Cuốn sách kỹ năng dành cho cha mẹ trong bộ "Cha mẹ khéo con thành công" của tác giả Nguyễn Hiến Lê

1. DẠY
CON
THEO
LỐI MỚI
P H Ư Ơ N G P H Á P D Ạ Y C O N H I Ệ N Đ Ạ I

2. Bản quyền tiếng Việt của Nguyễn Hiến Lê © Công ty
Cổ phần Sách MCBooks.
Theo hợp đồng Số 01/HĐSDQTG/2018 về sử dụng quyền
tác giả đối với toàn bộ di sản văn hóa là các tác phẩm của
nhà văn, dịch giả, nhà ngôn ngữ học, nhà giáo dục và văn
hóa Nguyễn Hiến Lê.
Không phần nào trong xuất bản phẩm này được phép sao
chép hay phát hành dưới bất kỳ hình thức hoặc phương tiện
nào mà không có sự cho phép trước bằng văn bản của Công
ty Cổ phần Sách MCBooks
Các tác giả viết sách có nhu cầu xuất bản xin vui lòng
liên hệ với chúng tôi qua:
Email: lienhebanquyen@mcbooks.vn
Điện thoại: (024).3792.1466
(Bấm máy lẻ 113 gặp Phòng Kế hoạch)
Chúng tôi luôn mong muốn nhận được những ý kiến góp ý của
Quý độc giả để cuốn sách ngày càng hoàn thiện hơn.
Góp ý về nội dung sách: knbooksvn@gmail.com
Liên hệ về bản thảo và bản dịch: contact@mcbooks.vn
Liên hệ hợp tác truyền thông trên sách: project@mcbooks.vn
Liên hệ tư vấn, đại diện và giao dịch bản quyền: copyright@mcbooks.vn
DẠY CON THEO LỐI MỚI
KNBOOKS
CHUYÊN SÁCH KỸ NĂNG

3. N G U Y Ễ N H I Ế N L Ê
(Dịch giả đầu tiên của Đắc Nhân Tâm)
NHÀ XUẤT BẢN HỒNG ĐỨC
DẠY
CON
THEO
LỐI MỚI
P H Ư Ơ N G P H Á P D Ạ Y C O N H I Ệ N Đ Ạ I

4. LỜI GIỚI THIỆU TÁC GIẢ, DỊCH GIẢ
NGUYỄN HIẾN LÊ
Ai yêu sách hẳn không còn lạ gì với cái tên học giả
Nguyễn Hiến Lê - một nhà văn, nhà giáo, tác giả, dịch
giả của hàng trăm đầu sách thuộc nhiều lĩnh vực như:
Văn học, triết học, giáo dục, chính trị, kinh tế… Trong
đó nhiều cuốn đã trở thành “Sách gối đầu giường” như
Đắc Nhân Tâm, Quẳng Gánh Lo Đi Và Vui Sống, Bảy
Bước Đến Thành Công, Dạy Con Theo Lối Mới, Sử Ký
Tư Mã Thiên, Bài Học Do Thái, Kinh Dịch…
Nguyễn Hiến Lê tự là Lộc Đình, sinh năm 1912, mất
năm 1984, hưởng thọ 73 tuổi. Sẽ không ngoa khi gọi
Nguyễn Hiến Lê là “tượng đài văn hoá”. Cả đời ông gần
như dành trọn cho nghiệp viết. Trong hơn 30 năm cầm
bút, ông đã xuất bản 120 bộ sách - con số gần gấp 1,5
lần tuổi đời của ông.
Viết nhiều nhưng Nguyễn Hiến Lê lại vô cùng cẩn
trọng và nghiêm túc. Năm 1968, khi dịch Chiến Tranh
Và Hoà Bình, do tình hình chiến sự căng thẳng, ông đã

5. chép tay trên giấy than thành 3 bản, một đưa cho nhà
xuất bản, một cất ở nhà và một gửi về quê phòng khi
thất lạc. Cũng vì cẩn trọng nên ông luôn ý thức được
việc phải xin phép trước khi dịch tác phẩm. Trong hồi
ký, Nguyễn Hiến Lê đã kể tỉ mỉ việc ông viết thư cho
tác giả Dale Carnegie để xin dịch cuốn Đắc Nhân Tâm
và trở thành người đầu tiên đưa tác phẩm giá trị này
về Việt Nam. Đây là một trong những cuốn sách nổi
tiếng nhất mọi thời đại, luôn đứng đầu danh sách bán
chạy nhất, được dịch sang hầu hết các thứ tiếng và có
ảnh hưởng làm thay đổi cuộc đời hàng triệu người trên
thế giới.
Bắt đầu xuất bản ở Việt Nam từ năm 1951, Đắc
Nhân Tâm nhanh chóng gây chú ý và trở thành “hiện
tượng” trong ngành xuất bản khi liên tục được tái bản.
Sức sống từ cuốn sách qua bản dịch của Nguyễn Hiến
Lê đã ghi dấu ấn và có tầm ảnh hưởng lớn đến người
đọc Việt bao thập kỷ qua. Bản thân cái tên “Đắc Nhân
Tâm” là một sáng tạo đắt giá của Nguyễn Hiến Lê. Về
sau các dịch giả khác đã dịch tác phẩm “How to win
friends and Influence People” với những văn phong
khác nhau nhưng vẫn đều sử dụng cái tên “Đắc Nhân
Tâm” do Nguyễn Hiến Lê đặt bởi không có một cái tên
nào khác có thể chuyển ngữ xuất sắc hơn.

6. Bên cạnh đó, phiên bản “Đắc Nhân Tâm” của
Nguyễn Hiến Lê còn có thêm chương “Những bức thư
màu nhiệm”, “Bảy lời khuyên để tăng hạnh phúc trong
gia đình”, đặc biệt phần “Vài câu hỏi” được ông viết
thêm vào cuối sách để độc giả có thể thực hành và tự
tìm câu trả lời. Sau mỗi chương lại có phần tóm tắt
để độc giả dễ hiểu, dễ thấm. Nguyễn Hiến Lê không
phải là người duy nhất dịch “How to win friends and
Influence People” nhưng bản dịch của ông được đánh
giá là súc tích nhất, toàn diện nhất và sắc sảo nhất.
Thế nên, trên các diễn đàn văn học, người đời vẫn
truyền tai nhau: “Muốn thành công và hạnh phúc, hãy
đọc Đắc Nhân Tâm, mà phải là Đắc Nhân Tâm của
Nguyễn Hiến Lê”. Cái hay, cái khiến người đọc tâm đắc
có lẽ ở chính cách sử dụng ngôn từ triết lý mà gần gũi
của Nguyễn Hiến Lê.
Để có được những giá trị ấy, không chỉ bởi Nguyễn
Hiến Lê đã tiếp xúc với tác giả, truyền tải được đúng
“linh hồn” của bản gốc mà ông còn thổi vào đó nhân
sinh quan của chính mình - nhân sinh quan của một
hiền tài, một nhà nho, một nhà giáo, một vị học giả
đáng kính.
Nguyễn Hiến Lê từng tự bạch: “Ghi được một vẻ
đẹp của thiên nhiên, của tâm hồn, tả được một nỗi khổ
của con người khiến cho đời sau cảm động, bấy nhiêu

7. cũng đủ mang danh nghệ sĩ rồi”. Và với những gì ông
để lại cho cuộc đời, Nguyễn Hiến Lê xứng đáng là một
nghệ sĩ lớn trong lòng người đọc bao thế hệ ngày trước,
ngày nay và cả ngày sau.
Như một sự tri ân sâu sắc đến ông, tôi tin rằng
BIZBooks sẽ “phục dựng” tủ sách Nguyễn Hiến Lê.
Với mong muốn những cuốn sách có thể tiếp tục đồng
hành cùng người Việt bao thế hệ, không chỉ với tinh
thần của các tác giả thế giới mà còn với cốt cách của
một Nguyễn Hiến Lê Việt Nam.
TS. Lê Thẩm Dương

