Groeneveld, Magazine over het verbinden van stad en land: Waar de vogels fluiten

1. MAGAZINE OVER HET VERBINDEN
VAN STAD EN LAND
‘ Waar de
vogels fluiten…’

3. Loethe Olthuis [journalist, in Oorsprong P38]
SNELWEG PLEK BIJ UITSTEK OM SCHOONHEID
VAN ONS LAND TE ERVAREN
Francine Houben [directeur Mecanoo, in Mijn Landschap P18]
WILDHEID MAAKT ONDERDEEL
UIT van Slobbe [ecoloog, directeur St. wAarde, uitgeroepen tot meest
Thomas
VAN ONS WEZEN
invloedrijke Nederlander op milieugebied – in Kruisgesprek P8]
Meester Bert [oud-onderwijzer Bert Ydema, in Kaf en Koren P33]
WORTELFLUITEN, PREIVIOLEN
& PAPRIKATROMPETTEN
Henk Keizer [kwartiermaker Fryslân Culturele hoofdstad 2018, in Oogst P36]
Anne Luyten [architectuurhistoricus, in Zware Kost P14]
Rob van Brouwershaven [directeur Natuur, Landschap en Platteland – in
Kruisgesprek P8]
SCHARRELEN: EXPERIMENTEREN
MET OERVAARDIGHEDEN
Agnes Meijs [oprichter Natuurlijkheden, in Reportage P22]
BOERENGOLF
foto: Marcel van den Bergh

4. COLOFON VOORAF
GRNVLD is een uitgave van Sjaalman Media in
opdracht van Kasteel Groeneveld met steun van
de Stichting Groeneveld, Nationaal Groenfonds,
De Groene Weg slagers en Oerbrood. GRNVLD
verschijnt vier keer per jaar. Het volgende nummer
verschijnt in september.
Beeld: Hans van Oudenaarden
GRNVLD
Groeneveld 2, 3744 ML Baarn
grnvld@minlnv.nl
Uitgever Sjaalman Media, Chris van Koppen
Redactie Caroline van der Lee (hoofdredacteur),
Brigitte van Mechelen (managing editor),
Mariken Bokeloh (redacteur)
Vormgeving Volta_ontwerpers
Druk Wilco, Amersfoort
Medewerkers Marcel van den Bergh, Wilma van
Caroline van der Lee Hoofdredacteur
den Bosch, Andrea Bosman, Frank Chmura,
Jos Collignon, Comic House, Het Bos, Jan Dobbe,
Kester Freriks, Stefanie Grätz, Rob ’t Hart,
Hollandse Hoogte, Michiel de Jong, Henk Keizer,
Joris Luyendijk, Anne Luyten, Agnes Meijs, Tova Opeens zit daar een musje achter het huis. Ik druk
Mozard, Loethe Olthuis, Marcel van Ool, Hans van
mijn neus plat tegen het raam om goed te kijken. Ja, een mus, een
Oudenaarden, Berber Paarlberg, Sem Presser,
huismus. Ik kan mij niet precies herinneren wanneer ik voor het laatst
K. Schippers, Jaap Scholten, Hugo Schuitemaker,
een mus heb gezien. Hoe lang is het geleden dat deze kleine bandietjes
Irene Smook, Geert Snoeijer, Spaarnestad,
Gerben Valkema, Bert Verhoe , Janneke Vonkeman rond ieder terrasje hingen om kruimeltjes suiker en brood te roven?
Foto cover Marcel van den Bergh, Holandse Hoogte Wie heeft er nog mussen in de tuin? Alle merels, koolmeesjes en rood-
Alle zorg is besteed aan het achterhalen van namen borstjes ten spijt, nu er zo plots een mus opduikt, merk ik pas dat ik dit
van rechthebbenden. Degene die menen zekere vogeltje mis.
rechten te doen gelden kunnen contact opnemen
met de uitgever. Kinderen zijn ook verdwenen uit het straatbeeld. Ik kom ze nog maar
zelden tegen op mijn rondje met de hond. Als colliebezitter kon ik altijd
Marketing en advertentieacquisitie
rekenen op hun warme, edoch achteloze belangstelling. “Wat een coole
Chris van Koppen, chris@sjaalmanmedia.nl,
hond, mevrouw”, een terloopse aai en weg waren ze weer. Nu kom ik
06 - 516 633 32
vooral actieve ouderen tegen. Die vinden de hond gewoon lief en nemen
ISSN 1566-6190 heel veel meer tijd om me dat te vertellen.
Abonnementen Een abonnement kost € 25,- voor Inmiddels wordt er van alles gedaan om kinderen weer terug op straat
4 nummers per jaar. Voor een abonnement zie te krijgen. In dit magazine is te lezen over inspanningen van natuur-
pagina 50. organisaties en betrokken individuen. Kinderen die niet buiten spelen
Als abonnee bent u tevens vriend van de Stichting worden ongezonde en ongelukkige volwassenen en dat is slecht voor de
Groeneveld. De Stichting Groeneveld ondersteunt
economie. Dus is ‘buitenspelen’ ook politiek en bestuurlijk een issue
de activiteiten van Kasteel Groeneveld.
aan het worden. Kinderen die nog wel buitenspelen heten nu scharrel-
Als vriend heeft u recht op gratis toegang tot
het kasteel voor uzelf en een introducé, wordt u
kinderen (vrij geassocieerd op de scharrelkip, die gek genoeg weer niet
uitgenodigd voor openingen en andere activiteiten buiten komt. Kippen die naar buiten mogen heten weer vrije uitloop
en krijgt u korting op speciale publicaties en andere kippen. Maar vrije uitloop kinderen, klinkt natuurlijk niet). Er moeten
artikelen. meer scharrelkinderen komen. Er zijn cursussen, boeken, nota’s en
beleidsplannen om kinderen weer aan het ‘scharrelen’ te krijgen. Met
Aanmelden voor de maandelijks e-nieuwsbrief kan zoveel inzet komt het vast goed met de kinderen. Het is toch jammer dat
via de website www.kasteelgroeneveld.nl. mussen zo weinig betekenis hebben voor de economie?
GRNVLD blijft graag op de hoogte van activiteiten
en ontwikkelingen op het gebied van landschap,
natuur, voedsel en platteland. Nieuws en pers-
berichten kunt u sturen naar GRNVLD,
Groeneveld 2, 3744 ML Baarn, grnvld@minlnv.nl.

5. I N HO U D
Spelen
Kort nieuws
Van Brouwershaven x Van Slobbe
( )
Grind
Recreëren in het groen
Francine Houben
Jaap Scholten
Scharrelkinderen
SCHUTTING
Biodiversiteit om de hoek
Gastvrouw en –heer in Italië
Tova Mozard
Reflecties, inzichten
Zomerfestivals
Karbonade
Marije Vogelzang
/
Gerben Valkema
Evenementen, tentoonstellingen FRANCINE HOUBEN OVER SNELWEGPANORAMA’S

6. Z A A IGOED
FOODWATCH
NIEUWS – PUBLICATIES, TENTOONSTELLINGEN, PRIJS VRAGEN,
CAMPAGNES, SYMPOSIA, INNOVATIES. NIEUWS EN PERSBERICHTEN
KUNT U STUREN NAAR GRNVLD, GROENEVELD 2, 3744 ML BAARN, WAAKHOND VOOR
GRNVLD@MINLNV.NL.
ONS ETEN
BIJENBLOK Voedselfabrikanten opgepast! Het is afgelopen met het
HELP DE BIJ verkopen van mierzoete zuiveldrankjes als gezond en zakjes
soep als natuurproduct. Consumenten worden niet langer
Door een bijenblok in de tuin te plaatsen draagt voor de gek gehouden. Foodwatch onthult kwalijke prak-
u zelf bij aan behoud van biodiversiteit. tijken van voedselfabrikanten en komt op voor het recht van
De achteruitgang in flora, gebruik van insecti- consumenten op veilig en goed voedsel. Pas sinds januari
ciden en de manier van bouwen in Nederland in Nederland actief en nu al zijn 13 producten ontmaskerd.
zijn een bedreiging voor veel bijensoorten. Foodwatch is onafhankelijk en neemt geen blad voor de
Een bijenblok biedt deze nuttige insecten een mond. Zij zet producenten onder druk om consumenten
veilig heenkomen tijdens de winter en is in eerlijke informatie te geven.
het voorjaar een geschikte nestplaats. Hang En zonodig dwingt ze de overheid om in actie te komen om
het blok op een zonnige plek op het zuiden. de veiligheid en de gezondheid van ons voedsel garanderen.
Verkrijgbaar in de winkel van Kasteel Groene- Foodwatch is gestart in 2002 in Duitsland. Daar heeft zij al
veld. Prijs € 7,75. Abonnees van Kasteel een flink aantal successen geboekt en steunen inmiddels
Groeneveld krijgen op vertoon van hun 16.000 mensen haar werk. Ook in ons land is nogal wat mis
donateurskaart 20% korting. Geldig van met ons dagelijks eten.
1 juli tot 1 september 2010. Niet geldig in Een donateurschap kost € 5,- per maand.
combinatie met andere kortingen. : www.foodwatch.nl
LANDELIJK PLATFORM
Jaar van de biodiversiteit
Elke levensvorm is uniek en onvervangbaar. Behoud van de verscheidenheid aan levensvormen is
voor de natuur zelf, maar ook voor de mens van groot belang. Op veel plaatsen in de wereld staat
deze biodiversiteit echter onder druk.
De VN hebben daarom 2010 uitgeroepen tot Internationaal Jaar van de Biodiversiteit. Regeringen
uit de hele wereld zetten zich in om biodiversiteit te behouden en duurzaam te benutten. In
Nederland is de Coalitie Biodiversiteit 2010 opgericht: een landelijk platform waarin overheden, or-
ganisaties en bedrijven hun krachten bundelen om de urgentie van het behoud van biodiversiteit
onder de aandacht te brengen. In Leiden is het Nederlands Centrum voor Biodiversiteit geopend.
: www.2010.biodiversiteit.nl
REIZEN
FOTOGRAFIE
Duurzaam op vakantie
BELEEF DE NOORDZEE, Wil je dit jaar eens met vakantie naar Polen of Tjechië? Dobrý
WORD ZEELIEFHEBBER! Den Reizen organiseert wandel- en fietsvakanties naar het
Wie van verse vis houdt, kan zich inschrijven oosten van Europa. Daarbij staan respect voor natuur, milieu
voor de nieuwsbrief van zeeliefhebbers. en cultuur van de bestemmingslanden voorop. Nationale
Onder de naam zeeliefhebbers gaat fotograaf Parken en andere natuurreservaten worden in Oost-Europa
Hugo Schuitemaker eens per twee maanden meestal omringd door kleine akkers en boerengehuchten,
mee met een kleinschalige of innovatieve die een bu erzone en ‘natuurlijke’ overgang zijn.
visser. De vangst van de reis is te koop als De inkomsten die de lokale bevolking werft met de overnach-
pakket van dagverse vis met fotografie. tingen helpt hen het boerenbedrijf in stand te houden en
Verkoop is ééns per maand, op inschrijving. draagt daarmee ook weer bij aan het behoud van de natuur-
Om te weten welke vis wanneer waar ver- lijke en/of culturele waarde van het gebied. Ook de parken
schijnt, schrijf je je in voor de nieuwsbrief. zelf worden door het toerisme ondersteund.
Dit verplicht tot niets en is gratis. :
www.zeeliefhebbers.nl/nieuwsbrief.php www.dobryden.nl

