GRNVLD, magazine over het verbinden van stad en land: woest en ledig was het land.

1. MAGAZINE OVER HET VERBINDEN
VAN STAD EN LAND
‘ Woest en ledig
was het land’

3. Jean Pierre Geelen [media-redacteur en vogelkijker, in
‘Strijd om de grutto: tussen wanhoop en weemoed’ P22]
NATUURBESCHERMERS WORDEN TOT
PROBLEEMDRAGERS GEMAAKT
Hank Bartelink [directeur van de 12Landschappen in Kruisgesprek P8]
NU IK HIER WOON HEB IK EEN
ANDERE TRAGIEK TE PAKKEN
Marc Mulders [schilder in mijn Landschap P18]
Loethe Olthuis [redacteur De Volkskeuken, in Oorsprong P38]
VROEGER LEEFDEN WE VAN
DE STAD AFGEKEERD
Barones van Hövell tot Westerflier [eigenaresse landgoed Grootstal in Wende P28]
Siebe Huizinga [hoofdredacteur van De Boekenkrant in Oogst P36]
Ad Koppejan [Tweede Kamerlid CDA in Kruisgesprek P8]
TIENGEMETEN
Uitzicht vanuit een van de twee piepkleine huisjes
die zijn blijven staan, aan een kreek die vroeger een
weg was. Tiengemeten is nu ingewijd als nieuw
natuurgebied. In de afgelopen jaren hebben de
boeren het eiland moeten verlaten.
foto: Rob Huibers

4. COLOFON VOORAF
GRNVLD is een uitgave van Sjaalman Media in
opdracht van Kasteel Groeneveld met steun van
de Stichting Groeneveld, Nationaal Groenfonds,
De Groene Weg slagers en Oerbrood. GRNVLD
verschijnt vier keer per jaar. Het volgende nummer
verschijnt in september.
Beeld: Hans van Oudenaarden
GRNVLD
Groeneveld 2, 3744 ML Baarn
grnvld@minlnv.nl
Uitgever Sjaalman Media, Chris van Koppen
Redactie Caroline van der Lee (hoofdredacteur),
Brigitte van Mechelen (managing editor),
Mariken Bokeloh (redacteur)
Vormgeving Volta_ontwerpers
Druk Wilco, Amersfoort
Medewerkers Marcel van den Bergh, Wilma van
Caroline van der Lee Hoofdredacteur
den Bosch, Andrea Bosman, Frank Chmura,
Jos Collignon, Comic House, Het Bos, Jan Dobbe,
Kester Freriks, Stefanie Grätz, Rob ’t Hart,
Hollandse Hoogte, Michiel de Jong, Henk Keizer,
Joris Luyendijk, Anne Luyten, Agnes Meijs, Tova “Hoor de krekeltjes eens zingen?” Ik ben vier
Mozard, Loethe Olthuis, Marcel van Ool, Hans van
en zit bij mijn moeder achterop de fiets. We rijden langs het Kralingse
Oudenaarden, Berber Paarlberg, Sem Presser,
bos begeleidt door getjilp van krekels. “Maar ik zie ze niet”, zeg ik. “Ze
K. Schippers, Jaap Scholten, Hugo Schuitemaker,
zitten in het gras”, is het antwoord.
Irene Smook, Geert Snoeijer, Spaarnestad,
Gerben Valkema, Bert Verhoe , Janneke Vonkeman Wauw! Dat klinkt goed. Ik vind krekel een fijn woord. In combinatie met
Foto cover Marcel van den Bergh, Holandse Hoogte hun geluid, roept het bij mij een beeld op van een soort hert. Een vrolijk
Alle zorg is besteed aan het achterhalen van namen hert, dat met de hele familie: vader, moeder en een schare kindertjes,
van rechthebbenden. Degene die menen zekere een concert geeft aan de bosrand. De teleurstelling kon niet groter, toen
rechten te doen gelden kunnen contact opnemen ik uiteindelijk een krekel te zien kreeg. Een sprinkhaan! Een duidelijk
met de uitgever. geval van verkeerde verwachtingen.
Marketing en advertentieacquisitie
Oernatuur is ook zo’n woord waarvan mijn hart een sprongetje maakt.
Chris van Koppen, chris@sjaalmanmedia.nl,
Oernatuur klinkt naar jagen op wilde beesten, naar grote lappen
06 - 516 633 32
ondoordringbaar woud en verdwalen in het moeras. Kortom oernatuur
ISSN 1566-6190 doet denken aan avontuur en aan spannende verhalen.
Hoe schril staat de werkelijkheid hier tegenover. Oernatuur in Neder-
Abonnementen Een abonnement kost € 25,- voor land, is een klein stukje land met een hek erom. Als je er al in mag, is het
4 nummers per jaar. Voor een abonnement zie met de handen op de rug. Geen sprake van jagen of ondoordringbaar
pagina 50. woud en, dankzij de keurig uitgestippelde route, wordt er ook niet ver-
Als abonnee bent u tevens vriend van de Stichting dwaald. Oernatuur is gewoon een modieus woord voor nieuwe natuur.
Groeneveld. De Stichting Groeneveld ondersteunt
De krekel heb ik uiteindelijk wel in mijn hart gesloten, nadat ik zijn
de activiteiten van Kasteel Groeneveld.
eigen charme heb ontdekt. Misschien gaat dat met oernatuur ook nog
Als vriend heeft u recht op gratis toegang tot
het kasteel voor uzelf en een introducé, wordt u
wel lukken. Het zou daarbij helpen om die nieuwe natuurgebieden
uitgenodigd voor openingen en andere activiteiten ietsje meer toegankelijk te maken en de regels wat te versoepelen. Ze
en krijgt u korting op speciale publicaties en andere niet zo buiten de samenleving te plaatsen en er ruimte te bieden voor
artikelen. het beleven van avontuur. Jagen gaat misschien te ver, maar zou ik er
bijvoorbeeld een keer mogen verdwalen?
Aanmelden voor de maandelijks e-nieuwsbrief kan Zo niet, dan is het misschien verstandig om niet al te hoge verwachtin-
via de website www.kasteelgroeneveld.nl. gen te scheppen. Dat kan door dingen gewoon bij naam te noemen en
een romantisch woord als oernatuur maar achterwege te laten.
GRNVLD blijft graag op de hoogte van activiteiten
en ontwikkelingen op het gebied van landschap,
natuur, voedsel en platteland. Nieuws en pers-
berichten kunt u sturen naar GRNVLD,
Groeneveld 2, 3744 ML Baarn, grnvld@minlnv.nl.

5. I N HO U D
verdwalen
Kort nieuws
Ad Koppejan en Hank Bartelink
( )
Waterkers
Agrarisch Natuurbeheer
Marc Mulders
Jaap Scholten
Strijd om de grutto
SCHUTTING
Biodiversiteit om de hoek
Barones van Hövell tot Westerflier
Roland Pieter Smit
Reflecties, inzichten
Landschapsschrijvers
Oerbrood
Hugo Schuitemaker
/
Mars Gremmen
MARC MULDERS OVER GODDELIJKE INSPIRATIE EN
Evenementen, tentoonstellingen HET NEMEN VAN VERANTWOORDELIJKHEID

6. GRNVLD@MINLNV.NL.
UTRECHT
VREDE VAN UTRECHT
Z A AIGOED
NIEUWS – PUBLICATIES, TENTOONSTELLINGEN, PRIJS VRAGEN,
CAMPAGNES, SYMPOSIA, INNOVATIES. NIEUWS EN PERSBERICHTEN
KUNT U STUREN NAAR GRNVLD, GROENEVELD 2, 3744 ML BAARN,
Bijna driehonderd jaar geleden waren de ogen van de wereld op de
FEEST
IVN VIJFTIG
50
Feest bij IVN Natuur-en milieueducatie; de organisatie
bestaat vijftig jaar. Sinds de oprichting op 21 mei 1960 draagt
Domstad gericht. In 1713 werd hier de Vrede van Utrecht gesloten, IVN bij aan een duurzame samenleving door mensen te
een wereldomspannend vredesverdrag. Voor het eerst werd de betrekken bij natuur, milieu en landschap. IVN werd opgericht
oorlog aan de onderhandelingstafel beëindigd en niet op het met het doel maatschappelijk draagvlak te creëren voor
slagveld. In 2013 – maar ook nu al - vieren we deze unieke gebeurte- natuurbescherming. Gedurende de jaren is de aandacht
nis, in de binnenstad, de wijken, als de provincie. verbreed naar het in algemene zin bevorderen van milieube-
sef en de zorg voor de omgeving. Jaarlijks bereiken de
Festivals op erfgoedlocaties vrijwilligers van IVN tienduizenden met wandelingen,
Vrede van Utrecht geeft met kunst en cultuur een nieuwe dimensie aan excursies, cursussen en natuurlessen.
het cultureel en landschappelijk erfgoed in en om Utrecht. Denk aan opera, Groot aandachtspunt voor IVN is de kloof tussen jeugd en
theater, beeldende kunst en nieuwe media op forten en kastelen. Met natuur. Voor IVN aanleiding om in het jubileumjaar deze
evenementen in onder andere Slot Zeist, op Vliegbasis Soesterberg en in vervreemding van de natuur op de agenda te zetten.
de tuinen van Huis Doorn. Ook Kasteel Groeneveld is een van de locaties In feestmaand september stelt IVN de relatie kinderen en na-
waar geschiedenis, landschap en cultuur samensmelten. Niet alleen in het tuur centraal met een werkconferentie ‘Ieder kind heeft recht
feestjaar 2013, maar ook nu al. op natuur’ en de Groene Maand-activiteiten.
- www.vredevanutrecht2013. www.ivn.nl
nl (http://twitter.com/VredevanUtrecht). - www.groenemaand.nl
WAKKER DIER
beeld: Len Munnik
Striptekenaars tegen de kiloknaller
Ook striptekenaars zetten zich in voor welhaast niemand zal zijn ontgaan.
duurzaamheid, dierenwelzijn en een beter Onder meer Len Munnik, Steven Degryse
milieu. Veertig van hen maakte een cartoon (Lectrr), René Leisink (Argus), Mario de
tegen de ‘kiloknaller’: het extreem goedkope Koninckm(AAaRGH) en Jan Dirk Barreveld
stuntvlees (goedkoper dan kattenvoer vaak) in tekenden protestcartoons die op de website
supermarkten. van Wakker Dier te zien zijn.
De actie is een initiatief van stichting Wakker : www.wakkerdier.nl
Dier, wiens campagne tegen de ‘kiloknaller’
DEBATREEKS VOEDSEL
De prijs van ons voedsel
ETEN Wat betalen we voor ons voedsel in termen van geld, gezondheid, milieu, landschap
en biodiversiteit? ‘De prijs van ons voedsel’ is een nieuwe serie debatten over voedsel
DE ZOETE LIMOEN die De Rode Hoed in Amsterdam dit najaar verzorgt.
Op zoek naar echte Italiaanse San Marzano tomaten, Franse Centraal staan de dilemma’s tussen economische groei en duurzaamheid.
eend of Belgische chocola? Kijk dan eens op de Webwinkel Het Centrum voor Landbouw en Milieu (CLM) en De Rode Hoed nodigen burgers en
van De Zoete Limoen. De Zoete Limoen heeft (lang houd- professionals uit om deel te nemen aan deze 7-delige debatreeks met sprekers uit de
bare) delicatessen die niet gemakkelijk te vinden zijn. landbouw en de voedselketen en medewerking van onder andere Roel Coutinho,
Mediterrane producten, maar ook bijzondere lekkernijen uit Vandana Shiva, Linda Roodenburg, Midas Dekkers en Jaap Seidell. Verder voortrek-
Nederland, België en Engeland. Naast een vast assortiment kers uit het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties leveren bijdragen.
zijn er ook eenmalig aanbiedingen waarvoor geldt: op=op. De debatten staan onder leiding van Felix Rottenberg.
Tijdens proeverijen kan worden kennisgemaakt met de De reeks start op 20 september tijdens de Week van de Smaak en wordt op 16
producten van De Zoete Limoen. Indien gewenst komt De december afgerond met een debat over ‘Het gevecht om een plek op ons bord, in het
Zoete Limoen graag bij u thuis voor een borrelcatering met schap en op het land’. Topkok Eric van Veluwen zorgt elke debatavond voor gratis
tapas. : www.dezoetelimoen.nl hapjes passend bij het thema. : www.rodehoed.nl.

7. FILMPOSTER
SNACK Pieter van Huystee Film & NPS present
LIEFDE DESIGN
VOOR HET KAAS DIE SMAAKT
EN SMOELT
VARKEN
Kaas en Dutch design, twee
Hollandse producten, worden door
DesignKaas bij elkaar gebracht.
Designkaas is een initiatief van
DIVINEPIG (food)designer Marinde van
Leeuwen. Zij ontwierp ook de
A documentary film by
Hans Dortmans eerste collectie kazen. Hiervoor liet
Gebakken Music by
De Kift
Hans Dortmans director and screenplay Erik van Empel photography Mark Wessner sound
zij zich inspireren door de Hollandse
polder, tulpen, boerenbont en
sprinkhaan
Patrick Janssen editor Jeroen Goeijers sound design Heddy Honigmann directors coach
kanten kleedjes. In haar werk
Pieter van Huystee producer Rosan Boersma, Sylvia Baan line producer
Annemiek van der Zanden commissioning editor Martien Frijns graphic design
combineert Van Leeuwen oude
ambachten, producten en dessins
Wat gaat dieper: de liefde voor een varken of liefde voor met nieuwe trends en een
U gruwelt bij de gedachte om insecten te eten? varkensvlees? In de film ‘Divine Pig!’ zien we hoe eigentijdse ‘look’.
Weet dan dat iedereen jaarlijks zo’n halve kilo scharrelslager Gerard Zwetsloot worstelt met deze vraag. De DesignKaasjes worden met de
insecten binnen krijgt, die per toeval in Varken Dorus leeft in zijn achtertuin. Tijdens wandelingen hand gemaakt door lokale boeren,
voorbewerkte supermarktproducten terecht zijn door Nederland wordt Dorus een held. Sommige klanten waaronder boerderij de Staelenhoef
gekomen. Zo zitten in tomatensoep nogal eens willen de slager van slacht weerhouden, andere klanten in Soest..
tomaten waar nog een rups in zit. verheugen zich op zijn vlees. De Designkaasjes zijn te koop op
Volgens hoogleraar entomologie (insectenkun- Ondertussen geeft Divine pig! een beeld van hoe er in www.designkaas.nl. Een deel van
de) Marcel Dicke zijn insecten behalve nuttig ook verschillende culturen gedacht wordt over varkens en de opbrengst gaat naar goede
lekker. Er zijn 1400 soorten eetbare soorten, dus varkensvlees. Zo bespreekt een met een Nederlander doelen die zich inzetten voor het
het aanbod is gevarieerd. Consumptie van getrouwde Palestijnse met haar religieuze moeder of ze behoud van het Hollandse land-
insecten levert een bijdrage aan de aanpak van haar zoontje moet verbieden om varkensvlees te eten. Een schap en ambachten. Voor
het milieuprobleem en het wereldvoedselpro- christelijke universiteitsarts onderzoekt de Joodse bedrijven zijn de kaasjes ook te
bleem. spijswetten maar kan geen bewijs vinden dat varkensvlees koop met aan de achterkant een
In samenwerking met de Agrarische school in ongezond is. En een medisch onderzoeker werkt aan een eigen logo.
Den Bosch ontwierp de Verenigde Nederlandse revolutionaire behandeling voor diabetes door transplan- www.designkaas.nl Enjoy & say
Insectenkwekers (VENIK) snacks met insecten tatie van varkenscellen in de mens. Elke patiënt kost vijf cheese!
die horeca en winkelschap moeten veroveren. varkenslevens. Overleeft Dorus de film?
Verschillende insecten zoals sprinkhaantjes,
meelwormpjes en bu alo-wormpjes zijn ‘Devine Pig’, Hans Dortmans.
inmiddels beschikbaar voor de consumenten, : Nederlands Film Festival, Utrecht,
bijvoorbeeld bij het Nederlandse bedrijf Bugs. 22 september – 1 oktober 2010
: www.venik.nl International Documentary Filmfestival Amsterdam,
, : 18-28 november 2010
www.bugsacademy.nl Groeneveld Film Festival Baarn, 28 - 30 december 2010
OP ZOEK NAAR DE DAS
OP ZOEK NAAR DAS, MARETAK EN VLIEGENORCHIS
Lekker wandelen in de herfst? Zuid-Limburg heeft Op zoek naar Das, Maretak en Vliegenorchis, 10
een bijzonder natuurlandschap met een uitzonder- natuurwandelingen door Zuid-Limburg.
lijke flora en fauna. De tien wandelingen die Olaf op : Olaf op den Kamp
den Kamp bij elkaar sprokkelde, voeren de wandelaar 978-90-78407-62-1
langs - onder meer - het Bunderbos, Gulpdal, : 10,90 Euro
Bemelerberg, of de Vijlenerbossen. Voor wie stad en www.uitgeverijtic.nl
land graag combineert is er een natuurwandeling
door Maastricht.

9. Tekst: Kester Freriks* | Beeld: Marijn Scheeres KRUISGESPREK
Ad Koppejan en Hank Bartelink over natuurbeheer
versus behoud van agrarische functies
“Het lot van de Hertogin Hedwigepolder Ik antwoord dat ik aanvankelijk voor ontpolderen was: bij
heb ik me persoonlijk aangetrokken”, zegt Ad Koppejan, een polder had ik de associatie met een eentonige strook
namens het CDA lid van de Tweede Kamer der Staten- weiland. Ontpolderen zou een wetland scheppen en daar-
Generaal. “Toen ik in 2006 aantrad als volksvertegenwoor- mee nieuwe ruimte geven aan flora en fauna. Tot ik ging
diger wist ik dat het Hedwige-dossier complex was. Het kijken en sprak met een boer die zijn leven lang het land
was goedbeschouwd een hopeloze situatie omdat er op had bebouwd, land dat van vader op zoon is overgegaan.
regeringsniveau al een getekend verdrag lag. Toch sprak ik Ik veranderde van mening: de Hedwigepolder is een toon-
me namens mijn achterban uit tegen ontpoldering.” beeld van Hollands landschap, prachtig omzoomd met
Hank Bartelink is directeur van De12Landschappen, de dijken waarop rijen populieren staan. Ook in de polder zelf
overkoepelende organisatie van de twaalf provinciale staan percelen met opgaande bomen. Het bezit een water-
Landschappen. “Het woord ‘ontpolderen’ is een vreemd partij met waterplanten en riet, dat via een duiker met de
en ongelukkig gekozen woord,” zegt hij. “Als er ergens een Westerschelde in verbinding staat. Ik zag tal van vogels in
luchthaven of woonwijk in een polder wordt aangelegd, het gebied.
spreekt niemand over ‘ontpolderen’. ‘Een andere bestem- “Dat is ook mijn ervaring”, vult Koppejan aan. “Meteen
ming geven’ is scherper gekozen. Dat is wat er gebeurt met nadat ik aantrad heb ik de Vaste Kamercommissie van Ver-
polders die ontpolderd worden: landbouwgrond verdwijnt keer en Waterstaat uitgenodigd om zelf te komen kijken.
ten bate van de natuur, en dus ten gunste van de maat- SP, VVD, Pvda, SGP en CDA; ze kwamen. En ook zij werden
schappij. Want die natuur vervult vele functies, zowel overtuigd van de waarde van een mooie polder. Sommigen
intrinsiek als bijvoorbeeld recreatief.” hebben helaas bij het woord “polder” een te beperkt beeld.
Het gesprek tussen beide heren vindt plaats in het restau- Een drassig veldje, meer niet. Boeren die in een polder
rant van de Tweede Kamer der Staten-Generaal aan het werken, ermee zijn verbonden en het land willen nalaten
Plein in Den Haag. Nu, begin van de ochtend is het nog aan hun kinderen hebben een grote emotionele band. Die
stil. Tegen elf uur stromen schoolkinderen binnen om een mag je niet zomaar lossnijden.”
bijeenkomst van de Kamer bij te wonen. Inzet is de voor- Hank Bartelink is een ander mening toegedaan: “De Pro-
genomen ontpoldering van de Hertogin Hedwigepolder, vinciale Landschappen staan voor de kwaliteit van natuur
aangelegd in 1906, in het uiterste zuid-oosten van Zeeuws- en landschap, ten bate van mens en maatschappij. Ik vind
Vlaanderen. Door afsluiting van de Zuiderzee, aanleg het bezwaarlijk individuele sentimenten te laten preva-
van de Deltawerken en twee eerdere verdiepingen van de leren boven landelijk belang. Dat is een vorm van cliënte-
Westerschelde om Antwerpen toegankelijk te houden, is er lisme. Als je landbouwgrond een nieuwe bestemming geeft,
in de afgelopen decennia kostbare getijdennatuur verloren dan verhoogt dat de biodiversiteit. In 1990 heeft de politiek
gegaan in Nederland. Het bijzondere nu is juist dat toepas- besloten de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) aan te leg-
sing van nieuw baggertechnieken heeft uitgewezen dat met gen om de terugval van soortenrijkdom tegen te gaan. Dit
de derde en laatste verdieping van de Westerschelde er per politieke besluit impliceert onder andere dat stukken land-
saldo geen getijdennatuur verloren gaat. “De uitdieping kan bouwgrond in natuurgebied worden omgezet. De teruggang
milieu-neutraal worden uitgevoerd. Deze constatering is in biodiversiteit is echter nog steeds niet gestopt, dat stelt
ook overeind gebleven in de laatste uitspraak van de Raad
van State”, zegt Koppejan. “Dus voor de derde verdieping
van de Westerschelde was de ontpoldering van de Hedwige
niet nodig. Wel in het kader van het verdrag over Natuur-
lijkheid. Maar dat laatste was een politieke keuze. Het
onder water zetten van de Hedwige compenseert dat ver-
lies. Deze ‘ruil’ heeft de gemoederen in Zeeland de laatste
jaren enorm beziggehouden.”
Hank Bartelink, De12Landschappen
Voordat we aan het debat beginnen, stelt Koppejan mij een
persoonlijke vraag: Wat is míjn mening?
Kester Freriks (1954) is romanschrijver en auteur van boeken over vogels, waaronder Vogels kijken. Alle driehonderd Nederlandse
vogelsoorten en De valk. Over valkerij en wilde vogels. Hij is verbonden aan NRC Handelsblad. Dit najaar verschijnt zijn boek
Verborgen wildernis. Over ruige natuur en kaarten in Nederland.

10. KRUISGESPREK
het Planbureau voor de Leefomgeving, een wetenschappe- monotone weilanden van raaigras, overbemesting maken
lijk adviesorgaan, al jaren keer op keer vast.” het landschap niet mooier. Wat mij altijd verbaast is dat
wat wij natuur noemen voor 100% het resultaat is van
economisch handelen in de afgelopen eeuwen. In de tijd
Ad Koppejan heeft een Zeeuwse achtergrond en woont in dat er geen prikkeldraad bestond, schaarden boeren het vee
Zoutelande. Zijn verbondenheid met het Zeeuwse land- in met meidoornhagen en houtwallen. De essen en engen
schap en vooral ook met zijn achterban, waaronder zich die bijvoorbeeld het Drentse landschap zo mooi van reliëf
veel boeren bevinden, is groot. Het dossier rondom de voorzien en in een kleinschalig landschap resulteerden,
Hedwigepolder noemt hij “bizar”. Koppejan: “Er waren drie zijn ontstaan door de wijze van ‘boeren’, waarvan ook het
Schelde-verdragen die de Tweede Kamer moest ratificeren. uitrijden van mest een voorbeeld is. Tegenwoordig geldt
Deze hadden betrekking op veiligheid, toegankelijkheid en het landschap van rond 1900 als maatgevend voor land-
behoud van natuurlijkheid van de Westerschelde. De Wes- schapsbeleving. Kleinschalig, houtwallen, omzomingen,
terschelde behoort inderdaad tot de ecologische netwerken coulissen. Het bij-e ect van het boerenbedrijf door de
van EHS en Natura 2000. Toegankelijkheid en veiligheid eeuwen heen. Het moderne, grootschalige boerenbedrijf
hebben te maken met de scheepvaart en de door Antwer- resulteert in een ander landschap. Maar dat is, uit bedrijfs-
pen gewenste uitdieping. Het kabinet was onder druk van economisch oogpunt, goed te begrijpen.”
de Tweede Kamer uiteindelijk bereid om een alternatief
voor ontpoldering een goede kans te geven onder voorbe- -
houd dat het niet in strijd zou zijn met de Europese regel- Volgens Ad Koppejan is de ontpoldering niet slechts een
geving. Echter toen de natuurbeschermingsorganisaties Zeeuwse aangelegenheid: “Het probleem is veel breder. We
met succes bij de Raad van State een schorsing van de leven in sterk veranderende tijden, zowel in financieel-eco-
werkzaamheden voor het verdiepen van de Westerschelde nomisch als in sociaal-cultureel opzicht. De grote steden
gedaan kregen, is de hele discussie gaan kantelen. Vlaan- verschieten van kleur, secularisatie en de opkomst van
deren wilde niet meer meewerken aan een alternatief bevolkingsgroepen met een andere religieuze en culturele
voor ontpoldering. Door de hele discussie is het beeld achtergrond maakt mensen onzeker en biedt ze minder
ontstaan dat tegenstanders van ontpoldering ook tegen de houvast in de eigen groep dan vroeger. Door ontzuiling en
natuur zouden zijn. Dat is een kunstmatige tegenstelling het verdwijnen van gemeenschapszin neemt de individu-
en onjuist. Ons alternatief, namelijk kunstmatig nieuwe alisering toe. Mensen hechten daarmee meer dan ooit aan
getijdennatuur van slikken en schorren creëren was een behoud van het vertrouwde agrarische cultuurlandschap,
beter alternatief voor natuurherstel. Maar is helaas wegge- dat klopt. Neem hen dat dan ook niet af. De veranderingen
stemd. Er zijn genoeg CDA’ers die lid zijn van een natuuror- in onze samenleving gaan te snel. Als de boer verdwijnt,
verdwijnt daarmee ook een cultuurdrager van het plat-
teland met alle gevolgen van dien voor de lee aarheid en
vitaliteit. Dat is zorgwekkend. De nieuwe, wilde natuur
die er in bijvoorbeeld de Hedwigepolder moet komen is
anoniem. Daar hebben mensen geen emotionele band mee.
Hetzelfde geldt voor de Horstemeerpolder bij Ankeveen
en Loosdrecht. Een prachtig en rijk agrarisch landschap
dat herschapen wordt tot zogenaamde natte natuur. Voor
Hank Bartelink, De 12Landschappen die toenemende moerascultuur, die zogenaamde plas-dras,
bestaat geen draagvlak onder bevolking. Moeras was ooit
ganisatie, dus tegen ontpolderen zijn en voor de natuur. Ik graan en weiland. Ik pleit ervoor de eisen van Natura 2000
zou willen pleiten voor én én: zowel behoud van agrarisch te combineren met onze zorg voor agrarisch cultuurland-
cultuurlandschap als natuurbeheer. “ schap. Het CDA heeft het begrip ‘rentmeesterschap’ hoog
“Het is een politieke afspraak dat de EHS er zou komen,” in het vaandel staan. Een gevolg van de EHS is dat het
valt Bartelink in. “We hebben met elkaar op democrati- Rijk gronden en gebieden aankoopt, die ‘om niet’ aan de
sche wijze besloten dat we dat als maatschappij belang- provincies en de Provinciale Landschappen schenkt en
rijk vinden. Voor kwetsbare soorten moeten bijzondere vervolgens is er geen geld voor beheer. En dus laten we het
gebieden gereserveerd worden. Die kwetsbare soorten zijn land met opzet verwilderen en mag de natuur ‘haar gang
van belang voor het grotere geheel van soortenrijkdom, en gaan’. Volgens mij loopt dit beleid vast. In mijn visie kun-
daarmee komen we dichter bij de eisen van biodiversiteit. nen boeren, indien ze daar een redelijke vergoeding voor
Er moet ook natuur zijn die in juridische zin als natuur is krijgen, uitstekende natuurbeheerders zijn.” Na een korte
bestemd, dus wettelijke bescherming geniet. We voldoen pauze vervolgt Koppejan: “Als het gaat om grootschalige
nog lang niet aan alle milieucondities. Ik denk niet dat veel landbouw moeten we keuzes maken waar die wel en niet
mensen van nu enthousiast zijn over de impact van het kan plaatsvinden. Daar waar geen mogelijkheden zijn voor
hedendaagse boerenbedrijf op het landschap. Veel boeren die vorm van landbouw moeten boeren de mogelijkheid
van nu zijn geen landschapsverfraaiers. Schaalvergroting, krijgen ook met andere dan puur argrische activiteiten

