1. Óëñûí àíõäóãààð
èõ õóðàë

2. Á¿ãä íàéðàìäàõ çàñàã òîãòîîõ
çîðèëò õýðýãæñýí íü:
ÁÍÇ òîãòîîõ çîðèëò õýðýãæèæ áàéõ ¿åä áóþó
1924.05.20íä õýìæýýò ýðõò Áîãä õààí òààëàë òºãñ÷ýý.
1924.06.07íû ºäºð ÌÀÕÍ-ûí ÒÕ-ñ Ìîíãîëä ÁÍÇ
òîãòîîõ òóõàé òîãòîîëûã õýëýëöýí áàòëàâ. Óã
òîãòîîëä òºðèéí äýýä ýðõèéã àðä ò¿ìíèé ñîíãîñîí
òºëººëºã÷人ñ á¿ðäñýí ÓÈÕ áàðèõààð çààæýý.
Èõ õóðàë õóðàëäóóëàõ áýëòãýëèéã õàíãàæ:
 ¯íäñýí õóóëèéí òºñºë áîëîâñðóóëàõ
 ÓÈÕ-ûí ä¿ðìèéã áîëîâñðóóëàõ
 ÓÈÕ-ûí òºëººëºã÷äèéí ñîíãóóëèéã çîõèîí áàéãóóëàõ
àæëûã õèéâ.

3. •ÌÀÕÍ-ûí ÒÕ-íû III
á¿ãä õóðëûí òîãòîîëä
ÁÍÇ òîãòîîõ òóõàé
õýðõýí òóñãàñàí
áàéñàí áý?

4. ÌÀÕÍ-ûí ÒÕ-íû III á¿ãä õóðëûí
òîãòîîëîîñ:
„Áîãä õààí òààëàë òºãññºí ó÷ðàà
îäîî àðäûí ýðõòýé óëñûí ¸ñîíä
íèéö¿¿ëýí Á¿ãä Íàéðàìäàõ Çàñãèéã
ÿâóóëàõ òóõàé õýðãèéã õýëýëöýýä,
Á¿ãä íàéðàìäàõ àðä óëñûí çàñãèéã
ÿâóóëáààñ ç¿éòýé áîëîõ áà Äà
Æóíòóí õýìýýõ èõ åðºíõèé äàðãûã
ñîíãîõã¿é, óëñûí äýýä ýðõèéã ÓÈÕ-
ûí ä¿ðìèéí ¸ñîîð òóñ õóðàëä
õàäãàëàõ......“ õýìýýæýý.

5. Àíõ ¯íäñýí õóóëü
áîëîâñðóóëàõ êîìèññûã
õýäýí îíä ÿìàð
á¿ðýëäýõ¿¿íòýé
áàéãóóëñàí áý?

6. ÓÈÕ-ûí õýëýëöýõ àñóóäëóóäààñ õàìãèéí
ãîë áºãººä ÿðâèãòàé íü ¯íäñýí õóóëèéí
òºñºë áîëîâñðóóëàõ àæèë áàéâ. Òºñëèéã
áîëîâñðóóëàõ òóñãàé êîìèññ áàéãóóëæ
àæèëóóëñàí áàéíà. Ìîíãîëûí òºðèéí
ç¿òãýëòí¿¿ä ¿¿íä èõýýõýí íóõàöòàé
õàíäàæ, îëîí òàëààñ íü íÿãòëàí
çºâëºëäºæ áàéâ.
¯íäñýí õóóëü áîëîâñðóóëàõ êîìèññ õýä õýäýí óäàà ººð÷ëºãäºæ
áàéâ. Àíõ 1922.05.19íä ¯Õ áîëîâñðóóëàõ êîìèññûã Ø¿¿õ ÿàìíû
ñàéä Í. Ìàãñàðæàâ õóðö, Æ. Öýâýýí, Áàò-Î÷èð íàðûí
á¿ðýëäýõ¿¿íòýé áàéãóóëæýý. Óã á¿ðýëäýõ¿¿í ãàäààä óëñûí õóóëèàñ
/Àíãëè, Øâåä, Áåëüãè, Ãîëëàíä ã.ì/ òîâ÷ëîí àâ÷ ýä¿ãýýãèéí çàñãèéí
áàéäàëä íèéë¿¿ëýí çîõèîõ óäèðäàìæ ºã÷, ìºí ººð áîëîâñðîíãóé
õ¿ì¿¿ñèéã óðèí àâ÷ õýðãýëýõ ýðõ îëãîæ, òºñºë áîëîâñðóóëàõûã
äààëãàâ.

