Aardbevingsbestendig bouwen. Martijn Schildkamp Smart Shelter Foundation. Duurzame Scholen Magazine.

1. In Nepal staan vijftien
aardbevingsbestendige scholen
Zes jaar geleden bouwde Martijn Schildkamp van Smart Shelter Foundation vijftien scholen
en een hostel in Nepal. De grote aardbeving van vorig jaar liet zien dat hij op de goede weg
zit; alle gebouwen staan nog overeind. Op korte termijn wil hij onderzoeken of hij de juiste
technieken heeft toegepast en of het goedkoper kan.
Tekst: Ingrid Rompa
Stichting SPOM verduurzaamt in kleine stappen
De meeste gebouwen in Nepal worden niet-aardbevingsbestendig
gebouwd. Er is geen geld en geen kennis. Ook het feit dat grote
aardbevingen ‘slechts’ eens in de tachtig jaar plaatsvinden,
speelt een rol. Als er geen direct gevaar is, is de urgentie weg,
vertelt Schildkamp. “De bouwkwaliteit in Nepal is zo laag dat
scholen van nog geen twintig jaar oud door trillingen scheuren
en uit elkaar vallen. Wij hebben scholen in de bergdorpen in het
Midden-Nepalese Kaski-district vervangen, maar wel op een
aardbevingsbestendige manier. Uiteindelijk is het resultaat dat
de scholen geen schrammetje hadden na de aardbeving. Maar
zij staan niet in het zwaarst getroffen gebied. Ze zijn dus niet
helemaal voluit getest.”
Een aantal van deze aardbevingsbestendige scholen is gebouwd
met cementblokken. “Er zijn vijf met staal gewapende betonnen
horizontale banden aangebracht en er zit staal in de hoeken.
Daarnaast hebben we gebouwd in bergstenen met cementmortel.
De bewoners gebruiken ook bergstenen, maar met aardemortel.
Dat is niet sterk genoeg. Wij gebruiken onder meer stenen die over
de volle breedte gaan. Daardoor krijg je goed verband in je muren.
Wel of geen staal, daarover zijn de experts het niet met elkaar
eens.”
De techniek met cementblokken,
met verticaal staal erin. De nummers geven
de te onderzoeken punten aan.
Een van de aardbevingsbestendige scholen
die is gebouwd met cementblokken.
Scholen Nederlandse architect ongeschonden na aardbeving
58 | mei 2017 | Duurzame Scholen

2. Hergebruik materialen
Voor de herbouw van de scholen is een deel van de oude
materialen hergebruikt. “Zoals de harde donkergrijze stenen en de
kozijnen. Vaak kun je van twee oude kozijnen een nieuwe maken.
Het is prima hardhout, dus we hakken geen extra bomen om. We
halen ook geen nieuwe stenen uit de bergen.”
Het project werd onder meer succesvol door de betrokkenheid
van het dorp. “De people’s participation speelde een grote rol.
Ongeveer twintig tot dertig procent van het budget kwam uit
het dorp. Dit bevorderde ook het verantwoordelijkheidsgevoel.
Het was hun eigen project; ik kwam geen cadeautje brengen.”
Doordat de bewoners financieel in het project zaten, was
hergebruik aantrekkelijk. “Zo bleven we binnen het budget. Het
hele dorp hield in de gaten of iedereen bijdroeg aan het project
en of iedereen zijn verantwoordelijkheid nam.”
Dit community participation-verhaal werkt nu niet meer, meent
Schildkamp. “Er is veel veranderd door de aardbeving. Als je
eigen huis is ingestort, ga je niet helpen een school of het huis
van je buurman op te bouwen. Dan zorg je eerst voor jezelf.”
Na de afronding van de school vertrok hij uit Nepal. “Dat was vijf
jaar geleden. Onze partnerorganisatie is wel verder gegaan en
wij hebben dat ondersteund. We hebben ook getracht zoveel
mogelijk kennis achter te laten, onder meer de tien vuistregels voor
aardbevingsbestendig bouwen voor non-engineers. De mensen in
Nepal leren dit werk van generatie op generatie. Daarbij komt geen
engineer aan te pas.”
Hostel voor blinde studenten
Behalve een aantal scholen, heeft Schildkamp een hostel
gebouwd voor blinde studenten. “Het gaat om circa dertig
kinderen uit berggebieden, die normaal gesproken geen onderwijs
zouden krijgen. Ze mogen vlak bij het hostel basis- en middelbaar
onderwijs volgen.”
Het hostel is twee lagen hoog. “We hebben daar een iets andere
techniek toegepast. Hierbij werkt metselwerk samen met een
gewapend betonnen frame. We hebben eerst metselwerk
geplaatst en later volgestort met beton. Daar zit kwaliteitscontrole
in, want dat moet echt goed gedaan worden. Deze manier is
goedkoper, omdat er minder staal in zit.”
Hij is blij met de gebouwen die hij heeft gebouwd, maar hij is
het niet meer eens met de manier waarop. “Ik ben architect,
geen aardbevingsexpert. Dus ik moest kennis verzamelen. Op
het moment dat ik op internet ben gaan kijken, verzoop ik in de
informatie. Het is bovendien informatie waar ik niets mee kon
doen. Het praktische blijft ontzettend achter bij het technische.”
Veel beweringen zijn nergens op gebaseerd of niet aardbevings-
bestendig terwijl het wel als zodanig wordt gepresenteerd, vindt
hij. “Dat is gevaarlijk, want mensen denken dat de informatie klopt.
Zij kopiëren het, omdat het veilig en betrouwbaar lijkt. Het is zelfs
zo erg dat vooraanstaande ontwerpers of architecten die een
gebouw ontwerpen in aardbevingsgebieden vaak niet eens weten
dat ze in een aardbevingsgebied zitten. Of dat ze niet weten hoe
ze aardbevingsbestendig moeten bouwen.”
Een concreet voorbeeld is Global Shelter Cluster. “Deze organi-
satie coördineert alle hulporganisaties na een ramp. Zij hebben op
hun website the essential reading top 4 documents gepubliceerd.
Deze informatie is echter zeer tegenstrijdig, want het ene
document geeft aan dat je wel staal moet gebruiken en een ander
document zegt van niet. Er klopt helemaal niets van. Op het
moment dat ik de scholen ging bouwen, heb ik contact gezocht
met het Earthquake Engineering Research Instituut (EERI) met
de vraag of ik staal moest gebruiken. Ook zij hebben verschillende
meningen.” ››
Duurzame Scholen | mei 2017 | 59
/ ACHTERGROND

3. Onverantwoord
Volgens Schildkamp is de kennis in ontwikkelingslanden op het
gebied van aardbevingsbestendig bouwen gebaseerd op aannames,
opinies en meningen. “Er is nooit iets uitgerekend of getest. En dat
wil ik nu doen. Nu ik weet dat de kennis die we gebruiken niet is hoe
hij moet zijn, vind ik het onverantwoord om het toch toe te passen.
SMARTnet wil meer weten van aardbevingsgedrag van bepaalde
technieken. Daarnaast wil ik een hoog technisch verhaal simpel
kunnen uitleggen aan de lokale metselaar.”
De school die hij zelf heeft gebouwd, wordt van voor tot achter
doorgelicht. “Hoeveel horizontale banden moeten erin? Zijn staal
en steunberen nodig?” Hij heeft hiervoor een strategie bedacht.
“We zetten studenten en professoren in, die allemaal kleine stukjes
van dit proces oppakken. We hebben al twintig plekken op de
wereld waar studenten hiermee bezig zijn, onder meer in de
Verenigde Staten, Italië en Japan. Dat is de eerste stap. Om dit
uit te breiden, hebben we € 15.000 nodig. Daarvoor zoeken we
sponsors.”
De tweede stap is de techniek met bergstenen te testen in
een laboratorium en deze door een hoogwaardige computer
te laten berekenen. “Hiervoor moeten we lokale grond- en
materiaaleigenschappen bepalen. Dat is nog nooit in detail
gedaan. Voor hoogwaardig beton en staal bestaan die
berekeningen wel. Ook in Nederland, want de Nederlandse
bouwregelgeving eist dat. Maar voor non-engineers in Nepal
bestaat dat niet.”
Groningen
Hiervoor voert Schildkamp onder meer gesprekken met enkele
vooraanstaande ingenieursbureaus. “Ik hoop dat ze me helpen
met de berekeningen. Zij zijn onder meer betrokken bij de
aardbevingsproblematiek in Groningen, dus dat is interessant.
Zelf doe ik daar niets mee, maar ik zie zeker een aantal
overeenkomsten tussen Nepal en Groningen. De trillingen in
Groningen staan natuurlijk niet in verhouding met wat in Nepal
kan gebeuren. Maar ook daar geldt: als een 150 jaar oude schuur
in Groningen een aardbeving te voorduren krijgt, dan gaat hij
scheuren. Dit kan tot instorting leiden. De ingrepen die wij in Nepal
doen, kunnen dus ook in lichte mate gelden voor Groningen.”
De techniek in bergstenen, die uit de berg
worden gehakt. “Dankzij een stalen wapening in
horizontale banden hebben wij ervoor gezorgd voor
een aardbevingsbestendige techniek”,
vertelt Schildkamp.
‘Er is nooit iets uitgerekend of
getest. En dat wil ik nu doen’
Duurzame Scholen | mei 2017 | 61
/ ACHTERGROND