6. 5600
= . 0,24
3662
= 1,53 . 0,24
= 0,37 A
V
2.4 Menghitung kuat arus tiap-tiap hambatan dengan rumus I =
R
V 6
I1 = = = 0,11 A
R1 56
V 6
I2 = = = 0,06 A
R2 100
V 6
I3 = = = 0,13 A
R3 47
2.5 Membandingkan hasil perhitungan arus 2.3 dan 2.4
Perhitungan arus 2.3
I1 = 0,30 A
I2 = 0,17 A
I3 = 0,37 A
Perhitungan arus 2.4
I1 = 0,11 A
I2 = 0,06 A
I3 = 0,13 A
Percobaan 3: Rangkaian Loop
3.1 : Untuk Loop I
I1 R1
ε1 R R3
3 R4
Hukum I Kirchoff
∑I = 0
I1 + I2 = I3
Hukum II Kirchoof
∑ε1 = I . R
∑ε1 = I1 . R1 + I3 . R3 + I4 . R4
8. Disubtitusi niai I1 pada persamaan (I)
367.I1 + 100. I2 =9
367.0,02 + 100. I2 =9
7,34 + 100. I2 =9
100. I2 = 9 – 7,34
100. I2 = 1,66
I2 = 0,02 A
Sehingga diperoleh I3
I3 = I1 + I2
= 0,02 + 0,02
= 0,04 A
3.3 Membandingkan antara arus I1 dan I2 dari rumus Hukum Kirchoff dan hasil
dari percobaan
Perbandingan I1 dan I2 dari Hukum Kirchoff
I1 = 0,02 A
I2 = 0,02 A
Perbandingan I1 dan I2 dari hasil pengamatan
I1 = 0,001 A
I2 = 0,001 A
9. BAB IV
HASIL DAN PEMBAHASAN
A. Hasil Pengamatan
Kegiatan 1: Rangkaian Seri
1. Pengukuran Arus
Table 4.1: Pengukuran Arus pada Rangkaian Seri
R1 = 47 Ώ R2 = 56 Ώ R3 = 100 Ώ
NST Amperemeter = 0,02 A
No V3 (V) I1 (A) I2 (A) I3 (A)
1 12 0,06 0,06 0,06
2 9 0,04 0,04 0,04
2. Pengukuran Tetgangan
Table 4.2: Pengukuran Tegangan pada Rangkaian Seri
R1 = 47 Ώ R2 = 56 Ώ R3 = 100 Ώ
NST Amperemeter = 0,02 A
No V3 (V) I1 (A) I2 (A) I3 (A)
1 9 1,80 2,00 3,40
2 12 2,80 3,20 5,40
Kegiatan 2: Rangkaian Paralel
1. Pengukuran Arus
Table 4.3: Pengukuran Arus pada Rangkaian Paralel
R1 = 47 Ώ R2 = 56 Ώ
NST Amperemeter = 0,02 A
Isebelum Isesudah percobaan
No V3 (V)
percobaan (A) I1 (A) I2 (A)
1 9 0,240 0,120 0,120
2 12 0,340 0,160 0,160
10. 2. Pengukuran Tetgangan
Table 4.4: Pengukuran Tegangan pada Rangkaian Paralel
R1 = 47 Ώ R2 = 56 Ώ
NST Amperemeter = 0,02 A
No V3 (V) I1 (A) I2 (A) I3 (A)
1 9 7,40 7,60 7,60
2 12 9,80 10,00 10,00
Kegiatan 3: Rangkaian Gabungan Seri dan Paralel
1. Pengukuran Arus
Table 4.5: Pengukuran Arus pada Rangkaian Gabungan Seri dan Paralel
R1 = 47 Ώ R2 = 56 Ώ R3 = 100 Ώ
NST Amperemeter = 0,02 A
No V5 (V) Itot (A) I1 (A) I2 (A) I3 (A)
1 12 0,06 0,06 0,04 0,06
2 9 0,04 0,04 0,03 0,04
B. Analisis Data
1. Pengukuran Arus dan Tegangan pada Rangkaian Seri
1.1.Menghitung Vtot pada rangkaian seri dengan menggunakan rumus
VT = V1 + V2 + V3
Percobaan I
VT = V1 + V2 + V3
= 1,80 + 2,00 + 3,40
= 7,20 V
Percobaan I
VT = V1 + V2 + V3
= 2,80 + 3,20 + 5,40
= 11,40 V
11. 1.2.Menghitung Vtot pada rangkaian seri dengan menggunakan rumus
VT = I (R1 + R2 + R3)
Percobaan I
VT = I (R1 + R2 + R3)
= 0,04 + (47+56+100)
= 0,04 . 203
= 8,12 V
Percobaan I
VT = I (R1 + R2 + R3)
= 0,06 + (47+56+100)
= 0,06 . 203
= 2,18 V
1.3.Menghitung hambatan ekuivalen secara praktek
Rek = R1 + R2 + R3
= 47 + 56 + 100
= 203 Ώ
1.4.Menghitung hambatan pada setiap titik
Percobaan I
I = 0,04 A
V AB 1,80