11. inkomsten te verwerven. Bijvoorbeeld op het gebied van boeren genereren extra inkomsten als zorgboerderijen en
recreatie, natuurbehoud en zorg.” andere, bijvoorbeeld toeristische bestemmingen. Het feit
dat De Blauwe Stad in Groningen is mislukt, heeft ermee
te maken dat de daar gecreëerde, nieuwe natte natuur
We keren terug naar de Hedwigepolder die tijdens het niet voorziet in de behoefte van de mens, namelijk een
gesprek een symbolische functie krijgt. Volgens Koppejan landschap waarmee een emotionele band bestaat. Ruige
is de natuurwinst nihil. Het argument dat hij aandraagt is natuurgebieden zijn te abstract. Landschap moet herken-
door meerdere tegenstanders aangeroerd: de Hedwigepol- baar zijn. Dat gaat verloren als je een polder onder water
der zal binnen enkele decennia helemaal opslibben. Koppe- zet of er een moeras van maakt. Ik zie het wel voor me dat
jan: “Kijk eens naar het Verdronken Land van Saeftinghe. natuur-organisaties, zoals een provinciaal Landschap,
Dat door bezinksel en afzet van slib opgehoogd tot één van Stichting Zeeuws Landschap of Natuurmonumenten
de hoogste gedeelten van Zeeland. Daar is nauwelijks nog samen met de boeren het landschap rijker maken, door
sprake van de oorspronkelijke natuur. Ik ben ervan over- kennis te delen en gezamenlijk projecten op te zetten die de
tuigd dat het in de Hedwigepolder met de nieuwe natuur natuur van het agrarisch landschap verrijken. Daarnaast
ook zo zal gaan.” moeten we niet vergeten dat we al veel bereikt hebben.
Hank Bartelink reageert op Koppejans stelling dat het ont- Het water van de Westerschelde is schoner dan ooit en de
polderbeleid vastloopt: “Ik hoor vaker uitspraken als “ont- zeehondenpopulatie floreert.”
polderen maar, dan ben je ervan af”. Tijdens mijn eerste
college als student Bosbouw in Wageningen zei de docent:
“Geen beheer is ook beheer.” Het is een weloverwogen
bestuursmaatregel de natuur haar gang te laten gaan. Wat
ik moreel een verwerpelijk standpunt vind, is dat natuur-
beschermers nu tot probleemdragers worden gemaakt.
De afspraak over de EHS is nu eenmaal gemaakt, daaraan Ad Koppejan, CDA
hebben we ons te houden. Pasgeleden heeft De12Land-
schappen samen met andere terrein-eigenaren een boek
gepubliceerd, Publiek geheim. Het succes van de EHS. Voor Bartelinks instelling De12Landschappen gaat het
Hierin laten we zien hoe dit netwerk van natuurgebieden vooral om “cultuurhistorie en landschap met de mens als
bijdraagt aan de biodiversiteit. En aan de genietende mens. verbindende schakel daarin”. Hij stemt in met Koppejans
Volgens ons is de maatschappelijke vraag naar ‘betekenis- visie “dat de samenwerking van natuur-organisaties met
volle buitenruimte’ groot en zal die steeds groter worden. boeren een uitstekende methode is om het buitengebied te
In onze verstedelijkte omgeving zijn tegenhangers als rust behouden en de biodiversiteit te vergroten”. Bartelink: “Het
en ruimte, schoonheid en wildernisbeleving van beslissend is van groot belang om veel overgangsgebieden te maken.
belang. Ik ben het met Ad Koppejan eens dat de samen- Dus geen maïsveld hier, dan een asfaltweg en dan een
werking met de boeren hoog in het vaandel moet staan. weiland. Die strook asfalt is een harde inkeping in het land,
De provinciale Landschappen zijn, meer dan Staatsbos- dat is niet goed. Overgangszones zijn altijd soortenrijk. Een
beheer of Natuurmonumenten, niet uitsluitend op natuur boer is uiteindelijk een ondernemer, hij moet bestaan van
gericht; ook boerderijen, kastelen, molens en ensembles zijn bedrijf. Dus als je hem vraagt een deel van zijn weiland
van bijvoorbeeld een kasteel met koetshuis, boerderijen en te bestemmen voor een houtwal, dan dient hij compensatie
landerijen behoren tot ons bezit. Hieruit komt de noodzaak te krijgen wegens verkleining van zijn areaal en schaduw-
tot samenwerking met boeren als vanzelf naar voren.” werking.”
Koppejan: “Het CDA streeft herstel na van agrarische cul- Tot slot zijn Koppejan en Bartelink het toch betrekkelijk
tuurlandschappen en is minder geporteerd van het creëren eens geworden over hoe we de intrinsieke waarde en maat-
van nieuwe natuur waar de lokale bewoners geen behoefte schappelijke waarde van ons landschap kunnen vergroten,
aan hebben. De boer als natuurbeheerder kan goed én zijn of op zijn minst behouden: door het in ere houden en liefst
bedrijf leiden én voldoen aan de eisen van de EHS. Veel herstel van rurale, kleinschalige gebieden en traditionele
landbouwgronden. Voor Bartelink horen daar moeras en
oernatuur ook bij, “een nieuwe, gevarieerde bestemming
voor agrarisch land”. Voor Koppejan niet. Hij volhardt in
zijn overtuiging dat “mensen met een polder, een weide
of een akkerland een emotionele band hebben, met zoge-
naamde nieuwe natuur niet”.
Ad Koppejan (1962) studeerde politicologie aan de Vrije Hank Bartelink (1964) studeerde aan de Landbouw Uni-
Universiteit Amsterdam. Koppejan was voorzitter van het versiteit Wageningen en promoveerde op het onderwerp
CDJA, de jongerenorganisatie van het CDA en bestuurder Bosbeheer en product-ecologie. Bartelink werkte als
bij het CNV. Sinds 2006 is hij namens het CDA lid van de manager en bestuurder bij de Wageningen Universiteit en
tweede Kamer. Hogeschool Van Hall Larenstein. Sinds 2008 is hij directeur
van De 12Landschappen.

12. GROO(T)S Tekst: Mariken Bokeloh | Beeld: Hugo Schuitemaker
Norbert Vermeulen over Waterkerskwekerij de Klispoel
WATERKERS WERD AL DOOR DE ROMEINEN GEGETEN EN IS
SINDS DIE TIJD NIET VERANDERD. DEZE PLANT IS HEEL PUUR
EN STERK. BIJ EEN PAAR GRADEN BOVEN NUL GROEIT-IE AL,
ZON TIEN TOT ELFMAANDEN PER JAAR. DOOR DE PLANTEN
TE VOEDEN MET BRONWATER WEET NORBERT VERMEULEN,
OPRICHTER EN EIGENAAR VAN DE KLISPOEL IN UBBERGEN,
MODERNE PROBLEMEN OF ZIEKTES TE VOORKOMEN.
Waarom juist bronwater? er schaarste heerst of niet. We zijn dan ook niet zijn continu in beweging en vragen ons
Als kind woonde ik op de mooiste plekken en gevoelig voor stunts of supermarktoorlogen. doorlopend af hoe we processen kunnen
altijd bij een bron. Ik ervoer al vroeg de kracht Het werkt zelfs andersom; Albert Heijn vereenvoudigen of optimaliseren. Zo bleek het
van bronwater. Het geeft koelte en warmte, is investeert op zijn manier in ons door mee te verpakken een noodzaak om de verre consument
vaak honderden jaren onderweg en draagt betalen aan kwaliteitscontrôle-apparatuur, te bereiken. We waren te klein om het speciaal
energie mee in de vorm van vitamines en zoals bijvoorbeeld een metaaldetector. voor ons te laten ontwikkelen. Met eigen
mineralen. De oorspronkelijkheid van waterkers middelen en samen met mensen die we in de
verdient een biologische behandeling, vind ik. Jullie hebben ook jong bladsla? loop der jaren hebben leren kennen, hebben we
Waterkers gedijt alleen met bronwater. De jonge sla, die we in diverse soorten kweken, een standaard inpakmachine helemaal op water-
is een strategische zet geweest. Ons terrein is kers aangepast. We doen dat niet te duur,
Hoe ben je er toe gekomen om waterkers te omringd met natuurgebied dat ons dreigde in te hygiënisch en duurzaam en blijven zelfredzaam.
verbouwen? kapselen. Door slateelt toe te voegen aan onze De oogstmessen, de spoelmachine; tot in detail
Mijn ouders hadden een forellenkwekerij. Nu, activiteiten konden we ons terrein handhaven maken we alles zelf. De bakken die we met
maar in die tijd ook al, werden forellen goedkoop en uitbreiden. Het geeft ook variatie in de waterkers vullen bijvoorbeeld plaatsen we in
geïmporteerd uit Denemarken. Dat maakte het werkzaamheden voor onze negen werknemers. kinderwagens die we zo hebben afgesteld dat ze
voortbestaan van het familiebedrijf moeilijk. De vercomposteerde waterkerswortels, die in net boven het waterniveau hangen.
Een restaurant in de buurt vroeg mij waterkers het verleden met zo’n tien vrachtauto’s naar
voor hen te kweken, omdat waterkers, evenals boeren in de omgeving werden getransporteerd, Hoe ziet de toekomst eruit?
de forel schoon water nodig heeft. Zo belandde dienen nu als mest voor de sla. We hebben De toekomst ligt in de handen van de jeugd. Mijn
ik op mijn 17e in waterkers-kweekland België, plannen om het diepere bronwater, dat maar dochter Cindy en schoonzoon Ivo nemen het
waar ik geïmponeerd raakte door waterkers en liefst drie duizend jaar onderweg is, te gaan stokje over. Ivo is bedrijfsleider. Hij heeft rust en
mij de beginselen van waterkerskweek eigen winnen. Maar dat verkeert nog helemaal in de tijd voor de werknemers en dat is goed. Mijn
maakte. ontwikkelingsfase. dochter doet de administratie en regelt de
certificeringen. Als ik in deze tijd zou moeten
Je bent de enige waterkersverbouwer in Neder- Ontwikkelen is de ziel van het bedrijf? beginnen zou alle regelgeving een struikelblok
land…? Inmiddels is het bedrijf al zo’n veertig jaar oud. zijn.
We hebben zelf onze markt gecreëerd. We Vijftien jaar daarvan werkte ik als beroepsmili- De praktijk van ‘mes in de hand en telefoon in de
leveren vanaf het begin aan biologische winkels tair. Door de jaren heen volgde ik allerlei zak’ is voor mij voorbij. Ik doe de bijkomende
en horeca. Onze kracht is een korte weg en cursussen: electronica en techniek. Ondertussen zaken nog, veel techniek. Ik ben nu een
kwaliteit. We zijn een begrip in de biologische maakte ik ook allerlei plannen. Toen we eenmaal oogstmachine aan het maken.
winkels; er is altijd afzet. Het hele jaar door een gezin en twee werknemers hadden was de Langzaam laat ik los, maar ik moet er niet aan
voeren we één prijs, of het nu vriest of dooit, of tijd rijp om de Koningin vaarwel te zeggen. We denken dat er geen reden is om hier naartoe te
komen.

14. ZWARE KOST Tekst: Dick Melman & Geert de Snoo* | Beeld: Volta_ontwerpers
+1000%
+10%
Maaimachine Wintertaling
Sinds de jaren zeventig is de breedte toegenomen
van ongeveer één naar tien meter en meer.
Info-graphic: aantal veranderingen van 11 vogelsoorten in Nederland over de laatste 5 jaar
Info-graphics gebaseerd op gegevens in Weidevogelbalans 2010. Deze eerste Weidevogelbalans
is een samenwerking tussen SOVON en Landschapsbeheer Nederland.

