ ‫مختلف‬ ‫های‬ ‫دور‬ ‫از‬ ‫بسیاری‬ ‫های‬‫کتیبه‬ ،‫اصفهان‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫در‬‫از‬
‫پردازیم‬‫می‬ ‫ننها‬.‫گ‬ ‫گلروی‬ ‫داخلری‬ ‫اطرراف‬ ‫در‬ ،‫الملک‬‫نظام‬ ‫گنبد‬ ‫به‬ ‫معروف‬ ‫جنوبی‬ ‫گنبد‬ ‫داخل‬ ‫در‬ ‫ر‬‫نبرد‬
‫المل‬‫نظام‬ ‫خواجه‬ ‫او‬ ‫وزیر‬ ‫و‬ ‫پادشا‬ ‫نن‬ ‫از‬ ‫که‬ ‫سلجوری‬ ‫ملکشا‬ ‫دورۀ‬ ‫به‬ ‫مربوه‬ ‫دارد‬ ‫وجود‬ ‫ای‬‫کتیبه‬‫نرام‬ ‫ک‬
‫حدود‬ ‫به‬ ‫مربوه‬ ‫بنابراین‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫شد‬ ‫نوشته‬ ‫کوفی‬ ‫سبک‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫شد‬ ‫برد‬۴۷3‫هجری‬(۱۰۸۰‫م‬)‫است‬.
‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫اسنادی‬ ‫های‬‫ارزش‬
‫کتیبر‬ ‫الملک‬‫نظام‬ ‫گنبد‬ ‫به‬ ‫ل‬ ‫مت‬ ‫جنوبی‬ ‫ایوان‬ ‫داخل‬ ‫در‬‫برا‬ ‫هایی‬‫ه‬
‫های‬‫تاریخ‬۸۸۰‫و‬9۱۸‫و‬93۸‫و‬۱۰۷۰‫هجرری‬(‫سرالهای‬ ‫حردود‬
۱۴۷5‫و‬۱5۱2‫و‬۱53۱‫و‬۱659‫مرریالدی‬.)‫ایرروان‬ ‫مرردخل‬ ‫در‬
‫ا‬ ‫یکری‬ ‫ثلرث‬ ‫خط‬ ‫به‬ ‫فرمان‬ ‫دو‬ ‫الملک‬‫نظام‬ ‫گنبد‬ ‫به‬ ‫جنوبی‬‫شرا‬ ‫ز‬
‫مورخ‬ ‫صفوی‬ ‫اسماعیل‬9۱۱‫هجری‬(۱5۰5‫میالدی‬)‫از‬ ‫دیگری‬ ‫و‬
‫دارد‬ ‫وجود‬ ‫صفوی‬ ‫طهماسه‬ ‫شا‬.‫دو‬ ‫مردخل‬ ‫همرین‬ ‫طررفین‬ ‫در‬
‫اصرفهان‬ ‫معلرم‬ ‫الردین‬‫تاج‬ ‫خط‬ ‫به‬ ‫ایوان‬ ‫انتهایی‬ ‫دیوار‬ ‫در‬ ‫محراب‬‫ی‬
‫تاریخ‬ ‫دارای‬ ‫دو‬ ‫هر‬ ‫که‬ ‫دارد‬ ‫وجود‬9۱۸‫هجری‬(۱5۱2‫مریالدی‬)
‫است‬.

59. ‫در‬‫مرب‬ ‫متعددی‬ ‫های‬‫کتیبه‬ ‫استاد‬ ‫صفۀ‬ ‫به‬ ‫معروف‬ ‫مسجد‬ ‫غربی‬ ‫ایوان‬ ‫داخل‬‫به‬ ‫وه‬
‫سال‬۱۱۱2‫هجری‬(۱۷۰۰‫میالدی‬)‫دارد‬ ‫وجود‬.‫معرروف‬ ‫مسجد‬ ‫شمالی‬ ‫ایوان‬ ‫در‬
‫هرای‬‫تاریخ‬ ‫برا‬ ‫امرامی‬ ‫محمدمحسن‬ ‫خط‬ ‫به‬ ‫هایی‬‫کتیبه‬ ‫درویش‬ ‫ایوان‬ ‫به‬۱۰93‫و‬
۱۰9۸(۱6۸2‫و‬۱6۸6‫میالدی‬)‫دارد‬ ‫وجود‬.
۸5۱‫هجری‬(۱۴۴۷‫میالدی‬)‫دارد‬.
‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫اسنادی‬ ‫های‬‫ارزش‬