Titik AB RAB = = = 45 Ώ
I 0,04
V BC 2,00
Titik BC RBC = = = 50 Ώ
I 0,04
V CD 3,40
Titik CD RCD = = = 85 Ώ
I 0,04
Percobaan II
I = 0,06 A
V AB 2,80
Titik AB RAB = = = 46,67 Ώ
I 0,06
V BC 3,20
Titik BC RBC = = = 53,33 Ώ
I 0,06
12. V CD 5,40
Titik CD RCD = = = 90,00 Ώ
I 0,06
1.5.Menghitung hambatan ekuivalen (Rekv) secara perhitungan
Percobaan I
Rek = RAB + RBC + RCD
= 45 + 50 + 85
= 180 Ώ
Percobaan II
Rek = RAB + RBC + RCD
= 4,67 + 53,33 + 90,00
= 190 Ώ
1.6.Menghitung rambat ralat hambatan, kesalahan relatif (KR), derajat
kepercayaan (DK), Pelaporan Fisika (PF)
Rumus umum
V
R=
I
R = V.I-1
𝛿𝑅 𝛿𝑅
∆R = . ∆V + . ∆I
𝛿𝑉 𝛿I
= I-1 . ∆V + V.I-2 + ∆I
∆R I−1.∆V V.I−2 + ∆I
= +
R V.I−1 V.I−1
∆V ∆I
∆R = { + }R
V I
∆V = ½ x NST Voltmeter
= ½ . 0,2 = 0,1 V
∆I = ½ x NST Amperemeter
= ½ . 0,2 = 0,1 A
13. 1.7.Menghitung Rambat ralat
Percobaan I
I = 0,04 A
∆V ∆I
Titik AB ∆RAB ={ + } RAB
V AB I AB
0,1 0,01
= + . 47
1,80 0,04
= 0,3 . 47 = 14,1 Ώ
∆R AB
Kesalahan Relatif (KR) = x 100%
R AB
14,1
= x 100% = 30%
47
Derajat Kepercayaan (DK) = 100% - KR
= 100% - 30% = 70%
Pelaporan Fisika (PF) = RAB ± ∆RAB Ώ
= 47,0 ± 14,1 Ώ
∆V ∆I
Titik BC ∆RBC ={ + } RBC
V BC I BC
0,1 0,01
= + . 56
2,0 0,04
= 0,05 . 0,25 . 56
= 16,80 Ώ
∆R BC
Kesalahan Relatif (KR) = x 100%
R BC
16,80
= x 100% = 30%
56
Derajat Kepercayaan (DK) = 100% - KR
= 100% - 30% = 70%
Pelaporan Fisika (PF) = RBC ± ∆RBC Ώ
= 56,00 ± 16,80 Ώ
∆V ∆I
Titik CD ∆RCD ={ + } RCD
V I
14. 0,1 0,01
= + . 100
3,5 0,04
= 0,03 . 0,25 . 100
= 28 Ώ
∆R CD
Kesalahan Relatif (KR) = x 100%
R CD
28
= x 100% = 28%
100
Derajat Kepercayaan (DK) = 100% - KR
= 100% - 28% = 72%
Pelaporan Fisika (PF) = RAD ± ∆RCD Ώ
= 10 ± 2,8 10 Ώ
Percobaan II
I = 0,06 A
∆V ∆I
Titik AB ∆RAB ={ + } RAB
V AB I
0,1 0,01
= + . 47
2,8 0,06
= 0,04 . 0,17 . 47
= 0,21 . 47 = 9,87 Ώ
∆R AB
Kesalahan Relatif (KR) = x 100%
R AB
9,87
= x 100% = 21%
47
Derajat Kepercayaan (DK) = 100% - KR
= 100% - 21% = 79%
Pelaporan Fisika (PF) = RAB ± ∆RAB Ώ
= 4,7 ± 0,987 . 10 Ώ
∆V ∆I
Titik BC ∆RBC ={ + } RBC
V BC I
0,1 0,01
= + . 56
3,2 0,06
= 0,03 . 0,171 . 56
15. = 11,2 Ώ
∆R BC
Kesalahan Relatif (KR) = x 100%
R BC
11,2
= x 100% = 20%
56
Derajat Kepercayaan (DK) = 100% - KR
= 100% - 20% = 80%
Pelaporan Fisika (PF) = RBC ± ∆RBC Ώ
= 5,6 ± 1,12 . 10 Ώ
∆V ∆I
Titik CD ∆RCD ={ + } RBC
V BC I
0,1 0,01
= + . 100
5,4 0,06
= 0,02 . 0,17 . 100
= 19 Ώ
∆R CD
Kesalahan Relatif (KR) = x 100%
R CD
19
= x 100% = 19%
100
Derajat Kepercayaan (DK) = 100% - KR
= 100% - 19% = 81%
Pelaporan Fisika (PF) = RCD ± ∆RCD Ώ
= 1,9 ± 10 . 10 Ώ
2. Pengukuran arus dan tegangan pada rangkaian paralel
2.1.Menghitung arus yang melewati masing-masing resister
Rumus umum:
V
I=
I
Percobaan I
V R1 9
IR1 = = = 0,19 A
R1 47
16. VR2 9
IR2 = = = 0,16 A
R2 56
Percobaan II
V R1 12
IR1 = = = 0,26 A
R1 47
VR2 12
IR2 = = = 0,21 A
R2 56
2.2.Menghitung hambatan ekuivalen secara praktek
Rp = Rekuivalen = ……………. ?
