Vijf bouwteams met architecten en regionale mkb-bouwpartijen hebben samen met de toekomstige bewoners een duurzame woonen leefomgeving gebouwd. Het initiatief van ecowijk De Kiem in Arnhem is afkomstig van DNA in de Bouw (De Nieuwe Aanpak). De 61 woningen wekken allemaal hun eigen energie op en voldoen nu al aan de BENG-eisen (Bijna Energie Neutraal Gebouwen), die pas volgend jaar van kracht worden.

1. De woningen zijn bijna allemaal opge-
leverd, vertelt Carl-Peter Goossen,
voorzitter van DNA in de Bouw. DNA in
de Bouw wil duurzaam, gezond en ener-
gie-efficiënt (ver)bouwen versnellen.
Met projecten en kennisontwikkeling
stimuleert DNA innovatie in de bouw-
en installatiesector. “We zijn drie jaar
geleden begonnen met tien groepjes.
Vijf van hen – de Ideale Woning, Flexus,
E+ Wonen, BoGro en het Rode Trap Huis
– hebben hun ontwerp financieel levens-
vatbaar kunnen maken. De bewoners
werden betrokken bij het ontwerp en de
inrichting van de energieneutrale wonin-
gen én de inrichting van de wijk.”
De woningen zijn met verschillende
installaties uitgevoerd. “De één gebruikt
vloerverwarming en de ander gebruikt
convectoren. Er is een woning, het Rode
Trap Huis, die wordt verwarmd door een
elektrische aanvulling in de ventilatie-
lucht. Zo zijn er meerdere mogelijkhe-
den. Er zit standaard een warmtenet in
elk huis, maar die hebben ze soms ook
weer afgesloten.”
Simpele uitvoering
Een aantal van de woningen is heel
simpel uitgevoerd, vertelt Goossen.
“Zij hebben gekozen voor het warm-
tenet, een hogetemperatuurboiler en
vloerverwarming. Ze moesten dan nog
wel pv-panelen aanbrengen om aan de
BENG-eisen te voldoen van 50 procent
energieopwekking. Je speelt dus veel
meer met de zon.” Een ander team heeft
gekozen voor heatpipes en pv-panelen.
“Zij gebruiken het warmtenet niet, maar
voeren hun eigen warmte op.”
Volgens Goossen heb je heel veel
mogelijkheden wanneer je met BENG
bezig bent. “Je hoeft ook niet tegen de
BENG-eis aan te schurken. Het kan zelfs
goedkoper uitpakken als je er onder
gaat zitten. Je kunt alle Rc-waardes
nemen die in het bouwbesluit staan. En
de minimumeisen voor de kozijnen. Dan
moet je dat met heel veel pv-panelen
compenseren, maar dan krijg je het wel
binnen de schil-eis, zoals dat heet. Voor
de installatie kun je dan kiezen voor een
warmtepomp van 7 kW. Je moet dan
veel meer vermogen aanbrengen.”
Je kunt ook wat lager gaan zitten in de
BENG 1-eis, meent Goossen. “Je kunt
het dan in de BENG 2-eis wat makkelij-
Ħ Voldoen aan toekomstige regelgeving: de aanbouw van 61 woningen in Arnhem vanuit de lucht.
26 installatie en sanitair | nummer 10 december 2019
Vijf bouwteams met architecten en regionale
mkb-bouwpartijen hebben samen met de
toekomstige bewoners een duurzame woon-
en leefomgeving gebouwd. Het initiatief van
ecowijk De Kiem in Arnhem is afkomstig van
DNA in de Bouw (De Nieuwe Aanpak). De 61
woningen wekken allemaal hun eigen energie
op en voldoen nu al aan de BENG-eisen (Bijna
Energie Neutraal Gebouwen), die pas volgend
jaar van kracht worden.
Nu al BENG-proof
installatie | REGELGEVING | TEKST: INGRID ROMPA | FOTO’S: DNA IN DE BOUW