60. ‫در‬‫تراریخ‬ ‫برا‬ ‫اصرفهانی‬ ‫نظرام‬ ‫خرط‬ ‫بره‬ ‫محراب‬ ‫کتیبۀ‬ ‫شاگرد‬ ‫صفۀ‬ ‫به‬ ‫معروف‬ ‫مسجد‬ ‫شرری‬ ‫ایوان‬992
‫هجری‬(۱5۸۴‫میالدی‬)‫تراریخ‬ ‫برا‬ ‫امرامی‬ ‫محمدمحسرن‬ ‫خرط‬ ‫بره‬ ‫ای‬‫کتیبه‬ ‫و‬۱۰93‫هجرری‬(۱6۸2
‫میالدی‬)‫دارد‬ ‫وجود‬.‫ب‬ ‫کوفی‬ ‫خط‬ ‫به‬ ‫ای‬‫کتیبه‬ ‫دارای‬ ‫ر‬ ‫شمالی‬ ‫گنبد‬ ‫ر‬ ‫الملک‬‫تاج‬ ‫گنبد‬ ‫داخل‬ ‫در‬‫تاریخ‬ ‫ه‬
۴۸۱‫هجری‬(۱۰۸۸‫میالدی‬)‫است‬.
‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫اسنادی‬ ‫های‬‫ارزش‬
‫معروف‬ ‫محراب‬ ،‫مسجد‬ ‫غربی‬ ‫ضلع‬ ‫در‬ ‫اولجایتو‬ ‫نمازخانۀ‬ ‫داخل‬ ‫در‬
‫متنر‬ ‫بسریار‬ ‫هرای‬‫گچبری‬ ‫بره‬ ‫مرزین‬ ‫اولجایتو‬ ‫زیبای‬ ‫بسیار‬ ‫و‬‫و‬ ‫وع‬
‫تراریخ‬ ‫بره‬ ‫است‬ ‫حیدر‬ ‫استاد‬ ‫کار‬ ‫متعدد‬ ‫های‬‫کتیبه‬۷۱۰‫هجرری‬
(۱3۱۰‫میالدی‬)‫داخرل‬ ‫در‬ ‫اولجرایتو‬ ‫نمازخانرۀ‬ ‫ورودی‬ ِ‫ر‬‫سررد‬ ‫رر‬
‫مح‬ ‫سید‬ ‫خط‬ ‫به‬ ‫ای‬‫کتیبه‬ ،‫مسجد‬ ‫غربی‬ ‫نمای‬ ‫روی‬ ‫بر‬ ‫حیاه‬‫مرود‬
‫تاریخ‬ ‫با‬ ‫نقاش‬۸5۱‫هجری‬(۱۴۴۷‫میالدی‬)‫دارد‬.

61. ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫اسنادی‬ ‫های‬‫ارزش‬‫اصفهان‬‫جامع‬‫مسجد‬

62. ‫ان‬ ‫جهانی‬ ‫ثبت‬ ‫و‬ ‫اصفهان‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬
‫فرهنگی‬ ‫و‬ ‫علمی‬ ‫تربیتی‬ ‫جهانی‬ ‫سازمان‬ ‫است‬ ‫وکر‬ ‫به‬ ‫زم‬‫بره‬ ‫که‬
‫نامید‬ ‫یونسکو‬ ‫ار‬ ‫اخت‬‫م‬ ‫ملرل‬ ‫سرازمان‬ ‫به‬ ‫وابسته‬ ‫شود‬ ‫می‬‫تحرد‬
‫سال‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫بود‬۱95۴‫دنیرا‬ ‫کشرورای‬ ‫از‬ ‫زیادی‬ ‫تعداد‬ ‫همکاری‬ ‫با‬
‫سال‬ ‫از‬ ‫ایران‬ ‫کشور‬ ‫عضویت‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫شد‬ ‫تشکیل‬۱325‫شمسری‬
‫شد‬ ‫پذیرفته‬ ‫سازمان‬ ‫این‬ ‫اساسنامه‬ ‫ربول‬ ‫با‬.‫اهرداف‬ ‫از‬ ‫یکی‬‫مهرم‬
‫فرهنگر‬ ‫و‬ ‫تربیتری‬ ، ‫علمری‬ ‫امرور‬ ‫توسرعه‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ، ‫سازمان‬ ‫این‬‫ی‬
‫باشد‬ ‫می‬ ‫عضو‬ ‫کشورهای‬.
‫و‬ ‫غنری‬ ‫بسریار‬ ‫تراریخی‬ ‫های‬ ‫گذشته‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫با‬ ‫ایران‬ ‫کشور‬‫نثرار‬
‫متعرددی‬ ‫نثار‬ ‫تاریخی‬ ‫مختلف‬ ‫های‬ ‫دور‬ ‫از‬ ‫باریماند‬ ‫ارزشمند‬‫را‬
‫و‬ ‫نمرود‬ ‫معرفری‬ ‫یونسرکو‬ ‫سرازمان‬ ‫بره‬ ‫جهرانی‬ ‫نثرار‬ ‫فهرست‬ ‫در‬
‫ک‬ ‫عضرویت‬ ‫به‬ ‫تاریخی‬ ‫نثار‬ ‫ین‬ ‫متخ‬ ‫از‬ ‫تعدادی‬ ‫همچنین‬‫میتره‬
‫اند‬ ‫شد‬ ‫پذیرفته‬ ‫یونسکو‬ ‫کارشناسان‬.