R1 = 47 Ώ R2 = 56 Ώ
1 1 1 1 1
= + = +
Rp R1 R2 47 56
1 56 47 103
= + =
Rp 2632 2632 2632
2632
Rp = = 25, 55 Ώ
103
2.3.Menghitung hambatan pada setiap titik
Percobaan I
V = VAB = VCD = V AD = 7,6 V
V AB 7,6
Titik AB RAB = = = 63,33 Ώ
I 0,12
V CD 7,6
Titik CD RCD = = = 63,33 Ώ
I 0,12
V AD 7,4
Titik AD RAD = = = 30,83 Ώ
I 0,24
Percobaan II
V = VAB = VCD = V AD = 10 V
V AB 10
Titik AB RAB = = = 62,5 Ώ
I 0,16
V CD 10
Titik CD RCD = = = 62,5 Ώ
I 0,16
17. V AD 9,8
Titik AD RAD = = = 28,82 Ώ
I 0,34
2.4.Menghitung hambatan ekuivalen secara perhitungan
Percobaan I
1 1 1
= +
Rp R AB R CD
1 1 2
= + =
63,33 63,33 63,33
63,33
= = 31,665 Ώ
2
Percobaan II
1 1 1
= +
Rp R AB R CD
R AB . R CD
Rp =
R AB+ R CD
6,25 . 6,25
=
6,25 + 6,25
3906,25
Rp= = 31,25 Ώ
125
2.5.Menghitung Rambat Ralat hambatan, KR, DK, PF
V
R= R = V . I-1
I
δR δR
∆R = . ∆V + . ∆I
δV δI
= I-1 . ∆V + V . I-1 . ∆I
∆R I−1 .∆V V .I−1 . ∆I
= +
R V .I−1 V .I−1
∆V ∆I
∆R = + .R
V I
∆V ∆I
∆R ={ + }. R
V I
18. 3. Pengukuran pada rangkaian seri, paralel, gabungan
Percobaan I
3.1.Menghitung nilai hambatan total (Rtot)
Untuk R2 dan R3 Paralel
R2 . R3
Rp =
R2 + R3
56 . 100
=
56 + 100
5600
=
156
= 35, 9 Ώ
Untuk Rp seri dengan R1
Rtot = Rp + R1
= 35, 9 + 47
= 82, 9 Ώ
3.2.Menghitung tegangan pada masing-masing hambatan
Untuk R1 = 47 Ώ
V1 = I1 . R1 = 0,04 . 47 = 1,88 V
Untuk R2 V2 = I2 . R2 = 0,03 . 56 = 1,68 V
Untuk R3 V3 = I3 . R3 = 0,04 . 100 = 4,00 V
Vtot = V1 + V2 + V3
= 1,88 + 1,68 + 4,00
= 7,56 V
3.3.Menghitung tegangan total rangkaian
Vtot = Itot . Rtot
= 0,04 . 82,9
= 3,32 Volt
19. Percobaan II
3.1. Menghitung nilai hambatan total (Rtot)
Untuk R2 dan R3 Paralel
R2 . R3
Rp =
R2 + R3
56 . 100
=
56 + 100
5600
=
156
= 35, 90 Ώ
Untuk Rp seri dengan R1
Rtot = Rp + R1
= 35, 9 + 47
= 82, 9 Ώ
3.2. Menghitung tegangan akhir pada masing-masing hambatan resister
Untuk R1 = 47 π dan I1 = 0,06 A
V1 = I1 . R1 = 0,06 . 47 = 2,82 V
Untuk R2 R2 = 56 π dan I2 = 0,04 A
V2 = I2 . R2 = 0,04 . 56 = 2,24 V
Untuk R3 R3 = 100 π dan I3 = 0,06 A
V3= I3 . R3 = 0,06 . 100 = 6,00 V
Vtot = V1 + V2 + V3
= 2,82 + 2,24 + 6,00
= 11,06 V
3.3. Menghitung tegangan total rangkaian
Vtot = Itot . Rtot
= 0,06 . 82,9
= 4,97 Volt
20. BAB IV
HASIL DAN PEMBAHASAN
A. Hasil Pengamatan
Kegiatan 1. Hukum Ohm
Table 4.1 : Hubungan antara tegangan dengan kuat arus listrik
Resister batu = 10 Ώ, V5 = 3 V
NST Amperemeter = 0,02 A
NST Voltmeter = 0,2 Volt
Tegangan Kuat Arus Listrik
No.
(V) (A)
1 0,4 0,04
2 0,6 0,06
3 0,8 0,08
4 1,0 0,10
5 1,2 0,12
6 1,4 0,14
7 1,6 0,16
8 1,8 0,18
9 2,0 0,20
10 2,2 0,22
Kegiatan 2. Hambatan Kawat Penghantar
Table 4.2 : Hubungan antara panjang kawat ± dengan (R-A)
d = 3. 10-4 m A = 7,065 . 10-3
NST Mikrometer Sekrup = 0,01 mm
NST Mistar = 0,01 m
NST Multimeter = 0,01 Ώ
Panjang Kawat Hambatan Rterukur R–A
No.
(m) (π) ( π m2 )
1 0,10 2,20 15,543.10-8
21. 2 0,20 4,20 29,673.10-8
3 0,30 6,20 43,803.10-8
4 0,40 8,20 57,933.10-8
5 0,50 10,20 72,063.10-8
6 0,60 12,50 88,3125.10-8
7 0,70 14,20 100,323.10-8
8 0,80 16, 50 116,5725.10-8
9 0,90 18, 50 130,7025.10-8
10 1,00 20, 50 144,8325.10-8
B. Analisis Data
Kegiatan 1: Menyelidiki hubungan antara tegangan dengan kuat arus listrik
Table 4.1. Hubungan antara tegangan dengan kuat arus listrik
R = 10 Ώ, V3 = 3 V
NST Amperemeter = 0,02 A
NST Voltmeter = 0,2 Volt
Tegangan Kuat Arus Listrik
No.