15. NATUURBEHEER DOOR AGRARIËRS ZORGT AL 35 JAAR VOOR LEVENDIGE DISCUSSIES.
VOOR- EN TEGENSTANDERS ZIJN IN ALLE GROEPERINGEN TE VINDEN: ONDER BURGERS,
POLITICI, NATUURLIEFHEBBERS, OVERHEDEN, ONDERZOEKERS EN BOEREN.
DICK MELMAN EN GEERT DE SNOO BEKIJKEN VANUIT DE WETENSCHAP DE TOEKOMST VAN
AGRARISCH NATUURBEHEER EN PLEITEN VOOR EEN INTEGRALE AANPAK.
+60% -25%
+23%
Krakeend Kwartel Veldleeuwerik
B G
In de jaren zeventig kreeg het beleid Zolang er beheerovereenkomsten
rond natuur- en landschapsbeheer zijn - de eerste dateren uit 1981-
zijn huidige vorm. Het bestaat enerzijds twijfelen natuurbeschermers aan de
uit het veiligstellen van land door het aan te e ectiviteit ervan. Zij vragen zich af of je
en ouder is het Nederlandse agrarische cul- kopen en om te zetten in reservaten. Ander- boeren wel kunt belasten met deze zorg voor
tuurlandschap een bron van gelukkige jeugd- zijds worden boeren betrokken bij de uitvoe- natuur. Boeren ontlenen hun inkomen immers
ervaringen. Opgroeien als boerenzoon of ring van natuurbeheer op hun eigen gronden. primair aan de productie van voedsel. Is de -
–dochter, op bezoek bij opa-boer of logeerpar- De samenhang tussen deze beide vormen van overigens vrijwillige - omschakeling naar een
tijtjes bij boer-oom. Werken of verblijven in natuurbescherming is beschreven in het Rela- extensiever beheer op een deel van hun land
het land met ongekende verten, waarin wei- tienotabeleid (1975). Doel van dit beleid was ten behoeve van de biodiversiteit, niet teveel
devogels, bloemrijke graslanden en slootleven het veiligstellen van 200.000 hectare cultuur- gevraagd?
uitbundig aanwezig waren. Deze ervaringen grasland. Grofweg 100.000 hectare in reser- En zelfs dan, kan het aangepaste beheer
vertegenwoordigen voor velen een paradijse- vaten zou onder beheer van terreinbeherende überhaupt e ectief zijn, bijvoorbeeld als in het
lijk beeld: leven zoals het bedoeld was. Toon- organisaties komen. Voor de overige 100.000 gebied te sterk wordt ontwaterd? Wat zijn de
aangevende natuurbeschermers meenden toen hectare werden beheerovereenkomsten met risico’s op vernietiging van het geïnvesteerde
bovendien dat landbouw niet schadelijk, nee boeren afgesloten. Deze doelstellingen zijn gemeenschapsgeld als gevolg van vrijwillige
zelfs een belangrijke factor was bij het ont- later opgenomen in het Natuurbeleidsplan deelname aan de regeling?
staan van soortenrijke levensgemeenschap- (1990), waarin de Ecologische Hoofdstruc- Onderzoek tussen halverwege de jaren
pen. tuur (EHS) werd gepresenteerd. Het plan is tachtig en negentig leverden geen resultaten
Schaalvergroting en intensivering van de land- nog altijd van kracht en het streven is om de die ernstige twijfels omtrent de e ectiviteit
bouw sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw EHS in 2018 gerealiseerd te hebben.De rol rechtvaardigden. Het ging hier om voorlopige
hebben dit paradijselijke beeld aangetast. Het van boeren in het natuurbeheer is eind jaren conclusies. Omdat aanvankelijk weinig boeren
agrarische landschap met de daarin voorko- negentig nog versterkt. Er werden niet alleen meededen en het bovendien tijd kost voor-
mende natuurwaarden kreeg, mede door het beheerovereenkomsten met hen afgesloten, dat e ecten van aangepast beheer zichtbaar
ideaalbeeld uit de jeugd, een belangrijke plek ook een deel van de reservaten werd bij parti- worden, waren definitieve inzichten nog niet
in het natuur- en landschapsbeheer. culieren, waaronder boeren, ondergebracht. mogelijk.
*
Dr. Th.C.P. (Dick) Melman (Dick.Melman@wur.nl) is senior onderzoeker op het gebied van agro-ecologisch beheer aan de Universiteit Wageningen. Zijn werk is onder
meer gericht op het beheer van weidevogels en graslandvegetatie en inpasbaarheid daarvan in het moderne agrarische bedrijf.
Prof.dr. Geert de Snoo (Geert.deSnoo@wur.nl) is hoogleraar Conservation Biology en directeur van het Centrum voor Milieuwetenschappen (CML) van de Universiteit
Leiden. De Snoo is tevens bijzonder hoogleraar Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer aan de Universiteit Wageningen.

16. ZWARE KOST
T afspraken? Uit de jaarlijkse controles bleek het
Ook in de agrarische wereld was aantal overtredingen verwaarloosbaar. Waren Onder agrarisch natuurbeheer verstaat men
natuur in landbouwgebieden die beheerd wordt
men kritisch over de beheerovereen- de onderzoeksresultaten niet goed? Of waren door de agrariërs. Agrarisch natuurbeheer omvat
komsten. Hier was veel onzekerheid over de verkeerde gebieden uitgekozen? dan alle maatregelen, die boeren nemen voor
de vrijwilligheid van de regeling. Agrariërs Een mogelijke verklaring van het uitblijven natuur op of rond hun bedrijf. De beheerover-
eenkomst voor weidevogels is de meest bekende
waren bang dat bij grootschalige deelname de van positieve resultaten was de toegenomen vorm van agrarisch natuurbeheer. Dit is een
overheid zich zou terugtrekken en het gevoel schaalvergroting en intensivering buiten beschikking van de overheid waarbij de boer
bestond dat deze gebieden in feite werden de beheerovereenkomsten. In gebieden met vrijwillig maatregelen neemt voor het natuur- en
milieubeheer op zijn bedrijf, waarvoor hij een
afgeschreven voor de ‘echte’ voedselproductie beheersovereenkomst was de situatie verbe-
vergoeding krijgt.
en dus ‘tweederangs’ zouden worden. terd, maar de algemene kwaliteit van grasland
-7,5% -20%
-30%
Gele kwikstaart Patrijs Tureluur
Voortdurend en intensief overleg tussen alle als weidevogelhabitat was afgenomen. Sinds eerste landsdekkende analyse in 2004 bleek
betrokkenen, inclusief de Directie Beheer de jaren zeventig was de breedte van de maai- dat zo’n veertig procent van het voor weide-
Landbouwgronden van LNV die de regeling machine toegenomen van ongeveer één naar vogels aangewezen gebied niet geschikt als
uitvoerde, leidde tot een gestage groei van het tien meter en meer. De maaisnelheid verdrie- gevolg van de nabijheid van wegen, opgaande
aantal beheerovereenkomsten tot een areaal voudigde. Het tijdstip van de eerste maaibeurt begroeiingen etc.Al met al bleken de in de jaren
van zo’n 40.000 hectare begin jaren negentig. werd vervroegd van de tweede helft mei naar zeventig bedachte maatregelen ten behoeve
Daarna nam de interesse voor natuurbeheer eind april. Deze ontwikkelingen verkleinden van het agrarisch natuurbeheer ontoereikend.
geleidelijk verder toe in de agrarische wereld. de kans dat jonge weidevogels het tot vlieg-
Als gevolg van superhe ng en milieuregelge- vlug – het moment waarop zij zichzelf kunnen M
ving namen de mogelijkheden voor productie- redden - brengen. We kunnen hier een aantal lessen uit
verhoging af. Zorg voor natuur en landschap De ontwatering van grasland werd regelmatig leren. Ten eerste moet er meer aan-
was een prima alternatieve inkomstenbron. aangepast aan de wensen van het moderne dacht komen voor de juiste gebieds-
Deze ontwikkeling - versterkt door de komst landbouwbedrijf. De grond werd daardoor omstandigheden, zoals landschap-
van de EHS, die door de agrarische sector droger, waardoor volwassen vogels moeilijker pelijke openheid en een geschikte
aanvankelijk als een bedreiging werd erva- aan voedsel konden te komen. drooglegging. Ten tweede is, naast bescher-
ren - leidde tot de oprichting van agrarische Ook buiten de landbouw was veel veranderd. ming van nesten ook bescherming van kuikens
natuurverenigingen. Inmiddels zijn er meer Aanleg van wegen, toenemende verkeers- noodzakelijk, totdat ze vliegvlug zijn.
dan 120 verenigingen, die bijna de helft van het drukte, onttrekking van grasland voor woning- Maatregelen op kleine schaal – een perceel
Nederlandse cultuurgebied beheren. bouw en industriegebied brachten verstoring of een bedrijf – volstaan hier niet, in plaats
en tastten de landschappelijke openheid aan. daarvan zijn samenhangende maatregelen op
O Zelfs binnen reservaten was de situatie anders landschapsschaal nodig.
Rond 2000 verscheen onderzoek geworden. Steeds vaker nam de bebossing daar Vanaf het moment dat een weidevogeljong uit
dat een schok teweegbracht. De toe, waardoor het aantrekkelijker werd voor het ei komt totdat het vliegvlug is, moet het
beheerovereenkomsten bleken geen roofvogels. Vaak bleef bemesting achterwege, dagelijks geschikt land binnen bereik hebben
of nauwelijks positieve e ecten op te wat het bodemleven niet ten goede kwam. De met kruiden- en structuurrijk gras van zo’n
leveren. Er was bijvoorbeeld geen verschil kans voor weidevogeljongen om vliegvlug te 15-30 cm hoog. Dat wordt verkregen door niet
in dichtheid (het aantal vogels per hectare) worden werd hierdoor niet groter. alle grasland tegelijk te maaien, maar som-
aan weidevogels op percelen met en zonder Door alle veranderingen in het landelijk gebied mige delen vroeg en andere laat. Dit zogeheten
overeenkomst. Waarom bleven e ecten ach- werd een groot deel van het voor weidevogels mozaïekbeheer vraagt om regie op gebiedsni-
terwege? Hielden de boeren zich niet aan de aangewezen gebied minder geschikt. Bij de veau. Daarbij moeten nadrukkelijk niet alleen

