2. Ֆոսֆորը բնության մեջ տարածված քիմիական տարր է. երկրակեղևում
տարածվածությամբ զբաղեցնում է 13-րդ տեղը: Առաջացնում է
ապատիտների և ֆոսֆորիտների խոշոր կուտակումներ, որոնք
ֆոսֆորի և նրա միացությունների ստացման հումքն են: Հայտնի է
ֆոսֆորի ավելի քան 180 միներալ (հիմնականում՝ ֆոսֆատներ):
Ֆոսֆորը տարբեր պայմաններում դրսևորում է տարբեր՝ օքսիդացնող
կամ վերականգնող հատկություններ: Առաջացնում է մի շարք
տարաձևություններ (ալոտրոպ ձևափոխություններ), որոնք միմյանցից
տարբերվում են մոլեկուլում ատոմների թվով և նյութի բյուրեղական
ցանցի կառուցվածքով:
Սպիտակ ֆոսֆորը բնորոշ հոտով, անգույն, մոմանման, թունավոր
նյութ է, ստացվում է ֆոսֆորի գոլորշիները սառեցնելիս: Հալման
ջերմաստիճանը 44,1օC է, եռմանը՝ 280,5օC: Օդում (40օC)
ինքնաբռնկվում է (պահում են ջրի տակ): Տաքացնելիս (250–300օC)
դանդաղ փոխարկվում է կարմիր ֆոսֆորի: Վերջինս առաջացնում է
բյուրեղական մի քանի ձևափոխություններ: Մթության մեջ կարմիր
ֆոսֆորը չի լուսարձակում և գրեթե թունավոր չէ: Սպիտակ ֆոսֆորը
ճնշման տակ (մոտ 15 հզ. մթն) տաքացնելիս (200–220օC) փոխարկվում
է սև ֆոսֆորի (նման է գրաֆիտին, կիսահաղորդիչ է):
3. Ֆոսֆորը հայտնաբերել է
համբուրգցի ալքիմիկոս
Գ.Բրանդը՝ ավելի քան 300
տարի առաջ: Այդ երկնագույն
լուսարձակող «սառը կրակը»
Բրանդն անվանեց ֆոսֆոր
(հունարեն «ֆոս»՝ «լույս», և
«ֆորոս»՝ «կրող», բառերից):
XIX դարում հայերը գործածել
են ֆոսֆորի «լուսածին»
անունը: Նոր նյութի այս
զարմանալի՝ սառը լույս
արձակելու հատկությունը
Բրանդը, այնուհետև նաև
ուրիշներ, օգտագործեցին
որպես հարստանալու միջոց.
բազմաթիվ այցելուներ փող
չէին խնայում այդ հրաշքը
տեսնելու համար:
4. Կարմիր ֆոսֆորը գորշ կարմիր
գույնի, ոչ թունավոր փոշի է:
Ջրում և ծծմբաջրածնում
լուծելի չէ: Հաստատված է, որ
կարմիր ֆոսֆորն իրենից
ներկայացնում է մի քանի
ալոտրոպային
ձևափոխությունների
խառնուրդ,որոնք միմյանցից
տարբերվում են գույնով և որոշ
այլ հատկություններով:
Կարմիր ֆոսֆորի
հատկությունները շատ բանով
կախված են դրա ստացման
պայմաններից:
5. Սպիտակ ֆոսֆորն անգույն
և շատ թունավոր նյութ է:
Ստացվում է ֆոսֆորի
գոլորշիների
կոնդենսացումից: Չի
լուծվում ջրում, բայց լավ
լուծվում է ծծմբաջրածնում:
երկար, թույլ տաքացնելիս
սպիտակ ֆոսֆորը
վերածվում է կարմիրի:
6. Սև ֆոսֆորն արտաքին տեսքով
նման է գրաֆիտին, շոշափելիս
յուղոտ է, ունի կիսահաղորդիչ
հատկություններ: Ստացվում է
շատ մեծ ճնշման տակ (200 ◦ C
և 1200ՄՊա) սպիտակ ֆոսֆորի
երկար տաքացումից:
7. Կալիումի քլորատի և ծծմբի խառնուրդից են պատրաստում լուցկու հատիկի
գլխիկները, իսկ կարմիր ֆոսֆորը քսում են լուցկու տուփի կողմնային մակերևույթին:
Կարմիր ֆոսֆորի և կալիումի քլորատի (KClO3) խառնուրդը տրորելիս բոցավառվում է
պայթյունով, որն անվանում են լուցկու ռեակցիա:
