1. ГЭГЭЭЛЭГ
ЭМЗЭГ
АЙМХАЙ
ЗОЖИГ
Дорой хүүхэд
ХЭТ НЯМБАЙ
“Бага ангийн багш“
сэтгүүлээс бэлтгэв.
Б.Батдулам 4/2/2009 1

2. Хүрээлэн буй орчинтой харьцах болон янз бүрийн нөхцөлд илрэх
зан авир нь бие хүний ааш аягаар төлөвшдөг юм. Үүнийг
араншин гэдэг.
Хүний өөрийн араншин тогтоход төрсөн цагаасаа эхлэн эцэг
эхийн оролцоо гол үүрэг гүйцэтгэнэ. Бага насны хүүхдийн
араншинд эцэг эхийн харьцаа, тэдний хүүхдэдээ тавих анхаарал,
халамж, шаардлага, чөлөөт байдлыг бий болгох боломж ихээхэн
нөлөөтэй. Бага насны хүүхдийн бие хүний төлөвшил бүрэлдэн
тогтох араншинг эвдэж болох муу үйл бүхэн хүүхдэд амархан
тусна. Тийм муу нөлөөг бий болгохгүйн тулд хүүхдийг
хүмүүжүүлэхдээ эцэг эх хүмүүжлийн тэнцвэртэй байдлыг чандлан
сахих хэрэгтэй бөгөөд хатуурхаж ширүүлэхгүй, хоосон хөндий зан
гаргахгүй, хэтэрхий өхөөрдөж өргөмжлөхгүй байвал зохино.
Аливаа нийгмийн хүний амьдралд онцгой зан ааш садаа болохгүй
бөгөөд гагцхүү тулгамдсан нөхцөл байдалд муу нөлөөлж давж
гарахад төвөг учруулж магадгүй. Бага насны хүүхдийн сэтгэлийн
хөдөлгөөн, зан аашны өвөрмөц илрэлээр тэдний зан ааш ямар
төлөвтэй болохыг урьдчилан мэдэж болох юм.
2

3.  Ийм зантай хүүхдэд бага наснаасаа дүрсгүйтэж тавьтаргүйтэх, үймүүлж
бужигнуулах төрх ажиглагддаг. Тэд өөдрөг сэтгэл, онцгой дуршилтай
хооллолт, бөх нойртой байдаг. Ийм хүүхдүүд танихгүй хүнээс эмээдэггүй,
олон үгтэй, их нийтлэг зантайгаас гадна бие даасан, эрч хүчтэй,
тогтворгүй, амархан хувьсамтгай байдаг. Нэг юмнаас амархан уйддаг,
нөгөөг шүүрэн авч хийх дуртай.
 “Гэгээлэг” хүүхдийн эцэг эх ихэвчлэн дараах гомдлыг мэдүүлдэг.
- Биеэ барьж чаддаггүй /айлд зочлохдоо болон цэцэрлэгтээ үймүүлэх,
гүйж харайх, хашгирч гуаглах, танихгүй хүнд элдэв асуулт тавих гэх
зэрэг/
- Анхаарал болгоомжгүй /хичнээн учирлаад үг авахгүй, анхаарал нь
хурдан сарнидаг/
- Дуулгаваргүй /сануулга, анхааруулгыг ер тоодоггүй, болиулах гэвэл
эмзэглэж догширдог/
- Байнгын анхаарал халамж шаарддаг /гэртээ ганцаараа үлддэггүй,
ганцаараа тоглодоггүй/
 Эцэг эх “гэгээлэг” хүүхдийнхээ идэвхтэй хөдөлгөөнийг хориглохгүй,
ганцаардалд оруулахгүй байхыг хичээх хэрэгтэй. Тэдэнтэй хамтран
тоглох, дуртай тоглоомыг нь тоглуулах, сайн үйл хийвэл заавал урам
хайрлан урамшуулж байгаарай. Хүүхдэд гар хүрснээр сайн нөлөөгүй шүү.
3

4.  Эдгээр хүүхдүүдийн гол шинж нь сэтгэл санааны өөрчлөлтөөс
болно. Шалтгаан нь учир битүүлэг байдал юм. Таны хүүхэд
хэдхэн хормын өмнө эелдэгхэн инээмсэглэж байснаа гэнэтхэн
өөрчлөгдөж, уйлж эхлэх бий, юу түүнд таалагдахаа болив?
Яагаад түүнийг гомдоочихов? Та түүнд анхаарал тавиагүйгээс
үү, эсвэл хариу инээгээгүйгээс юм уу, загнаж зандарснаас ч
болсон байж болох юм. Гэр бүлд хайр ивээл хэдийчинээ их
байна, төдийчинээ хүүхэд амгалан тайван байдаг. Харин эцэг
эх хоорондоо маргаантай байх юм бол хүүхдийн ааш занд
сөрөг нөлөө үзүүлнэ. Тиймээс бага насны хүүхдийг
хүмүүжүүлэхэд тайван орчин, сайхан харьцаа, сайн дэмжлэг
хэрэгтэй. Хүүхдийн сэтгэл санаанд ойр дотны хүмүүс нь их
нөлөөлж, зарим зүйлийг нь эмзгээр хүлээн авдаг.
 Эмзэг сэтгэлтэй хүүхдийг бусад хүүхэдтэй харьцуулж, хооронд
нь өрсөлдүүлэхгүй байх нь зүйтэй. Чи эсвэл Баяраагийн хэн нь
илүү вэ гэж үл болно. Хүүхдээ яаран зодох, зэмлэхийг бүү
яараарай. Харин хүүхдийн хийсэн үйлдэл болгоныг магтаж
байх хэрэгтэй. Энэ бүлэгт хамаарах хүүхдийн нийтлэг зан нь
уриалагхан, цоглог, сэргэлэн байдаг. Мөн гомдсон сэтгэл нь ч
дороо арилдаг юм шүү.
Б.Батдулам 4