17. boeren en agrarische natuurverenigingen vervullen als verbindingszone. en provinciale overheden wordt nagestreefd
betrokken zijn, maar ook de terreinbeherende Agrarische gebieden in Nederland hebben in kan hier een eerste invulling aan geven.
organisaties. Voor botanisch beheer - het toenemende mate een bredere functie dan Agrarisch natuurbeheer moet uiteindelijk
omzetten van productiegrasland in kruiden- alleen voedselproductie. Onder andere toe- de norm worden en niet alleen op basis van
rijk grasland - geldt iets vergelijkbaars. Dit risme en recreatie, educatie en zorg vinden vrijwilligheid plaatsvinden. Dit kan door bij-
is vooral e ectief als het in de nabijheid van steeds meer plaats in het buitengebied. Met voorbeeld voor te schrijven dat binnen agrari-
reservaten gebeurt. En ook hier is samen- hulp van agrarisch natuurbeheer kunnen deze sche bedrijven minimaal vijf procent van het
werking tussen boeren en terreinbeheerders functies worden versterkt. bedrijfsareaal een natuur- en landschapsfunc-
noodzakelijk. Tot nu toe wordt slechts inciden- Tot slot groeit het besef dat onze leefomgeving tie heeft, waarvan de invulling in gebiedsplan-
teel samengewerkt. zogenaamde ecosysteemdiensten levert, die nen wordt opgenomen. Het beheer daarvan
-25% -30%
-30% -30%
Watersnip Kievit Grutto Scholekster
D
We beschreven hoe agrarisch
natuurbeheer mede ontstond vanuit
een nostalgisch beeld van de natuur.
Ook lieten we zien dat opzetten en uitvoeren
van regeling om die natuur te behouden niet
meevalt: de landbouw ontwikkelt door en
daardoor komt e ect van beheerovereenkom- voor de samenleving van groot belang zijn. wordt niet rechtstreeks vergoed. Betaling blijft
sten in een andere context te staan. De natuur Levering van schoon water, bestrijding van wel mogelijk voor extra inspanningen, zoals
zelf is ook aan de nodige dynamiek onderhevig, plagen en culturele waarden. Dooradering van weidevogelbeheer op voor productie bestemde
wellicht versneld door de klimaatsveranderin- het agrarisch cultuurlandschap met zones die percelen. Uitwerking hiervan is mogelijk
gen. Voorts wezen wij op de beperkingen van niet voor productie worden gebruikt, is daarbij binnen het Gemeenschappelijk Landbouw
reservaatbeheer. een belangrijk element en goed beheer van Beleid van de Europese Unie. Ook partijen in
Moeten we gezien het bovenstaande wel door- deze zones is essentieel. de agroproductieketen kunnen hierin een rol
gaan met agrarisch natuurbeheer? Om een spelen.
aantal redenen menen wij van wel. E Tot slot: voor een e ectief agrarisch natuurbe-
Om de achteruitgang van biodiversiteit in Rest de vraag hoe agrarisch natuur- heer is meer nodig dan wet- en regelgeving en
Nederland te stoppen is meer nodig dan beheer in de toekomst e ectief en vergoedingen. Draagvlak bij boeren, burgers
natuurbeheer in reservaten. Ze zijn te klein succesvol wordt. en overheden is minstens zo belangrijk. Zowel
en liggen versnipperd. De productiewijze op Het klinkt vreemd, maar het ontbrak in het tussen individuele boeren, agrarische natuur-
het agrarische land rondom de reservaten is verleden aan concrete doelstellingen voor verenigingen, als terreinbeherende organisa-
van invloed op de natuurterreinen. Direct via agrarisch natuurbeheer. Aansluiten bij alge- ties moet het uitwisselen van natuurprestaties
ondermeer emissies, maar ook indirect in rela- mene doelstelling biodiversiteit kan deze mogelijk worden. Door het onderling verge-
tie tot de landbehoefte voor voedselproductie. leemte vullen. lijken van behaalde natuur- en landschapsre-
Door beheerinspanningen goed op elkaar af te Verder is het voor een e ectief natuurbeheer sultaten, kan men leren van elkaar, waardoor
stemmen, wordt het e ect versterkt. belangrijk de inrichting en het beheer van echte verbeteringen mogelijk worden.
Klimaatverandering en natuurbehoud stel- gebieden als geheel te beschouwen. Natuurbe-
len hoge eisen aan de verbindingen tussen heer en landbouw kunnen zo op elkaar worden
de diverse reservaten. Het tussenliggend afgestemd. De zogenaamde kerngebiedenbena-
agrarisch gebied kan hier een belangrijke rol dering voor weidevogels zoals die door het Rijk

18. MIJN LANDSCHAP Tekst: Brigitte van Mechelen | Beeld: Marc Mulders
TROOST
Marc Mulders over goddelijke inspiratie en
het nemen van verantwoordelijkheid
ALS KUNSTENAAR HEEFT MARC MULDERS ALLE TIJD OM TE KIJKEN, DENKEN
EN FILOSOFEREN, WAT IN ZIJN GEVAL LEIDT TOT EEN DIEPE ONTROERING
DOOR DE NATUUR. EN VERVOLGENS TOT HET IN ACTIE MÓETEN KOMEN ALS
DEZE VERKRACHT DREIGT TE WORDEN.
“Ingewanden van een nijlpaard op
sterk water,
dwergen die plasseks hebben; de beeldende kunst van de
Tilburg, ’s-Hertogenbosch en Eindhoven. Op een steenworp
afstand is een serie mega varkensstallen gepland.
“Betonnen loodsen waar geen spatje zonlicht binnenvalt,
laatste decennia heeft geen taboe ongemoeid gelaten. waar je, als je al wordt binnengelaten, een wit pak aanmoet
Geleidelijk aan is grofheid de norm geworden. Als kunstenaar en een antiseptische sluis dient te passeren. Waar dieren,
probeer ik daar iets tegenover te stellen; schoonheid, troost beroofd van het ritme van dag en nacht in een veel te korte
ook. tijd worden ‘geproduceerd’. Een regelrechte vernietiging van
de schepping, in mijn ogen.
We zijn in een enorm conflict verwikkeld. Enerzijds hebben De landbouw is ontaardt. Brabant kent de grootste varkens-
we behoefte aan rust, aan ons verbonden voelen met elkaar fokpopulatie ter wereld, we streven zelfs naar wereldleider-
en met onze omgeving, willen we onthaasten en gaan we op schap waar het export van varkensvlees aangaat. En daar
zoek naar authenticiteit. Anderzijds is er die enorme moeten we dan trots op zijn… Boerderijen zijn bunkers
beweging richting schaalvergroting, de industriële varkens- geworden. Om hun fosfaat-, antibiotica-, en ammoniakhuis-
houderij bijvoorbeeld.” houding te regelen brengen boeren welhaast meer tijd door in
hun kantoor dan in de stal, laat staan op het land.
Dat Mulders juist de varkenshouderij noemt heeft een reden.
Sinds twee jaar bewonen hij en zijn vrouw een uit de Toen ik mijn atelier in de Tilburgse binnenstad had probeerde
achttiende eeuw stammende boerderij op landgoed Baest. ik een beetje te zorgen voor de junks die in mijn buurt
Vierhonderd hectare wei, bos en water, in de driehoek rondhingen. Nu ik hier woon heb ik een andere tragiek te

19. pakken, de nietsontziende plannen van de projectontwikke-
laars (want boeren kun je hen niet meer noemen deze
captains van industriële ondernemingen die noch grond, noch
streekgebonden zijn). Maar ook het zwerfvuil. Iedere ochtend
als ik ga hardlopen neem ik twee plastic zakken mee, die bij
thuiskomst vol zitten met blikjes, papiertjes die mensen na
het verpozen achterlaten.
‘Je verantwoordelijkheid nemen’, ‘herbezinning’, ‘de schep-
ping’; ik weet het, bij sommige mensen blokkeren de
associaties die deze termen oproepen het gesprek. Maar ik
gebruik deze woorden tóch, ze wortelen wat mij betreft
namelijk niet alleen in de kerk, maar evenzeer in de Koran of
in de brieven die van Gogh schreef. Die brieven zijn een ware
lofzang op het leven. buitenatelier bestaat behalve uit de akkers uit de historische
boerenhof, een laboratoriumtuin met drie grote vakken waar
Bloei, verval; zaaien, oogsten - alle geheimnissen van het ik de papavers, lelies , irissen en rozen kweek die ik vervol-
leven zijn verpakt in deze cycli. In mijn schilderijen volg ik het gens schilder. En dan is er nog mijn ‘vodoo-veldje’, waar ik de
ritme der seizoenen. In de lente schilder ik tulpen, in de herfst schedels die ik in de bossen vindt op palen spiets en laat
fazanten. overwoekeren.
Toen ik mijn atelier nog in de stad had bracht de bloemist em- Het bos even verderop is mijn tweede buitenatelier. Hier ben
mers pioenrozen en leverde de poelier mij een hert; de natuur ik vooral bij het ochtendgloren of bij zonsopgang te vinden.
werd mijn atelier binnengebracht. Hier op Baest is het Wanneer het licht snel veranderd, en waar nevel is of mist
andersom, ben ikzelf opgenomen in de natuur. Via de twee tussen de bomen zwiert.
grote staldeuren in mijn binnenatelier kijk over de met De weldadigheid, genereusiteit van het landschap is enorm.
veldbloemen ingezaaide akkers, mijn buitenatelier. Dit Dat beleven gun ik iedereen.”

20. VERHAAL Tekst: Jaap Scholten* | Beeld: Michiel de Jong** © Comic House

21. y Gizella gravin T. z
Jaap Scholten
‘Ik ben geboren in 1920, vlak voor Tria-
non. Na de landhervorming van
1921 mochten de Hongaren in Transsylvanië nog
lagen op onze buik in badpak aan de oever van de Sza-
mos en hij tekende met een stok in het zand de landen
van Europa voor ons uit. Met zijn skistok herhaalde
hooguit 200 hectare akkerland bezitten. Mijn moeder hij het in de winter nog eens in de sneeuw. De vier
was een gravin Bethlen. Zij is heel jong gestorven. basisschool jaren en vier jaar gymnasium deden we
Toen zij met mijn vader trouwde en op Dornafalva thuis.’
kwam wonen is zij met een dik schrift langs alle hui- `Op een goed moment kregen we een Francaise als
zen in het dorp gegaan, heeft overal aangeklopt, is aan gouvernante, Jeanne, die was heel mooi. Alle vrienden
tafel komen zitten bij elk gezin en heeft hen geinter- van vader kwamen lunchen en dineren en lieten hun
viewd: Met hoeveel leeft u hier? Hoeveel kinderen vrouwen thuis. Op een avond heeft Jeanne op de bin-
heeft u? Hoe oud zijn ze? Wie zijn er goed op school? nenplaats bij het licht van fakkels op de rand van de
Zijn er zieken? Hoeveel kippen heeft u? Hoeveel fontein schaars gekleed gedanst voor de heren. Dat
grond? Alles noteerde zij. Ze maakte een inventaris heeft nogal wat opschudding veroorzaakt. Toen moest
van wie hulp nodig had, welke kinderen gestimuleerd Jeanne terug naar Parijs,’ vertelt Gizella: `Het verdere
moesten worden verder te studeren, waar ernstig zie- personeel kwam hier uit het dorp of uit de omgeving.
ken waren. Ze sprak er met geen woord over. Toen ze Vaak kwamen ze uit families die generatie op genera-
na weken klaar was heeft ze eenvoudig het schrift op tie voor mijn familie werkten. We hadden een kapel
het bureau van vader gelegd, er op vertrouwend dat hij bij het huis, als we daar zondags een ochtenddienst
actie zou ondernemen waar nodig. Wat hij deed.’ hielden was het personeel erbij. Dorpskinderen kwa-
`We hadden een adelaar, Pista. Die zat altijd op het men al jong bij de familie werken en werden dan opge-
zijbalkon van Dornafalva. Dat balkon was gemaakt leid, tot kok, tuinman, paardeman, waar ze aanleg voor
voor de mannen die er hun baarden in de zon droog- hadden. Het trouwe personeel werd ook op Dorna-
den nadat zij die gewassen hadden. Daar zat Pista falva begraven.’
graag. Als hij hoog vloog en mijn vader hem riep kwam Gizella vertelt dat in Transsylvanië de oudste zoon
Pista naar beneden gedoken. We voerden hem lever, het kasteel met inboedel en bijbehorende landerijen
Pista was reusachtig, hij had zo mij en mijn broer in de erfde, de dochters en jongere zonen kregen een huis in
klauwen kunnen nemen. We hadden op een goed de stad of een kleiner landgoedje, verder juwelen en
moment 26 honden op Dornafalva; honden voor de waardepapieren. Buitenechtelijke kinderen werden
jacht, honden voor bewaking, huishonden, honden om ondergebracht op een van de andere kastelen, de gast-
mee te spelen en verder alles wat kwam aanlopen.’ familie zag er op toe dat de bastaard een goede oplei-
`De gouvernantes kwamen uit Engeland, Duitsland ding kreeg en eventueel in het buitenland kon stude-
en Frankrijk, verder hadden mijn broer en ik een huis- ren. Ook op Dornafalva groeide een meisje op die de
leraar. Vanaf acht uur ’s ochtends waren we aan zijn buitenechtelijke dochter was van een van de andere
hoede toevertrouwd. Hij woonde bij ons. Het was een kasteelheren. Op een dag redde zij het leven van Gizel-
goede leraar. Je moet een kind leren door te tonen, la’s vader.
niet door dingen in een klas te vertellen, dat is stink- Gizella zit in haar stoel. Naarmate de schemering
vervelend. Onze huisleraar ging mee op reizen naar valt ziet zij steeds minder. Ik moet gaan.
het buitenland, we gingen met hem skiën en paardrij-
den en ondertussen hoorden wij, als kinderen van
acht, negen jaar oud, alles over de oude Grieken. Wij
33
**Jaap Scholten woont sinds 2003 in Hongarije, afwisselend op het platteland of in Boedapest. In oktober 2010 verschijnt zijn non-fictie boek over het
verborgen leven van de aristocratie in Transsylvanië.
** Michiel de Jong is een Nederlandse vertegenwoordiger van de Atoomstijl en ontving diverse prijzen voor zijn strips.

