KiZ-congres Burgers’ Zoo Arnhem

1. ZIN IN HERINNERINGEN
Gerben Westerhof
Story Lab

2. STORY LAB
Het verhaal centraal!
• Bijdragen aan een persoonsgerichte benadering in de zorg, die op
een professionele wijze rekening houdt met de verhalen van
cliënten en patiënten
• Goed onderzoek doen dat dicht bij de praktijk staat met
gebruikmaking van technologische innovaties

3. SPECIFIEKE, POSITIEVE HERINNERING

4. SPECIFIEKE, POSITIEVE HERINNERING
Lagere schooltijd
• Hoe zag je leven er toen uit?
• Wie waren er belangrijk?
• Wat deed je toen?

5. SPECIFIEKE, POSITIEVE HERINNERING
Eén specifiek moment
• Wat gebeurde er?
• Hoe ging dat dan precies?
• Weet je nog hoe je je erbij voelde?
• Wie waren er nog meer bij?
• Weet je nog wat er werd gezegd of gedaan?
• Weet je nog wat voor kleren je aan had?
Zintuiglijke informatie (zien, horen, ruiken, voelen)!

6. SPECIFIEKE, POSITIEVE HERINNERING
Betekenis
• Wat betekent deze herinnering voor je?
• Laat hij iets zien van de persoon die je (geweest) bent?
• Op welke manier?

7. AUTOBIOGRAFISCH GEHEUGEN
CONWAY, 2005

8. AUTOBIOGRAFISCH GEHEUGEN
BLUCK & ALEA, 2002; SINGER ET AL., 2012; WESTERHOF & BOHLMEIJER, 2014
Functionele benadering
• Geheugen dient het heden
• Sociaal, directief en identiteitsvormend
Autobiografisch redeneren
• Verbinden episodische herinneringen en semantisch geheugen
• Toekennen van betekenis voor de eigen persoon aan specifieke
herinneringen
• Narratieve modus

9. NARRATIEVE MODUS
BRUNER, 1990
• Verhalen proberen een complexe en ambigue wereld van
menselijke ervaringen en intenties in een betekenisvolle structuur
te organiseren
• Verhalen zijn geweven rondom particuliere ervaringen
• Goede verhalen zijn waarachtig en coherent
• Verhalen zijn in het alledaagse leven gefragmenteerd, open en
veranderlijk

10. NARRATIEVE IDENTITEIT
MCADAMS, 1996; SINGER, 2004; MCADAMS & MCLEAN, 2013
Narrative identity reconstructs the autobiographical past and
imagines the future in such a way as to provide a person’s life with
some degree of unity, purpose, and meaning.
Identificatieprocessen

11. NARRATIEVE IDENTIFICATIE
Papa hield van verrassingen. Toen ik ±10 jaar oud was kwam hij me
op zaterdag tijdens de ochtendpauze met de auto van school halen.
Het was al met de juffrouw besproken dus ik mocht zó mee. Eerst
ging het naar Haarlem. Daar kreeg ik bij de sportzaak “Perry” mijn
eerste sportieve outfit; groene shorts met een donkerrood shirt met
een kolletje, dat was afgezet met een gele en groene inzet. De jurk
ging in de tas en aldus uitgedost koersten we naar de Kennemer
Duinen.
Deze herinnering is belangrijk omdat mijn vader ervan hield iemand
zomaar blij te maken. Hij verstond de kunst "de dag te plukken“. Zo
ben ik ook.

12. NARRATIEVE IDENTIFICATIE
Ik weet niet wat, waar en wanneer het gebeurde. Ik weet alleen dat
mijn ouders in die tijd veel ruzie maakten. Ze wilden zich eigenlijk
laten scheiden en aan het eind hebben ze dat ook gedaan. Ik heb
daardoor grote verliesangsten gekregen. Die heb ik nog steeds.
Dit heeft me beïnvloed omdat ik het nog steeds moeilijk vind om een
relatie aan te gaan. Ik denk ook dat ik nog steeds teveel de
problemen van anderen op me neem.

13. NARRATIEVE IDENTIFICATIE
Door de 2e wereldoorlog en het overlijden van mijn broertje voordat
ik geboren werd, ben ik een nakomer in het gezin. Na ernstige
ziekte overleed mijn moeder toen ik 12 jaar was. Mede als gevolg
hiervan raakte ik sterk op mijzelf aangewezen en was ik gedwongen
al op jonge leeftijd (12 jaar) verantwoordelijkheid te nemen.
Als gevolg hiervan was ik al jong doordrongen van het feit, dat als ik
iets wilde bereiken, ik mijn studie serieus moest oppakken en geen
gekke dingen moest doen. Kortom het heft in eigen handen nemen
en verantwoordelijkheid nemen.

