Lezing voor Young Collector Circle. Amsterdam 16 februari 2022

1. Een kijkje in de Nederlandse markt van hedendaagse kunst
Nederland heeft een hoogwaardige beeldende kunstinfrastructuur. Weinig landen ter wereld hebben een hogere
museumdichtheid, we hebben een rijke traditie op het gebied van kunst in de openbare ruimte, en onze
kunstacademies en postacademische kunstopleidingen behoren tot de mondiale top.
Eric van ‘t Hoff
Amsterdam, 16 februari 2022
YCC Ambassadeur
youngcollectorscircle.nl/ambassadors-view-eric-van-t-hoff
61 jaar, geboren in Istanbul, Turkije
Franstalig opgegroeid, Elektro studie UT Twente
Woon samen met Sophie in Nigtevecht
Zoon Bram 21 jaar, student IO TU Delft
Europese IT baan bij Dell Technologies
Sociaalliberaal – lid D66
Open-water zwemmer
https://twitter.com/ericvanthoff
Eric.vant.Hoff@dell.com

2. *** Disclaimer ***
• Geen studie kunstgeschiedenis, geen kunst criticus, niet werkzaam in de kunstwereld
• Alle gegevens zijn gebaseerd op eigen ervaring, online bronnen en op mijn eigen verantwoordelijkheid
• Geen top 100 kunstverzamelaar met collectiewaarde van meer dan 750.000 euro
• Prinses Beatrix van Oranje-Nassau, Jan de Bouvrie, Robert & Renée Drake, Jeroen Princen, Rattan Chadha,
Jeannette & Martijn Sanders, Ger van Dam, Manuela Klerkx & Oscar van Gelderen ….
• Zie www.kunstweek.nl/top100verzamelaars
• Geen privé Museum voor eigen collectie
• Hans Melchers – Museum Moore, Gorssel
• Joop van Caldenborgh – Museum Voorlinden, Wassenaar
• Geert Steinmeijer – Museum No Hero, Delden
• Jan van den Broek – Museum Lam, Lisse
• Marjolein de Groen – Museum Collectie De Groen, Arnhem
• …

3. Vier beginpunten van mijn reis naar de kunstwereld
Robert van ‘t Hoff 1915
De Stijl
Iedereen kan kunst maken maar niet iedereen kan het bedenken!
~1985 (25jr)
Privé kunst in Museum!
Museum kunst is te koop!
~1990 (30jr)
Bert Meinen 1970
Wim T. Schippers 1979 Ger van Elk 1975
Zet je vaste kijkpatronen opzij!
~1980 (20jr)
UT Twente campus
Kunst is Natuur gemaakt door de mens!
~1975 (15jr)
Palmyra, Syrië
Baalbek, Libanon

4. Een passie voor Nederlandse Naoorlogse kunst
1940
Cobra
Nul
1960 1980 2000 2020
Conceptuele kunst
Nieuwe media / Video / Computer / Internet / 3D digitaal / Virtual Reality /
Arte
Povera
Fundamentele kunst
Abstract expressionisme
Pop-art
Minimal art
Graffiti art
Fluxus
Nieuwe
Wilden
Appropriation art / Parcipation art / …
Hyperrealisme / Contemporary Barok
Vrije Beelden
De Realisten
Geometrisch abstracte kunst
École de Paris

5. Collectie van “museale” kunst werken
Gouache
43%
Photo 16%
Schilderij
30%
Tekening 7%
Anders 5%
12%
4%
16%
28%
40%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
voor 1960 1961 - 1975 1975 - 1990 1991 - 2005 na 2005
Gehele collectie
• M/V: 75/25
Na 2005:
• M/V: 50/50
Galerie 70%
Veilinghuis
14%
Kunsthandel
16%
80% Amsterdam:
• andriesse eyck
• Annet Geelink
• Van Gelder
• Gerard Hofland
• Fons Welters
• …

6. Bij verzamelen volgt ervaring delen en kunst uitlenen
Kiki Lamers
Centraal Museum Utrecht
2010
Marijke van Warmerdam
Huize Frankendael Amsterdam
2018
Berend Strik
Museum Het Valkhof Nijmegen
2011
René Daniëls
Van Abbe Eindhoven
2008
Katinka Lampe
Museum Arnhem
2015
Marijke van Warmerdam
Kunstbeeld
Augustus 2012
Ger van Elk
Kunstschrift
Juli 2002
Hugo Tieleman
NRC
April 2017
Rob van Koningsbruggen
Vereniging Rembrandt
Maart 2018
o.a. Koen Delaere
Independent Collector
14 Augustus 2018 (url)
o.a. Marien Schouten
ArtLand
14 Dec 2017 (url)
Rezi van Lanksveld
Beaux-Arts Paris
2022
o.a. Sarah van Sonsbeek
Het Parool
12 September 2019 (url)
…

7. Voornaamste kunst periodes
Post-War Art
Contemporary Art
[20th century]
New Generation
Contemporary Art
[21th century]
Modern Art
- Romantisme
- Impressionisme
- Postimpressionisme
- Symbolisme
- Expressionisme
- Surrealisme (Dada)
- Kubisme
- Neoplasticism (De Stijl)
- Suprematisme
- Constructivisme
- Futurisme
- …
- Informal Art (Ecole de Paris)
- Abstract Expressionism (Cobra)
- Neo-Dada (Fluxus)
- Action Painting
- Minimalism
- Pop Art
- Art Brut
- Color Field Painting
- Kinetic Art
- Op Art
- Hard-Edge Painting
- Zero/Nul
- …
- Arte Povera
- Color Field Painting
- Conceptual art
- Optical Art
- Land Art
- Neo-Expressionism (Neue Wilde)
- Minimalism
- Photorealism
- Street Art
- Video Art
- …
- Post Informal Art
- Contemporary Baroque
- Sensorial Art
- Neo Mural Art
- Neo Graffiti
- Zombie Formalism
- Pseudo Realism
- 3D Motion Graphic Art
- Metaverse Art
- Participation Art
- …
Heden thema's:
- Klimaat crisis
- Immigratie
- Kolonialisme
- Terug naar Natuur
- Blacklife matters
- …
Meeste stromingen worden gevolgd door:
- Post: reactie op vorige stijl
- Neo: oude stijl in nieuw jasje

8. Wanneer begint hedendaagse kunst?
Post-War Art Contemporary Art
[20th century]
New Generation
Contemporary Art
[21th century]
Modern Art
Pablo Picasso (1881-1973)
Jean-Michel Basquiat (1960-1988)
Alex Katz (1927+)
David Hockney (1937+)
Andy Warhol (1928-1987)
Louise Bourgeois (1911-2010)
Gerhard Richter (1932+)
95 jaar
89 jaar
92 jaar
René Daniels (1950+)
59 jaar
27 jaar
72jaar
84 jaar
99 jaar
Pierre Soulages (1919+) 102 jaar
Jan Dibbets (1941+) 80 jaar
Armando (1929 - 2018) 89 jaar
Anselm Kiefer (1945+) 76 jaar
2000
1965
1945
1870 2020
20 jaar
75 jaar 35 jaar >20 jaar
(geboren na 1910) (geboren na 1945) (geboren na 1980)

9. Naoorlogse & Hedendaagse Kunst domineert de veilingmarkt
55% van totale fine-art markt
bron: The Art Market 2021 – An Art Basel and USB report
https://artbasel.com/stories/art-market-report-2021
Nederland ±0.25%
$12,5 miljoen
Veilinghuizen:
- Christie’s
- AAG Auction
- VendueHuis
- …
Fine-Art veiling markt
±$9,0 miljard
Post-War & Contemporary veiling markt
±$5,0 miljard

10. Nederlandse Hedendaagse kunst in de veiling wereld
bron: Artprice.com Contemporary Art Report 2000-2020
www.artprice.com/the-contemporary-art-market-report-2020/20-years-of-contemporary-art-auction-history
1. Marlene Dumas (68jr.)* nr. 39 $100,4M
2. Rineke Dijkstra (62jr.) nr. 438 $5,0M
3. René Daniels (71jr.) nr. 473 $4,6M
4. Michael Raedecker (58jr) nr. 505 $4,2M
5. Desirée Dolon (58jr) nr. 597 $3,2M
6. Ruud van Empel (63jr.) nr. 647 $2,9M
7. Erwin Olaf (62jr.) nr. 879 $1,9M
Nederland: 7x artists - >22nd country
The Netherlands
- 18th economy of world
- 62th by population
* Vaak beschouwd als Zuid Afrikaans

11. Nederlandse hedendaagse kunst wordt ondergewaardeerd
Nederland
Rob Van Koningsbruggen (b. 1948)
Groot-Brittannië
Sean Scully (b. 1945)
Frankrijk
Bernard Frize (b. 1954)
- drie fundamentele coloristen -

12. Nederlandse hedendaagse kunst wordt ondergewaardeerd
Nederland
Rob Van Koningsbruggen (b. 1948)
50.000 euro
- niet in top 1000 -
Groot-Brittannië
Sean Scully (b. 1945)
1,5 miljoen euro
(30x duurder)
- Nr 34 top 1000 -
Frankrijk
Bernard Frize (b. 1954)
300.000 euro
(6x duurder)
- Nr. 440 top 1000 -
Onderwaardering voornamelijk vanwege kleine interne markt en calvinistische cultuur
- drie fundamentele coloristen -

13. Drie belangrijke trends in de veiling wereld (1/2)
bron: Artprice.com Contemporary Art Report 2000-2020
www.artprice.com/the-contemporary-art-market-report-2020/20-years-of-contemporary-art-auction-history
1. 80% van geveilde kunst zijn schilderijen en
beeldhouwwerken
• Fotografie blijft een relatief goedkoop kunst medium en heeft na de successen van Cindy
Sherman, Andreas Gursky en Richard Prince in de jaren 2000-2006 nieuwe impulsen nodig
2. On-line kunstmarkt
groeit exponentieel
• Gedreven door digitale revolutie en
massieve invloed van sociaal-media

14. 3.
Hedendaagse
kunst in 2000
voor 5%
verkocht als
NFT!
Virale gekte van NFTs (Non Fungible Token) voor digitale kunst! (2/2)
bron: Artprice.com Contemporary Art Report 2021
www.artprice.com/artprice-reports/the-contemporary-art-market-report-2021
Een NFT is een Non-Fungible Token: een niet-inwisselbaar en
onvervangbaar digitaal eigendomscertificaat. In dit
certificaat staat een link naar een digitaal object, zoals een
digitaal kunstwerk, een tweet, een internet pagina, een GIF of
een video. Als eigenaar van een NFT bezit je echter niet het
object of de auteursrechten daarvan.

15. Overproductie van Hedendaagse kunst van ±€250m/jaar*
Kunstconsumptie
±3.000 verzamelaars waarvan 100 zeer vermogend
± 40 actieve bedrijfscollecties
± 20 musea van moderne/heden kunst
Kunst productie
±15.000 kunstenaars
(~65% geen galerie)
Kunst distributie
± 400 galeries ±€110m/jaar
(gem €200k omzet/jaar)
± 40 kunstuitleencentra
Toename int’l online galeries
(Saatchiart, Artsy, Artspace, Catawiki, …)
Jaarlijkse toestroom
±400 van 10 bachelor opleidingen
±50 van 4 master opleidingen
*m.i.v. buitenlandse
en 2de markt aankopen
Plus 2de markt distributie
± 15 kunsthandelaren
± 5 veilinghuizen ±€15m/jaar
(Christie’s, Vendue Huis, AAG, …)
Particulieren 55% Overheid 5%
Musea 15% 0verige 10%
Bedrijven 15%
Onderzoek van Nederlandse Galerie Associatie over Kunst Markt 2021:
https://nederlandsegalerieassociatie.nl/site/assets/files/1144/nga_onderzoek_kunstmarkt_2021.pdf
www.vbcn.nl
www.mondriaanfonds.nl
http://nederlandsegalerieassociatie.nl/
Kunst versus automarkt: 1,5%
 Kunst omzet: €250 miljoen
(±150.000 kunstwerken)
 Auto’s omzet: €15 miljard
(±400.000 auto’s)
Larry Gagosian
• 16 galeries
• $1 miljard omzet

16. Kunstbehoeften verschillen van inrichten, verzamelen,
beleggen, vereren tot showen
Inrichter
Huis inrichten
± 500.000
(enkelmalig grote koper)
Investeerder
Top van de markt
Aanbidder
Vereert kunst
Museum fanaat
(kleine koper)
Showkoper
Status symbool
Evolution of a serious collector
©Morris Hargreaves McIntyre (website)
Profiel kunstkoper
Verzamelaar
Actieve koper
±3.000
Aantal werken per actieve kunstverzamelaar
- 100 met collectie waarden van meer dan €750.000
- 600 meer dan 100 werken
- 800 tussen 50 en 100 werken
- 1.600 tussen 25 en 50 werken
(bron: www.kunstweek.nl/top100verzamelaars)

17. ±15.000 beeldende kunstenaars waarvan minder dan 20%
van kunst kunnen leven
Champions League
±25 kunstenaars
Kunstenaars zijn gepassioneerde beroepsbeoefenaars die
status en werkplezier als immaterieel inkomen beschouwen.
Eredivisie
±2%
( 250x)
Eerste Divisie
±5%
(750x)
Hoofdklasse Amateur
>80%
• Internationale herkenning
• meerdere prijzen, ook in buitenland
• verzameld door buitenlandse musea
• postacademisch opleiding (b.v. Rijks, Ateliers)
• meerdere galeries buiten Nederland
• regelmatig solo tentoonstellingen
• vaak assistenten in dienst
• inkomen >150.000€
• regionale herkenning
• groepstentoonstellingen
• lokale galerie
• inkomen ±35.000€ (Jan Modaal)
• lokale herkenning, vriendenkring
• geen galerie, verkoopt uit atelier
• meestal bijbaan
• weinig inkomen uit kunst
• nationale herkenning
• publicaties en prijzen
• solo toonstellingen
• bedrijven collecties en musea
• nationale galerie
• inkomen ±75.000€

18. Selectie van top van pyramide kunstenaars
Marlène Dumas
Rineke Dijkstra
Michael Raedecker
Erwin Olaf
Marijke van Warmerdam
Robert Zandvliet
Joep van Lieshout
Aernout Mik
Desirée Dolron
Marc Mulders
Ruud van Empel
René Daniëls
Rob van
Koningsbruggen
Berend Strik
Marien
Schouten
Koen Delaere
Rezi
van Lanksveld
Natasja Kensmil
Sarah van Sonsbeek
Ina van Zijl
Esther
Tielemans
Toon Verhoef
Folkert de Jong
Navid Nuur
Mark Manders
Viviane Sassen
Guido
van der Werve
… en meer ….
Isabelle
Andriessen
… en meer ….

19. Kunst is experimenteren en vernieuwen, en niet afkijken!
Experimentele
Kunst
Vernieuwende
Kunst
Decoratie
Kunst
Herhalen van bestaande
kunstvormen
1. succesformule kopiëren
2. Kopiëren van kunststijl
3. zombie formalisme
Scheppen van nieuwe
kunstvormen
(materiaal, dimensie, presentatie,
media, ervaring, …)
Vernieuwen van
bestaande kunstvormen
Zombie Formalism
kunst die speciaal is ontworpen
om tegemoet te komen aan de
eisen van de markt en een dode
stijl tot leven brengt
Dan Colen Lucien Smith
Rezi van
Lankveld
Isabelle
Andriessen
Marc Mulders

20. Kunst en beleggen
Alleen de top van de kunst kan desnoods gebruikt worden als belegging!
Kunst is een duurzame consumptie goed!
Jan Schoonhoven T75-72, 1975
Zelf gekocht bij Kunsthandel Beeldman in 1995 voor
2.750 gulden, nu rond €12.000 waard
Marlène Dumas, Schoolboys, 1987
Gekocht door Museum Gouda in 1988 voor €8.100 en
verkocht bij Sotheby’s in 2011 voor €1.250.000

21. Kunst en beleggen
Jan Schoohoven T75-72, 1975
Zelf gekocht bij Kunsthandel Beeldman in 1995 voor
2.750 gulden in 1995 nu waard rond €12.000
Alleen de top van de kunst kan desnoods gebruikt worden als belegging!
Kunst is een duurzame consumptie goed!
Marlène Dumas, Schoolboys, 1987
Gekocht door Museum Gouda in 1988 voor €8.100 en
verkocht bij Sotheby’s in 2011 voor €1.250.000
Aankoop
jaar
Jaar 1 Jaar 5 Jaar 10 Jaar 15 Jaar 20 Jaar 25
Aankoop
prijs
10%
50%
100%
500%
Jaar 30
Prijs ontwikkeling van hedendaagse kunst
(bij benadering)
Champions
League
Eredivisie
Eerste divisie
Hoofdklasse
Amateur

22. Groeiende gebruik van Metaverse als digitale kunst
Refik Anadol (Turkije) "Machine Hallucinations Space: Metaverse 2021"
(gebruikt enorme hoeveelheden ruimte gerelateerde gegevens om in de geest van een machine te stappen en een
alternatieve perceptie van ruimte te speculeren)
Gekocht tijdens Sotheby’s veiling voor 2,4 miljoen USD en geslagen op 21 september 2021 met een unieke
ERC-721 Ethereum blockchain-token
Metaverse is het gehele netwerk van aan elkaar gekoppelde virtuele 3D-ruimtes waarin de gebruikers, vaak door middel van avatars, interactief kunnen rondkijken en interageren.
Michael Winkelmann - Beeple (USA) “CROSSROAD #1/1” 2020
Gekocht voor 6.6 miljoen USD met blockchain NFT