63. ‫ان‬ ‫جهانی‬ ‫ثبت‬ ‫و‬ ‫اصفهان‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬
‫از‬ ‫عبارتند‬ ‫اند‬ ‫رسیده‬ ‫جهانی‬ ‫ثبت‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫ایران‬ ‫تاریخی‬ ‫آثار‬
‫مجموعه‬‫جمشید‬ ‫تخت‬ ‫بناهای‬
‫مجموعه‬‫جهان‬ ‫نقش‬ ‫میدان‬ ‫بناهای‬
‫بناهای‬‫چغارزنبیل‬
‫مجموعه‬‫پاسارگاد‬ ‫بناهای‬
‫مجموعه‬‫سلیمان‬ ‫تخت‬ ‫بناهای‬
‫باغ‬‫چهلستون‬ ‫عمارت‬ ‫و‬
‫خانقا‬‫اردبیل‬ ‫در‬ ‫الدین‬ ‫صفی‬ ‫شیخ‬ ‫بقعه‬ ‫و‬
‫بازار‬‫تبریز‬ ‫تاریخی‬
‫ارگ‬‫کرمان‬ ‫استان‬ ‫در‬ ‫بم‬
‫گنبد‬‫زنجان‬ ‫استان‬ ‫در‬ ‫سلحانیه‬
‫سن‬‫کرمانشا‬ ‫در‬ ‫بیستون‬ ‫نوشته‬
‫مجموعه‬‫ایران‬ ‫نوربایجان‬ ‫کلیساهای‬
‫ساز‬‫خوزستان‬ ‫در‬ ‫شوشتر‬ ‫نبی‬ ‫های‬
‫و‬‫یزد‬ ، ‫کرمان‬ ، ‫اصفهان‬ ، ‫مازندران‬ ، ‫فار‬ ‫های‬ ‫استان‬ ‫در‬ ‫ایرانی‬ ‫های‬ ‫باغ‬،
‫کاشان‬ ‫و‬ ‫خراسان‬.