(V) (A)
1 0,4 0,04
2 0,6 0,06
3 0,8 0,08
4 1,0 0,10
5 1,2 0,12
6 1,4 0,14
7 1,6 0,16
8 1,8 0,18
9 2,0 0,20
10 2,2 0,22
35. DK9 = 100% - KR9
= 100% - 0,08% = 99,92%
PF9 = P9 ± ∆P = 145,23 ± 0,12 . 10-8 Ώ m
DK10 = 100% - KR10
= 100% - 0,07% = 99,93%
PF10 = P10 ± ∆P = 144,83 ± 0,11. 10-8 Ώ m
DK = 100% - KR
= 100% - 0,22%
=99,78%
PF = P ± ∆P Ώ m
= 146,50 ± 10-8 Ώ m
2.8. Grafik hubungan antara (R-A) dengan panjang kawat penghantar (l)
36. Dari grafik di atas diperoleh:
∆(R.A) 43,803−29,673 . 10−8
Tan θ = =
∆I 0,30−0,20
14,13..10−8
= = 141,30 .10-8 Ώ m
0,10
Berdasarkan grafik hubungan antara (R.A) dengan panjang kawat
penghantar diperoleh suatu kemiringan grafik.
37. BAB IV
HASIL DAN PEMBAHASAN
A. Hasil Pengamatan
Berdasarkan percobaan yang dilakukan, hasil pengamatan yang
diperoleh adalah sebagai berikut;
Kegiatan 1: Rangkaian Kapasitor Paralel
Table 4.1. Rangkaian Kapasitor Paralel
NST Voltmeter = 0,2 V
C1 = 220 µF/16 V, C2 = 1000 µF/16 V, C2 = 2200 µF/16 V
V5 V1 (V) V2 (V) V3 (V) Vtot (V)
3V 3,00 3,00 3,00 3,00
6V 6,00 6,00 6,00 6,00
9V 9,00 9,00 9,00 9,00
Kegiatan 2: Rangkaian Kapasitor Seri
Table 4.1. Rangkaian Kapasitor Seri
NST Voltmeter = 0,2 V
C1 = 220 µF/16 V, C2 = 1000 µF/16 V, C2 = 2200 µF/16 V
V5 V1 (V) V2 (V) V3 (V) Vtot (V)
3V 2V 0,6 V 0,4 V 3,00
6V 4V 1V 0,4 V 5,40
B. Analisis Data
1. Kegiatan 1: Rangkaian Paralel Kapasitor
1.1.Menghitung muatan (Q) pada kapasitor yang disusun paralel.
a. Untuk V5 = 3 V
Dik: C1 = 220 µF/16 V = 220 x 10-6 F
C2 = 1000 µF/16 V = 1000 x 10-6 F
C1 = 2200 µF/16 V = 2200 x 10-6 F
Dihitung: Ctotal = …………?
Penyelesaian :
38. Ctotal = C1 + C2 + C3
= (220 + 1000 + 2.200) . 10-6
= 3.420 . 10-6 F
Rumus untuk menghitung muatan (Q):
Q1 = C . V
Muatan pada kapasitor pertama, kedua dan ketiga
Q1 = C1 . V1
= 220 x 10-6 x 3
= 660 x 10-6 = 6,60 . 10-4 C
Q2 = C2 . V2
= 1000 x 10-6 x 3
= 30,00 x 10-4 C
Q3 = C3 . V3
= 2.200 x 10-6 x 3
= 6.600 x 10-6
= 66,00 . 10-4 C
b. Untuk V5 = 6 V
Muatan pada C1, C2, dan C3
Q1 = C1 . V
= 220 x 10-6 x 6
= 1320 x 10-6 = 13,20 . 10-4 C
Q2 = C2 . V
= 1000 x 10-6 x 6
= 60,00 x 10-4 C
Q3 = C3 . V
= 2.200 x 10-6 x 3
= 13.200 x 10-6
= 132,00 . 10-4 C
c. Untuk V5 = 9 V
Muatan pada C1, C2, dan C3
39. Q1 = C1 . V
= 220 x 10-6 x 9
= 1980 x 10-6 = 19,80 . 10-4 C
Q2 = C2 . V
= 1000 x 10-6 x 9
= 90,00 x 10-4 C
Q3 = C3 . V
= 2.200 x 10-6 x 3
= 19.800 x 10-6
= 198,00 . 10-4 C
2. Kegiatan 1: Rangkaian Paralel Kapasitor
2.1.:
Dik: C1 = 220 . 10-6
C2 = 1000 x 10-6 F
C1 = 2200 x 10-6 F
Dihitung: Ctotal = …………?