5.  Ийм хүүхэд бүрэг, ганцаараа байх, харанхуйгаас болон амьтнаас айдаг.
Тэд ичимхий, хулчгар, дуутай болон хөдөлгөөнтэй тоглоомд дургүй
байдаг. Зөвхөн ойр дотны болон төрөл садан, бага насны хүүхэдтэй дотно
харьцаатай байна. Хэрвээ та аймхай хүүхэдтэй бол өөрт нь айдас
төрүүлэхээр зүйл хийхгүй байхыг хичээгээрэй. Хүүхдэдээ туйлын эелдэг
хандаж, илж таалан, намуун дуугаар харьцаж, хажууд нь хэрэлдэж
маргалдахгүй байхыг хичээгээрэй. Ширүүн харьцаа түүнд түгшүүр
төрүүлдэг. Сэтгэлийг нь тайтгаруулж, хүндэтгэн өхөөрдөхийг бодоорой.
 Аймхай зангаас нь ангижруулахын тулд:
- Айдаг зүйлд нь аль болох аажим аажмаар дасгаж сургах
- Айдаг юмных нь тухай хүүхэдтэйгээ аль болох ярьж, зургийг нь зуруулах
- Айдаг юмаар нь хамт тоглож аль болох ялуулахыг хичээгээрэй.
- Хүүхдэдээ ном уншиж, хүүхэлдэйн кино үзүүлж, сэтгэгдлийг нь
сонсоорой.
- Таны үлгэр дууриал хүүхдэд чинь тустай гэдгийг үргэлж санаж яваарай.
- Амжихгүй, чадахгүй зүйлээс аль болох зайлсхийж, хүүхдэдээ туслахыг
хичээгээрэй.
- Хүүхдээ аль болох бие даан ажиллуулахгүй бол тэд өөртөө итгэлгүй,
зожиг бүрэг болж, сургууль дээрээ үеийнхнээсээ зайдуу, самбарын өмнө
гарч хичээлд хариулахаасаа эмээдэг болно.
5

6.  Зожиг хүүхдүүд бусад хүүхэдтэй тоглохыг
хүсдэггүй, ихэвчлэн ганцаар байхыг хүсдэг.
Тэдэнд ахмад хүмүүс илүү таалагдаж тэдний
яриаг сонсох дуртай байдаг. Хүүхэд зангаараа
биш биеэ барьсан, албархуу, хөндий төрхтэй.
Харин аливаад мэрийлттэй, шаргуу, барьж
авснаа заавал дуусгадаг, эцэг эхийнхээ үгийг
сайн сонсдог сайн талтай.
 Ийм хүүхэд үе тэнгийнхэнтэйгээ ойр байхыг
оролдохгүй бол бүр зожиг болж мэднэ. Иймээс
хүүхдэд зааж сургах тал дээр өөрт нь тохирсон
өвөрмөц аргыг хэрэглэвэл зүгээр. Тэдний бие
даах байдлыг нь илүү дэмжиж, амжилтыг нь
үнэлж, урам өгч байгаарай.
6

7.  Ийм хүүхэд нялх байхаасаа нойр, хоолонд муу, аливааг эмзэг
хүлээж авдаг, гомдомтгой, зөрүүд, аливаа өөрчлөлтийг муу
хүлээж авдаг. Эдгээр хүүхдүүд биеийн болон оюун санааны
гутралд ордог. Ноомой, дорой хүүхдүүдийг бусад хүүхдүүдээс
ялгахад амархан. Тэд идэвхтэй, дүрсгүй хүүхдүүдээс хол, хөндий
тэдэн шиг өөрийгөө авч явж чаддаггүй. Уурлах, уйлах нь
цэцэрлэг, сургууль дээр болон зугаалгаар явж байхад элбэг
тохиолдоно. Бусад хүмүүст энэ нь ямар ч шалтгаан байхгүй, эсвэл
тэр шалтгаан нь бусдад анзаарагддаггүй байж болох юм. Хэрвээ
хүүхэд чинь “ноомой” бол түүнд тохирсон өдрийн дэглэм хэрэгтэй
болохыг анхаараарай. Түүнд биеийн болон оюун санааны ачаалал
хэрэггүй шүү.
 Та хүүхэдтэйгээ айлд очихоор юмуу зугаалахаар явж байхдаа
түүнийг уурлаж уцаарлавал аашилж загнахгүйгээр аль болох
амгалан тайван байлгахыг хичээгээрэй. Хэрвээ хүүхэд тань таныг
энэ үйлдлийг ойшоохгүй уурлаж уцаарласан хэвээрээ байвал
битгий загнаарай. Загнаж зандрах нь түүний зан аашийг улам
эвдэж магадгүй. Хүүхдийг тайван, ээлтэй орчинд өсгөх юм бол
тэд аяндаа өөрсдөө амралт, ачааллаа зохицуулдаг болно.
Б.Батдулам 7

8.  Энэ ангилалд хамаарагдах хүүхдүүд бусад хүүхдээс
цэвэрч нямбай байдгаараа ялгаатай. Тэд хүүхдэд
баймааргүй байдлаар тоглоом хувцсандаа нямбай
ханддаг. Ийм хүүхэд бусдаас хариуцлагатай байх болон
уриалгахан байхыг шаарддаг. Тэд цагийн хуваарь
өөрчлөгдөх, дэг журам зөрчихөд үнэн сэтгэлээсээ
дургүй. Өөрийнх нь хэрэглэдэг эд зүйлсэд хүрэх юм бол
дургүйцэн удаан хугацаагаар уйлж, яаж ч аргадаад
нэмэр болдоггүй. Гэр бүл дотроо “эрх дархтан” байдаг
болохоор түүний үгийг бүх хүн дагах ѐстой бөгөөд хэн
нэг нь түүнийг эсэргүүцэхийг тэвчдэггүй.
 Эцэг эхчүүд түүний сул талыг нь анхаарч ажиллах
хэрэгтэй боловч байнга хянаад байвал гэнэт ааш нь
өөрчлөгдөж магадгүй. Тиймээс энэ аашийг нь нэг л
удаагийнх гэж бодоод өнгөрүүлж сураарай. Хэрвээ
хүүхдэд таны зүгээс хориглосон зүйл байвал хэзээ ч
түүнийгээ зөвшөөрч болохгүй. Хүүхэд тань хориглосон
зүйлийг дахин давтан хийгээд байвал дахиж давтахгүй
болтол нь шийтгэж болно.
8

9.  Сургамжит өгүүллэг
 Ник галт тэрэгний депод ажилладаг, ажилсаг, хүчтэй, сайн ажилчин байлаа.
Найзуудтайгаа ойлголцдог, хүмүүстэй элэгсэг харьцдаг, ажлаа үнэн сэтгэлээсээ
хийдэг байсан учир хүн бүр түүнд сайн байдаг байлаа. Түүний нэг сул тал нь гэвэл
бүх юмыг муу талаас нь хардаг, бүх юмыг болохгүй, бүтэхгүй гэж байнга
болгоомжлол, айдас дунд байдаг байв. Ямар нэг ажил хийхээсээ өмнө ч юмуу аль
эсвэл ямар нэг зүйл тохиолдоход хамгийн муу үр дагаврыг нь боддог нэгэн байлаа.
Өөрөөр хэлбэл дунд хүртлээ устай аягыг “Аяганы тал нь усгүй байна” гэж хэлдэг
хүн байлаа.
Зуны нэг өдөр депогийн засварчид, ажилчид даргынхаа төрсөн өдөрт
очихоор эрт ажлаасаа тарж явцгаажээ. Энэ үед нэг хөргөгчтэй вагонд засвар хийж
байсан Ник санамсаргүй вагоны хаалгыг дотроос нь хаажээ. Хаалга дотроосоо
онгойдоггүй учир Никийн толгойд шууд л хөлдөж үхэх аюул орж ирэх нь тэр. Ник
хаалгаа дотроос нь хичнээн балбасан ч хэн ч сонссонгүй. Сонссон нэг нь байнгын
иймэрхүү чимээнд байдаг болохоороо тоосонгүй.
Ник ч үнэхээр айжээ. Эндээс гарахгүй бол хөлдөж үхнэ гэж бодсоор байв.
Вагон дотор байсан уранхай цаасан хайрцган дотор орж хэвтээд чичирч эхлэв. Нэг
цаасны өнцөг дээр эхнэр хүүхэддээ сүүлчийн бодлоо бичиж эхлэв. “Их хүйтэн
байна. Бие минь бадайрч, мэдрэхээ болилоо. Унтаж чадвал их л сайн байхсан. Энэ
миний сүүлчийн үг баж магадгүй.” Өглөө
болж ажилчид цугларч вагоны хаалгыг нээгээд Никийн хөлдсөн цогцсыг олжээ.
Задлан шинжилгээгээр хөлдөж үхсэн нь тодорхойлогджээ. Гэвч хамгийн
хачирхалтай нь тэр орой вагоны хөргөгч ажиллаагүй байжээ. Вагоны доторх дулаан
+18 хэм байсан бөгөөд агаар ч хангалттай байжээ.
Никийн айдас, түгшүүр, юм болгоныг муу талаас нь дэндүү их боддог нь
түүнд үхэл авч иржээ. Тэрээр байнга хөлдөж үхнэ гэж бодсоор ийм юм болжээ.
9

10. 4/2/2009 10