8. MỤC LỤC
TỰA.............................................................................13
Phần thứ nhất. Thời mới, giáo dục mới....................21
Chương I. Cần đặt lại vấn đề.....................................23
1. Hoàn cảnh đã thay đổi..............................................24
2. Phải thay đổi phương pháp dạy trẻ...........................29
Chương II. Chúng ta muốn cái gì?
Quyền lực của ta tới đâu?.........................................33
1. Mục đích của giáo dục..............................................34
2. Quyền lực chúng ta có hạn.......................................37
Chương III. Trẻ không phải chỉ sống bằng sữa
mà còn sống bằng tình yêu.......................................43
1. Sinh tố [tình yêu].....................................................44
2. Không gì thay thế được gia đình...............................47
3. Ảnh hưởng và sức mạnh của tình yêu.......................49
4. Khi trẻ thiếu tình yêu...............................................51
Phần thứ hai. Vấn đề kỉ luật.....................................59
Chương I. Tự do trong kỉ luật...................................61
1. Tự do và kỉ luật........................................................62
2. Quan niệm tự do trong tân giáo dục..........................67
Chương II. Kỉ luật phải xây dựng trên những quy tắc

9. nào?..........................................................................77
1. Tuân theo luật sinh lý và tâm lý................................78
2. Tùy theo cá tính.......................................................80
3. Giải phóng trẻ dần dần.............................................82
4. Nhận xét phản ứng của trẻ.......................................85
5. Thỉnh thoảng đừng can thiệp....................................89
Chương III. Những cách để giúp trẻ em giữ kỉ luật...95
1. Đổi một bó buộc riêng thành một luật lệ....................... 96
2. Để trẻ lựa cái “muốn làm” và cái “phải làm”....................... 100
3. Đừng nên cấm những cái gì?.....................................101
4. Ra rất ít lệnh............................................................105
5. Tập cho thành thói quen..........................................107
6. Chân uy quyền.........................................................108
Chương IV. Thưởng phạt...........................................113
1. Vấn đề thưởng phạt không giản dị............................114
2. Thưởng....................................................................115
3. Phạt.........................................................................117
4. Lời khuyên cuối cùng...............................................124
Chương V. Không khí trong gia đình........................127
1. Không khí trong gia đình là cần nhất........................128
2. Dạy dỗ là làm gương.................................................130
3. Không khí của thời đại.............................................136
Phần thứ ba. Những tật của trẻ................................141

10. Chương I. Trẻ bú ngón tay........................................143
1. Những điều nên nhớ.........................................144
2. Tật bú ngón tay................................................149
Chương II. Trẻ ở dơ.......................................... 155
1. Chơi dơ............................................................156
2. Ở dơ.................................................................158
3. Nguyên nhân tật ở dơ.......................................161
4. Đừng tin bác sĩ Victor Pauchet..........................165
Chương III. Trẻ biếng ăn.................................. 169
1. Một vấn đề gay go trong nhiều gia đình............170
2. Biếng ăn có khi là một luật tự nhiên.................171
3. Trẻ có bản năng biết tự lựa thức ăn...................176
Chương IV. Trẻ sợ............................................. 183
1. Sợ hãi là một phản ứng tự nhiên.......................184
2. Sợ nước, sợ té, sợ đau......................................185
3. Sợ tối, sợ cha mẹ không về nhà........................187
4. Truyện rùng rợn...............................................189
5. Cha mẹ không phải là ông Kẹ...........................190
Chương V. Trẻ ganh tị....................................... 195
1. Ghen là một tánh tự nhiên................................196
2. Tánh ghen trong tuổi thơ..................................197
3. Cách trị............................................................201
Chương VI. Trẻ bướng bỉnh, giận dữ................ 209

11. 1. Nhu cầu khuếch trương bản ngã.......................210
2. Khi trẻ bướng...................................................213
3. Khi trẻ nổi cơn giận..........................................216
Chương VII. Trẻ nói dối.................................... 221
1. Tánh nói dối do xã hội tập cho trẻ....................222
2. Tới tuổi nào trẻ mới phân biệt được chân giả....223
3. Trẻ vô tình nói sai sự thật.................................224
4. Trẻ cố ý nói dối.................................................228
5. Trẻ đáng tin tới mực nào?.................................235
Chương VIII. Trẻ ăn cắp................................... 241
1. Một lối xử tội chớp nhoáng...............................242
2. Tới tuổi nào trẻ mới có ý niệm về quyền sở hữu...245
3. Dưới sáu tuổi chỉ nên khoan hồng....................247
4. Ăn cắp vì thiếu tình thương..............................248
5. Ăn cắp để trả thù..............................................250
6. Ăn cắp để tự phạt mình....................................252
7. Những nguyên nhân khác.................................253
Chương IX. Trẻ làm biếng................................. 257
1. Rất ít trẻ thật sự làm biếng...............................258
2. Lối cho điểm....................................................261
Chương X. Vài cách dạy.................................... 271
1. Cách dạy con của một bà mẹ hiền......................272
2. Những câu chuyện nho nhỏ về cách dạy trẻ..........273

12. Chương XI. Dạy cha mẹ trước hết..................... 291
1. Ta phải tự huấn luyện trong bốn thời kỳ................292
2. Cha mẹ phải đoàn kết.
Trường hợp cha mẹ ly dị nhau..............................295
3. Trẻ hư là tại cha mẹ..........................................297
KẾT.....................................................................307
Phụ lục.................................................................315

13. 13
Tựa
Sau bản Tuyên ngôn độc lập của Hoa Kì
(1776) và bản Tuyên ngôn nhân quyền của
Pháp (1789), người ta đã tưởng nhân loại bắt
đầu bước vào một kỉ nguyên mới, kỉ nguyên Tự
do, Bình đẳng và Bác ái. Nhưng từ đó đến nay
đã gần hai thế kỉ, kỉ nguyên mới đó vẫn chưa
thấy hé màn, và bây giờ không ai nhắc tới nó
nữa mà chỉ nói đến kỉ nguyên Nguyên tử, một
kỉ nguyên mà hai trái bom nổ ở Hiroshima và
Nagasaki năm 1945 đã hứa hẹn cho nhân loại
rất nhiều. Cái kỉ nguyên trong đó chúng ta đang
sống quả thực là nguyên tử! Đại chiến thứ nhất
mà bốn chục năm trước người ta tưởng là chiến
tranh cuối cùng của nhân loại, đã tàn khốc một

14. 14
cách kinh khủng, nhưng so với đại chiến thứ
hai chỉ là một trò đấm đá của con nít bên cạnh
một cuộc đấu võ của các lực sĩ hạng nặng. Và
không ai dám tưởng tượng, mà cũng không ai
có thể tưởng tượng được nếu có đại chiến thứ
ba thì đại chiến này so với đại chiến thứ hai sẽ
ra sao. Nhân sinh! Ráng quên đi, bạn ạ! Chúng
ta bất lực, hoàn toàn bất lực. Vả lại còn có điều
đáng cho ta nghĩ tới hơn.
Nghệ thuật chiến tranh dù tiến mạnh tới bậc
nào cũng không làm cho ta tởm bằng cái nghệ
thuật độc tài. Vài ngàn trái bom làm tiêu diệt
cả nhân loại trong nháy mắt, kể cũng đáng ghê
thật, nhưng ai nấy đều chết thì là hết, có gì mà
lo buồn? Chứ hành động của một bọn bắt hàng
chục hàng trăm triệu người phải theo đường lối
của mình, chẳng kể phải trái, hễ không phục
tùng thì đày, thì chém, thì bắn, thì cho vào lò
thiêu, vào phòng điện..., những hành động đó
mới thực đáng kinh. Chiến tranh chỉ giết người,
chính sách độc tài mới làm con người thành nô
lệ. Mà nghệ thuật độc tài từ đầu thế kỉ đến nay,
tiến một cách mãnh liệt phi thường, đến nỗi
Tần Thủy Hoàng có sống lại mà coi bọn phát

15. 15
xít trị dân, tất cũng phải xanh mặt và than: “Ôi!
Hậu sinh khả úy”. Hitler, Mussolini đã chết,
nhưng cái giống độc tài, đâu đã tuyệt hẳn? Từ
đông qua tây, biết bao người vẫn lăm lăm nắm
cơ hội để nối gót hai hung thần ấy. Chính nó
mới là mối nguy của nhân loại. Dù da trắng
hay da vàng, da đen hay da đỏ, chúng ta đều có
thể nhất đán thành nô lệ hết, có tai mà không
dám nghe, có miệng mà không dám nói, và cứ
phải nhẫn nhục cúi đầu, vâng vâng dạ dạ để một
nhóm người sai khiến.
Trước cái nguy đó, nhiều nhà tư tưởng tỏ
vẻ thúc thủ, và chỉ còn trông mong ở thế hệ sau
tức như ông Arnold Gesell, là một nhà bác học
nổi danh ở Hoa Kì, chuyên tâm nghiên cứu trẻ
em đã viết trong bài tựa cuốn Infant from 5 to
IO: (Tuổi thơ là hy vọng độc nhất còn lại cho
nhân loại). Ông cho rằng muốn có một chế độ
thực sự tự do và dân chủ thì phải sửa đổi nền
giáo dục trước hết. Không phải cứ tuyên ngôn
tự do mà nhân loại được tự do; cũng không phải
cứ san phẳng giai cấp mà nhân loại được bình
đẳng; cũng không phải cứ hô hào bác ái mà
nhân loại được bác ái. Con người có được dạy

16. 16
dỗ, đào tạo ngay từ hồi nhỏ theo những phương
pháp tự do, bình đẳng bác ái, được thấm nhuần
không khí tự do, bình đẳng, bác ái trong ít nhất
là năm, ba thế hệ liên tiếp rồi mới có thể hành
động theo quy tắc tự do, bình đẳng bác ái được.
Nghĩa là vấn đề giáo dục là quan trọng nhất. Ta
không thể mong con ta thành những người chỉ
huy trọng tự do, bình đẳng, bác ái nếu ta dùng
phương pháp độc đoán để nhồi nặn chúng, bắt
chúng hoan hô những kẻ chúng khinh bỉ, và
ngày ngày tụng những lời thù oán và gây hấn.
Mà phương pháp giáo dục cổ điển của Á
Đông cũng như Âu Tây là phương pháp độc đoán
đó. Tôi không phủ nhận thiện chí của người xưa,
nhưng cái lối uốn nắn trẻ theo một mẫu mực mà
người lớn đã định trước, không gây được hạnh
phúc cho nhân loại. Từ đầu thế kỉ, nhiều nhà
giáo, nhà tâm lí ở Âu Mĩ đã bỏ phương pháp
đó, tự thích nghi với trẻ, chứ không bắt trẻ phải
thích nghi với mình nữa. Muốn thích nghi với
chúng, họ tìm hiểu sinh lí và tâm lí của chúng.
Họ dò dẫm từng bước, và gần đây ông Arnold
Gesell, sau nhiều năm chung sức nghiên cứu
với bạn bè, đã tìm được ít nhiều luật phát triển

17. 17
của trẻ. Những luật đó, được các nhà giáo dục
Âu Mĩ dùng làm cơ sở cho phương pháp giáo
dục mới, mà người ta gọi là phương pháp thuận
phát (développementalisme). Theo phương pháp
này, nhà giáo dục không được độc đoán như
hồi xưa, cũng không được cho trẻ phóng túng
muốn làm gì thì làm như J.J.Rousseau, Léon
Tolstoi đã chủ trương, mà phải tùy theo luật
phát triển về sinh lí và tâm lí của trẻ để hướng
dẫn chúng, sửa chữa chúng, giúp chúng thành
những người biết tự trọng và trọng kẻ khác.
Tóm lại, giáo dục ngày nay không phải chỉ là
vấn đề luân lí nữa - nếu chỉ là vấn đề luân lí thì
một tập Gia huấn ca của Nguyễn Trãi hay một
bài Trị gia cách ngôn của Chu Bá Lư là đủ đúng
rồi - mà là một vấn đề tâm lí; và các bậc cha mẹ
cùng thầy dạy phải tìm hiểu trẻ về mọi phương
diện, tìm hiểu bằng cách nhận xét, đọc sách,
thí nghiệm.
Tôi soạn cuốn này và cuốn Tìm hiểu con
chúng ta chính là để giúp độc giả trong công
việc tìm hiểu ấy.
Khu vực mênh mông, không thể nào đi
khắp được, cho nên ở đây tôi chỉ nghiên cứu ít