Penyelesaian :
1 1 1 1
= + +
Ctotalseri C1 C2 C3
1 1 1 1
= + +
Cts 220.10−6 1000 .10−6 2.200.10−6
10 2,2 1
= + +
2200 .10−6 2200 .10−6 2.200.10−6
12,2
=
2200 .10−6
2200 .10−6
Cts = = 180,33 . 10 − 6 F
12,2
2.2.Menghitung muatan pada rangkaian yang disusun seri
a. Untuk V5 = 3 V
Q1 = C1 . V1
= 220 x 10-6 x 2,00
= 440 x 10-6 = 4,40 . 10-4 C
40. Q2 = C2 . V2
= 1000 x 10-6 x 0,60
= 6,00 x 10-4 C
Q3 = C3 . V3
= 2.200 x 10-6 x 0,40
= 880 x 10-6
= 8,80 . 10-4 C
b. Untuk V5 = 6 V
Q1 = C1 . V1
= 220 x 10-6 x 4,00
= 8,80 . 10-4 C
Q2 = C2 . V2
= 1000 x 10-6 x 1,00
= 10,00 x 10-4 C
Q3 = C3 . V3
= 2.200 x 10-6 x 0,40
= 880 x 10-6
= 8,80 . 10-4 C
41. BAB IV
HASIL DAN PEMBAHASAN
A. Hasil Pengamatan
Setelah melakukan praktikum, maka diperoleh hasil sebagai berikut:
Kegiatan 6.1 Menentukan jarak focus lensa cembung (positif) dengan
1 1
mengarah terhadap
S S1
NST, Mistar = 0,1 cm
Jarak Benda Jarak Bayangan 1 1
No. (cm-1) (cm-1)
S ( cm ) 1
S ( cm ) S S1
1 29,00 71,00 0,0354 0,0141
2 30,00 65,00 0,0333 0,0154
3 31,00 59,00 0,0322 0,0169
4 32,00 53,00 0,0312 0,0189
5 33,00 47,00 0,0303 0,0213
Kegiatan 6.2 Menentukan jarak focus lensa cekung (negatif)
NST, Mistar = 0,1 cm
Jarak Benda Jarak Bayangan 1 1
No. (cm-1) (cm-1)
S ( cm ) 1
S ( cm ) S S1
1 76,00 24,00 0,0131 0,0417
2 79,00 16,00 0,0126 0,0625
3 80,00 10,00 0,0125 0,1000
4 81,00 4,00 0,0123 0,2500
42. B. Analisis Data
Kegiatan 4.1. Lensa cembung
1. Menghitung jarak focus lensa cembung dengan rumus:
1 1 1
= +
f S S1
a. Untuk S = 29,00 cm dan S1 = 71,00 cm, maka
1 1 1
= +
f 29 71
29 .71
f=
29+71
2059
f= = 20,59 cm
100
b. Untuk S = 30,00 cm dan S1 = 65,00 cm, maka
1 1 1
= +
f 30 65
65+30
f=
1950
1950
f= = 20,53 cm
95
c. Untuk S = 31,00 cm dan S1 = 59,00 cm, maka
1 1 1
= +
f 31 59
59+31
f=
1829
1829
f= = 20,32 cm
90
d. Untuk S = 32,00 cm dan S1 = 53,00 cm, maka
1 1 1
= +
f 32 53
53+32
f=
1695
1695
f= = 19,95 cm
85
43. e. Untuk S = 33,00 cm dan S1 = 47,00 cm, maka
1 1 1
= +
f 33 47
47+33
f=
1551
1551
f= = 19,39 cm
80
2. Menghitung perbesaran bayangan lensa cembung. Dengan persamaan:
S1
M=
S
a. Untuk S = 29,00 cm dan S1 = 71,00 cm, maka
S1 71
M= = = 2,45 kali
S 29
b. Untuk S = 30,00 cm dan S1 = 65,00 cm, maka
S1 65
M= = = 2,17 kali
S 30
c. Untuk S = 31,00 cm dan S1 = 59,00 cm, maka
S1 59
M= = = 1,90 kali
S 31
d. Untuk S = 32,00 cm dan S1 = 53,00 cm, maka
S1 53
M= = = 1,66 kali
S 32
e. Untuk S = 33,00 cm dan S1 = 47,00 cm, maka
S1 47
M= = = 1,42 kali
S 33
3. Rambat ralat persamaan jarak focus lensa tipis
1 1 1
= +
f S S1
f = S + S’-1
-1 -1
f-2 . ∆f = S-2 . ∆S + S’-1 + ∆S1
∆f ∆S ∆S1
. +
f2 S2 S2
∆S ∆S1
∆F = {
S2
+
S2
}. F2
44. dimana,
1
∆S = NST Mistar
2
1
= . 0,1
2
= 0,05 cm
1
∆S1 = NST Mistar
2
1
= . 0,1
2
= 0,05 cm
4. Menghitung Rambat Ralat
∆S ∆S′
∆F = {
S2
+
S’2
}. F2
a. Untuk S = 29,00 cm dan S’ = 71,00 cm, maka:
0,05 0,05
∆F = {
292
+
712
} . (20,59)2
0,05 0,05
={ + } . 423,9481
841 5041
= (0,00006 + 0,00001) . 423,9481
= 0,00007 x 423,9481
= 0,02959 cm
= 0,030 cm
b. Untuk S = 30,00 cm dan S’ = 65,00 cm, maka:
0,05 0,05
∆F = {
302
+
652
} . (20,53)2
0,05 0,05
={ + } . 421,4809
900 4225
= (0,00006 + 0,00001) . 421,4809
= 0,00007 x 421,4809
= 0,0295037 cm
= 0,030 cm
45. c. Untuk S = 31,00 cm dan S’ = 59,00 cm, maka:
0,05 0,05
∆F = {
312
+
592
} . (20,32)2
0,05 0,05
={ + } . 412,9024
961 3481
= (0,00005 + 0,00001) . 412,9024
= 0,00006 x 412,9024
= 0,0247741 cm
= 0,025 cm
d. Untuk S = 32,00 cm dan S’ = 53,00 cm, maka:
0,05 0,05
∆F = {
322
+
532
} . (20,32)2
0,05 0,05
={ + } . 398,0025
1024 2809
= (0,00005 + 0,00002) . 398,0025
= 0,00007 x 398,0025
= 0,02786017 cm
= 0,028 cm
e. Untuk S = 33,00 cm dan S’ = 47,00 cm, maka:
0,05 0,05
∆F = {
332
+
472
} . (19,39)2
0,05 0,05
={ + } . 375,9721
1089 2209
= (0,00005 + 0,00002) . 375,9721
= 0,00007 x 375,9721
= 0,02631805 cm
= 0,026 cm
∆F1 + ∆F2 + ∆F3 + ∆F4 + ∆F5
∆F =
5
0,030+ 0,030+0,025+0,028+0,026
=
5
46. 0,139
= = 0,0278
5
= 0,028 cm
5. Menghitung Kesalahan Relatif (KR), Derajat Kepercayaan (DK) dan
Pelaporan Fisika (PF).