14. VERHALEN EN GEESTELIJKE GEZONDHEID
WILLIAMS ET AL., 2007; SINGER ET AL., 2012; WESTERHOF & BOHLMEIJER, 2012, 2014
Autobiografisch redeneren
• Moeite met ophalen specifieke, positieve herinneringen
• Moeite met betekenis verlenen aan negatieve herinneringen
Levensverhaal
• Emotionele toon
• Autobiografische tijd
• Auteurschap
Overidentificatie en onderidentificatie

15. Verhalende interventies
Story Lab

16. INTERVENTIES
STORY LAB

17. DIERBARE HERINNERINGEN
RICHTERS ET AL., 2015
Interventie
Doel: Verminderen en voorkomen depressieve klachten bij ouderen
Methode: Ophalen specifieke positieve herinneringen
Opzet: 5 gesprekken door getrainde vrijwilligers
Materialen
• Handleiding implementatie
• Informatie en protocol vrijwilliger
• E-learning

18. DIERBARE HERINNERINGEN
WESTERHOF ET AL. UNDER REVIEW
Effecten i.v.m. vrijwilligersbezoek
• Sterkere toename specifieke positieve herinneringen, maar tijdelijk
• Even grote vermindering depressieve klachten
• Even grote vermindering angstklachten en eenzaamheid
• Geen verandering welbevinden of mastery
• Toename specifieke posiitieve herinneringen verklaren effect op
depressieve klachten

19. OP VERHAAL KOMEN
BOHLMEIJER & WESTERHOF, 2010
Interventie
Doel: Verminderen en voorkomen depressieve klachten bij mensen van
middelbare leeftijd en ouder
Methode: Betekenis verlenen aan positieve en negatieve herinneringen
Opzet: 8 gesprekken door psycholoog
Materialen
• Zelfhulpboek
• Train-de-trainer

20. OP VERHAAL KOMEN
BOHLMEIJER & WESTERHOF, 2010
Deel 1: Autobiografisch Schrijven (5 weken)
• Jeugd & familie
• Adolescentie & volwassenwording
• Werk & zorg
• Liefde & vriendschappen
• Thema naar keuze
Deel 2: Autobiografische Reflectie (5 weken)
• Doelen en waarden
• Omgaan met verlies
• Rode draad

21. OEFENING
BOHLMIJER & WESTERHOF, 2010
Een moeilijke herinnering
Alternatieve verhalen
• Overlevingskunst
• Uitzonderingen
• De regel van zes
• Lessen
• Context en tijdgeest
Betekenis

22. JOKE
ACHTERGROND
De realiteit is, dat ik eraan begin omdat ik vind dat ik mijn tijd goed
moet besteden. Het is voor mij volslagen nieuw om iedere keer weer
iedere activiteit op zich als een lapmiddel te ervaren.

23. JOKE
VERHAALTHEMA
Het was vlak voor Sinterklaasavond (niemand geloofde er toen nog in) toen
ik mijn moeder hoorde zeggen: ‘Heb ik nu voor iedereen een cadeautje?’
Totdat zij mij aankeek en verschrikt opmerkte: ‘Ach, die kleine heb ik
vergeten.’ Er moest toen snel voor sluitingstijd nog een cadeau worden
gekocht.
Op de lagere school gebeurde het wel eens dat ik met een griepje in bed
lag. Ik hoorde dan hoe mijn moeder van de keuken naar de winkel ging om
klanten te bedienen. Ik hoorde haar wel eens zeggen: ‘Ik hoorde je kuchen
en dacht toen, ach, die kleine ligt in bed. Goed dat ik het hoorde, ik zou je
anders helemaal hebben vergeten’.
Dat vergeten worden is nog lang niet over. Dit kwam het duidelijkst naar
voren toen mijn man twee jaar geleden overleed. De familie vergeet om te
informeren hoe het met mij gaat. Onder het motto van: ‘ach die redt zich
wel’.

24. JOKE
ALTERNATIEVE VERHALEN
Uitzonderingen
Mijn vader had een onafhankelijke geest. Hij was bakker van beroep, maar
hield niet van dit vak. In de “slechte tijd” heeft hij hiervoor moeten kiezen. Hij
had liever een technisch beroep uitgeoefend. Was dikwijls aan het klussen.
Was hierin zeer creatief. Was in staat van niets iets te maken. Was daar
dan erg trots op. Ik voelde me altijd erg veilig bij hem. Hij had een
uitgesproken gevoel voor humor.