7. Òýä àíõ “Õýìæýýò çàñàãòàé Àðä óëñûí ¯íäñýí
õóóëü” íýðòýé ¿íäñýí õóóëèéí òºñºë çîõèîñîí
áºãººä õîæèì íü óëñûí èõ õóðàëä îðóóëñàí
òºñëèéã Á. Öýðýíäîðæ, Æ. Öýâýýí, Ý. Ðèí÷èíî,
Ï. Âñåâÿòñêèé, Ãîìáî-Áàäàìæàâ íàð
áîëîâñðóóëæýý.
¯Õ-ã áîëîâñðóóëàõàä Ìîíãîëä áàéñàí
Êîìèíòåðíèé òºëººëºã÷, Ǻâëºëòèéí
ìýðãýæèëòýí íàðûí îðîëöîî, ¿çýë
õàíäëàãûí íºëºº èõ áàéñàí áîëîâ÷
Ìîíãîëûí òºðèéí ç¿òãýëòýí¿¿ä ººðèéí
îðíû îíöëîã, îëîí óëñûí æèøãèéã õàðãàëçàí
òºñëèéã áîëîâñðóóëñàí áàéíà.

8. -Èõ õóðàë õýäýí
îíä õóðàëäñàí áý?
-Èõ õóðëûí ãîë ¿ð
ä¿í þó áàéâ?

9. 1924.11.08-28íä Óëñûí
àíõäóãààð Èõ Õóðàë õóðàëäàâ
Èõ õóðàëä ñîíãîãäñîí 90 ãàðóé òºëººëºã÷äèéí
77 íü õ¿ðýëöýí èðñíèé 71 íü ÿçãóóð óãñààã¿é
æèíõýíý àðä áàéâ. Èõ õóðëûí íýã ãîë ¿ð ä¿í
íü àíõäóãàà𠄯íäñýí õóóëü“-èéã áàòàëñàí
ÿâäàë þì. ¯Õ-íä ÌÓ-ûã „Á¿ãä Íàéðàìäàõ
Ìîíãîë Àðä Óëñ“ õýìýýí, óëñûí íèéñëýëèéã
Óëààíáààòàð ãýæ íýðëýí Àðäûí á¿ãä
íàéðàìäàõ çàñëàëûã òîãòîîñíîîð ÁÍÌÀÓ
ïàðëàìåíòèéí çàñàãëàëòàé óëñ áîëñîí.

10. Óëñûí èõ õóðàë
ÿìàð á¿òýöòýé
áàéñàí áý?

11. Óëñûí èõ õóðàë
ÓÁÕ-ûí Óëñûí Çàñãèéí
òýðã¿¿ëýã÷èä áàãà õóðàë ãàçàð
Ýäèéí çàñãèéí Îðîí íóòãèéí ßàìä
çºâëºë õóðëóóä

12. Óëñûí èõ õóðàë:
• ÓÈÕ íü ÁÍÌÀÓ-ûí òºðèéí äýýä ýðõèéã
áàðèõ, àðä ò¿ìíèé òºëººëºã÷äèéí äýýä
áàéãóóëëàãà áºãººä ¯Õ-èéã ººð÷ëºõ, óëñûí
äîòîîä ãàäààä áîäëîãûã áîëîâñðóóëàõ, ÓÁÕ,
ò¿¿íèé òýðã¿¿ëýã÷èä, çàñãèéí ãàçàð, ÿàìä,
òóñãàé ãàçàð, àéìàã õîòûí çàõèðãààíû
àæëûí òàéëàíã õýëýëöýæ çîõèõ øèéäâýð
ãàðãàõ, Óëñ îðíû õºãæëèéí ¿íäñýí ãîë
àñóóäëóóäûã øèéäâýðëýõ, Óëñûí æèëèéí
òºñâèéã õýëýëöýí áàòàëäàã áàéâ.

13. Óëñûí áàãà õóðàë
• ÓÈÕ-ûí ÷ºëºº öàãò òºðèéí äýýä ýðõèéã
áàðüæ, õóóëü òîãòîîõ, óëñ îðíû
õºãæëèéí á¿õèé ë òóëãàìäñàí ÷óõàë
àñóóäëóóäûã øèéäâýðëýæ áàéäàã
òºëººëºã÷äèéí áàéãóóëëàãà áºãººä ÓÈÕ-
ä àæëàà òàéëàãíàõ, ÁÕ-ûí òýðã¿¿ëýã÷èä
áà Çàñãèéí ãàçðûã ñîíãîí áàéãóóëæ, ¿éë
àæèëëàãààíä õÿíàëò òàâèõ, ÷èãëýë ºãºõ,
òºðèéí áàéãóóëëàãóóäûí àæëûí òàéëàíã
õýëýëöýõ á¿ðýí ýðõòýé áàéâ.

14. ÓÁÕ-ûí òýðã¿¿ëýã÷èä
• ÓÁÕ-ûí ãèø¿¿äýýñ ñîíãîãäîæ, ¿éë
àæèëëàãààíûõàà òàëààð òàéëàãíàõ
áà òýðã¿¿ëýã÷äèéí äàðãà íü ìºí
ÓÁÕ-ûí äàðãà áàéâ.
• ÓÁÕ-ûí äàðãà íü óëñûí Èõ, Áàãà
õóðëóóäûí ÷ºëººò öàãò òºðèéí
òýðã¿¿íèé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ áàéâ.