a. Untuk S = 29,00 cm dan S’ = 71,00 cm
∆F
KR1 = x 100%
F1
0,030
= x 100% = 0,146%
20,56
DK1 = 100% - KR1
= 100% - 0,146%
= 99,854%
PF1 = F1 ± ∆F1 cm
= 2,1 ± 0,003 x 10 cm
b. Untuk S = 30,00 cm dan S’ = 65,00 cm
∆F
KR2 = x 100%
F2
0,030
= x 100% = 0,146%
20,53
DK2 = 100% - KR2
= 100% - 0,14%
= 99,85%
PF2 = F2 ± ∆F2 cm
= 2,1 ± 0,003 x 10 cm
c. Untuk S = 31,00 cm dan S’ = 59,00 cm
∆F
KR3 = x 100%
F3
0,025
= x 100% = 0,12%
20,32
DK3 = 100% - KR3
47. = 100% - 0,12%
= 99,88%
PF3 = F3 ± ∆F3 cm
= 2,0 ± 0,0025 x 10 cm
d. Untuk S = 32,00 cm dan S’ = 53,00 cm
∆F
KR4 = x 100%
F4
0,028
= x 100% = 0,14%
19,95
DK4 = 100% - KR4
= 100% - 0,14%
= 99,86%
PF4 = F4 ± ∆F4 cm
= 1,9 ± 0,0028 x 10 cm
e. Untuk S = 33,00 cm dan S’ = 47,00 cm
∆F
KR5 = x 100%
F5
0,026
= x 100% = 0,134%
19,39
DK5 = 100% - KR5
= 100% - 0,13%
= 99,87%
PF5 = F5 ± ∆F5 cm
= 1,9 ± 0,0026 x 10 cm
∆F 0,03
KR = x 100% = x 100% = 0,15%
F 20,15
DK = 100% - KR = 100% - 0,15% = 99,85%
PF = F ± ∆F cm
= 2,0 ± 0,003 x 10 cm
48. 6. Menghitung jarak focus lensa cembung melalui grafik
1 1
Grafik 4.1 Hubungan antara dengan
S S1
1 1 1
= +
f S S1
1
= 0,0303 + 0,0213
f
1
= 0,0516
f
1
f=
0,0516
f = 19,38 cm
Kegiatan 2. Lensa cembung
2.1. Menghitung jarak focus lensa cekung dengan rumus:
1 1 1
= +
f S S′
a. Untuk S = 76,00 cm dan S’ = 24,00 cm, maka
1 1 1 1 1
= + = +
f1 S1 S’1 76 24
49. 76.24
f1 =
76+24
1824
f1 = = 18,24 cm
100
b. Untuk S = 79,00 cm dan S’ = 16,00 cm, maka
1 1 1 1 1
= + = +
f2 S2 S’2 79 16
79.16
f2 =
79+16
1264
f2 = = 13,31 cm
95
c. Untuk S = 80,00 cm dan S’ = 10,00 cm, maka
1 1 1 1 1
= + = +
f3 S3 S’3 76 24
80.10
f3 =
80+10
800
f3 = = 8,89 cm
90
d. Untuk S = 81,00 cm dan S’ = 4,00 cm, maka
1 1 1 1 1
= + = +
f4 S4 S’4 81 4
81.4
f4 =
81+4
324
f4 = = 3,81 cm
85
f1 + f2 + f3 + f4
f =
4
18,24 +13,31 + 8,89 +3,81
=
4
44,25
= = 11,06 cm
4
50. 2.2. Menghitung perbesaran bayangan lensa cekung dengan rumus:
S′
M=
S
a. Untuk S = 76,00 cm dan S’ = 24,00 cm
S′ 24
M= = = 0,32 kali
S 76
b. Untuk S = 79,00 cm dan S’ = 16,00 cm
S′ 16
M= = = 0,20 kali
S 79
c. Untuk S = 80,00 cm dan S’ = 10,00 cm
S′ 10
M= = = 0,13 kali
S 80
d. Untuk S = 81,00 cm dan S’ = 4,00 cm
S′ 4
M= = = 0,05 kali
S 81
2.3. Rambat Ralat Persamaan jarak focus lensa tipis dengan rumus:
1 1 1
= +
f S S′
f-1 = S-1 + S’-1
f-1 . ∆f = - S’-2 . ∆S + - S’-2 . ∆S1
f-1 . ∆f = S’2 . ∆S + S’-2 . ∆S1
∆f ∆S S′
= +
f2 S2 (S′ )2
∆S S′
∆f = + x f2
S2 (S′ )2
dimana
1
∆S = ∆S’ = x NST Mistar
2
1
