Hhh

10. KYÇJA DHE SHKYÇJA E BURIMIT NË PËRCJELLËS
Michael Faraday, ishte një eksperimentalist i jashtëzakonshëm, bile konsiderohet
sifizikani më eksperimentues i të gjitha kohëve deri më sot. Prej gjithë eksperimenteve
qëbëri Faraday, duhet veçuar eksperimentin e parë për të cilin po flasim tani, aparatura
etë cilit përbëhet nga dy susta S1dhe S2, të cilat janë të mbë.htjella rreth bërthamësu
nazore të hekurit, e cila në gjuhën shkencore quhet “toroid”.Susta e parë mbështjellëse
është e lidhur për burimin e rrymës, apo për akumulator, kurse susta e dyte është e
lidhur për një ampermetër të ndjeshëm me një ekran analog ku treguesiz hvendoset
majtas apo djathtas, në vartësi nga kahu i rrymës elektrike.
Bërthama e hekurit e zmadhon e zmadhon fushën magnetike e cila krijohet nga
sustame tela mbështjellës S1, dhe i përqendron vijat e induksionit magnetik që kalojnë
edhe nëpër mbështjellësin S2.Në fillim vërejmë se përkundër veprimit të fuqishëm të
fushës magnetike të S1, nëspiralen S2, nuk induktohet fare rrymë elektrike, dhe
treguesi qëndron në zero, gjithnjë derisa nuk ndryshon rryma në sustën S1.
Michael Faraday e diktoj se treguesi i ampermetrit do të zhvendoset në një kahe
(majtas apo djathtas), vetëm gjatë kyçjes apo shkyçjes së ndërprerësit të rrymës, por jo
pastaj!.Nëse ndërrojmë polet e rrymës në kontaktet e akumulatorit, atëherë do të
ndërrojë edhe kahu i rrymës në ampermetër. Me këtë provë, Faradej erdhi në
përfundim se në sustën S2 nuk mund të krijohet rryma elektrike, nëse fusha magnetike
në sustën S2 mbahet gjithnjë konstante, por rryma elektrike mund të krijohej vetëm në
rast të ndërrimit të fushës magnetike në toroid. Pra rryma krijohet vetëm në momentin
e kyçjes, gjatë zmadhimit të fushës magnetike dhe në momentin e shkyçjes së burimit
përmes ndërprerësit N

12. RROTULLIMI I BOBINËS NË FUSHË MAGNETIKE
E përmendëm edhe më herët se përfitimi i rrymës elektrike është i lidhur
ngushtë mendërrimin e fluksit magnetik. Marrim një bobinë të ndërtuar me
shumë dredha të njëteli të izoluar prej bakri, dhe e vendosim në mes të
fushës magnetike të një magneti nëformë patkoi. Bobina lidhet me një
galvanometër dhe teknikisht mund të lëvizë duke urrotulluar në fushë
magnetike, siç shihet në figurën-2.Me këtë rast ndërrimi i magnetik,
mundëson paraqitjen e tensionit të induktuar, ndërsarryma e induktuar
paraqitet si rrjedhojë e këtij tensioni të krijuar. Tensioni në bobinëshfaqet
atëherë kur përcjellësi i bobinës, i pret vijat e fushës magnetike, normal apo
nëndonjë kënd të caktuar. Me këtë rast tensioni i induktuar paraqitet në një
qark tëmbyllur, kurdoherë që atë e përshkon fluksi i ndryshueshëm
magnetic

14. NDRYSHIMI I INTENZITETIT TË RRYMËS NË QARKUN PRIMAR
(PARËSOR)
Zakonisht bobinat janë pajisje elektrike që ndërtohen prej shumë dredhave
të telaveprej bakri, ndërsa me këtë rast një të tillë e lidhim me burimin e
rrymës elektrike dhe menjë rezisto të ndryshueshëm, i cili ndryshe quhet
reostat-R (shih figura-3). Në afërsi tëqarkut primar do të vendosim edhe një
bobinë tjetër e cila po ashtu ka një numër të madh dredhash të përbërë nga
telat e izoluar prej bakrit që lidhen me një galvanometërG. Këtë bobinë të
lidhur me galvanometër do ta quajmë qarku sekondar. Bobinat lidhenashtu
në mes veti që të qëndrojnë në të njëjtin drejtim. Me ndryshimin e
rrymëselektrike në qarkun parësor, përmes kontaktit rrëshqitës të
rezistonit, treguesi nëgalvanometër do të tregojë se në qarkun sekondar
paraqitet rryma elektrike.