15. Çàñãèéí ãàçàð
• Óëñûí Èõ, Áàãà õóðàëä àæëàà
òàéëàãíàäàã çàñàãëàí çàõèðàõ, òºðèéí
õóóëü, òîãòîîë øèéäâýðèéã ã¿éöýòãýí
õýðýãæ¿¿ëýõ áàéãóóëëàãà áºãººä óëñûí
àæ àõóéã óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ,
óëñûí òºñâèéí ã¿éöýòãýëèéã õÿíàõ,
ãàäààä, äîòîîä õóäàëäàà, ñî¸ë, ýð¿¿ëèéã
õàìãààëàõ, ãàäààä õàðèëöààíû àæëûã
óäèðäàõ, óëñ îðíûã áàòëàí õàìãààëàõ
çýðýã àæëûã ã¿éöýòãýíý.

17. Ýäèéí çàñãèéí çºâëºë
• Óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéí
áîäëîãûã áîëîâñðóóëàõ, ýäèéí
çàñàã ñàíõ¿¿òýé õîëáîîòîé
àñóóäëûã çîõèöóóëàí óäèðäàõ,
õÿíàëò òàâèõ á¿ðýí ýðõèéã
õýðýãæ¿¿ëæ áàéâ.

18. Îðîí íóòãèéí õóðëóóä
• Îðîí íóòàãòàà òºðèéí õóóëü, òîãòîîëûã
õýðýãæ¿¿ëýõ, àæ àõóéí ñàëáàðóóäûã
õºãæ¿¿ëýõ, ñî¸ë áîëîâñðîëûí àðãà
õýìæýýí¿¿äèéã àâ÷ ÿâóóëàõ, îðîí íóòãèéí
÷àíàðòàé àëèâàà àñóóäëûã øèéäâýðëýõ,
îðîí íóòãèéí òºñâèéã áàòëàõ, áèåëýëòýíä
õÿíàëò òàâèõ ýðõ, ¿¿ðýãòýé áàéâ.

19. ßàìä
• Òóñ òóñûí àæëûí ÷èã ¿¿ðãèéí
äàãóó ººðñäèéí ñàëáàðûí
àæëûã çàõèðàí çîõèöóóëàõ
òºðèéí áàéãóóëëàãà þì.
Àæëàà òºðèéí ýðõ á¿õèé äýýä
áàéãóóëëàãàä òàéëàãíàæ áàéâ.

20. ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿äèéã îëîí øàòíû õóðëààñ àðâàí
ãýð, áàã, ñóì, õîøóó, àéìãààñ òºëººëëèéí
àðä÷èëëûí õýëáýðýýð ñîíãîí, àðä ò¿ìíýýñ
òºðèéí õýðýãò îðîëöîõ ýðõ ÷ºëººã Ìîíãîëûí
ò¿¿õýíä àíõ óäàà õóóëü÷ëàí òóíõàãëàñàí íü à÷
õîëáîãäîëòîé ç¿éë áàéâ.
¯Õ-íä áóñàä îëîí àñóóäëûã õóóëü÷èëñàí þì.
Òóõàéëáàë èðãýäèéí ýðõ, ýðõ ÷ºëººòýé
õîëáîîòîé îëîí ÷óõàë çààëòóóä îðóóëæýý.
Òóõàéëáàë: ¯Õ-èéí III-ð ç¿éëèéí 11-ä „òóñ
óëñûí õàðüÿàò àðä ò¿ìýíä óãñàà, øàøèí,
ýðýãòýé, ýìýãòýé ãýäýã ÿëãàâàðã¿éãýýð íýãýí
àäèë ýðõèéã ýäë¿¿ëáýë çîõèíî“ ãýæýý.

21. Èéíõ¿¿ ¿íäñýí õóóëèàð èðãýäèéí
ýðõ ýðõ ÷ºëººã õóóëü÷ëàí
áàòàëãààæóóëñàí áîëîâ÷ çàðèì
õ¿ì¿¿ñèéí ýðõèéã õàññàí ýíý íü
ÿìàð ÿìàð ýðõèéã õÿçãààðëàñàí
áàéñàí áý?

22. Ãýõäýý õóóëèàð çàðèì õ¿ì¿¿ñèéí
òóõàéëáàë áóñäûã õºëñëºí
àæèëëóóëàã÷èä, óðüäûí õààä íî¸ä,
õóòàãò õóâèëãààä çýðýã èõýñ
äýýäýñ áîëîí õ¿ðýý õèéäýä áàéíãà
ñóóæ õóðàë íîì õóðäàã ëàì íàðûí
óëñ òºðèéí ýðõèéã õàññàí /ñîíãîõ,
ñîíãîãäîõ/