18. 18
điểm căn bản mà chúng ta phải hiểu rõ để cải
thiện cách dạy trẻ, rồi, trong cuốn sau, sẽ tóm
tắt những phương pháp mà các tâm lí gia dùng
để dò xét trẻ và những kết quả của công cuộc
dò xét ấy.
Khoa giáo dục rất khó khăn và phức tạp.
Không có ai dám tự hào là nắm được bí quyết:
cũng không có phương pháp nào gọi là hoàn
hảo. Xét cho cùng thì ở đời không có lí thuyết
nào hoàn hảo được, vì nếu nhận là hoàn hảo
tức thị là không tiến nữa, mà có ai dám nghĩ
rằng từ nay đến khi bị tiêu diệt, nhân loại đứng
hoài một chỗ trong một khu vực nào đó không?
Chẳng qua lí thuyết nào cũng chỉ để cứu cái tệ
của một thời thôi.
Vậy phương pháp thuận phát mới được khai
sinh đây tất nhiên không thể hoàn hảo, và nhiều
lời khuyên trong cuốn này không thể là những
quy tắc bất di bất dịch. Bạn chỉ nên coi nó như
những lời dẫn dụ, đừng theo đúng nghĩa từng
chữ một. Bạn phải có tinh thần thí nghiệm lại
và phê phán. Bạn phải tự nhủ: Người phương
Tây đã thí nghiệm và thấy kết quả đó; thử xem
ở nước mình đúng hay không? Bạn lại nên nhớ

19. 19
rằng về giáo dục, có khi quy tắc tốt mà thất bại
vì vấn đề người dạy vẫn là quan trọng hơn hết.
Không sáng suốt, không kiên nhẫn, không biết
thích nghi thì phương pháp hoàn thiện cũng là
vô dụng. Có nhớ hai điều đó thì đọc cuốn này
mới có ích.
Sài Gòn, ngày 11-4-1958

21. THỜI MỚI,
GIÁO DỤC MỚI
Giáo dục ngày nay không phải chỉ là
vấn đề luân lí nữa.
PHẦN I

23. 23
Cần đặt lại vấn đề
1. Hoàn cảnh đã thay đổi
2. Phải thay đổi phương pháp dạy trẻ
CHƯƠNG I

24. 24 DẠY CON THEO LỐI MỚI
1
HOÀN CẢNH ĐÃ THAY ĐỔI
Năm sáu ông bạn học cũ, tuổi đều gần
ngũ tuần, họp mặt nhau trong một ngày
xuân, sau nhiều năm xa cách. Người ta nhắc lại
chuyện xưa, hỏi thăm về công việc làm ăn và gia
cảnh của nhau, rồi lần lần câu chuyện chuyển
về vấn đề dạy con. Hầu hết đều phàn nàn trẻ
bây giờ khó dạy quá.
Một ông bảo:
- Thằng con trai lớn của tôi làm biếng học,
chỉ đi chơi suốt ngày. Tôi mắng hoài nó không
chừa, mới rồi giận quá phải đánh. Tôi bạt tai
nó cái thứ nhất, nó cúi xuống chịu. Tới cái thứ
hai nó đưa tay lên đỡ. Tới cái thứ ba, nhìn vào
mắt nó, thấy nó không còn phải là con mình
nữa. Thôi, đành chịu. Tôi nhớ lại thời xưa,
cũng vào cái tuổi nó, có lần bị anh tôi quất cả
chục roi, mà cứ nghiến răng chịu, không dám
oán hận. Bị đòn xong, còn phải khoanh tay xin
lỗi anh tôi nữa chứ! Bây giờ thì phải hàng cái
ông tướng ấy.