7. EDUCATIEF PROGRAMMA
TIJDSCHRIFT
BUITEN IS HET
SPANNENDER
Kasteelspoken, het geheim van de ijskelder, dieren
van de buitenplaats en een ontmoeting met Graaf
Pastinaak en Freule Postelein. BoekieBoekie, tijd-
schrift over kunst en literatuur voor iedereen (maar
speciaal voor kinderen van 6 tot 14 jaar) brengt
deze zomer in samenwerking met Kasteel Groene-
veld een themanummer over Buitenplaatsen uit.
Boordevol spannende verhalen en grappige weetjes
en een toegangskaartje voor Kasteel Groeneveld,
voor een kind en een volwassen begeleider.
Lezers van GRNVLD bestellen BB-Buitenplaats
voor € 6,50 zonder extra verzendkosten. Maak
dit bedrag over op gironummer 4486412 t.n.v.
Van luchtkasteel Stichting Autoped te Rotterdam, o.v.v. ‘Buiten-
plaats’ en naam en adres.
tot dassenburcht : www.boekie-boekie.nl
Wat valt er op een landgoed te beleven? Wie
woont in dat grote huis? Welke bijzondere plan-
ten en dieren vind je er? In 2002 nam een aantal TENTOONSTELLING
cultuur- en natuurorganisaties het initiatief om TENTOONSTELLING
leerlingen van basisscholen meer bekend
te maken met landgoederen. Jaar van de
Van Luchtkasteel tot Dassenburcht is een educa-
tief programma voor groep 1 t/m 8 en gaat over
buitenplaats
het verleden, maar vooral ook over het heden- In 2012 is veel te doen op het
daagse leven op een landgoed. gebied van de historische buiten-
Na enkele binnenlessen op school volgen de plaats. De Beemster bestaat
kinderen buitenlessen op het landgoed, begeleid vierhonderd jaar. Ooit sierden
door vrijwilligers. Meer dan 65 landgoederen en vijftig buitenplaatsen dit gebied.
230 vrijwilligers hebben inmiddels basisscholen Slechts één voorbeeld daarvan
ontvangen, met veel plezier en resultaat. resteert nog. Ook historische
Scholen kunnen landgoederen adopteren en alle vereniging Niftarlake (Vecht-
groepen bezoeken het landgoed om het jaar, streek) bestaat in 2012 honderd
waardoor een sterke band tussen landgoed en jaar. Het jaar 2012 wordt het
school ontstaat en de waardering voor alles Jaar van de Historische Buiten-
wat er aan natuur en cultuur te zien is groeit. plaats. Naast herdenken wordt
Deelnemende scholen zijn enthousiast over het
programma: vooral omdat natuur-, en cultuur-
aandacht gevraagd voor behoud
en instandhouding van deze
BAEST – GEHEIM LANDSCHAP
educatie op een bijzondere locatie vlak bij school bijzondere plekken. Verdreven uit het drukke centrum van Tilburg vond Kun-
kan worden gegeven. : stenaar Marc Mulders een stille plek op één van de boer-
Het programma biedt mogelijkheden voor www.stichting-phb.nl derijen op het landgoed De Baest in Oirschot. In de natuur
gemeenten, NME-centra en vrijwilligers- zoekt hij mystiek. Tijdens die zoektocht stuit Mulders op
organisaties om te werken aan de openstelling een berijpt kruis van dennenbomen of ensceneert hij een
en vermaatschappelijking van landgoederen. Golgotha van gevonden schedels. Met zijn kunstwerken
SME Advies coördineert het project. wil hij ‘helende beelden’ scheppen tegen het lijden in de
wereld. De tentoonstelling Baest-Geheim landschap is tot
: 30 augustus te zien in het Noord-Brabants museum in
www.vanluchtkasteeltotdassenburcht.nl ’s Hertogenbosch.
of bel 030 - 6358906 : www.noordbrabantsmuseum.nl

8. KRUISGESPREK Tekst: Kester Freriks* | Beeld: Steffie Grätz

9. Rob van Brouwershaven en Thomas van Slobbe over de dreigende
vervreemding van de natuur en hoe dit tij te keren.
een essentiële voorwaarde je wel gebieden beschermen… Maar in het overgrote deel
voor een duurzame, lee are, ja zelfs gelukkige samen- van de natuur mag je wél komen. Sterker nog; we willen
leving, hierover zijn Rob van Brouwershaven en Thomas heel graag dat mensen daarvan genieten. Dat laat minister
van Slobbe het eens. Over de precieze rol van de overheid Verburg bijvoorbeeld zien in de wijze waarop zij het Natura
in deze lopen de meningen van Van Brouwershaven, als 2000 beleid wil uitvoeren.”
hooggeplaatst ambtenaar en Van Slobbe als ona ankelijk
inspirator, uiteen.
We beginnen het gesprek dat ik met hen voerde op de werk-
kamer van Van Brouwershaven in het gebouw van LNV in
Den Haag, met het begrip ‘regels’. Van Slobbe is van mening
dat in Nederland de regelneverij hoogtij viert, waardoor de
mens vervreemdt van de natuur.
Van Slobbe: “De natuur in Nederland is gevangen genomen.
Om elk stukje landschap of weiland staat prikkeldraad.
Bordjes met daarop ‘Verboden toegang’ maken de natuur
tot iets exclusiefs, daar waar niemand mag komen. ‘Kijk-
Thomas van Slobbe
natuur’ heet dat. Ik zou graag willen dat kinderen weer
leren spelen in de natuur, dat ze het wilde ervaren dat bij
de natuur hoort. Wildheid is niet iets dat buiten ons ligt, Thomas van Slobbe is het hiermee niet helemaal eens.
het maakt onderdeel uit van ons wezen.” Hij beklemtoont nogmaals de zucht tot regelgeving.
Ook Van Brouwershaven vindt het belangrijk dat mensen “Nederland gaat gebukt onder een krachtenveld aan regels,”
kunnen genieten van buiten. Daarnaast acht hij het van zegt hij. “Genieten en recreëren vind ik te lieve woorden.
belang dat er plekken in Nederland zijn waar de natuur wél Bij de natuur en de beleving van natuur horen ook span-
besloten is, want de kostbaarheid is daar te groot. Hij legt ning, angst, dromen. Vroeger had je in Nederland de mooie
uit: “Achter de drie woorden die achter mijn naam staan, aanduiding ‘gemene gronden’. Dat zijn gronden die welis-
Natuur, Landschap en Platteland, staan maatschappelijke waar voor iedereen toegankelijk waren, maar in het woord
waarden. Eén daarvan is het leven op deze aarde, de bio- ‘gemeen’ zit ook de gevoelswaarde van angstwekkend. Die
diversiteit. Die moeten we beschermen. Het genieten van wildheid van de natuurbeleving staat zwaar onder druk.”
de natuur door de mens, gaat niet altijd goed samen met Van Brouwershaven: “Mij valt op dat mensen vooral aan
de taak de bedreigde biodiversiteit te behouden. Dan moet het landschap hun identiteit ontlenen, dat zou je ook een
* Kester Freriks (1954) is romanschrijver en auteur van boeken over vogels, waaronder Vogels kijken. Alle driehonderd Nederlandse
vogelsoorten en De valk. Over valkerij en wilde vogels. Hij is verbonden aan NRC Handelsblad. Dit najaar verschijnt zijn boek
Verborgen wildernis. Over ruige natuur en kaarten in Nederland.

10. KRUISGESPREK
maatschappelijke waarde kunnen noemen. Mensen zijn allereerste dat we moeten doen is perverse prikkels weg-
verbonden met het landschap. Opmerkelijk is dat oude halen. Ik geef een voorbeeld: Als een kantoor of bedrijf
agrarische cultuurlandschappen, zoals het veenweide- ergens een nieuw gebouw wil neerzetten, dan kunnen ze
gebied in het Groene Hart, een grote emotionele waarde het oude gebouw belastingtechnisch afschrijven. Daar ben
bezitten. Als daar een oude wetering door het weiland ik op tegen. De regeling stimuleert projectontwikkelaars,
kronkelt, en het Waterschap ineens zegt dat de oevers met een enorme leegstand als gevolg. Dat is niet zuinig
beschoeid moeten worden en de sloot uitgediept, dan omgaan met onze ruimte. Met het college van rijksadvi-
komen mensen in verzet. Dat oude land is door mensen- seurs pleit ik voor een compact Nederland! Daarnaast
hand gemaakt, daar leven mensen op en van, en is mis- willen we onze belangrijkste landschappen beschermen.
schien daarom zo dierbaar.” We geven aan twintig nationale landschappen een plano-
Ik vraag me af hoe wildheid in de Nederlandse natuur is logische bescherming, daar mag niet grootschalig gebouwd
te vinden? Ons land is toch helemaal door mensenhand worden. Dat zorgt voor een slot op de deur.Daar mag het
gemaakt? niet verder verrommelen.”
“Het woord ‘verrommeling’ vind ik slecht gekozen,” merkt
Van Slobbe op. “Dat veronderstelt netjes als contrast. Maar
Thomas van Slobbe: “Ik begrijp dat de overheid een regu- een landschap moet niet keurig aangeharkt zijn. Ik werk
lerende taak heeft, maar onze beschaving is te ver doorge- liever met begrippen als liefdeloosheid versus betrokken-
schoten, het is ons te goed gelukt van de natuur een park te heid. Wanneer een landschap tekenen van verwaarlozing
maken. Ik heb met Stichting wAarde een proef genomen. en liefdeloosheid, dan nodigt dat niet uit tot een betrokken
We gingen naar een snackbar waar jongeren rondhingen, houding. Is er andersom uiting van zorg, liefde en aandacht,
hadden een boom en een schep meegenomen. We zeiden dan dwingt dat respect af. Volgens mij is het belangrijk
tegen die jongeren dat ze gerust die boom met kluit en al dat de mens onderdeel is van de natuur. Als je in de natuur
konden planten. Maar ze deinsden terug, zeiden: ‘Je kunt bent, dan maak je onderdeel uit van het verhaal van de
toch niet zomaar een boom planten.’ Kennelijk ervaren zij natuur. Een gaai die je in de gaten houdt, een eekhoorn die
de natuur als verboden terrein. Ik heb toen gezegd dat ik boven je hoofd van boomtak naar boomtak springt. Dat je
de boete wel zou betalen, als ze die boom maar in de grond dit niet kunt regelen, is iets wat je mensen duidelijk moet
zetten.” proberen te maken. Er is teveel afstand tot de natuur en de
Van Brouwershaven antwoordt: “Het is waar dat ons land menselijke zintuigen, dat zou moeten veranderen. Natuur
bovenmatig gereguleerd is. Waar vossen, ganzen en zwij- moet weer dichtbij komen.”
nen mogen komen: veel ligt vast. Ik begrijp dat in een land
als Nederland, maar leuk is het niet. Ik zou ook heel graag
Van Brouwershaven maakt het persoonlijk: “Ik probeer in
mijn werk en samen met het Ministerie van LNV vanuit de
natuur te redenen. Ambtenaren zijn in eerste instantie
degenen die de uitvoerders zijn van een beleid. Daarbij
moeten we luisteren naar de vragen die de omgeving stelt,
wat de mensen vragen. Maar ook: je moet uitgaan van de
natuur, van natuurlijke processen. Wat drijft jou als mens.
Zo ben ik met mijn medewerkers op zoek gegaan naar hun
natuur: wat drijft mij, wat is mijn natuurlijke kracht en
kwaliteit. Zo kan je ook kijken naar natuur… Ik ben het met
Thomas van Slobbe Thomas eens dat we opnieuw deel moeten gaan uitmaken
van de natuur. Hoewel we zelf een stukje natuur zijn,
willen dat er meer wildernis in Nederland was. In ieder groeien we op met het hoofd, met de ratio. In het onderwijs
geval: natuur waar mensen echte natuur beleven. Maar staat alles in dienst van het leren, de ratio. Maar hoe je hart
nogmaals: veel natuur is van en voor mensen. Mensen te laten spreken, dat wordt niet onderwezen. In de natuur
kunnen daar ‘zijn’, zich daar re-creëren, zich letterlijk kom je volgens mij weer in verbinding met je hart, dat is het
‘her-scheppen’. Ook zou ik heel graag willen dat er veel belang ervan.”
groen is waar kinderen kunnen spelen. Daar heb je overi- Als zoveel gebieden afgerasterd worden en afgesloten met
gens helemaal geen natuurgebieden voor nodig. Belang- prikkeldraad, kan die vrije beleving dan nog wel ontstaan?
rijker is groen in en om de stad, en tuinen bijvoorbeeld “Volgens mij kan dat heel goed,” luidt het antwoord van
waar kinderen voedsel kunnen produceren. Van Brouwershaven. “We zouden veel meer moeten inves-
Toch wordt ons landschap aan alle kanten bedreigd. Uit- teren in groenwaarden, niet alleen in het buitengebied,
breiding van het wegenstelsel, woonwijken die dorpen en ook dichter bij de woonwijken, zelfs in de steden. Minister
steden doen uitdeien, bedrijventerreinen langs de snelweg: Verburg heeft kortgeleden in Scheveningen een ‘Generatie-
ook op die manier verliezen wij de band met de natuur. tuin’ geopend. Dat is een plek waar kinderen van de lagere
Rob van Brouwershaven is resoluut in zijn antwoord: “Het school samen met de bejaarden uit een tehuis in de buurt

11. groenten kweken, de tuin verzorgen. Op die manier breng “Daar ben ik het mee eens,” vervolgt Van Slobbe. “Depres-
je kinderen én dichter bij de natuur én je zorgt ervoor dat siviteit, slapeloosheid en gebrek aan energie hebben ermee
oudere en kind elkaar als gelijkwaardig beschouwen. Dat is te maken dat mensen te ver verwijderd zijn van de primaire
belangrijk. Een kleine olievlek, maar het zou prachtig zijn betekenis van de natuur. De kijknatuur moet veranderen in
als die zich uit kan breiden.” een actieve natuur; ik wil struinwildernis en smulbomen
“Mij is prikkeldraad een doorn in het oog,” merkt Van
Slobbe op. “Ik stel voor een extra he ng vast te stellen voor
elke meter. Weten jullie hoe prikkeldraad in Nederland is
gekomen? Na het Ardenneno ensief was er verschrikkelijk
veel over. Dat is aan de boeren verkocht. Ze zetten de zaag
in de prachtige oude heggen die zo noodzakelijk zijn in
het landschap, en er kwam prikkeldraad voor in de plaats.
Met mijn Stichting wAarde bepleit ik voor de terugkeer van
vlechtheggen en houtwallen in het landschap. Heggen zijn
wezenlijk onderdeel van de biodiversiteit. Het idee dat de
natuur gevangen is achter prikkeldraad, moeten we snel
Rob van Brouwershaven
wegnemen.”
waarvan je fruit kunt plukken. Denk aan hoe belangrijk het
Van Brouwershaven brengt het gesprek op de taak van de voor mensen is om in de herfst bramen te plukken of pad-
gezondsheidszorg in Nederland: “Ook de Gemeentelijke denstoelen te gaan zoeken. Het was altijd vanzelfsprekend
gezondheidsdiensten en het Ministerie van Volksgezond- voor elk kind de natuur in te gaan. Die kans wordt kinderen
heid zouden medeverantwoordelijk moeten zijn voor groen van nu ontnomen. Alles in ons land heeft een bestemming,
in Nederland. Als je natuur en landschap als essentiële ik wil pleiten voor ‘ontstemming’, voor een natuur zonder
voorwaarden voor een duurzame, gezonde en lee are verbodsborden, zonder een nuttig of economisch doel.
samenleving stelt, kun je natuurbeleid volgens mij niet Volgens mij is de vrije natuur een voortre elijk medicijn.”
beperken tot één ministerie; veel meer instanties zijn “Dat klopt,” zegt Van Brouwershaven. “Wat mij verbaast is
verantwoordelijk.” dat mensen er niet van overtuigd zijn dat ze recht hebben
op natuur. Als een groot deel van het groen in de zuidelijke
Randstad verdwijnt, hoor je daar relatief weinig over. Maar
als de pensioengerechtigde leeftijd van 65 naar 67 gaat, is
er veel meer opstand. Kennelijk ervaren mensen het con-
tact met de aarde, met de directe natuurlijke omgeving, niet
echt als een wezenlijk recht. De aarde is onduidelijk; daarin
wordt geploegd, gebouwd, gegraven. ‘Die aarde is niet van
mij’, hoor ik mensen denken, terwijl we er onderdeel van
zijn! Het lot van de aarde spreekt minder tot de verbeelding
dan het lot van bijvoorbeeld zeehonden.”
Van Slobbe: “Onze verhouding tot de natuur is bijna
cynisch. We zijn eruit voortgekomen en onze vroegste,
beslissende jeugdherinneringen zijn vaak verbonden met
de natuur. En toch zijn we ervan vervreemd geraakt. Het is
de taak van de overheid die band weer te herstellen.” Van
Brouwershaven formuleert tot slot een mooie doelstelling
van zijn werk bij LNV: “Tegenwoordig ontlenen mensen
vaak hun status aan wat ze hebben, over welk kostbare
Rob van Brouwershaven (1958) is directeur Natuur,
Landschap en Platteland van het Ministerie van bezit als huis, tweede huis of auto ze beschikken. Ik zou
Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. willen dat die houding verandert, dat de mensen hun status
ontlenen aan wie ze zijn, wat hun natuur is. Dat vind ik veel
Thomas van Slobbe (1957) is ecoloog en directeur
van Stichting wAarde, een onafhankelijke denktank
mooier. Dat besef kan de natuur aan de mensen geven.
binnen de natuur- en milieubeweging. Van Slobbe Ik gun het iedereen dat je met verwondering je eigen omge-
is onlangs door dagblad Trouw uitgeroepen tot ving gadeslaat: de natuur en daarmee je eigen natuur.
“een van de 100 meest invloedrijke Nederlanders op
Dat werkt verrijkend.”
milieugebied”. Onder het pseudoniem Ruben van
Dijk schrijft hij eco-thrillers. “En bevrijdend,” vult Thomas van Slobbe aan.

12. GROO(T)S Tekst: Mariken Bokeloh | Beeld: Hugo Schuitemaker
Directeur Kees van der Veeken over Consortium Grensmaas
JE ZOU HET NIET VERMOEDEN, MAAR JUIST AAN DE AFRIT
HOLTUM VAN DE A2, IN EEN BOUWKEET, HUIST HET KANTOOR
VAN KEES VAN DER VEEKEN, DIRECTEUR VAN CONSORTIUM
GRENSMAAS. CONSORTIUM GRENSMAAS, DE NAAM ZEGT HET
AL, HEEFT DE PARTIJEN BIJEENGEBRACHT OM DE MAAS VAN
MAASTRICHT TOT AAN ROOSTEREN TERUG TE BRENGEN NAAR
HAAR NATUURLIJKE LOOP.
Wat zijn de uitgangspunten bij het dagen is. Hoog water is al snel het gevolg. Een Wordt de Maas mooier?
Grensmaasplan? slimme en verantwoorde grindwinning geeft De Maas krijgt haar aanblik uit lang vervlo-
De Maas zit in een veel te krap keurslijf. Mense- de rivier de ruimte, waardoor het risico van gen tijden terug. Een breed rivierbed, ruig en
lijk ingrijpen en bebouwing zijn de oorzaak. Het overstromingen drastisch vermindert. Eind afwisselend met geulen, strandjes, plassen en
project Grensmaas biedt soelaas voor dit pro- vorige eeuw was de kans op overstroming nog grindbanken. Dat landschap verdween toen de
bleem. Hoogwaterbescherming, natuurontwik- eens in de twintig jaar. Denk maar eens aan de mens de Maas aan banden legde voor allerlei
keling en grindwinning zijn de leidraad. Dit plan recente overstromingen in 1993 en 1995 in economische ontwikkelingen.
is uitgespreid over de periode van 2005 tot 2023 Limburg. Nu is het risico al ingeperkt tot eens in Doordat de Maas haar oorspronkelijke vorm
en zal gefaseerd in een gebied van 43 kilometer de vijftig jaar en met onze huidige werkzaam- terugkrijgt, ontwikkelt de flora en fauna zich
gerealiseerd worden. Dit plan biedt vijf keer heden zijn we hard op weg naar eens in de 250 jaar. snel, heel snel zelfs. De natuur krijgt carte
zoveel bescherming tegen een nieuwe hoog- blanche en kan haar gang gaan. Plant- en
watergolf, minstens duizend hectare nieuwe Jullie zijn met de belangen van veel partijen diersoorten uit vervlogen tijden keren terug.
natuur en de winning van 53 miljoen ton grind. tegelijk bezig en hebben ‘open communicatie’ Enkele voorbeelden daarvan zijn de bever, wilde
Op twaalf locaties krijgt de Maas haar natuur- hoog in het vaandel. Houdt dat niet enorm op? marjolein, de zwarte wouw en de rugstreeppad.
lijke vorm en veel meer ruimte terug. Het resul- Wij presenteren ons open en eerlijk. Een mooier En wat te denken van de zwarte populier?
taat? Een breed rivierbed met geulen, grind- en en veiliger gebied, stimuleert bewoners mee te Wetenschappers hebben aan de oevers al
zandbanken, omgeven door gevarieerde natuur. denken. We betrekken ze in ons overleg en plan- 36 libellesoorten geteld.
Het grote voordeel is dat die veiligheid en de vorming. Zo voorkom je weerstand en daarmee De mensen moeten straks optimaal kunnen
nieuwe natuur de belastingbetaler niets kost. ook vertraging. genieten van al dat moois.
Dat werk wordt betaald door de grindwinning. Betrokkenheid blijkt bijvoorbeeld uit het verzoek
tot het inrichten van een spottersplek in Itteren, Het Consortium Grensmaas met mensen uit
Hoezo veiligheid? waar omwonenden onze werkzaamheden kunnen verschillende disciplines met elk hun eigen
De verenging van de Maas in de vorige eeuw en volgen. Er zijn veel aanvragen voor rondleidingen. expertise, van voorlichters tot technische men-
de bebouwing leidden ertoe dat een regendruppel Zo zie je dat er over en weer belangstelling is en sen, van rentmeesters tot uitvoerder bieden
die normaal ruim een week de tijd nodig had dat motiveert aan beide zijden. samen de ruimte aan de rivier, de natuur en de
voor hij in de rivier belandde, er nu al binnen drie mensen! Daar ben ik trots op.

14. ZWARE KOST Tekst: Anne Luijten* | Beeld: Sem Presser, Maria Austria instituut;
Bert Verhoeff, Hollandse Hoogte; Frank Chmura, Hollandse Hoogte

15. Recreëren in letterlijke zin, jezelf herscheppen na een zware werkweek. Homo
ludens, de zichzelf in het groen hervindende, spelende mens, Die moglijkheid
moeten we de stedeling bieden vond de overheid na de oorlog en plaatste
recreatie – naast wonen, werken en mobiliteit – als een van de essentiële functies
van het menselijk leven op de agenda. Anne Luijten over opkomst, neergang en
recente comeback van recreëren in het groen. En over de rol van de overheid hierin.
buiten, de behoefte aan buiten spelen: fietsen, wandelen, varen, vissen, eind negentiende, begin twintigste eeuw de
ruimte en natuur, werd in de jaren ’50 wel zwemmen, ontspannen. stadsparken op de politieke agenda, tesamen
heel letterlijk zichtbaar op de Nederlandse De opgave voor de na-oorlogse planners is de met woningverbetering (Woningwet 1901)
autowegen. De eerste files in de Nederlandse massaliteit. De in de 19e en begin 20e eeuw en evenwichtige stadsuitbreidingsplannen.
geschiedenis ontstonden midden jaren ’50 op aangelegde stadsparken waren niet langer Volksparken moesten de stad groene longen
zondagen door het recreatieverkeer. De aller- voldoende om de benodigde capaciteit te geven, gezonde lucht bieden aan de arbeiders-
eerste file in de warme zomer van 1955 stond bieden. Bosparken bij de steden moesten klasse en ruimte voor spel, ontspanning en
maar liefst twee kanten op: de ene helft van de een oplossing bieden om de grote aantallen vermaak. Bij de aanleg werd teruggegrepen
bevolking probeerde het strand te bereiken, de recreërende stedelingen op te vangen. op de stijlprincipes van de Engelse land-
andere helft poogde verkoeling te zoeken in de schapsstijl.
Veluwse bossen. In een klap werd duidelijk dat In de ontwikkelingslijn van buitenplaatsen,
recreatie in de snel opkomende welvaartsstaat Het idee van recreatieve parken stadsparken en de na-oorlogse groene sterren
een groot probleem zou gaan opleveren. grijpt terug op de buitenplaatsen die zit nóg een cruciale schakel, de aanleg van het
welgestelden vanaf de zeventiende Amsterdamse Bos in de jaren ’30 van de vorige
Voor het eerst kwam recreatie als eeuw oprichten, in feite de eerste trek eeuw.
brandpunt op de agenda van de over- naar buiten. Een elite vond op hun buitens
heid. Om de stedeling van plekken te voorzien vlak bij de stad verpozing en een tegenwicht
om te recreëren, waar hij rust en groen kon voor het benauwde leven in de stad. Hiermee Het Amsterdamse Bos is aangelegd
vinden, moest op zoek worden gegaan naar ontstond het ideaal van ‘terug naar de natuur’, met de bedoeling ‘een bospark, een
geschikte ruimte. waarbij natuur werd opgevat als landschap park van grote allure’ te creëren in de
Natuurlijke plekken voor openluchtrecreatie met een esthetische connotatie. Bij de aanleg nabijheid van de stad. In de Schinkelpolders,
van enige omvang waren de kust, de Veluwe van tuinen en parken rondom de buitenhuizen vier meter beneden NAP, werd een bospark
en het Friese Merengebied, maar daarmee was de Engelse landschapsstijl favoriet. Een van 895 hectare aangelegd. Dit ‘bosexperiment
hield het wel zo’n beetje op. De bossen van stijl, erop gericht om middels kronkelpaadjes, in de westelijke kleipolders’, zoals hoofd-
Staatsbosbeheer waren voornamelijk produc- waterlopen, bossages en accidentaties gevoe- ontwerper Jacoba Mulder het noemde, had als
tiebossen, en werden pas vanaf de jaren ’60 lens en emoties op te roepen. Allengs werden primaire eis een ‘sociaal karakter’. Een park
langzamerhand opgesteld als wandelbos voor ook grotere grasvlaktes aangelegd voor spel nadrukkelijk ten dienste van de recreërende
recreanten. Het open polderlandschap was in of picknick, heel toepasselijk playing grounds mens. Een behoefteraming van de bevolking,
gebruik als landbouwgrond en was slecht ont- genoemd. leverde een vol programma op met functies
sloten voor recreanten. De oplossing voor de als een sportcentrum, een manege, een open-
ruimteclaim voor recreatie werd gevonden in Met de emancipatiestrijd van de onderste luchttheater, wandel-, fiets- en ruiterpaden,
het aanleggen van ‘groene sterren’, recreatie- lagen van de bevolking en het verbeteren kinderbaden en speel- en ligweiden.
gebieden bij de steden waar de stedeling kon van de leefomstandigheden in de stad kwam Dit alles moest op harmonieuze wijze bij
* Anne Luijten (1967) is oprichter van Studio-RO voor onderzoek, advies en redactie op het gebied van architectuur, stedenbouw en ruimtelijke ordening. Het bureau
werkt voor overheden, ontwikkelaars en organisaties als het Stimuleringsfonds voor de Architectuur, BNA en NEPROM. Luijten werkte mee aan een groot aantal
publicaties. Het essay ‘Ontspanningslandschap’ in Maakbaar Landschap, Nederlandse landschapsarchitectuur 1945-1970 (NAi Uitgevers), is van haar hand.

16. ZWARE KOST
elkaar worden gebracht, waarvoor wederom de recreatieterreinen bij de steden. Deze groene Net als bij de ruilverkavelingen en de Delta-
Engelse landschapsstijl van stal werd gehaald. sterren werden ontworpen naar analogie van werken, opgaven uit dezelfde periode, werd het
De zo typerende gebogen lijnen maakten het het Amsterdamse Bos, waar zo optimaal moge- landschap door planners en landschapsarchi-
mogelijk om verschillende functies op het lijk omgaan met ruimte (‘een zo hoog moge- tecten primair gezien als maakbaar. De nieuwe
beschikbare oppervlak te stoppen, en tegelijk lijke opvoering van het ruimterendement’ heet recreatiegebieden werden net als het Amster-
voor afwisseling te zorgen. Er ontstond een het in de Tweede Nota Ruimtelijke Ordening damse Bos als het ware gesuperponeerd op
verhouding van een derde water, een derde uit 1966) voorop stond in de vormgeving. De het bestaande polderlandschap. Welk land-
bospartijen en een derde grasvlakte. gelijke verhouding tussen water, bos en gras schap eerst natuurlijk geschikt moest worden
In dit ‘weekendgroen voor de arbeider’ zoals werd zelfs wettelijk vereist door haar te kop- gemaakt voor de nieuwe functies.
het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam pelen aan de subsidienormen van het nieuw
(AUP) het formuleert, gaat het boven alles om ingestelde Ministerie van Cultuur, Recreatie
het vormgeven aan een massale behoefte aan en Maatschappelijk Werk (CRM).
sport, spel en ontspanning in de natuur. Hier-
mee ontstaat, verankerd in een paar eeuwen
oude traditie, een nieuwe typologie in de park- In de inrichting van de groene ster-
ontwikkeling, die met de na-oorlogse aanleg ren zoals Spaarnwoude, het Twiske, Iets dat zeker in geval van het Amsterdamse
van de groene sterren voor het Nederlandse Brielse Maas, Delfland en Groene Bos een technisch hoogstandje mag worden
landschap grote consequenties zou hebben. Ster Leeuwarden stond di erentiatie genoemd; voor de aanleg van bos- en water-
in gebruik dan ook voorop. Mensen partijen zijn heel wat emmers klei afgegraven.
moesten vrijelijk kunnen kiezen om te sporten (Dit ging na de oorlog mechanisch, maar is
De nood die na de oorlog gelenigd of wandelen, zien en gezien te worden, maar door de vele handen van werklozen van de
moest worden was hoog, en de paniek- ook om onbelemmerd te kunnen zwerven door crisis uit de jaren ’30 met de schop aangelegd!)
stemming bij de overheid en maatschappelijke de natuur. Recreatie verwijst immers naar
organisaties zoals de ANWB, nam toe. Met vrijheid en door te zorgen voor een gevarieerd
de instelling van de vrije zaterdag, de stijging aanbod zoekt de overheid naar een oplossing In wat je zou kunnen noemen een
van de welvaart en het toenemende autobezit voor de paradox die hoogleraar Vrijetijds- ‘functionele’ landschapsstijl werden
waren ingrijpende maatregelen nodig met wetenschappen Theo Beckers ‘planning voor de groene sterren toegerust op grote
betrekking tot de recreatiemogelijkheden vrijheid’ heeft genoemd. Met de zonering van aantallen bezoekers, hun vervoers-
voor de stedeling. In de planologische nota’s rustige en drukkere gedeelten, voor afzonde- middelen en de verschillende activiteiten die
vanaf de jaren ’50 is recreatie een ruimteclaim ring naast gezelligheid, plus het uitgangspunt ze in het park zouden kunnen ondernemen.
geworden, waarvoor een oplossing wordt van maximale capaciteit, kregen de parken de Des te opmerkelijk is dat ondanks massaliteit
gevonden in het aanleggen van openlucht- lay-out van een spelletje verstoppertje. als centrale opgave, in de grote meerderheid

17. van de recreatiegebieden op de klassieke pen en natuurlijke relicten. Hadden ‘recreatie’
stijlprincipes van de Engelse landschapsstijl en ‘natuur’ bij de overheid en maatschappe-
wordt teruggegrepen. De Engelse landschaps- lijke organisaties altijd al lijnrecht tegenover
stijl werd functioneel gemaakt, toegesneden elkaar gestaan, na de jaren ’70 winnen met de
naar de moderne opgave, en die was eerder opkomst van de milieubeweging en de alarm-
rationeel dan romantisch. bellen van de Club van Rome natuurbehoud en waterberging zijn de opgaven die momen-
en natuurontwikkeling aan terrein. Voortaan teel een paar treetjes hoger op de politieke
Met de grootscheepse reconstructie van het stonden de natuur en de eigenheid en kwets- agenda staan.
landschap ten behoeve van recreatie was de baarheid van het landschap zelf voorop, en niet
overheidszorg voor recreatie op haar hoogte- meer haar recreatieve mogelijkheden.
punt. Begin jaren ’70 begon de collectieve Toch is recreatie in het groen aan
maatschappij echter te kantelen. De ontzuiling een opmerkelijke comeback bezig.
werd versterkt door de emancipatie van de Inmiddels heeft recreatie zelfs een Uit het Grote Groenonderzoek van de Amster-
vrouw en later het individu. Ook recreatie als oubollige klank; het is een term uit een damse dienst Ruimtelijke Ordening uit 2008
overheidstaak verschuift van collectief belang andere tijd waarin de maatschappij nog keurig blijkt dat stadsparken populairder zijn dan
naar individuele behoefte en dienstverlening. geordend was naar klasse, sekse en levens- ooit. Het parkbezoek is volgens de onderzoe-
In plaats van een bevoogdende rol krijgt de beschouwing. Recreatie is tegenwoordig kers zelfs explosief gestegen ten opzichte van
overheid een meer faciliterende en dienst- leisure geworden. In het boek Pret! laat Tracy een eerder onderzoek uit 1996. Helaas geldt
verlenende rol. De aanleg van de groene Metz zien op welke manieren we onze vrijetijd deze populariteit niet voor de met veel geld
sterren is in de jaren ’70 nog in volle gang, doorbrengen: festivals, pretparken en funshop- en moeite speciaal voor recreatie aangelegde
maar komt steeds meer onder vuur te liggen. pen zijn daarbij prominenter dan een zondagse gebieden buiten de stad als Spaarnwoude en
wandeling door het groen met het gezin. Met het Twiske. Volgens onderzoeker Jos Gadet
Kritiek kwam er ook van landschapsarchi- de electronische en digitale media zijn onze steken deze gebieden mager af tegen de stads-
tecten, die ameer oog kregen voor de eigen- ontspanningsmogelijkheden nog eens tot bijna parken zoals het Vondelpark en Westerpark.
heid van het landschap zelf. De grootschalige in het oneindige uitgebreid. We downloaden In déze parken gaan we joggen, skaten, pick-
ingreep van de aanleg van het recreatiepark een film, we bezoeken een tentoonstelling, nicken met vrienden, naar het terras of naar
ging ten koste van de oude cultuurlandschap- hangen op een terras of gaan snowboaden een openlucht concert of film. Recreëren
op een overdekte skibaan, maar ‘recreëren’ in het groen is onderdeel van het bruisende
(in de zin van ‘jezelf herscheppen in het stedelijk leven geworden, onderdeel van de
: groen’), dat doen we niet meer. attractiviteit van de stad. De aanwezigheid van
Ook de overheid houdt zich niet meer bezig parken is zelfs een vestigingsfactor geworden
Steenhuis, M. en F. Hooimeijer (red.)
Maakbaar Landschap, met het aanleggen van recreatiegebieden of voor mensen en bedrijven, concluderen de
Nederlandse landschapsarchitectuur het formuleren van een eenduidig recreatie- Amsterdamse onderzoekers. De parken van nu
1945-1970, NAi Uitgevers 2009 beleid op rijksniveau. Hoogstens is er in het zijn ‘stedelijke interactiemilieus in de open-
kader van een (provinciaal of gemeentelijk) lucht’, en daarmee het tegendeel van de groene
Dienst ruimtelijke Ordening
Dienst Onderzoek en Statistiek Landschapsontwikkelingsplan of de aanleg oases van rust die de contramal vormen van
Het grote Groenonderzoek 2008, van de Ecologische Hoofdstructuur sprake van het stedelijk leven, zoals de planners die ooit
Amsterdam 2008 recreatief medegebruik van het landschap. Het beoogden. Het groen is geen bu erzone meer
Jos Gadet openhouden van het landschap en verromme- tegen het stedelijk leven, maar etalage van het
‘Parken als vestigingsconditie’ in: ling tegengaan, natuurontwikkeling, veiligheid stedelijk leven zelf.
Stedenbouw en Ruimtelijke
Ordening 2009 nr 4, p. 40-43

18. MIJN LANDSCHAP Tekst: Brigitte van Mechelen | Beeld: Rob ’t Hart
Portret Francine Houben: Adé Johnson
A room w
Francine Houben over snelwegpanorama’s
AL RIJDEND WORDT HET GESPREK GEVOERD, EEN UIT NOOD GEBOREN OPLOSSING
– FRANCINE HOUBEN HEEFT HET DRUK – DIE WONDERWEL BLIJKT AAN TE SLUITEN OP
HOUBEN’S FASCINATIE VOOR MOBILITEIT, DE SNELWEG ALS OPENBARE RUIMTE EN DE
PANORAMA’S DIE ZICH VAN DAAR AF AAN JE – ZOUDEN MOETEN – ONTVOUWEN.
Onderweg, iedereen is voortdurend on-
derweg tegenwoordig. Dat is
een gegeven. Daar moet je je niet tegen verzetten, daar moet
Van welk landschap mijn hart een sprongetje maakt? Ik ben
geboren in Limburg, heb gewoond in de Haagse duinen, in
Groningen en nu woon ik in Rotterdam aan de Kralingse plas.
je iets mee doen. In 1999 werd ik hoogleraar mobiliteits- Misschien ben ik me er hierdoor wel extra van bewust dat
esthetiek. In die functie heb ik geprobeerd een cultuuromslag Nederland heel veel verschillende landschappen heeft op
te forceren; de snelweg is onze grootste openbare ruimte, een relatief kleine schaal. Mensen die hun hele leven op een
geen riool dat je moet afdekken. Het is ouderwets om alleen plek wonen, en dat zijn er veel, realiseren zich dit misschien
pleinen als openbare ruimte te definiëren, je zou op een gro- niet. Het landschap heeft grote samenhang met het klimaat,
tere schaal moeten denken. De snelweg is bij uitstek de plek en dat is in NL dus heel afwisselend. Niets zo saai als de
waar je de specifieke schoonheid van het land ervaart. En die tropen… Je wordt daar ook zomaar oud! Ik bedoel, ‘zeventien
schoonheid ís specifiek, ik heb over de hele wereld gereisd lentes’ zeggen we hier over een pubermeisje, dat is toch
en overal vind je ver van elkaar verwijderde metropolen met prachtig.
ertussen oneindige, zichzelf herhalende landschappen. Het En dan heb ik het nog niet over de verandering van seizoenen
Hollandse patroon is anders, veel dichtbij elkaar liggende waardoor die verschillende landschappen er steeds weer
kleine steden met een sterk gevarieerd landschap ertussen. anders uitzien. Al dat geklaag over de Hollandse regens, we
Uit onderzoek blijkt dat wij de gelukkigste kinderen van de hebben er onze geweldige luchten aan te danken, luchten
wereld hebben, en het klinkt misschien gek maar dat heeft waar de Hollandse schilderkunst uit de zeventiende eeuw zo
hiermee te maken. Nederland is een heel prettig land om in beroemd door is geworden. Luchten ook die zo fantastisch
te wonen, de dingen zijn er in balans. weerspiegelen in al dat water van ons. Nederland is een
geweldig land om doorheen te rijden.
Maar dan moet je het wel kunnen zien. ‘Mobiliteit gaat niet

19. with a view
alleen over files, asfalt, vertragingen en tolpoortjes, Zeker voor een architect heb ik veel met landschap. Ons
maar ook over mensen die vanuit hun dagelijkse mobiliteit bureau Mecanoo heeft alle disciplines in huis. Niet alleen
iets zintuiglijks beleven’, is wat ik destijds als lid van de architectuur maar ook interieur- en landschapsarchitectuur.
VROM-raad heb gesteld. Vroeger ontwierpen we alleen het gebouw, het terrein erom-
Niet voor niets had de Architectuur Biënnale 2008, waarvan heen was voor de landschapsarchitect. Dat werkte niet voor
ik curator was het thema ‘A room with a view’. Een auto- ons, nu brengen we dus alle disciplines bij elkaar in één visie.
mobilist mag terwijl hij in de file staat heus wat meer te zien In een organische verbinding, inderdaad ja, zo wordt het wel
krijgen dan een geluidswal en een bedrijventerrein. Nee, een beschreven. Wat wij willen is gebouwen maken die bij het
roepende in de woestijn ben ik niet gebleven, het idee dat je landschap, bij het klimaat horen.
stad en landschap op een sierlijke manier op elkaar kunt en Het congrescentrum La Llotja in het Spaanse Lleida lijkt aan
moet afstemmen is breed opgepakt. Het is opgenomen in de de Spaanse aarde te ontspruiten. Het gebouw uit natuur-
architectuurnota en het is een aandachtspunt van bestuur- steen met zijn grote daktuin vormt een schakel tussen de
ders en gemeenten. rivier en de bergen, en het interieur heeft een kleurenpalet
dat gebaseerd is op de fruitproductie waarmee de regio
beroemd is geworden.
En voor het ontwerp van het Wei-Wu-Ying Center in Taiwan
zijn de eeuwenoude Banyanbomen met hun brede blader-
Francine Houben is directeur van het
Delftse architectenbureau Mecanoo. kronen onze belangrijkste inspiratiebron voor het ontwerp.
Houben is hoogleraar Architectonische De bouw van wat het grootste theater van Azië moet worden
Vormgeving, leerstoel mobiliteits- is dit voorjaar van start gegaan.
esthetiek aan de TU Delft. Ook was
ze stadsbouwmeester van Almere.
Daarnaast was Houben directeur van Voor we dit gesprek aangingen heb ik me afgevraagd wat
de eerste Internationale Architectuur is ‘mijn’ landschap, waarvan hou ik nu het meest? Ik geniet
Biënnale Rotterdam. Recente grote enorm wanneer ik vanuit de veenweides de hogergelegen
opdrachten van Mecanoo zijn het
Stadskantoor en station in Delft, het ringweg nader en vervolgens de skyline van Rotterdam zie
theater- en congrescentrum La Llotja opdoemen. Het ‘bijna thuis-gevoel’ maakt hier ongetwijfeld
in Lleida en het National Performing deel van uit maar dat is het niet alleen. Het is vooral het
Arts Center in Taiwan.
vergezicht, het panorama, de wijdse blik. En het mooie is,
vergezichten vind je overal ter wereld.

20. VERHAAL Tekst: Jaap Scholten* | Beeld: Michiel de Jong** © Comic House

21. y Nikolaj, de huisbeer z
Jaap Scholten
Gizella is wankel. Haar stem is dun en
onzeker. De huid zit strakker om
haar kaken en schedel. Ze heeft twee weken eerder een
Mijn vader zei: “Ssst, met je geschreeuw maak je hem
dadelijk nog wakker.” Hij had een kussen op zijn schoot
liggen, daarop lag het katje te slapen.’
attack gehad. In het apartementengebouw woont een ‘Ik moest van zolder een mand halen, we hadden daar
vrouwelijke arts, die haar steeds komt redden. In de een hele voorraad, die werden gebruikt voor de dieren.
periode van drie maanden dat ik haar bezoek heb ik haar Mijn vader zette de mand naast Nikolaj. Vader was er
breekbaarder zien worden. De gesprekken die ik met zeker van dat Nikolaj niks tegen het katje zou doen. En
haar heb gaan van het heden langzaam terug naar de het klopte, na twee dagen speelden ze met elkaar. De kat
bron. Bij de vierde ontmoeting zijn we in haar kinder- klauwde naar Nikolaj en dan gaf Nikolaj met zijn grote
tijd, tijdens het interbellum, op het familiekasteel in poot een voorzichtig tikje waardoor het katje een paar
Transsylvanië. Ze heeft van een dorpeling familiefoto’s meter over het parket schoof en direct terugrende. Vader
teruggekregen. De eerste toont een pelikaan op een gras- gaf me opdracht met het katje naar de andere dieren te
veld, de tweede een klein meisje in een jurkje die een ree gaan. “Alle dieren moeten Picos ruiken,” zei mijn vader.
met de fles melk voert. Het meisje is Gizella: ‘De reeën Dat was het geheim, alle nieuwe dieren werden besnuf-
kwamen ook binnen. We gaven ze chocola, maar ze gle- feld, daardoor leefden ze vreedzaam naast elkaar. Alleen
den met hun hoe es uit op het parket.’ De derde foto de Vlaamse gaai klepperde met zijn snavel.’
toont een man in innige omhelzing met een Karpatische ‘Als meisje lag ik altijd bovenop Nikolaj. Van alle die-
bruine beer. ren was hij de enige die in het huis sliep. Hij had een
‘Dat is mijn vader met Nikolaj. Nikolaj werd een paar eigen kamer met een grote vierkante divan met kussens
dagen oud bij ons bezorgd. Mijn vader had een heel bij- waarop hij de nacht doorbracht. Hij kon deuren openen.
zondere band met dieren. Ze voelden zich op hun gemak Als er bezoek kwam dan stuurde we soms Nikolaj om de
bij hem. Gewonde dieren die door dorpelingen in de vel- voordeur te openen. Vooral dames schrokken zich rot,
den werden gevonden, of in de bossen door houthakkers als die grote beer de deur opentrok. Hij dronk bier uit
en jachtopzichters, werden naar mijn vader gebracht. flesjes en zat in de fauteuils in de zitkamer. Mijn vader
Eieren uit verlaten nesten liet mijn vader uitbroeden had kleine auto’s, die waren beter op bergweggetjes. Hij
door de kippen. We hadden een hele dierentuin bij het kocht cabriolets want hij was een lange man. Nikolaj
huis: reeën, wolven, vogels, en Nikolaj. Op een dag ter- ging mee in de open auto’s. Nikolaj zat naast vader, op de
wijl mijn vader aan het jagen was in de Donau-delta bijrijderstoel. Hij legde zijn poot op de deurpost. Mijn
werd er door de houtvesters in een jutten zak een wilde broer en ik zaten achterin, zonder mutsen. Zo reden we
kat uit de bergen gebracht. Hij was piepklein. We noem- door het land.’
den hem ‘Picos’. Toen ik ‘m probeerde te pakken sloeg ie ‘Nikolaj was een volwaardig familielid. Al meer dan
z’n klauwen naar me uit. Het katje ontsnapte. Hij kroop tien jaar, sinds de dood van moeder, leefde hij bij ons. Hij
weg, mijn broer en ik konden hem niet meer vinden.’ ging overdag altijd bij vader in de werkkamer liggen. Op
‘De volgende dag hoorde ik van de bediendes dat mijn een dag heeft Nikolaj onverwacht de kokkin in het
vader uit de Donau-delta was teruggekomen. Ik rende ik gezicht geslagen. Er stroomde bloed uit de wang van de
naar zijn werkkamer. Vader zat voorovergebogen te kokkin. Mijn vader is de dag daarop de bergen ingetrok-
werken. Nikolaj lag met zijn armen wijd gespreid op zijn ken en vier dagen weggebleven. Eén van de jachtopzich-
rug te snurken op het parket. Ik vertelde opgewonden ters is met een kogelbuks gekomen en heeft Nikolaj mee
dat er een wild katje was gebracht, dat ie ontsnapt was, het park ingenomen.’
dat ie het niet zou overleven als we hem niet vonden.
33
**Jaap Scholten woont sinds 2003 in Hongarije, afwisselend op het platteland of in Boedapest. In oktober 2010 verschijnt zijn non-fictie boek over het
verborgen leven van de aristocratie in Transsylvanië.
** Michiel de Jong is een Nederlandse vertegenwoordiger van de Atoomstijl en ontving diverse prijzen voor zijn strips.

22. REPORTAGE Tekst: Agnes Meijs* | Beeld: Wilma van den Bosch**
Natuurorganisaties bieden tegenwoordig allerlei programma’s aan om kinderen
weer vertrouwd te maken met de natuur. Maar, volgens Agnes Meijs, al jaren
actief op het gebied van natuurbeleving en jeugd, is het ook nodig dat ouders en
andere opvoeders weer in contact met natuur komen.
generaties terug speelden
kinderen veel buiten: op straat, op braakliggende terreinen, Bijna iedereen weet dat het gezond is voor
bij slootjes of in het bos. ‘Ga maar buiten spelen’ was een kinderen om buiten te spelen. Veel onderzoeken
alledaagse opmerking. De TV zond nog niet zo intensief uit. tonen aan dat spelen in de natuur belangrijk is voor zowel
Van Internet of computergames had nog niemand gehoord. de geestelijke als lichamelijke ontwikkeling. Kinderen kun-
Hutten bouwen, bomen klimmen, tikkertje spelen, slootje nen buiten hun energie kwijt. Contact met de natuur draagt
springen en soms vuurtje stoken hoorden bij het dagelijks bij aan de ontwikkeling van fantasie en creativiteit en is
spel van kinderen. Dat heeft mooie herinneringen opge- van belang bij het aanleren van sociale vaardigheden en de
leverd. Zelf denk ik met liefde terug aan hoe ik, alleen of motoriek. Louv noemt ADHD en andere attentie- en con-
met de jeugdbond, eropuit trok om wild te speuren of naar centratiestoornissen, overgewicht en depressies problemen
vogels te luisteren. die voortkomen uit een tekort aan natuur. Andersom heeft
De huidige jeugd dreigt dergelijke herinneringen mis te het ook voor de natuur negatieve gevolgen dat kinderen er
lopen. In de afgelopen twintig à dertig jaar is de samen- minder komen. Steeds meer zijn we ons de laatste jaren
leving drastisch veranderd. Nooit eerder in de geschiede- gaan realiseren dat de basis van betrokkenheid bij natuur
nis brachten zoveel kinderen zo’n groot deel van hun tijd juist gelegd wordt door directe intensieve natuurervarin-
binnenshuis door. Buiten spelen in de natuur gebeurt gen tijdens de jeugd. Liefde voor de natuur wordt ‘met de
nog maar sporadisch. Veel kinderen groeien op met wat paplepel ingegoten’. De steeds grotere afstand van kinderen
de Amerikaanse wetenschapsjournalist Richard Louv in tot natuur uit zich in een groeiende desinteresse of zelfs
zijn boek Last child in the woods (2007) een natuurtekort- weerzin in natuur.
syndroom noemt.
**Agnes Meijs studeerde niet-westerse sociologie, werkte als reisleidster in Egypte, volgde de natuurgidsenopleidingen van het IVN en
Natuurmonumenten en Meijs begeleidt de natuurbelevingsprogramma’s Het Bewaarde Land en Natuur-wijs. Vanuit haar organisatie
Natuurlijkheden biedt ze natuurbelevingsactiviteiten voor kinderen en natuurbelevingstrainingen aan.
** Wilma van den Bosch schrijft stripscenario’s en tekent – drie dagen per week – strips voor Donald Duck.