16. MAGNETI DHE BOBINA
Vendosja brenda bobinës e një magneti të përhershëm, si edhe
nxjerrja jashtë e tij,është një shembull tjetër i përfitimit të rrymës
elektrike nga veprimi i fushës magnetike.Edhe ketë herë është i
domosdoshëm ndryshimi i fluksit të fushës magnetike. Në varësinga
ndryshimi i kahes së lëvizjes së magnetit, i cili hyn apo del nga bobina,
në mënyrëalternative ndërron edhe kahja e rrymës elektrike. Një
kahe e rrymës paraqitet kurmagneti hyn në bobinë dhe një kahe tjetër
paraqitet kur magneti del nga bobina. E tërëkjo diktohet lehtë nga një
galvanometër i ndjeshëm, treguesi i të cilit zhvendoset majtas,djathtas
(figura-4)Vlen të përmendet se edhe shpejtësia e hyrjes apo daljes së
magnetit nga bobina ështëfaktor i rëndësishëm në krijimin e rrymës së
induktuar shumë intensive. Pra sa më emadhe të jetë kjo shpejtësi, aq
më i madh do të jetë edhe intensiteti i rrymës së krijuar

21. LËVIZJA E PËRCJELLËSIT NË FUSHË MAGNETIKE
Nga njohuritë elementare që kemi për rrymë elektrike, dimë se rryma
elektrike krijohet kur energjia kimike, mekanike, termike, etj., shndërrohen
në energji elektrike. Por mund të ndodhë edhe e kundërta që energjia
elektrike të kthehet në energji kimike. Vendi ku krijohen këto transformime
quhet “force elektrolevizore” Në rastin tonë forca elektron-lëvizore e
induktuar, do të lind edhe në përcjellësin i cili lëvize në fushën
magnetike.Lëvizja e përcjellësit duhet të jetë normale (perpendikulare) me
fushën e jashtmemagnetike, që krijimi i rrymës të ketë efekt.
Në figurë, kemi paraqitur fushën magnetike e cila është e orientuar me kah
normalndaj rrafshit të vizatimit, dhe kur përcjellësi nuk lëviz, nuk diktohet
kurrfarë rryme. Pornëse përcjellësi fillon të lëviz me shpejtësi v në fushë
magnetike B, të gjitha elektronet elira të cilat më parë bënin vetëm lëvizje
termike të pa-orientuar, tani do të orientohendhe do të lëvizin me këtë
shpejtësi

23. LËVIZJA E PËRCJELLËSIT NËPËR KORNIZË
Një rast më i lehtë për të kuptuar se si krijohet tensioni i induktuar i
rrymës është lëvizjae përcjellësit nëpër një kornizë katrore, në të cilën
është kyçur një galvanometër.Përcjellësi le të ketë gjatësinë l , dhe le të
jetë normal me vijat e forcës së fushës magnetike. Përcjellësi zhvendoset
me shpejtësine v ,brenda kohes Δt, duke e kaluar distancën Δx nga këto
dy pozita të një pas njëshme.
Puna që kryhet me këtë rast është punë elektrike e ngarkesave në lëvizje,
prandaj themi se me këtë rast energjia mekanike shndërrohet në energji
elektrike.
Forca që vepron në përcjellës është F, ndërsa puna gjatë zhvendosjes do
të jetë sipas shprehjeve vijuese:

25.  Kur përcjellësi pret vijat e fushës magnetike ose
 Kur ai ndodhet brenda një fushe magnetike të
ndryshueshme në të induktohet një forcë
elektromotore (f.e.m).
 Ky fenomen quhet ligji i induksionit
elektromagnetik ose ligji i Faradeit.
 Kjo f.e.m ipet me anë të shprehjes:
 e=B l v sinϕ ku:
 e-f.e.m [V]
 B-induksioni magnetik [T]
 l-gjatësia e përçuesit [m]
 ϕ-këndi I ç’fazimit në mes vijave të fushës dhe
 përçuesit https://youtu.be/7LHhBF9Uiuk