25. 25PHƯƠNG PHÁP DẠY CON HIỆN ĐẠI
Ông vừa nói câu cuối vừa ngó chung quanh
xem có trẻ nào nghe được không.
Một ông khác chua chát hơn:
- Anh mới hàng đây, chứ tôi thì mấy năm
trước, từ khi thằng Hợp của tôi 13, 14 tuổi, tôi
đã không dám động gì tới nó nữa. Mỗi tháng
đưa tiền học và tiền tiêu vặt cho cậu cả, rồi hỏi
qua loa về sự học của nó, còn thì mặc, nó muốn
làm gì thì làm. Nó suốt ngày họp bạn và mỗi
tuần đi xem chớp bóng không biết mấy lần.
Ông thứ ba chen vào:
- Cũng có những đứa siêng học, nhưng ta
phải nhận là tình của chúng đối với cha mẹ bây
giờ nhạt lắm. Chúng chỉ bắt cha mẹ phải có bổn
phận này, bổn phận khác mà quên hẳn cái tình
cha con đi. Tôi biết một bà cụ nọ đã gần tám
chục tuổi, mà vẫn phải lọ mọ làm lụng để kiếm
tiền nuôi người con út. Cậu ta đã hai mươi lăm
tuổi, đã đậu tú tài, làm việc được một năm, rồi
chê lương ít, đời không có tương lai, xin thôi
việc, đăng tên vào đại học và cụ già mỗi tháng
phải ki cóp, gởi hai ngàn đồng nuôi cậu con,
để rồi gặp ai cũng phàn nàn: “Tôi sắp tới thời

26. 26 DẠY CON THEO LỐI MỚI
xuống lỗ rồi mà nó không biết thương tôi, bắt
tôi phải nuôi hoài. Nó kiếm được nhiều tiền thì
nó ăn nhiều, vợ nó, con nó ăn nhiều, chứ ích gì
cho ai đâu?”
Câu chuyện kéo dài trên một giờ với cái
giọng chán chường đó. Người ta đem đủ các tội
đổ lên đầu thanh niên mà không chịu tìm kiếm
nguyên nhân ở đâu.
Nguyên nhân là gia đình Việt Nam đã thay
đổi và đời sống chúng ta đã thay đổi. Cách đây
bốn chục năm, chế độ đại gia đình chưa bị lung
lay: ba bốn đời ở chung với nhau, người cha
hoặc ông nội nắm cả kinh tế và quyền chỉ huy,
trên ra lệnh thì dưới phải nghe, kẻ nào bướng
bỉnh cãi lại thì bị cả nhà, cả họ trị tội mà xã hội
cũng không dung thứ. Quan niệm về thiện và ác
rất giản dị: cái gì được người trên khen, khuyên
làm thì là thiện, cái gì người trên chê, cấm làm
thì là ác. Đã vậy chủ gia đình phần nhiều lúc
nào cũng có mặt ở trong nhà, nhận xét từng
hành vi, cử chỉ của trẻ; trẻ được uốn nắn hằng
ngày, mà không chịu nhiều ảnh hưởng ở ngoài,
cho nên dễ dạy.

27. 27PHƯƠNG PHÁP DẠY CON HIỆN ĐẠI
Khoảng mười năm sau cuộc đại chiến thứ
nhất, một số thanh niên ở thành thị, một phần
vì chịu ảnh hưởng của văn hóa Âu Tây, một
phần vì có cơ hội sống ở ngoài đại gia đình (đi
học hoặc đi làm ở xa) bắt đầu thấy không khí
trong đại gia đình hơi khó thở. Rồi nhóm Phong
Hóa, Ngày Nay hô hào trong báo chí và tiểu
thuyết sự thoát li đại gia đình. Tiếng chuông
tuy có vang, cũng chỉ vang trong giới tân học,
và phải đợi đến cuộc đại chiến vừa rồi gia đình
Việt Nam mới thay đổi mạnh từ thành thị đến
thôn quê.
Trong cuộc chiến đấu với thực dân Pháp,
biết bao thanh niên đã đặt Tổ quốc trên Gia
đình, đã thấy quyền hồi xưa của cha mẹ đối với
con cái là không hợp thời, có khi không hợp lí
nữa. Họ nhận xét rồi phê bình, chỉ trích. Họ uất
hận khi thấy người lớn theo địch hoặc chỉ bo bo
tìm mọi cách duy trì tư lợi. Như vậy thì làm
sao một số cha mẹ chẳng mất uy tín đi được?
Tất nhiên, hồi xưa tổ tiên ta cũng đã nhiều lần
chiến đấu với ngoại xâm, và cũng có những
người chỉ biết nắng chiều nào che chiều nấy;
nhưng cơ sở của đại gia đình còn vững vàng mà