22. REPORTAGE auteur: Jean Pierre Geelen
tekening: Aloys Oosterwijk© Comic House | fotografie: Danny Ellinger, Fotonatura.com
De argeloze wandelaar heeft het misschien niet door, maar de grutto is bijna
opgegeven. Boeren en beschermers staan lijnrecht tegenover elkaar. ‘Eén vroege
voorjaarsdag met zon, en er is weer een gruttojaar verloren gegaan.’
Jean Pierre Geelen is mediaredacteur bij de Volkskrant. In 2009 verscheen ‘Blinde Vink. Hoe ik leerde vogels kijken’.
Aloys Oosterwijk (1956) volgde de Akademie voor Beeldende Kunsten te Arnhem. Oosterwijk verwierf bekendheid met ‘Willems wereld’.
Vanaf 2004 maakte hij naam als rechtbanktekenaar voor onder meer Panorama, Algemeen Dagblad en het NOS journaal.

23. van het afgelopen voorjaar zag Misschien staat het een ook niet los van het ander. Want
natuurfotograaf Danny Ellinger zo’n 2600 grutto’s, bijeen gezeten in het kruidige grasland zegt de voormalig sport-
op een stuk ondergelopen land bij Durgerdam. Mooi. Toch man: ‘Ik heb de hele wereld afgereisd, maar dit land is
kon Ellinger er niet vrolijk van worden. Terwijl hij toch een uniek, en dat moeten we ook zo zien te behouden.’
uitgesproken lie ebber is van deze oer-Hollandse wei- ‘Uniek’ in de meest letterlijke betekenis van het woord:
devogels. Het probleem: er zaten geen jongen tussen. Dan geen ander land herbergt weidevogels als grutto, kieviten,
weet Ellinger genoeg: ook dit jaar heeft zich weer het drama
voltrokken. Het gruttodrama.
In een eierdop: vanuit Afrika zijn de dieren naar de Neder-
landse polders komen vliegen om er te broeden. Eind
februari zijn ze traditioneel een van de eerste lentebodes.
Nauwelijks vijf maanden later keren ze weer huiswaarts.
Zonder jongen. Sommige zijn opgevreten door roofvogels tureluurs, wulpen en eenden in zulke aantallen als Neder-
of vossen, maar het grootste deel werd vermalen tussen de land. Zestig procent van alle grutto’s ter wereld broedt
nietsontziende messen van maaimachines. De vogels die in Nederland. Dat verloren laten gaan, is meer dan het
Ellinger in Durgerdam zag, waren dus zo’n 1300 paartjes, verdwijnen van land, het is het einde van een cultuurland-
van hun plek verdreven door de aanstormende mens op een schap, inclusief diens vaste bewoners. De centrale vraag is
tractor. Als dit zo doorgaat, is het binnen maximaal dertig wat te doen: beheren of reservaten maken?
jaar gedaan met de Nederlandse weidevogels, weet Ellinger. De film, voornamelijk geschoten in de Noord-Hollandse
Onverteerbaar. polders van Staatsbosbeheer Waterland, schetst de ver-
Het drama gaat de fotograaf al jaren aan het hart, en hij is anderingen die de grutto de das lijken om te doen. De
niet de enige. De afgelopen vijf jaar werkte hij aan een film geschiedenis van het cultuurlandschap begon eeuwen
‘Een toekomst voor weidevogels?’ over ‘een van de mooiste terug. Al sinds het jaar 1000 is sprake van enige vorm van
natuurschatten die Nederland bezit’: de polder vol weide- beheer. Rond de zeventiende eeuw financierden rijke,
vogels dus. Zo hoopt Ellinger het tij te kunnen keren. vaak Amsterdamse kooplieden het droogleggen van de
grote meren voor boeren, die met hun melkvee kaas gingen
produceren. Onbedoeld werden de veengebieden unieke
Die film opent verrassend met Ard Schenk, plaatsen voor weidevogels, die profiteerden van de verse en
gezeten in een roeibootje tussen het polderland kruidige grasvelden. Ideale kraamkamers voor weidevogels
‘U kent mij als schaatser, maar ik ben ook een boerenzoon,’ als de grutto: laag gras gaf broedende vogels vrij uitzicht, bij
zegt hij. jongen bood het hogere gras bescherming tegen roofvogels.
Het was een strategische zet van Ellinger om Schenk als Eeuwenlang stonden mens en vogel elkaar niet in de weg.
een soort ambassadeur te gebruiken. De oud-wereldkam- Tot na de Tweede Wereldoorlog.
pioen ontpopt zich als fervent voorvechter van de weidevo- Van de kleine weilandjes kon Nederland niet meer leven.
gelbescherming. Er kwam in het hele land behoefte aan meer productie,

24. REPORTAGE
meer e ciency en meer koeien. Kortom: een intensiever Danny Ellinger: ‘Eén vroege voorjaarsdag met zon en de
landgebruik, en dat betekende meer mest, meer maaien en boeren rijden uit om het gras te maaien. Ze moeten wel: bij
dat steeds vroeger in het jaar. In sommige gebieden moest mooi weer groeit het gras sneller, als je wacht met maaien
het waterpeil omlaag, om machines te kunnen laten rijden. dan gaat het bloeien, verliest het zijn eiwitten en is het
Ard Schenk in de film: ‘Dat kun je boeren niet kwalijk nauwelijks nog te maaien. Ideaal voor de melkveehouder
nemen. Ze zijn ondernemers die met hun tijd moeten mee- is een verhouding met 25 procent kruid. Dus het probleem
gaan.’ Maar de ontwikkelingen bleken allemaal wel funest voor die boer begrijp ik wel. Alleen: na die ene vroege
voor de grutto en andere weidevogels. De weidevogel liep maaidag is er weer een jaar werk van die grutto’s voor niets
in een ecologische val. Die moet zij ei kwijt, maar wordt geweest.’
constant opgejaagd, verdreven of doodgemaaid in de eerste Zo gaat het bijna elk jaar, al jarenlang. De argeloze pol-
tien dagen van zijn bestaan. Daarnaast zijn roofvogels, gan- derwandelaar heeft niets in de gaten. Die ziet zo’n stevige
zen, vossen en bebossing een steeds grotere bedreiging. vogel op een paaltje zitten, twee misschien, of wellicht wel
meer, en roept verrukt: ‘Hé, grutto’s.’ Dag helemaal goed.
O Zalig is de onwetende; in het geval van de grutto bederft
De grutto dus. Een mooie vogel, met grijs, zwart, kennis al snel het plezier van de toevallige ontmoeting.
wit en vooral roestbruin op de veren, hoog op de poten, Want de feiten zijn dat de grutto op veel plekken verdwijnt.
slanke hals en zwarte kraalogen. In het voorjaar schalt hij Langzaam (hij kan wel dertig jaar worden), maar gestaag.
zijn naam over de graslanden van de Hollandse polders. En met de grutto verdwijnt een hele biotoop, een cultuur-
Pas in de lucht blijkt zijn wat onhandige gestalte: die lange landschap dat Nederland eeuwen heeft getekend.
poten, die uitgerekte snavel, de wat nerveuze vleugelslag
met zijn smalle wieken. Het belet de vogel niet om vroeg in K
het jaar van vijfduizend kilometer ver hierheen te komen Nieuw is het drama niet. Maar de laatste
vliegen, een afstand die hij zonder onderbrekingen aflegt decennia gaat het hard – te intensieve landbouw
in vier of vijf dagen. ‘Een prestatie waar ik als sportman is een van de redenen. In 1990 deed schrijver Koos van
groot ontzag voor heb,’ aldus Ard Schenk in de film. Vrijwel Zomeren (en ook hij was niet de eerste die even wanhopig
direct na aankomst klinkt zijn opgewonden gekraai dat de als weemoedig toezag hoe de grutto achteruit vliegt, Jac P.
eerste paringsrituelen kenmerkt. Er volgen jongen in april/ Thijsse schreef al over de bedreigingen van de weidevogel)
mei. in NRC Handelsblad een bewogen oproep de gruttomoord
Tot zover de idylle. En het begin van ellende. een halt toe te roepen. Zijn stuk bleef niet zonder gevolgen:
er volgden weer nieuwe reddingsacties. Twaalf jaar later, in
2002, volgde in diezelfde krant een stuk over het einde van
de grutto. Van Zomeren toen: ‘Wat mij hindert bij reddings-
acties voor de grutto is dat ze de ondergang van deze vogels
nog steeds ergens in de toekomst situeren. Maar de grutto
verdwijnt niet morgen, niet vandaag, de grutto verdween
gisteren.’

