Fatih Katırcıoğlu

1. HEE-314 MOTOR ATÖLYESİ
FATİH KATIRCIOĞLU
14420456354
HEE-2
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
SİVİL HAVACILIK YÜKSEKOKULU

3. Pistonlu motorlarda performası etkileyen en önemli
faktör silindirlerin durumudur.Uçak ve helikopterlerde
kullanılan pistonlu motorlarda ise silindirlerin
durumu,öncelikli olarak emniyet açısından oldukça
önemlidir.Silindirlerin durumunun kontrolü ise kompresyon
testi sayesinde yapılabilir.
Kompresyon testi yardımıyla silindir gömleği,piston
segmanları ve emme - ekzos supaplarının durumu hakkında
bilgi sahibi olunur.Eğer bunlardan birinde veya hepsinde
aşınma söz konusuysa silindir içerisine uygulanan basınçlı
hava boşluklardan kaçacaktır.İyi bir teknisyen kaçağın
nereden kaynaklandığını ve aşınmanın nerede olduğunu
kolayca tespit edebilir.

4. KOMPRESYON TESTİ İÇİN ÖN HAZIRLIKLAR
Öncelikle,kompresyon testi uygulanmadan önce motor
kesinlikle sıcak olmalıdır.Bu nedenle,kompresyon testi ya
uçak iniş yaptıktan sonra hemen uygulanmalı,ya da motor
yerde çalıştırılıp ısıtıldıktan sonra uygulanmalıdır.Aksi
takdirde,motor soğuk haldeyken genleşme olmayacağı için
test sonuçları yanıltıcı olabilir.Normal durumdaki bir silindir
çok kötü durumdaymış gibi görülebilir.
Kompresyon testinde pervanenin döndürülmesi
nedeniyle,motorun çalışma ihtimaline karşı manyeto switch’i
kapatılmalıdır.

5. KOMPRESYON TESTİ İÇİN ÖN HAZIRLIKLAR
Kaporta açılmalı,gerektiğinde soğutucu baffle’lar da
sökülmelidir.
Bütün silindirlerdeki ulaşılması en kolay bujiler sökülüp
yerlerine adaptörler takılmalıdır(yalancı bujiler).Eğer tek bir
adaptör kullanılırsa,bu adaptörün sökülüp takılması sırasında
zaman geçeceği için motor son silindire gelene kadar
soğuyacaktır ve test sonuçları yanıltıcı olacaktır.Bu nedenle
her silindire adaptör takılmalıdır.
Bazı arızalar sesten anlaşılabilir.Bu nedenle kompresyon
testi sırasında atölye ortamında gürültü çıkarılmamalıdır.

6. KOMPRESYON TESTİ NASIL YAPILIR?

7. KOMPRESYON TESTİ NASIL YAPILIR?
Kompresyon testi için bir kompresör,esnek bir hortum ve
uygulanan basıncı ve piston içerisindeki basıncı gösteren iki
manometreden oluşan bir ölçüm aleti gereklidir.

8. KOMPRESYON TESTİ NASIL YAPILIR?
Kompresyon testi için en az iki kişi gerekmektedir.biri testi
uygularken diğeri/diğerleri pervaneyi kontrol etmelidir.
Pervaneyi kontrol eden,pervaneyi normal dönme yönünde
yavaşça döndürmeye başlar ve diğeri de test uygulanacak
silindirin buji adaptöründen gelen havayı takip eder.Pervane
döndürülürken pervane dönme düzleminde kimse
bulunmamalıdır.Buji adaptöründen kuvvetli bir hava
geldiğinin hissedilmesi silindirin sıkıştırma zamanında
olduğunu,yani pistonun üst ölü noktaya yaklaştığını
gösterir.Üst ölü noktayı bulmanın diğer bir yolu da
manyetoların çakma sesinin takip edilmesidir.

9. KOMPRESYON TESTİ NASIL YAPILIR?
Tahminî üst ölü nokta belirlendikten sonra pervane sağlam
bir şekilde tutulmalıdır.
Kompresörden gelen hortum yalancı bujiye takılır ve iyice
oturduğundan emin olunur.
Eğer pervane sıkı tutulmazsa dönmeye başlar ve iş
kazalarına sebebiyet verir.
 kompresörden gelen havayı ayarlayan vana ile ilk
manometredeki basınç değeri 80 psi değerine getirilir.Bu
durumda silindir içerisine 80 psi basınçlı hava
verilmektedir.Üst ölü noktayı kesinleştirmek için
pervane,ikinci manometredeki değer stabil olana kadar
döndürülür.

10. 10

11. KOMPRESYON TESTİ NASIL YAPILIR?
İkinci manometrede okunan değer,silindirin içerisindeki
basıncı gösterir.Bu değer uygulanan basınçtan ne kadar
küçükse silindirde o derecede problem olduğunu gösterir.
Kompresyon testinin toleransı -%20 ‘dir.Yani ikinci
manometreden okunan değer en az 64 psi olmalıdır.
Her kompresyon testinde,her silindir için okunan değerler
kayıt altına alınmalıdır.Böylece silindirin durumu sürekli
gözlenerek,arızalar önceden önlenmiş olur.
Olası bir tehlike anında hortum ile yalancı buji bağlantısı
doğrudan kaldırılır.

12. KOMPRESYON TESTİNİN YORUMLANMASI
Kompresyon testi sırasında ,çıkış manometresinden okunan
değer uygulanan basınç değerinden küçük ise kaçak olduğu
anlaşılır.Bu kaçağın nerede olduğu çıkan ses ya da vent
hattı,ekzos veya hava filtrelerinden gelen hava yardımıyla
bulunabilir.
oYağ ikmal yerinden veya vent hattı çıkışından hava sesi
gelmesi veya kabarcıklar görülmesi,piston segmanlarının
sızdırmazlığı sağlayamadığı anlamına gelir.
oHava filtresinden hava sesi gelmesi emme subabında bir
problem olduğunu gösterir.

13. KOMPRESYON TESTİNİN YORUMLANMASI
oEkzos sisteminin dışa açıldığı yerde hava sesi
duyulması,ekzos subabında bir problem olduğunu
gösterir.Plastik tokmakla kurumlarını döktüğümüz halde de
ses geliyorsa subabın değişmesi gerekebilir.
oDüşük değer okunan silindirler doğrudan bakıma
alınmadan önce bir kez daha ölçüm yapılmalıdır.İkinci
ölçümde de standartlar altında bir değer okunursa en basit
işlemlerden başlanarak sorun giderilir.

15. YAĞSIZ BİR MOTORDA ORTAYA ÇIKAN ETKİLER
•Motor elemanları,çalışma sırasında oldukça fazla
sıcaklık,hız ve yüke maruz kalır.Motor parçaları metalden
imal edilmiştir.Motorun bu parçaları birbiri üzerinde hareket
ettiğinde ortaya bir sürtünme kuvveti çıkar.
•Sürtünme kuvveti nedeniyle motorda sıcaklık artışı olur.
•Sürtünme kuvvetinin etkisiyle metal parçalarda aşınma
meydana gelir.
•Aşınma nedeniyle parçalardan kopan parçacıklar veya toz
ve zerrecikler özellikle hareketli motor parçalarına etkir,ve
hareketi kısıtlayarak sürtünme kuvvetini arttırır.
•Motor içerisindeki parçalar korozyona uğrar.

16. YAĞIN GÖREVLERİ
Yağın asıl görevi sürtünme ve aşınmayı en az seviyeye
indirmek.
Sızdırmazlık sağlamak.
Motor parçalarını soğutmak.
Motor içerisinde bulunan birikintileri toplayarak motoru
temizlemek.
Motor parçalarını korozyona karşı korumak.
Bu görevlerin yanında yağ,hidrolik sıvısı ve gösterge sıvısı
olarak da görev yapar.

17. GENEL YAĞLAMA SİSTEMİ
YAĞLAMA SİSTEMİ
DAĞITIMDEPOLAMA GÖSTERGE
Islak karter
Kuru karter
Basınç
Dönüş
Vent
Sıcaklık
Basınç
Miktar

18. ISLAK TİP KARTER
(WET SUMP)
Çoğu hafif ve akrobasi amaçlı olmayan uçaklar tarafından
kullanılan bir sistemdir.Bu sistemde yağ motorun altındaki bir
karterde tutulur.Motordan süzülen yağ tekrar buraya geri
döner.Bu sistem,basit olmasına karşın birçok dezavantaja
sahiptir:
1. Manevralarda yağ basınç pompası tarafından
çekilemeyebilir ve gerekli yağlama yapılamaz.Bu tip
karterli uçaklarda ters uçuş son derece tehlikelidir.
2. Yağ,sürekli sıcak motorla temas halinde bulunduğu için
kirlenmeye ve oksidasyona daha yatkındır.
3. Yağ,sıcak motor bloğunda bulunduğundan soğutulması
zordur.

19. ISLAK TİP KARTER
(WET SUMP)
Islak karterde dışarıya açılan üç hat vardır:
•Vent Hattı:Yağın karter içerisinde köpüklenmesini önlemek
için dış ortama açılan bir hattır.
•İkmal Hattı:Motora yağ takviyesi için kullanılan bir hattır.
•Drain hattı:yağ değiştirme sırasında yağın tamamen
boşaltılmasını sağlayan hattır.
Islak karter aynı zamanda heat exchanger görevi görür.Yakıt
hattı içerisinden geçirilerek yağın soğuması ve yakıtın
ısınması sağlanır.

20. KURU TİP KARTER
(DRY SUMP)
Kuru tip karterin ıslak tip karterden farkı,yağı
depolamak için motordan ayrı,bağımsız bir tank
kullanılmasıdır.Bu tip karterler genellikle büyük ve akrobasi
uçaklarında kullanılırlar.
Sistem biraz daha karmaşıktır ancak ıslak karter için
belirtilen bütün dezavantajları ortadan kaldırır.Kuru tip
karterde,ıslak karterden farklı olarak bir de dönüş(scavenge)
Pompası kullanılmaktadır.

21. ISLAK KARTER TİP ANA YAĞLAMA ELEMANLARI
I. Karter
II. Parça dedektörü
III. Basınç pompası
IV. Filtre kütüğü(filtre,thermostatic by-pass
valve,temperature gauge)
V. Pressure relief valve
VI. Soğutucu(oil cooler)

22. PARÇA DEDEKTÖRÜ
Yağı hem süzer hem de içinde bulunan bir mıknatıs ile yağın
içinde bulunabilecek metal parçacıkları tutar.
22

23. BASINÇ POMPASI

24. BASINÇ POMPASI
Depodan alınan yağ, motor tarafından çalıştırılan pompanın
küçük dişlileri arasındaki boşluklarda sıkıştırılarak pompa
çıkışından filtreye ve daha sonra sisteme verilir

25. FİLTRE KÜTÜĞÜ & FİLTRE
•Filtre filtre kütüğü üzerinde bulunur.filtre kütüğü üzerinde
bunun haricinde,yağ sıcaklık göstergesi
sensörü(temperature gauge) ve filtre tıkanması durumunda
yağın filtresiz geçişine izin veren ve soğuk yağın geçişine
izin vermeyen bir thermostatic by-pass valve bulunur.
•Filtre olarak en gelişmiş tip olan atom filtre kullanılır.

26. ATOM(KOVAN) FİLTRE

27. ATOM(KOVAN) FİLTRE
Contanın yapışma ihtimaline karşı filtre takılmadan önce
conta üzeri bir miktar yağlanmalıdır.
Filtrenin sökülmesinde zorluk yaşanmaması için el kuvveti
ile sıkılması yeterlidir.
Zaman ömrünün dolması durumunda ya da tıkanması
durumunda,filtre atılır.

28. OIL COOLER
Yağlama işlemini yerine getiren yağ,oil cooler’da soğutularak
kartere geri döner.

29. MOTORDA YAĞLAMANIN YAPILDIĞI YÜZEYLER
1. ANA YATAKLAR

30. MOTORDA YAĞLAMANIN YAPILDIĞI YÜZEYLER
2. KOL YATAKLARI

31. MOTORDA YAĞLAMANIN YAPILDIĞI YÜZEYLER
3 . KÜLBÜTÖR MEKANİZMASI

32. YAĞLAMA SİSTEMİ

33. KULLANILAN YAĞ ÇEŞİTLERİ
Doğal yağlar : kullanımı oldukça azdır.sürtünmeye karşı
dirençli değillerdir.
Mineral esaslı yağlar : Petrol türevli bir yağdır ve
özellikleri, ham petrolün özellikleri ile sınırlıdır.Yüksek
sıcaklıklarda karbon şeklinde kalıntılar meydana getirerek
yağlayıcılık özelliklerini kaybederler.
Sentetik Esaslı Yağlar : petrol esaslı olmayan kimyasal
sentez yöntemleriyle elde edilir.Düşük sürtünme, düşük
sıcaklık, en az aşınma, enerji (yakıt) tasarrufu gibi birçok
üstün özelliklere sahiptir. Çok düşük sıcaklıkta kolay akar,
çok yüksek sıcaklıkta incelmez. Yüksek oksidasyon ve ısıl
mukavemeti sayesinde kullanım ömrünü uzatır.

34. SORULAR

35. 1) Aşağıdakilerden hangisi kompresyon testine
başlanmadan önce yapılması gerekenlerden değildir?
a) Motor sıcak olmalıdır.
b) Bujilerin hepsi sökülüp yerlerine yalancı bujiler
takılmalıdır.
c) Kaporta açılmalıdır.
d) Magneto switch açık bırakılmalıdır.

36. 2) Kompresyon testi için en az kaç kişi gerekir?
a) 1
b) 2
c) 5
d) 10

37. 3) Kompresyon testinde uygulanan basınçlı havanın basıç
değeri ve pistondan gelen havanın alabileceği minimum
değer nedir?
a) 80psi-79psi
b) 80psi-75psi
c) 80psi-64psi
d) 80psi-60psi

38. 4) Kompresyon testi sırasında yağ ikmal yerinden veya vent
hattı çıkışından hava sesi gelmesi veya kabarcıklar
görülmesi neyi gösterir?
a) Piston segmanlarının ya da silindir gömleğinin kötü
durumda olduğunu
b) Emme subabında kaçak olduğunu
c) Ekzos subabında kaçak olduğunu
d) Silindir gövdesinde çatlak olduğunu

39. 5) Aşağıdakilerden hangisi yağlamanın amaçlarından
değildir?
a) Korozyon direncini arttırmak
b) Sızdırmazlık sağlamak
c) Motoru temizlemek
d) Motorun sıcaklığını arttırmak

40. 6) Aşağıdakilerden hangisi ıslak karter(wet sump) için doğru
değildir?
a) Akrobasi amaçlı uçaklarda kullanılmaz
b) Yağ motorun altındaki karterde tutulur
c) Yağ ayrı bir tankta tutulur
d) Basit bir yapıya sahiptir

41. 7) Islak karterde yakıt borularının karter içerisinden
geçirilmesinin nedeni nedir?
a) Yer tasarrufu sağlamak
b) Yağı soğutmak ve yakıtı ısıtmak
c) En emniyetli yer olduğundan
d) Geçecek başka yer olmadığından

42. 8) Aşağıdakilerden hangisi Islak karterde dışarıya açılan
hatlardan değildir?
a) Drain hattı
b) İkmal hattı
c) Vent hattı
d) Ekzos hattı

43. 9) Yağ filtresinin tıkanması durumunda ne yapılır?
a) Sökülüp temizlenir
b) Plastik tokmakla üzerine vurulur
c) Hiçbir şey yapılmaz
d) Filtre atılır,yenisi takılır

44. 10) Günümüzde pistonlu motorlarda ne tür yağlar kullanılır?
a) Doğal yağlar
b) Mineral yağlar
c) Sentetik yağlar
d) Bitkisel yağlar