28. 28 DẠY CON THEO LỐI MỚI
số thanh niên phản đối cha mẹ vì chính kiến
rất ít, nên uy tín của người lớn không bị thương
tổn nhiều. Ngày nay thì khác hẳn: trong mười
gia đình chắc chắn có sáu, bảy gia đình chính
kiến của cha con, vợ chồng, anh em đối chọi
hẳn nhau.
Lại thêm, trẻ chịu ảnh hưởng của gia đình
ít, mà chịu ảnh hưởng ở ngoài thì nhiều. Ở
thành thị, người cha thường chỉ gặp con trong
bữa cơm, và mười người có lẽ không được một
người bỏ ra mỗi tối một giờ chơi với con và săn
sóc việc học hành của chúng. Thành thử cái
bổn phận dạy con hồi xưa thuộc về người cha,
ngày nay chuyển qua người mẹ. Mẹ lựa trường
cho con, mẹ tiếp xúc với cô giáo của con, mẹ coi
bài vở của con, mẹ kí tên học bạ của con... Còn
cha, năm thì mười họa có mở tập của con ra
coi thì gắt um lên: “Học hành như vậy hả? Chỉ
tại má mày hết. Không biết dạy con. Tao còn lo
kiếm tiền nuôi tụi bay chứ thì giờ đâu?”
Mà ta phải nhận ra rằng ít người mẹ có đủ
thì giờ và khả năng để dạy trẻ và nhiều bà cho
rằng con có chỗ ăn chỗ học là bổn phận của
mình đã tròn. Trong khi đó trẻ chịu biết bao

29. 29PHƯƠNG PHÁP DẠY CON HIỆN ĐẠI
ảnh hưởng khác: ảnh hưởng của bạn bè, của
xã hội, nhất là của báo chí, hát bóng và truyền
thanh, truyền hình.
Tóm lại, vì uy tín của cha mẹ giảm đi, vì
sự săn sóc của cha mẹ không kĩ lưỡng, vì trẻ
chịu nhiều ảnh hưởng ở ngoài hơn là ở trong gia
đình, nên trẻ thời nay mang cái tiếng là khó dạy.
2
PHẢI THAY ĐỔI PHƯƠNG PHÁP DẠY TRẺ
Sự thực, chúng có khó dạy không? Tôi tin
rằng không. Không phải chúng khó dạy, mà
tại chúng ta không biết dạy chúng. Tình thế đã
thay đổi, hoàn cảnh đã thay đổi, tâm hồn chúng
đã thay đổi, mà cứ bo bo giữ quan niệm cũ của
ta, cứ muốn uốn nắn chúng theo mẫu mực thời
xưa, cứ bắt chúng phải nén những ý nghĩ, tình
cảm của chúng mà theo ta, phục tùng ta một
cách triệt để thụ động, thì tất nhiên ta phải thất
bại. Cho nên ta cần xét lại vấn đề gia đình giáo
dục.
Tôi biết, sẽ có nhiều bạn phản đối, bảo:

30. 30 DẠY CON THEO LỐI MỚI
“Chúng tôi phải ‘hàng’ chúng tới mức đó rồi
ông còn muốn chúng tôi quy thuận chúng nữa sao?”
Thưa bạn, dạy con sao lại nói đến chuyện
“hàng”. Ta nên bỏ tiếng đó đi, chỉ nên xét hạnh
phúc của chúng và tương lai của xã hội. Mà
trong nửa thế kỉ nay, hàng ngàn nhà bác học
và giáo dục ở khắp thế giới, chuyên tâm nghiên
cứu trẻ em, đều nhận ra rằng phải thay thế cách
dạy trẻ, phải thuận theo sinh lí, tâm lí và cá
tính của chúng mà hướng dẫn, sửa đổi chúng,
chứ không thể nhồi chúng vào một cái khuôn
đã định trước được. Điều đó, trong cuốn Thế
hệ ngày mai, tôi đã đứng về phía phương diện
trường học mà xét; trong cuốn này, tôi sẽ xét
thêm về phương diện gia đình.

31. Cần đặt
lại vấn đề
Hoàn cảnh
đã thay đổi
Phải thay đổi
phương pháp
dạy trẻ
Chính kiến bất đồng
Ảnh hưởng từ gia đình ít đi
Ảnh hưởng từ xã hội nhiều hơn
Thuận theo sinh lý, tâm lý, cá tính