2. ker compenseren door er balansventi-
latie in te doen en de verwarming via de
ventilatielucht te laten lopen. Hierdoor
hoef je geen vloerverwarming, convecto-
ren of radiatoren aan te brengen. Je ziet
dan dat de kosten die je hebt gebruikt
in de isolatie zich weer terugverdienen
in minder installaties. Maar het zijn wel
goede installaties: een goede balans-
ventilatie met een CO2-meting erop, met
verwarming. Ook op die manier zorg je
voor een comfortabel huis. Er is wel veel
angst bij de installateurs of het wel mag
en kan, dat is best lastig.”
Op deze manier wordt het echt een
integraal verhaal, aldus Goossen. “Iets
tussen de installateur en de architect.
Dus wat ik ga doen, heeft consequenties
voor jou. Je hebt dan zoveel bespaard op
energie en verlaging van vermogen, dat
je bijvoorbeeld in plaats van een dure
grond water/water-warmtepomp, een
elektrische radiator, balansventilatie en
een elektrische boiler aan kan brengen
met pv-panelen. Dan heb je het over
heel andere bedragen.”
Ervaring
Goossen heeft zelf al veel ervaring
op het gebied van BENG. Het bedrijf
BouwNext groep BV waar hij directeur/
ontwerpmanager is, bouwt veel passief-
huizen. “En die zitten allemaal binnen de
BENG-norm. Wij rekenen al sinds 2016
de BENG-waarden uit. We wisten toen al
dat we naar 25 kWh per vierkante meter
per jaar moesten. Als je een goede Nul-
op-de-Meter-woning wilt maken, dan zit
BENG: drie eisen
BENG (Bijna Energieneutrale Gebouwen) wordt per 1 juli
2020 de nieuwe nieuwbouwstandaard. Het gaat uit van
drie voorwaarden waar aan voldaan moet worden. Dit is
anders dan de bekende EPC, waarbij je alle maatregelen
kan optellen.
BENG-eis 1: De energiebehoefte, ook genoemd de schil-
indicator, van het gebouw. Dat is de energie die nodig is
om het gebouw te verwarmen of te koelen. (uitgedrukt in
kWh/m2
.jr)
BENG-eis 2: Het primaire fossiele energiegebruik van
een gebouw. Dat wil zeggen, de fossiele energie die
installaties gebruiken om de temperatuur te regelen en
voor warm tapwater. In de utiliteit nog aangevuld met
energie voor bevochtiging en verlichting. Zelf opgewekte
duurzame energie mag hier van worden afgetrokken
(kWh/m2
.jr).
BENG-eis 3: Het aandeel duurzame energie (bijvoorbeeld
zonnepanelen of warmtepomp) ten opzichte van het
totale energiegebruik.
“Betere isolatie,
lagere SCOP warmtepomp”
nummer 10 december 2019 | installatie en sanitair 27
Ħ Zonnepanelen verhogen het aandeel duurzame energie (BENG 3).
>>
je vanuit het isoleren en de balansinstal-
latie al heel snel aan de BENG-eisen.”
BouwNext doet veel met woningbouw en
scholen. “Maar we brengen ook appar-
tementen naar de BENG toe. Dat redden
we niet altijd met pv-panelen, maar ver-
der is het makkelijk.”
In 2015 heeft BouwNext al een Nul-op-
de-Meter-woning renovatie gemaakt. En
die voldoet ook al aan de BENG-eisen.
Onze BENG-indicator was 22,6 kWh per
vierkante meter per jaar. En de BENG-
indicator 2 voor primair energieverbruik

3. was -24,3 kWh per vierkante meter per
jaar. De BENG-indicator 3 was 131,5
procent in plaats van 50 procent. De
normen zijn nu zelfs verlaagd, want de
eerste eis moet 55 kWh per vierkante
meter per jaar zijn. De tweede 25 kWh
en de BENG-indicator 3 is nu 50 procent.
Dan wordt die installatie ook heel sim-
pel: een goede balansventilatie met een
>>
verwarmingselement. En die verwarmt
de woning. Als we kijken naar de waar-
den over de jaren heen, dan is het nog
steeds exact hetzelfde. Hij verbruikt 700
kWh in de maand januari, maar in juli
brengt hij 852 kWh op. Per saldo over
het hele jaar is er minstens 700 kWh
over. En dat al vijf jaar achter elkaar.”
Seasonal performance
Goossen vertelt dat hij met 10 W per
vierkante meter uit de voeten kan
met verwarming. “Installateurs den-
ken vaak dat 80 W/m2
nodig is voor
nieuwbouw. Veel van hen denken dat je
moet rekenen bij -10 °C zonder zon en
7 meter per seconde wind. Dat houden
zij aan, anders kunnen ze geen garantie
geven, wordt gezegd. Dan hebben ze de
ISSO 51 al twee jaar niet meer gelezen,
want die is in 2017 al veranderd. Het
mag namelijk al bij -6 °C en wel met
zon. De installateur weet op dit moment
dus niet wat de consequenties zijn voor
een woning met meer of minder isolatie
of meer of minder goede ventilatie. En
ze weten niet dat de seasonal perfor-
mance van een warmtepomp afhankelijk
is van die isolatie.”
Wanneer een woning goed wordt geïso-
leerd, dan gaat de verwarming pas aan
bij 9 graden, aldus Goossen. “En dan
is mijn seasonal performance lager
voor een lucht/water-warmtepomp dan
wanneer je een huis hebt dat dubbel in
plaats van triple glas heeft, niet goed
geïsoleerd is en nog een afzuigmodule
(systeem C) heeft. Dan gaat de verwar-
ming al bij 14 of 15 graden aan. Hij heeft
dan een betere seasonal performance,
maar in absolute zin verbruikt hij veel
meer. De performance van de warmte-
pomp is echter beter, omdat hij bij 15
graden meer warmte binnen krijgt. Dat
zijn dingen waar installateurs momen-
teel mee knokken. Dat maakt het heel
moeilijk. Goed geïsoleerde triple glas
woningen maken goed gebruik van de
warmte van de zon. Daar heb je niet veel
extra warmte voor nodig.”<<
Ħ Een NOM-renovatie uit 2015 is doorgerekend volgens de BENG-prin-
cipes. Voldoet ruimschoots. Links het eindresultaat, daarnaast warmte-
beeld van voor en na de renovatie.
28 installatie en sanitair | nummer 10 december 2019
Ħ Belangrijke voorwaarde: stevige isolatie en optimale kierdichting en dit meten met rook en blower-
doortest. Deze woning wordt verwarmd met ventilatielucht, plus een elektrische aanvulling.
installatie | REGELGEVING
Minder, maar
wel goede
installaties