23. Opkomst van 3D en Light art
3D Motion Graphic design
Shane Fu
Woont in NY, Wuhan China
Vadim Solovyov
Saint Petersburg
Pseudo Realism
3D design techniek waarbij een gewijzigde kijk op de
werkelijkheid als echt wordt gepresenteerd.
Light Art
Henk Stallinga
Amsterdam
Studio Drift
Amsterdam

24. Nederlandse Kunstprijzen – 56x
https://nl.wikipedia.org/wiki/Categorie:Kunstprijs_in_Nederland

25. De Wolvecamprijs
• Stimuleringsprijs voor schilders tot 40 jaar, minimaal 5 jaar woonachtig in Nederland, tweejaarlijks
• €12.500 – solotentoonstelling in Hengelo - €10.000 voor monografie
2018
Sam Samiee
Rijksacademie Amsterdam
Koninklijke Prijs voor de Vrije Schilderkunst 2016
2018
Frank Ammerlaan
Royal College of Art London
De Scheffer 2013
Koninklijke Prijs voor de Schilderkunst 2012
2018
Raquel van Haver
HKU Utrecht
De Scheffer 2017
Koninklijke Prijs voor de Vrije Schilderkunst 2018
Op zoek naar hedendaagse kunststromingen 1/3
“Immigration Art” “Post Informal Art” “Neo Mural Art”

26. Rana Hamadeh
ArtEZ Arhnem
Rory Pilgrim
De Ateliers A’dam
Alexis Blake
Piet Zwart Institute R’dam
Op zoek naar hedendaagse kunststromingen 2/3
2017
“Sensorial Art” “Climate Crisis Art” “Performance Body Art”
2019 2021
Prix de Rome
• De oudste en meest genereuze prijs voor talentvolle kunstenaars (tot 40 jaar)
• €40.000
• Residentie naar keuze

27. 2019
Natasja Kensmil
De Ateliers A’dam
Rietveld Academie A’dam
2019
Funda Gül Özcan
Rijksacademie A’dam
Fina Art Academie Munich
2020
Özgür Kar
Rijksacademie A’dam
Op zoek naar hedendaagse kunststromingen 3/3
Johannes Vermeerprijs
Nederlandse staatsprijs voor de kunsten
€100.000 - project binnen eigen werkterrein
Volkskrant Kunstprijs
oeuvreprijs voor getalenteerde kunstenaars van 35 jaar of jonger
€10.000 + €10.000 voor boek
Jeanne Oosting Prijs
stimulans voor figuratieve kunstenaars
€7.500
2019
Lily van der Stokker
Academie Sint-Joost Breda.
“postmodern symbolism” “Contemporary Barok” “Provocative Art” “Decorative Conceptual Art ”

28. Key Takeaways
1. Nederland heeft een van de beste kunstklimaten maar wordt in de wereld zwaar onderwaardeerd
2. Online verkoop van kunst groeit explosief
3. Hogere acceptatie van Digitale kunst dankzij NFT eigendom
4. Grafische 3D en Metaverse kunst zou traditionele beeldhouwkunst kunnen gaan vervangen
5. Kunst is een duurzame consumptie goed en geen investering
6. Meeste stijlen worden opgevolgd door neo- en post- stromingen
7. Geen overheersende stijl, te veel kunstenaars en technieken

29. Kunst verzamel tips
1. Kijk met je hart! Wow-gevoel! Het werk moet meteen goed aanvoelen!
2. Koop met je oren! Vraag naar het verhaal! Kunst is 50% beeld en 50% verhaal!
3. Let op oeuvre consistentie, herkenbaar handschrift, visie en CV van kunstenaar!
4. Stel een collectie doel! Documenteer eigen aankopen! Deel jouw ervaringen!
5. Wees niet verlegen of onzeker! Stel vragen! Begrijp wat je koopt!
6. Begin (desnoods) met een “kunstwerk voor boven de bank” en gebruik deze als referentie!
In elk goed kunstwerk zit iets wat je niet ziet maar wel voelt!
Zet je vasten kijk patroon opzij! Kijk niet naar kunst zoals je naar natuur kijkt!
Kunst hebben wij niet nodig maar zonder kunst zou het leven grijs en saai zijn!

30. Recent Nederlandse publicatie over Hedendaagse kunst
Over de lusten en lasten van het
schilderen (2018)
Over het kopen van kunst
(2018)
Over 50 belangrijkste
kunstwerken sinds 1968 (2019)
Over kunstwerken in bedrijven
collecties sinds 1945 (2019)
Online:
- Artforum.com
- Artnet.com
- Artnews.com
- Artsy.net
- Artland.com
- Independent-collectors.com

31. Q & A
Voor vragen of kopie van presentatie:
ERIC.VANT.HOFF@DELL.COM