= x 0,1 cm
2
= 0,05 cm
∆S = ∆S’ = 0,05 cm
51. 2.4. Menghitung Rambat Ralat
a. Untuk S = 76,00 cm dan S1 = 24,00 cm
∆S S′
∆f1 = { + } x f12
S2 (S′ )2
0,05 0,05
={ + } x (18,24)2
76 2 24 2
0,05 0,05
={ + } x 332,6976
5776 576
= { 0,000009 + 0,000087 } x 332,6976
= 0,000096 x 332,6976
= 0,031939
= 0,03 cm
b. Untuk S = 79,00 cm dan S1 = 16,00 cm
∆S S′
∆f2 = { + } x f22
S2 (S′ )2
0,05 0,05
={ + } x (13,31)2
792 16 2
0,05 0,05
={ + } x 177,1516
6241 256
= { 0,000008 + 0,000195 } x 177,1516
= 0,0359627
= 0,04 cm
c. Untuk S = 80,00 cm dan S1 = 10,00 cm
∆S S′
∆f3 = { + } x f32
S2 (S′ )2
0,05 0,05
={ + } x (8,89)2
80 2 10 2
0,05 0,05
={ + } x 79,0321
6400 100
= { 0,000008 + 0,000500 } x 79,0321
= 0,000508 x 79,0321
= 0,040 cm
d. Untuk S = 81,00 cm dan S1 = 4,00 cm
52. ∆S S′
∆f4 = { + } x f42
S2 (S′ )2
0,05 0,05
={ + } x (3,81)2
81 2 14 2
0,05 0,05
={ + } x 14,5161
6561 16
= { 0,000008 + 0,003125 } x 14,5161
= 0,003133 x 79,0321
= 0,05 cm
∆f1+ ∆f2+ ∆f3+ ∆f4
∆f =
4
0,03+ 0,04+0,04+0,05
=
4
0,16
= = 0,04 cm
4
2.5. Menghitung Kesalahan Relatif (KR), Derajat Kepercayaan (DK) dan
Pelaporan Fisika (PF)
a. Untuk S = 76,00 cm dan S1 = 24,00 cm
∆F 1
KR1 = x 100%
F1
0,03
= x 100% = 0,16%
18,24
DK1 = 100% - KR1
= 100% - 0,16%
= 99,84%
PF1 = F1 ± ∆F1 cm
= 1,8 ± 0,003 x 10 cm
b. Untuk S = 79,00 cm dan S1 = 16,00 cm
∆F 2
KR2 = x 100%
F2
0,04
= x 100% = 0,30%
13,31
DK2 = 100% - KR2
53. = 100% - 0,30%
= 99,7%
PF2 = F2 ± ∆F2 cm
= 1,3 ± 0,004 x 10 cm
c. Untuk S = 80,00 cm dan S1 = 10,00 cm
∆F 3
KR3 = x 100%
F3
0,04
= x 100% = 0,004%
8,89
DK3 = 100% - KR3
= 100% - 0,004%
= 99,996%
PF3 = F3 ± ∆F3 cm
= 8,8 ± 0,04 x 10 cm
d. Untuk S = 81,00 cm dan S1 = 4,00 cm
∆F 4
KR4 = x 100%
F4
0,05
= x 100% = 0,013%
3,81
DK4 = 100% - KR4
= 100% - 0,013%
= 99,987%
PF4 = F4 ± ∆F4 cm
= 3,8 ± 0,05 x 10 cm
∆F 0,04
KR = x 100% = x 100% = 0,36%
F 11,06
DK = 100% - KR = 100% - 0,36% = 99,64%
PF = F ± ∆F cm
= 1,1 ± 0,004 x 10 cm
54. 7. Menghitung jarak focus lensa cekung melalui grafik
1 1
Grafik 4.2. Hubungan antara dengan
S S1
1 1 1
= +
f S S1
1
= 0,0123 + 0,2500
f
1
= 0,2623
f
1
f=
0,2623
f = 3,81 cm
55. BAB IV
HASIL DAN PEMBAHASAN
A. Hasil Pengamatan
Adapun hasil pengamatan dari percobaan ini adalah:
Table 4.1 Perbandingan pembacaan voltmeter dengan CRO
Batas ukur skala horizontal = 5 ms/div
Batas ukur skala vertical = 5 V/div
NST skala horizontal = 1 ms/skala
NST skala vertical = 1 ms/skala
Pembacaan Voltmeter Pembacaan CRO
No.