23. door hun ouders worden afgeremd om te rennen, op de
Wat is er aan de hand dat onze kinderen nog grond te knielen, iets aan te raken, in een boom te klimmen,
nauwelijks buiten spelen? Redenen die vaak worden van het pad af te gaan of in het gras te lopen, in plassen te
genoemd zijn de afname van natuur en het toegenomen stampen en met takken te slepen. Uit angst dat de kin-
verkeer. Dit gaat maar ten dele op. Ik woon op twee minu- deren zich bezeren, ziek of vies worden zijn we (ouders,
ten lopen van een heerlijk heidegebied, maar ook daar leerkrachten, verzorgers…) zo voorzichtig geworden dat
spelen nauwelijks kinderen. Ik vind het ook te gemakkelijk we ze verhinderen om spontaan te ontdekken. In plaats
om de aantrekkingskracht van computerspelletjes als van kinderen te leren onderscheid te maken in wat wel en
hoofdoorzaak aan te wijzen.
Het gedrag van volwassenen – ouders en andere opvoe-
ders – speelt naar mijn mening een veel grotere rol. Juist
zij hebben een grote invloed op het speelgedrag van hun
kinderen.
Maar volwassenen hebben of nemen nauwelijks tijd om
samen met kinderen naar buiten te gaan. Veel jonge ouders
zijn drukbezette tweeverdieners. In het weekend is het
evenmin vanzelfsprekend de natuur in te trekken. Pret-
parken lijken – voor wie het kan betalen – spectaculairder niet gevaarlijk is, en hoe daarmee om te gaan, verbieden
dan ‘gewoon natuur’. Voor ouders is een dagje georgani- we gewoon alles. De behoefte aan toezicht, zeker tot aan de
seerd vermaak wel zo makkelijk. middelbare schoolleeftijd, is groot. We lijken te kiezen voor
Ik hoor volwassenen vaak zeggen: ‘Ik wil wel met ze naar een soort ‘absolute veiligheid’. Een kind kan zo geen band
het bos, maar ja, ze willen niet, ze vinden het stom en saai.’ met de natuur opbouwen. Natuur wordt iets afstandelijks.
Ik denk dat kinderen tegenwoordig inderdaad meer sensa- Geen wonder dat ze er niks aan vinden. Met kinderen de
tioneel vermaak gewend zijn en daardoor moeite hebben natuur intrekken om die echt te beleven, vraagt daarom van
over te schakelen naar zelf bedacht spel. Maar de desinte- ouders en begeleiders dat ze ook naar hun eigen band met
resse in natuur komt ook door de ontmoedigende houding de natuur kijken en de manier waarop zij ermee omgaan.
van de volwassenen zelf. Maar al te vaak zie ik dat kinderen

24. REPORTAGE
Ze haalden eten, kleding, beschutting en werktuigen uit
Tijdens de vele jaren dat ik met kinderen in de natuur. Er waren geen educatieve natuurprogramma’s:
de natuur werk, merkte ik dat kinderen gauw warm het leven zelf was de leerschool. Al doende, in het begin
lopen als we een beroep doen op hun overlevingsinstincten, spelenderwijs en al snel serieuzer, leerden kinderen van de
het oergevoel, daar, diep van binnen. Inderdaad, kinderen ouderen de benodigde vaardigheden en ontdekten ze hun
reageren meestal niet enthousiast als je vraagt of ze mee eigen kwaliteiten. Volgens natuur- en onderwijs pedagoog
gaan wandelen in het bos. Maar… stel je voor om een hut te Kees Both zit deze drang tot jagen en verzamelen diep in
bouwen, dan staan ze direct in de startblokken. Ook sporen onze genen verankerd.
zoeken, sluipen door het struikgewas, eetbare bessen Stichting wAarde heeft bij de Nederlandse presentatie
zoeken, vinden ze hartstikke leuk. van The last child in the woods in 2007 in verband hiermee
Activiteiten zoals sluipen, verstoppen, vuurtje stoken en de term ‘scharrelkinderen’ geïntroduceerd: een zeldzaam
eetbare planten vinden roepen een oergevoel op en stimu- ‘soort’ kinderen dat nog uit zichzelf buiten in de natuur
leren intensieve deelname. speelt. Scharrelen betekent voor mij alert rondstruinen,
lopend ontdekken, ingaan op wat zich voordoet, en inspelen
op het terrein, het weer en de seizoensveranderingen.
Scharrelen roept het inzetten van oervaardigheden op
waarmee je het enthousiasme om de natuur te verkennen
sterk kunt aanwakkeren.
Natuurorganisaties bieden inmiddels allerlei
programma’s die kinderen op een speelse manier via
hun zintuigen vertrouwd maken met de natuur. Zelf ben ik
nauw betrokken bij Het Bewaarde Land, eind jaren negentig
Deze oervaardigheden gaan terug naar de tijd dat mensen een van de pioniers op dit gebied (naast Earth Education).
als jagers/verzamelaars en eenvoudige boeren sterk met de Bijna zonder uitzondering zijn deze programma’s alleen
natuur waren verbonden. Alle zintuigen stonden op scherp bedoeld voor kinderen – vaak in schoolverband – los van
om de benodigde informatie te krijgen. De mensen waren hun ouders.
a ankelijk van het weer, het landschap en de seizoenen. Maar ik blijf mij afvragen hoe ouders weer het vertrouwen

25. kunnen krijgen om hun kinderen met een gerust hart de aantrekkelijk te maken. Ze zien zelf waar je zonder echt
natuur in te laten trekken. ‘Scharrelkinderen’ kunnen wat gevaar kunt spelen, waardoor ouders weer vaker zelf-
mij betreft alleen bestaan bij de gratie van ‘scharrel(groot) standig met hun kinderen de natuur in trekken. Zo zijn zij
ouders’: volwassenen die met hun eigen of andermans eerder genegen hun kind alleen of met vriendjes er op uit te
kinderen erop uit trekken, op een ontdekkende en uitda- laten trekken.
gende wijze. Of die hun kind stimuleren en de ruimte geven Ik raad natuur- en jeugdbegeleiders maar ook ouders en
om zelfstandig de natuur te ontdekken, ondanks gevaren, kleuterleidsters aan te experimenteren met die oervaardig-
vieze kleren en te laat thuis komen. Toen ik zelf nog jonge heden. Je hoeft niet alles van tevoren te weten, maar kunt
kinderen had, gaf het me veel voldoening om samen van samen met de kinderen groeien in het ontdekken van de
de natuur te genieten. En ik waardeer het des te meer dat natuur. Samen genieten geeft een hechte band!
mijn ouders mij als kind zoveel avonturen in de natuur
lieten beleven, aan zee en in de Ardennen. Vanaf het begin
van mijn ‘natuurwerk’ pleit ik daarom voor programma’s
die voor ouders én kinderen – tegelijkertijd – aantrekkelijk
zijn.
In 2008 won ik de Terre de Femmes (een prijs van de
Fondation Yves Rocher voor vrouwen die acties op touw
zetten die ten goede komen aan de natuur én het welzijn
van de mens). Met de toegekende prijs (3000 euro) heb ik
in samenwerking met buurtwerk het project ‘Scharrel-
avontuur’ in Hilversum-Noord gestart voor (groot)
ouders en kinderen. Tijdens twee ‘scharrelmiddagen’ ben
ik met hen de hei opgegaan om aan de hand van speelse
opdrachten samen de natuur te ontdekken. Via mijn bedrijf
‘Natuurlijkheden’ organiseer ik natuurkampen en ontdek-
kingstochten. Tijdens al deze activiteiten gaat het erom
dat ouders en kinderen samen plezier maken en genieten
van elkaar en de natuur. Zo raken volwassenen zelf weer
vertrouwd met de natuur en krijgen ze inspiratie om natuur

