Driessen, G. (2010). Internationaal review effecten sociaal-etnische samenstelling en diversiteit van scholen op onderwijsprestaties. Invited presentatie expertmeeting over definities en wetenschappelijke benaderingen van onderwijssegregatie ‘Effecten van etnische diversiteit in scholen op onderwijsprestaties’. Den Haag, Perscentrum Nieuwspoort, 9 september 2010. DOI 10.13140/RG.2.1.1223.3367

1. Variatie in tijden.
Internationaal review effecten
verschillende invullingen
schooldag, schoolweek en
schooljaar
Dr. Geert Driessen
www.geertdriessen.nl
ITS – Radboud Universiteit Nijmegen

2. Aanleiding onderzoek
• Variatie inrichting en invulling dag, week, jaar.
• Ontwikkelingen: arbeidsparticipatie vrouwen,
vraag opvang, veranderingen wet- en
regelgeving, brede scholen.
• Uiteenlopende gevolgen voor verschillende
groepen van betrokkenen.
• Effecten ?

3. Opzet onderzoek
• Internationale literatuurstudie.
• Kinderen basisschoolleeftijd.
• Nederland, België, Frankrijk, Engeland,
Zweden, Noorwegen, VS.
• Vanaf 1990.
• Evaluaties die voldoen aan gangbare
methodologische standaarden (!).

4. Betrokkenen Subgroepen Invulling
tijd
Effecten
Kinderen • alle kinderen
• achterstands-
kinderen
• onderwijs
• remediëring
• verrijking
• ontspanning
• opvang
• cognitief
• niet-cognitief
Ouders • arbeidsparticipatie
• combineren arbeid-zorg
• tevredenheid
• ouderparticipatie
School • bestuur
• directie
• leraren
• tevredenheid
• werkbelasting
• overleg
Opvang-
instelling
• bestuur
• directie
• leidsters
• tevredenheid
• werkbelasting
Instelling
sport/cultuur
• begeleiders
• trainers
• tevredenheid
• werkbelasting
Effecten variatie tijd (dag, week, jaar)

5. Betrokkenen Subgroepen Invulling
tijd
Effecten
Kinderen • alle kinderen
• achterstands-
kinderen
• onderwijs
• remediëring
• verrijking
• ontspanning
• opvang
• cognitief
• niet-cognitief
Ouders • arbeidsparticipatie
• combineren arbeid-zorg
• tevredenheid
• ouderparticipatie
School • bestuur
• directie
• leraren
• tevredenheid
• werkbelasting
• overleg
Opvang-
instelling
• bestuur
• directie
• leidsters
• tevredenheid
• werkbelasting
Instelling
sport/cultuur
• begeleiders
• trainers
• tevredenheid
• werkbelasting
Effecten variatie tijd (dag, week, jaar)

6. Naschoolse programma’s (VS)
• Variant a. Extended schoolday: link reguliere
schooldag, eigen school; accent op onderwijs.
• Variant b. After school programs: vaak elders;
accent op opvang.
• Enorm veel variatie; veel onderzoek.
• Doorgaans kleine positieve effecten.
• Maar, afhankelijk van verschillende andere
factoren.

7. Verlengde schooldag (Nederland)
• Doel verbetering prestaties achterstands-
leerlingen.
• Meestal link reguliere schooldag en les-
programma.
• Elke school eigen invulling.
• Enkele studies; bevindingen niet eenduidig.

8. Brede scholen
• Komen in veel landen voor, met verschillende
doelen en uitwerkingen. Kern: netwerk van
voorzieningen.
• Geen onderzoek voldoet aan gangbare
methodologische criteria.
• Buitenlands onderzoek louter project-
beschrijvingen. Betrokkenen meestal positief.
• Kwantitatief onderzoek (vnl. Nederlands) laat
geen (positieve) effecten zien.

9. Bioritme
• Praktisch geen onderzoek beschikbaar.
• Een enkel onderzoek suggereert dat de beste
leertijd tussen 10 en 12.00u en 14 en 16.30u
ligt; de beste ontspanningstijd tussen 12 en
14u.

10. Zomervakantie
• In de VS gaan kinderen uit lagere milieus er tijdens
de (lange) zomervakantie qua taal en rekenen op
achteruit. In Nederland is daarvoor geen bewijs.
• Alternatief in de VS: meer evenwichtige
jaarkalender. Meestal positieve effecten op
prestaties, m.n. voor kinderen uit achterstands-
situaties. Directies, leraren en ouders zijn vaak
positief.
• Ander alternatief VS: uitbreiding aantal school-
dagen. In de helft van de gevallen positieve
effecten op prestaties.

11. Jonger starten
• Eén onderzoek.
• Achterstandsleerlingen.
• Eén maand eerder al positief effect op taal- en
rekenprestaties.
• Beperkte kosten.

12. Schakelklassen
• Kinderen met taalachterstanden; één jaar extra
taalonderwijs, verschillende varianten.
• Meerjarige evaluatie.
• Bij sommige groepen meer leerwinst op
cognitief gebied, bij andere niet.
• Bevindingen op niet-cognitief gebied
wisselend.
• Verschillende betrokkenen doorgaans positief.

13. Conclusies
• Nauwelijks goed opgezet effectenonderzoek
naar de inrichting van de tijd beschikbaar.
• Met de nodige terughoudendheid: sommige
varianten laten (relatief geringe) positieve
effecten op prestaties zien.
• Maar succes afhankelijk van: substantieel
meer tijd; voldoende samenhang met reguliere
programma; hoge kwalificatie begeleiders (bij
voorkeur eigen leraren); individuele
benadering.