25. JOKE
ALTERNATIEVE VERHALEN
Uitzonderingen
Mijn vader had een onafhankelijke geest. Hij was bakker van beroep, maar
hield niet van dit vak. In de “slechte tijd” heeft hij hiervoor moeten kiezen. Hij
had liever een technisch beroep uitgeoefend. Was dikwijls aan het klussen.
Was hierin zeer creatief. Was in staat van niets iets te maken. Was daar
dan erg trots op. Ik voelde me altijd erg veilig bij hem. Hij had een
uitgesproken gevoel voor humor.
Tijdgeest
Ik denk dat kinderen van mijn generatie niet veel te vertellen hadden. Het
bewustzijn en de openheid ontbrak bij de ouders. Was eenvoudigweg niet
aan de orde.

26. JOKE
ALTERNATIEVE VERHALEN
Uitzonderingen
Mijn vader had een onafhankelijke geest. Hij was bakker van beroep, maar
hield niet van dit vak. In de “slechte tijd” heeft hij hiervoor moeten kiezen. Hij
had liever een technisch beroep uitgeoefend. Was dikwijls aan het klussen.
Was hierin zeer creatief. Was in staat van niets iets te maken. Was daar
dan erg trots op. Ik voelde me altijd erg veilig bij hem. Hij had een
uitgesproken gevoel voor humor.
Tijdgeest
Ik denk dat kinderen van mijn generatie niet veel te vertellen hadden. Het
bewustzijn en de openheid ontbrak bij de ouders. Was eenvoudigweg niet
aan de orde.
Lessen
Ik ben me ervan bewust geworden hoe belangrijk het is om op een goede
manier voor jezelf op te komen, want dat ‘vergeten worden’ heeft te vaak
een prominente plaats in mijn leven ingenomen.

27. JOKE
RESULTAAT
Het is heel wonderlijk wat er in de afgelopen weken is gebeurd. Op het
moment dat ik het krantenartikel van dit onderzoek las, was ik heel
gedeprimeerd en had nergens zin in. Ik voelde me al een hele tijd leeg en
had het gevoel dat alles wat ik ondernam slechts lapmiddelen waren. Nu
begint het mij goed duidelijk te worden dat na verloop van tijd blijkt dat
negatieve ervaringen voor een groot gedeelte het veld moeten ruimen voor
heldere inzichten en geestelijke groei. Dit kan ik ook in de toekomst
toepassen. Het is alsof ik steeds meer met mezelf in evenwicht raak.

28. JOKE
RESULTAAT
Het is heel wonderlijk wat er in de afgelopen weken is gebeurd. Op het
moment dat ik het krantenartikel van dit onderzoek las, was ik heel
gedeprimeerd en had nergens zin in. Ik voelde me al een hele tijd leeg en
had het gevoel dat alles wat ik ondernam slechts lapmiddelen waren. Nu
begint het mij goed duidelijk te worden dat na verloop van tijd blijkt dat
negatieve ervaringen voor een groot gedeelte het veld moeten ruimen voor
heldere inzichten en geestelijke groei. Dit kan ik ook in de toekomst
toepassen. Het is alsof ik steeds meer met mezelf in evenwicht raak.

29. OP VERHAAL KOMEN
KORTE ET AL., 2012A, 2012B, 2013, 2014; LAMERS ET AL., 2015
Effecten
• Verbetering depressieve klachten en welbevinden
• Zingeving, mastery, ego-integriteit als mediatoren
• Extraversie als moderator
• Sociale aspecten van belang volgens deelnemers
• Iets kleinere maar soortgelijke effecten gevonden worden bij Op verhaal
komen als zelfhulp met email begeleiding

30. ONLINE LEVENSALBUM
Interventie
Doel: Verminderen neuropsychiatrische symptomen en verbeteren kwaliteit
van leven van mensen met beginnende dementie en hun mantelzorgers
Methode: Maken multimediaal online levensalbum
Opzet: 5 gesprekken door getrainde vrijwilliger
Materialen
• Handleiding vrijwilligers
• Handleiding deelnemers
Effecten
• Worden onderzocht

31. PROFESSIONELE ONTWIKKELING

32. DANK!
Story Lab: Anneke Sools, Ernst Bohlmeijer, Sanne Lamers, Jojanneke
Korte, Sander Eshuis, Monique Engelbertink, Teuntje Elfrink, Christina
Ullrich, Janny Beernink, Tom Vansteenkiste

33. Dank voor de aandacht!
g.j.westerhof@utwente.nl
utwente.nl/igs/ehealth/research/story-lab/
Story Lab