64. ‫ان‬ ‫جهانی‬ ‫ثبت‬ ‫و‬ ‫اصفهان‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬
‫سال‬ ‫در‬۱3۸9‫کرار‬ ‫دسرتور‬ ‫در‬ ‫جهرانی‬ ‫ثبرت‬ ‫جهرت‬ ‫اصرفهان‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬ ‫ی‬ ‫پروند‬ ‫ارسال‬ ‫موضوع‬
‫گرفت‬ ‫ررار‬ ‫اصفهان‬ ‫فرهنگی‬ ‫میراث‬ ‫مدیران‬.‫گ‬ ‫ی‬ ‫دهره‬ ‫سره‬ ‫در‬ ‫تقریبا‬ ‫است‬ ‫وکر‬ ‫به‬ ‫زم‬ ‫البته‬، ‫ذشرته‬
‫حجرم‬ ‫دلیرل‬ ‫بره‬ ‫لریکن‬ ‫پرذیرفت‬ ‫مری‬ ‫صرورت‬ ‫روص‬ ‫خ‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫ناچیز‬ ‫ارداماتی‬ ‫بار‬ ‫یک‬ ‫سال‬ ‫چند‬ ‫هر‬
‫مورد‬ ‫همت‬ ‫و‬ ‫توانایی‬ ‫عدم‬ ‫و‬ ‫بنا‬ ‫ثبت‬ ‫های‬ ‫زمینه‬ ‫نمودن‬ ‫فراهم‬ ‫جهت‬ ‫زم‬ ‫های‬ ‫فعالیت‬ ‫ی‬ ‫گسترد‬‫نیاز‬
‫گردید‬ ‫می‬ ‫متورف‬ ‫موضوع‬ ‫بار‬ ‫هر‬ ،.
‫سرال‬ ‫در‬ ‫ای‬ ‫کمیتره‬ ‫تشکیل‬ ‫با‬ ‫منظور‬ ‫بدین‬۱3۸9
‫مرورد‬ ‫اصرول‬ ‫بر‬ ‫منحبق‬ ‫و‬ ‫جامع‬ ‫و‬ ‫کامل‬ ‫ای‬ ‫پروند‬
‫ارسرال‬ ‫سال‬ ‫همان‬ ‫ما‬ ‫دی‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫تهیه‬ ‫یونسکو‬ ‫نظر‬
‫گردید‬.‫نمرودن‬ ‫نمراد‬ ‫مجرددا‬ ، ‫ارردام‬ ‫این‬ ‫پی‬ ‫در‬
‫گرفرت‬ ‫نظر‬ ‫مد‬ ‫بنا‬ ‫ثبت‬ ‫های‬ ‫زمینه‬‫راسرت‬ ‫در‬ ‫و‬‫ای‬
‫تنظریم‬ ‫برا‬ ، ‫مسرجد‬ ‫حفاظرت‬ ‫و‬ ‫سراماندهی‬ ‫تداوم‬
‫صررورت‬ ‫نظیررری‬‫بی‬ ‫اررردامات‬ ،‫مرردون‬ ‫ای‬ ‫برنامرره‬
‫پذیرفت‬.

65. ‫ان‬ ‫جهانی‬ ‫ثبت‬ ‫و‬ ‫اصفهان‬ ‫جامع‬ ‫مسجد‬
‫کارشناسران‬ ‫بازدیرد‬ ‫مراحرل‬ ‫اتمرام‬ ‫از‬ ‫پس‬ ‫خوشبختانه‬
‫ما‬ ‫شهریور‬ ‫در‬ ‫یونسکو‬ ‫اعزامی‬۱39۰‫سامان‬ ‫بر‬ ‫عالو‬ ،
‫نیر‬ ‫تاریخی‬ ‫بنای‬ ‫این‬ ‫اصولی‬ ‫دهی‬ ‫سامان‬ ‫اولیه‬ ‫دهی‬‫از‬ ‫ز‬
‫رانی‬ ‫متخ‬ ‫انتخراب‬ ‫برا‬ ‫و‬ ‫نمانرد‬ ‫دور‬ ‫ن‬ ‫مسئو‬ ‫اوهان‬
‫تاسیسررات‬ ‫از‬ ‫اعررم‬ ‫مختلررف‬ ‫هررای‬ ‫زمینرره‬ ‫در‬ ‫متبحررر‬
‫و‬ ‫مرمررت‬ ، ‫مکررانیکی‬ ‫و‬ ‫الکتریکرری‬...‫نظررارت‬ ‫تحررت‬
، ‫رالحیت‬‫ر‬‫ص‬ ‫رد‬‫ر‬‫واج‬ ‫رین‬‫ر‬ ‫متخ‬ ‫از‬ ‫رکل‬‫ر‬‫متش‬ ‫ای‬‫ره‬‫ر‬‫کمیت‬
‫ار‬ ‫برا‬ ‫مسجد‬ ‫این‬ ‫الوروع‬‫رریه‬ ‫یابی‬ ‫دست‬ ‫های‬‫زمینه‬‫زش‬
‫نن‬ ‫منزلرت‬ ‫و‬ ‫مقرام‬ ‫درخرور‬ ‫و‬ ‫شایسرته‬ ‫کره‬ ‫ننچه‬ ‫به‬ ،‫را‬
‫نمود‬ ‫فراهم‬ ‫است‬.

66. «‫اسرارآمیزش‬‫و‬‫جدی‬ ،‫خاموش‬ ‫عظمت‬‫با‬ ،‫اصفهان‬‫جامع‬ ‫مسجد‬
‫است‬‫جهان‬ ‫معماری‬‫آثار‬ ‫زیباترین‬ ‫از‬‫یکی‬.»
(‫پوپ‬ ‫اپهام‬‫آرتور‬ ‫پروفسور‬)

67. ‫شما‬ ‫توجه‬ ‫از‬ ‫سپاس‬ ‫با‬
‫صالحی‬ ‫صادق‬ ‫محمد‬