26. REPORTAGE
ONTDEKKEN
PRIJSVRAAG
SCHARRELTIPS
MAIL EN WIN! voor ouders, grootouders
Wat doet u om uw (klein)kinderen in contact met de natuur te
brengen? Mail het ons, grnvld@minlnv.nl. De tien origineelste
inzendingen krijgen een exemplaar van Het oergevoel van
en andere volwassenen
Agnes Meijs of van Het Buitenboek toegestuurd.
Scharrelen is ontdekken op je gemak, op avontuur
uitgaan, kleine stukjes lopen terwijl je goed rondkijkt, van alles
verzamelen zonder de natuur te beschadigen, je verwonderen over
wat je tegenkomt, kennis van de natuur verwerven met spelen,
gewoon de tijd nemen voor alles wat je tegenkomt, geen
vaste route volgen maar daar gaan waar je voeten je
heenbrengen! Als scharrelouder gaat het vooral om lol
te beleven met de kinderen in de natuur, ze de kans
geven hun energie in die natuur op een gezonde manier
kwijt te kunnen, en samen te genieten!
Gebruik materialen die je thuis toch hebt liggen,
om de natuur op een leuke manier te onderzoeken:
spiegeltje om paddenstoelen aan de onderkant te bekijken,
loeppotje of loepjes om beestjes beter te zien, een thee-
doek als blinddoek, fluitje, een kompasje of
knikkers om kleurtjes te zoeken.
De weg herkennen is een groot spel; speciale
bomen zijn de wegwijzers. Laat oudere kinderen zelf
een deel van de weg bepalen, in het wilde weg, of aan de hand
van de kaart (en kompas). De weg terugzoeken is een hele uitdaging.
Las vaak pauzes in om een spel te doen, wat te eten en te drinken.
PUBLICATIE Geef een goed voorbeeld en stop alles wat uit de tas komt, er ook weer
in terug! Raap af en toe wat afval op om thuis in de vuilnisbak te gooien.
HET OERGEVOEL, over vuur maken, sporen zoeken,
sluipen en nog veel meer van Agnes Meijs beschrijft hoe het inzetten van Ga voorzichtig van de paden af: beweeg je als een vos die sluipt!
oervaardigheden tijdens natuurtochten groot enthousiasme oproept bij Zet behoedzaam je voeten neer, verzamel met mate. Wees je als ouder bewust
van wat wel en niet mag in een natuurgebied. Een paar algemene plantjes met
kinderen (en volwassenen!). Deze vaardigheden hebben hun oorsprong in
respect plukken voor de kruidensoep, kan geen kwaad.
de jagers/verzamelaars manier van leven, en in de nauwe verwevenheid
van de eerste boeren met de natuur. Naast persoonlijke ervaringen van
de schrijfster bevat het boek ideeën en praktische tips voor activiteiten
om het intense oergevoel en daarmee de weldadige band met de Verschillende organisaties
natuur te ervaren. Het is geschreven voor (groot)ouders, leerkrachten, bieden leuke opdracht-
natuur- en milieumedewerkers en natuurgidsen. Met een voorwoord kaartjes aan voor opdrach-
van Jeroen Heindijk. ten onderweg. Gebruik de kaartjes
op verschillende plekken. Trek blind een
Uitgeverij A3 boeken in serie de Reizende Aardeschool, kaartje, of er kies er een paar uit die
ISBN 978 90 77408 77 3, € 24,50. Een gesigneerd exemplaar kunt op dat moment het leukst lijken. Er
u bestellen via www.natuurlijkheden.nl. zijn ook leuke boeken met allerlei tips,
bijvoorbeeld: F. Danks en J. Schofield,
Ga Buitenspelen! Op avontuur in
de natuur, Becht, € 17,90,
ISBN 978 90 23012 03 0
Rita Schroën, Het Buitenboek.
De ultieme buitengids voor kids
Mo’Media i.s.m. Staatsbosbeheer,
€ 9,95, ISBN 978 90 57674 42 6
http://natuur-jongeren.
startpagina.nl
www.natuurkind.nl
www.natuurlijkheden.nl

27. DE SCHUTTING
is de vraag die IN DIALOOG MET DE LEZER OVER PRANGENDE KWESTIES.
Kasteel Groeneveld aan bezoekers, medewerkers ANDERS GEZEGD, GRNVLD ZOEKT HET DEBAT.
en relaties stelde. Een greep uit de reacties. BIJDRAGEN KUNT U STUREN NAAR GRNVLD@MINLNV.NL
Buiten is het nieuwe
binnen! Door buiten te
Daar waar het zwaarte- zijn kun je beter naar binnen
punt niet ligt. Daar liggen kijken. Buiten beleven is van
de mogelijkheden en de binnen verblijden.
wereld open. Claudia de Vos Geurambassadeur
Ina Arends Proef Amsterdam / Marije Vogelzang
De wind blaast de laatste
Zonder dak. bladeren uit de populier
en alle zorgen uit
Francine F. Boske Directeur Theater De Speeldoos
mijn hoofd.
Cisca Hoogkamp Consulent Natuur- en
Milieucommunicatie Gemeente Utrecht
Toen ik kind was,
speelde ik altijd buiten, zeven dagen in de Buiten is lucht,
week. Als ik de voordeur open deed, was ik
er. Buiten zijn was banjeren door de akkers, buiten is groen,
appels jatten bij de boerin, fietsen over buiten is leven!
de boerenpaadjes, eikels zoeken voor de
varkens, balken tegen de ezel, heel hard wezel Lizet Kruy Wetenschapsjournalist en programmamaker
roepen in de waterput, en vooral met rode
wangen thuis komen. Sinds ik in Rotterdam Buiten is de
Buiten is
woon, is buiten een uur rijden en minstens
een half uur lopen. Na een wandeling door de
plek om mijn
gedachten
lekker.
bossen of de duinen, zo’n twee uur later zijn
mijn wangen dan een beetje rood, maar nooit
zo buitenrood als toen. alle kanten op te
Jet Manrho Boekieboekie & Poem Express laten waaien.’ Bram Verhave Atelier Rijksbouwmeester
Sonja Wessels Comic House
VOOR HET VOLGENDE NUMMER VAN GRNVLD: Op je 61ste sta je
De tuin of het balkon is onderdeel van een groter geheel: van weer BUITEN in het
de buurt, de wijk, de stad; kortom van de leefomgeving. Via de
tuin of het balkom kan de burger een kleine, maar concrete fietsenhok te roken.
bijdrage leveren aan de biodiversiteit van de directe omgeving.
Zou de overheid dit moeten stimuleren en hoe?
Maar nu zonder jongens.
Corrie Jansen-Dop Medewerkster Team Ontvangst
Wat vindt u?
Stuur uw reactie vóór 6 augustus naar grnvld @ minlnv.nl
onder vermelding van ‘De Schutting’.

28. WENDE Tekst: Berber Paarlberg | Beeld: Nard Haverkort

29. Klaartje Heerze over een nieuw leven in Italië
EEN GOEDE BAAN, EEN MOOI HUIS, LEUKE DINGEN DOEN MET VRIENDEN:
KLAARTJE EN TORBEN HEERZE GAVEN HET ALLEMAAL OP VOOR EEN
ONGEWIS AVONTUUR. ZE EMIGREERDEN BEGIN 2008 MET
HUN BABY GIULIA NAAR EEN HUIS OP EEN BERG IN ITALIË
EN GINGEN ER APPARTEMENTEN VERHUREN.
‘We leven niet
meer op agenda’s’
“We hadden een ontzettend fijn leventje. Allebei een
goede baan – Torben werkte als multimediacon-
sultant voor onder andere Ajax, ik was uitgever. We hadden
vooruitgang zo ontzettend langzaam gaat. Deze winter lag
er vier dagen sneeuw; vier dagen geen internet. Dat kan erg
irritant zijn. Maar wij moeten ons aanpassen. Inzet voor de
een mooi huis in Haarlem en deden veel gezellige dingen met gemeenschap is heel belangrijk. Als er wat is, staat iedereen
vrienden. Maar we vonden het ook een beetje saai. We waren voor je klaar. Dat kan, omdat men hier niet op agenda’s leeft.
uitgekeken op ons werk, leefden volgens onze agenda en in Wij ook niet, behalve voor onze gasten. Dat maakt het heel
onze omgeving ontstond een soort ratrace. Naar een grotere relaxed, ondanks de drukte.”
auto, een beter huis. Wij wilden iets anders. En we wilden
meer samen doen.” “Vroeger vonden we dat we best hard werkten,
“We hebben hier heus niet jaren van gedroomd. Op vakantie maar nu werken we pas echt hard. In het hoog-
in Italië vonden we het altijd zo heerlijk, dat we dachten: als seizoen staat ons privéleven op een laag pitje. Af en toe zijn
we het heel anders gaan doen, waarom dan niet daar? Op de we even met z’n drietjes. Maar we zien elkaar de hele dag en
grens van Umbrië en Toscane vonden we Casa San Carlo, met we doen iets wat we leuk vinden. We vinden het gezellig om
waanzinnig uitzicht, een groot zwembad en appartementen te kletsen met de mensen die hier op vakantie zijn. Het gedoe
om te verhuren.” van gasten valt ons erg mee. Door onze persoonlijke manier
van de boel verhuren, hebben gasten niet de neiging te
“In het begin vind je alles grappig en zit je vol zeuren of ons een oor te naaien. Het is wel heel goed dat we
adrenaline. Maar goed ook, want het eerste jaar was knet- zelf alleen in het laagseizoen hier wonen; in het hoogseizoen
terheftig: we waren geëmigreerd, net ouders geworden en huren wij een huis in het dorp. Dat schept meer afstand tot
na twee maanden kwamen de eerste gasten en moesten we de gasten en we hebben daardoor meer een gezinssituatie.”
doen alsof we alles wisten. Het tweede jaar land je pas echt.
Toen alle gasten weer naar huis waren, realiseerden we ons: “De verhuur gaat goed, maar we moeten de hypotheek
wij gaan niet terug. Als je het even met elkaar hebt gehad, afbetalen, hebben enorme onkosten en elke cent die we
denk je: en nu? Na twee jaar moeten we écht gaan inburge- verdienen gaat terug in het huis. Af en toe is dat frustre-
ren. Vriendschappen opbouwen zoals we die in Nederland rend. Maar we doen ons best om creatief met de dingen om
hebben opgebouwd. Dat gaat niet vanzelf: de mensen heb- te gaan. We verhuren huizen in de omgeving, in november
ben andere humor en omdat we nu op het platteland wonen, helpen we de buurman met de olijvenpluk – dat regelen we
hebben we veel boeren om ons heen. Je begint met alles ook voor gasten – en in december verkopen we zijn olijfolie in
opnieuw.” Nederland.”
“Italië is charmant ouderwets: je kunt met iedereen een “We hebben geen spijt en missen niet veel, alleen onze
praatje maken en iedereen weet al snel dat er nieuwelingen familie en spontaan met vrienden afspreken. Het wordt hier
in het dorp zijn. Maar ik kan me er ook over opwinden dat de alleen maar leuker. Op vakantie gaan is er nog niet echt van
gekomen. Toch is de vrijheid die we nu voelen fantastisch. En
ondertussen voelt het bij ons zwembad, in dit fijne weertje,
: Casa San Carlo in Monteleone d’Orvieto, Italië. www.casasancarlo.com
ook als vakantie.”

30. ANDER BEELD
TOVA MOZARD (BEELDEND KUNSTENAAR) CLIFTONS (WWW.TOVAMOZARD.COM)