25. Maar horen wij op radio en tv dan niet al heel lang over sief beheerd wordt. Waar koeien – niet te veel – het land
beschermingsmaatregelen voor de weidevogel? Zeker; ini- vlak houden en verruiging tegengaan. In zogenaamde
tiatieven genoeg. Vrijwilligers lopen de erven van welwil- beschermde gebieden gebeurt dat niet, en daar loopt dus de
lende boeren af om nesten met draadgaas te beschermen gruttostand terug. Die relatie met het (cultuur)landschap
tegen koeienpoten en landbouwmachines. is essentieel. Helaas koesteren veel beschermers hun voor-
Ook Vogelbescherming Nederland is doordrongen van het oordelen zonder degelijke cijfermatige onderbouwing.’
drama, en werkt momenteel hard mee aan het fenomeen
van de weidevogelboerderij, waar de vogels zich decen-
nia lang zouden moeten kunnen voortplanten en waar de
meewerkende boeren de balans vinden tussen hun (melk)
productie en de vogelbescherming.
Mooi? Danny Ellinger gelooft er niet in. Niet meer. Want
jarenlange experimenten hebben volgens hem bewezen
dat ze weinig tot niets uithalen.
In de film laat hij wetenschappers uitleggen waarom het
zogeheten ‘mozaïekbeheer’ (her en der kleine stukjes land G
waar de weidevogel beschermd wordt) niet werkt. Te klein- De strijd om de weidevogel legt een schier
schalig en te verspreid om echt e ect te sorteren. We moe- onoplosbaar dilemma bloot, waarin de partijen lijn-
ten toe naar grote gebieden, van honderden tot misschien recht tegenover elkaar staan. De gemoederen lopen soms
wel duizend hectares, zeggen zij. Met hoog gras, zonder hoog op. Zoals in 2007 in de Eilandspolder, veengebied
bomen waar roofvogels op de loer zitten. Vogelonderzoeker in Noord- Holland, waar Ellinger en andere beschermers
Theunis Piersma: ‘Ideaal is een relatief extensief beheerd oog in oog kwamen te staan met boeren als Schermerhorn.
boerenland. Met een goed waterpeilbeheer, voldoende Het ooit zo lieflijke plattelandsdorp Grootschermer raakte
openheid van het landschap en een kruidenrijk grasland.’ verscheurd, nog steeds groeten sommige bewoners elkaar
Wolf Teunissen van het SOVON denkt bovendien aan het niet meer. Zo diep zit het.
inzetten van vrijwilligers die moeten meedenken met de Het conflict in het kort: Schermerhorn was voorzitter van
bereidwillige boeren. Het vrijwilligersbeleid van nu leidt een platform dat plannen wilde uitvoeren om het natuur-
paradoxaal genoeg tot grotere problemen voor de vogels, zo gebied te behoeden voor achteruitgang. Tot de plannen
blijkt uit onderzoek: het bezoeken van nesten (bijvoorbeeld behoorde de komst van vleeskoeien, potstallen, dammen
om ze met gaas of rekjes af te schermen) leidt tot groter en bruggen in het land, dat verpacht zou worden aan vier
gevaar voor de bewoners ervan. Vermoedelijk vestigen de boeren. Burgers, onder wie Ard Schenk, zagen daar het
vrijwilligers door de sporen die zij achterlaten onbedoeld einde van de weidevogel in, en stelden zich te weer in de
de aandacht van vossen en roofvogels op de nesten. Als de Stichting Open Polder. De strijd liep hoog op, tot aan de
vraag is: wat wil de weidevogel, dan is een van de antwoor- rechter toe. Ard Schenk kreeg ruzie met zijn buurman, een
den: rust. van de boeren die wilden gaan pachten in het natuurreser-
Onzin, zeggen anderen. Ex-boer Wim Schermerhorn (71) vaat.
uit Grootschermer is zo iemand. Ook hem gaan de weide-
vogels aan het hart, zegt hij. Alleen: ‘Wat veel beschermers B
niet lijken te snappen, is dat er een nauwe relatie is tussen Gevolg: na jarenlange touwtrekkerij werd in
weidevogels en het landschap. Ze zijn tegen veeboeren, allerlaatste instantie de vergunning ingetrokken, het
maar de grutto gedijt het beste in gebieden waar exten- provinciebestuur blies het plan af. Een dag na het intrek-

26. REPORTAGE
weidevogels als de grutto dus wel te laat.’
E
Het drama in de Eilandspolder schetst hoe hoog de
emoties kunnen oplopen in deze strijd om oer-Hollandse
waarden. De nuchtere buitenstaander ziet, na enig puz-
zelen, misschien de raakvlakken waar de partijen elkaar
lijken te ontmoeten: zowel ‘de beschermers’ als ‘de boeren’
voorzagen in hun voorstellen en plannen in enig (exten-
sief ) beheer met vleeskoeien in plaats van melkvee.
Maar partijen wantrouwen elkaar, en betwistten elkaar op
feiten en mogelijke achterliggende bedoelingen. Waren de
boeren niet doodgewoon uit op zo groot mogelijk profijt van
het land? Was de weidevogel wel het hoogste doel, of ging
het sommigen van de beschermers ook om andere zaken,
zoals door een stal in of naast de eigen achtertuin geschon-
den uitzicht?
Hoe dan ook: over de uitkomst zijn alle partijen het eens: de
weidevogel is de dupe van een kemphanenstrijd.
D
De bescherming van de weidevogel is een com-
ken van de vergunning liet Wim Schermerhorn nog wat plex probleem dat een positieve kijk op de wereld vergt.
palen dieper de grond in slaan – reden voor zijn kortston- ‘Ik ben geen optimist’, erkent Ellinger. Maar ondanks alle
dige arrestatie. ‘Uit narrigheid’ zo leek het, maar: ‘De palen somberheid (Ellinger: ‘Dit jaar was weer een slecht grutto-
die er “alvast” waren neergezet zouden anders torenhoog jaar’) houdt de fotograaf hoop. Het is laat, maar misschien
blijven oprijzen, nu de plannen waren stilgelegd.’ nog niet te laat. Zijn perspectief: reserveer grotere gebieden
In de publiciteit werd hij afgeschilderd als een van de boe- voor weidevogelbeheer, huur boeren in voor werkzaamhe-
mannen, zegt hij, maar hij betreurt het eindresultaat voor den, maar hou de regie in handen. Ook Wim Schermerhorn
de weidevogels. ‘De uitkomst is nu dat niemand zijn zin houdt scepsis. ‘Een cultuurlandschap behouden en boeren
heeft gekregen en dat er niets gebeurt, en dat stemt ook mij op afstand zetten, dat kan niet. Natuurbeschermers weten
somber. Ik heb alle hoop opgegeven voor de Eilandspolder. niets van beheren. Dat is een vak, en niet alleen van negen
Die wordt nu langzaam moeras.’ Verbitterd: ‘Ook mooi.’ tot vijf. Ze moeten eerst eens leren dat weidevogels onder-
Wat hem betreft illustreert het conflict ook de tendens van deel zijn van cultuurlandschap, en niet van natuur. Zonder
de stedeling die naar het platteland trok. ‘Hier in Groot- koeien en boeren lukt dat niet. Het zal trouwens niet lang
schermer woont nog maar tien procent van mijn klasgeno- meer duren eer er geen boeren meer zijn. Moet je eens
ten van vroeger. Er is een maatschappelijke laag voor in de kijken hoe het land er dan uitziet.’
plaats gekomen van bepaald intellectueel niveau. Onder de Intussen bestaan er nog steeds gebieden waar de grutto
“beschermers” zat ongeveer het verzamelde artsenbestand stand houdt. De polder van Eemnes bijvoorbeeld, Water-
uit deze buurt. Intellectuelen, zonder verstand van weide- land en gebieden in Friesland – voor de lie ebber een feest
vogelbeheer of cultuurlandschap. De meesten maakten zich om in het voorjaar te zijn.
volgens mij vooral druk om hun uitzicht op die potstallen.’ Maar het huidige beheer noemt Ellinger ‘dweilen met
Schermerhorn verwijt beschermers als Schenk dat ze te de kraan open’. ‘Nog steeds denken sommigen dat het
snel naar juridische middelen grepen. ‘Er was nog best voldoende is om langs weides wat strookjes gras lang te
te praten geweest. Als er maar een zekere bereidheid tot houden. Maar dat is dus zwaar onvoldoende.’
concessies was geweest.’ Hij zegt het eerlijk: in consensus tussen boeren en bescher-
Ondanks de twisten zegt ook fotograaf Ellinger de boer in mers gelooft hij niet meer. Ellinger is voor grotere bevoegd-
het algemeen wel te begrijpen. ‘Er zijn best boeren die het heid van (provinciale) overheden, die niet stroken voor
anders zouden willen aanpakken. Maar dat redden ze eco- vogels aanwijzen, maar reservaten met eventueel stroken
nomisch eenvoudigweg niet. Ze hebben dat gemaaide gras voor boeren. Alleen zo kan volgens Ellinger en de zijnen
gewoon nodig voor hun melkvee.’ een einde komen aan het gruttodrama. Het is nog net niet
Voor zulke boeren heeft Ellinger ook weinig ander advies te laat, al vergt het ook na de eerste inspanningen nog jaren
dan: ‘Begin een ander soort veehouderij, voor vlees bijvoor- geduld voor resultaat beloond wordt. In de woorden van
beeld, dat vergt al een ander gebruik van grasland.’ Ook wetenschapper Theunis Piersma: ‘Als wij de wereld beter
geen eenvoudig alternatief. Ellinger: ‘Een boer van 55 die maken, dan zal de grutto dat ook doen.’
geen opvolger voor zijn bedrijf heeft, die gaat niet meer om.
Die gaat nog tien jaar door op de oude voet. Dan is het voor

27. DE SCHUTTING
In nummer 3 vroegen we u IN DIALOOG MET DE LEZER OVER PRANGENDE KWESTIES.
ANDERS GEZEGD, GRNVLD ZOEKT HET DEBAT.
BIJDRAGEN KUNT U STUREN NAAR GRNVLD@MINLNV.NL
Hieronder een greep uit de discussie die op
www.kasteelgroenwveld.nl/publicatie wordt gevoerd.
“Veel verder moet het met die regie (door de
gemeente. red.) trouwens niet gaan, of mensen
wilde bloemenzaden strooien in hun
geveltuintje of er afrikaantjes en tuinkabouters
inzetten; iedereen moet doen wat hij, of
zij mooi vindt.”
Jan Vos
“Een klimophaag
en een voerplek -
leuk voor de vogels en
leuk voor ons - wellicht “Elk jaar veranderen
meer tuintjes in
lukt het nog eens een onze straat in
vogel die normaal niet in ‘kattebakken’
de stad komt te verleiden of veredelde
in onze tuin te nestelen.” parkeerplaatsen. Daar
J.P. Back
gaat je biodiversiteit!”
Beatrice Bevers-Thijssen
VOOR HET VOLGENDE NUMMER VAN GRNVLD:
U bent van duurzaam, maar uw portemonnee is helaas niet onuitputtelijk.
Wat zijn dan uw keuzes? Wel biologisch vlees en biologische melk, maar
‘gewone’ groente? Vlees en vis biologisch en groente uit eigen tuin?
Alle eten biologisch maar van de weeromstuit niet met vakantie?
Laat het ons weten….

28. ‘Je leent een landgoed van de
vorige generatie en beheert het
voor de volgende’.