(Volt) Volt/skala Nilai Vpp (V) Nilai Vp (V)
1 11,8 1 24 12
2 10,6 1 22 11
3 9,8 1 20 10
4 8,6 1 18 9
5 7,6 1 16 8
6 6,6 1 14 7
7 5,6 1 12 6
8 4,6 1 10 5
9 3,6 1 8 4
B. Analisis Data
Menghitung frekuensi tegangan bolak – balik
Batas ukur horizontal = 5 ms/div
NST skala horizontal = 5/5 = 1 ms/skala
T = NST skala horizontal x P. skala Horizontal
= 1 . 10-3 x 20
= 20 . 10-3 S
1 1
Frekuensi (f) = =
T 20 . 10−3
= 50 Hz
56. Menghitung tegangan output
Pengukuran dengan CRO
Gambar gelombang
Batas ukur vertical = 5 volt/div
NST skala vertical = 5/5 = 1 volt/skala
(V PP) 24
1. Vinput = =
2 2
= 12 volt
Vp
Vrms =
2
12 12
= = = 8,5 volt
2 1,41
Menghitung nilai rata-rata (VDC) keluaran
VDC = 0,636 Vm
VDC = 0,636 x 12
= 7,63 volt
Pengukuran dengan voltmeter
Vrms = 11,8 volt
Menghitung % perbedaan
Valat ukur −VCRo
%perbedaan = x 100%
Valat ukur
11,8−12
= x 100%
11,8
0,2
= x 100%
11,8
= 1,69%
57. 2. Vinput (Vpp) = 22 volt
(V PP) 22
Vp = =
2 2
= 11volt
Vp
Vrms =
2
11 11
= = = 7,80 volt
2 1,41
Menghitung nilai rata-rata (VDC) keluaran
VDC = 0,636 Vm
VDC = 0,636 x 11
= 6,996 volt = 7,0 volt
Pengukuran dengan voltmeter
Vrms = 10,6 volt
Menghitung % perbedaan
Valat ukur −VCRo
%perbedaan = x 100%
Valat ukur
10,6−11
= x 100%
10,6
−0,4
= x 100%
10,6
= 3,77%
3. Vinput (Vpp) = 20 volt
(V PP) 20
Vp = =
2 2
= 10volt
Vp
Vrms =
2
10 10
= = = 7,90 volt
2 1,41
58. Menghitung nilai rata-rata (VDC) keluaran
VDC = 0,636 Vm
VDC = 0,636 x 10
= 6,36 volt
Pengukuran dengan voltmeter
Vrms = 9,8 volt
Menghitung % perbedaan
Valat ukur −VCRo
%perbedaan = x 100%
Valat ukur
9,8−10
= x 100%
9,8
0,2
= x 100%
9,8
= 2,04%
4. Vinput (Vpp) = 18 volt
(V PP) 18
Vp = =
2 2
= 9 volt
Vp
Vrms =
2
9 9
= = = 6,38 volt
2 1,41
Menghitung nilai rata-rata (VDC) keluaran
VDC = 0,636 Vm
VDC = 0,636 x 9
= 5,72 volt
59. Pengukuran dengan voltmeter
Vrms = 8,6 volt
Menghitung % perbedaan
Valat ukur −VCRo
%perbedaan = x 100%
Valat ukur
8,6−9
= x 100%
8,6
= 4,65%
5. Vinput (Vpp) = 16 volt
(V PP) 16
Vp = =
2 2
= 8 volt
Vp
Vrms =
2
8 8
= = = 5,67 volt
2 1,41
Menghitung nilai rata-rata (VDC) keluaran
VDC = 0,636 Vm
VDC = 0,636 x 8
= 5,09 volt
Pengukuran dengan voltmeter
Vrms = 7,6 volt
Menghitung % perbedaan
Valat ukur −VCRo
%perbedaan = x 100%
Valat ukur
7,6−8
= x 100%
7,6
= 5,26%
60. 6. Vinput (Vpp) = 14 volt
(V PP) 14
Vp = =
2 2
= 7 volt
Vp
Vrms =
2
7 7
= = = 4,96 volt
2 1,41
Menghitung nilai rata-rata (VDC) keluaran
VDC = 0,636 Vm
VDC = 0,636 x 7
= 4,45 volt
Pengukuran dengan voltmeter
Vrms =6,6 volt
Menghitung % perbedaan
Valat ukur −VCRo
%perbedaan = x 100%
Valat ukur
6,6−7
= x 100%
6,6
= 6,06%
7. Vinput (Vpp) = 12 volt
(V PP) 12
Vp = =
2 2
= 6 volt
Vp
Vrms =
2
6 6
= = = 4,25 volt
2 1,41
Menghitung nilai rata-rata (VDC) keluaran
VDC = 0,636 Vm
61. VDC = 0,636 x 6
= 3,82 volt
Pengukuran dengan voltmeter
Vrms = 5,6 volt
Menghitung % perbedaan
Valat ukur −VCRo
%perbedaan = x 100%
Valat ukur
5,6−7
= x 100%
5,6
0,4
= x 100%
5,6
= 7,14%
8. Vinput (Vpp) = 10 volt
(V PP) 10
Vp = =
2 2
= 5 volt
Vp
Vrms =
2
5 5
= = = 3,55 volt
2 1,41
Menghitung nilai rata-rata (VDC) keluaran
VDC = 0,636 Vm
VDC = 0,636 x 5
= 3,18 volt
Pengukuran dengan voltmeter
Vrms = 4,6 volt
Menghitung % perbedaan
62. Valat ukur −VCRo
%perbedaan = x 100%
Valat ukur
4,6−7
= x 100%
4,6
0,4
= x 100%
4,6
= 8,69%
9. Vinput (Vpp) = 8 volt
(V PP) 8
Vp = =
2 2
= 4 volt
Vp
Vrms =
2
4 4
= = = 2,84 volt
2 1,41
Menghitung nilai rata-rata (VDC) keluaran
VDC = 0,636 Vm
VDC = 0,636 x 4
= 2,54 volt
Pengukuran dengan voltmeter
Vrms = 3,6 volt
Menghitung % perbedaan
Valat ukur −VCRo
%perbedaan = x 100%
Valat ukur
3,6−7
= x 100%
3,6
0,4
= x 100%
3,6
= 11,11%