1. ∆ΡΗΡΟΣ : ΜΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΞΕΝΑΓΗΣΗ
«Ένας άνθρωπος είναι µισός
όταν δεν έχει επισκεφθεί τους χώρους από τους οποίους ξεκίνησε η ύπαρξή του»
Με αφορµή µιας από τις σηµαντικότερες εκδηλώσεις του φετινού προγράµµατος των
πολιτιστικών εκδηλώσεων του Κ.Ε.Α.ΚΡΗ.ΠΟ. ∆ήµου Νεάπολης Κρήτης «∆ρήρεια
2009» βρέθηκα την Παρασκευή στον περίβολο του Γυµνασίου της πόλης για να
παρακολουθήσω την εκδήλωση που είχε τίτλο «Φ Σ στη ∆ρήρο».
Μια πραγµατικά εξαιρετική εκδήλωση όπου δόθηκε η ευκαιρία, σε όλους όσους
βρεθήκαµε εκεί, να παρακολουθήσουµε την παρουσίαση των ευρηµάτων των εν
εξελίξει ανασκαφών, που γίνονται τις τελευταίες εβδοµάδες στο χώρο της Αρχαίας
∆ρήρου και όχι µόνον αυτά. Το λέµε δε αυτό διότι κα
τά την παρουσίαση έγινε
παράλληλα µια αναδροµή του ιστορικού της ανασκαφής της αρχαίας ∆ρήρου και
παρουσιάστηκε και η εργασία όχι µόνο των αρχαιολόγων αλλά και των τοπογράφων
και αρχιτεκτόνων µηχανικών καθώς και των συντηρητών και των λοιπών
εµπλεκοµένων στην ανασκαφή.
Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι οι εργασίες στον συγκεκριµένο χώρο ξεκίνησαν, µετά
από µια διακοπή 70 περίπου χρόνων, µε την ευθύνη της Κ∆΄ Εφορείας Αρχαιοτήτων
µε τη συµµετοχή της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής και θα συνεχιστούν και το
επόµενο καλοκαίρι. Άλλωστε, το πρόγραµµα έχει διάρκεια πέντ
2. ε ετών και οι εργασίες τα επόµενα χρόνια θα ενταθούν µε
στόχο αφενός µεν να γίνει επισκέψιµος ένας ακόµη σηµαντικός αρχαιολογικός χώρος
της Κρήτης και αφετέρου για να υπάρξει και µια επίσηµη ανακοίνωση/παρουσίαση
των ευρηµάτων στο τέλος της πενταετίας.
Παρά το τσουχτερό κρύο (συνηθισµένο για τους Νεαπολίτες και ασυνήθιστο για
εµάς) και τον αέρα που επικρατούσε στον χώρο της αυλής του Γυµνασίου,
παρακολουθήσαµε µια εξαιρετική εκδήλωση όπου οι αρχαιολόγοι παρουσίασαν µέσα
από µια σχετική προβολή φωτογραφιών το κοπιώδες έργο τους να επαναφέρουν τον
χώρο στην κατάσταση της προηγούµενης ανασκαφής του 1936 και να προχωρήσουν
και παραπέρα. Παράλληλα παρουσιάστηκε ένα ντοκιµαντέρ όπου µε αφορµή την
επίσκεψη των µαθητών της σχολής Γαλλικών της Νεάπολης Κρήτης στον
αρχαιολογικό χώρο της ∆ρήρου δόθηκε η ευκαιρία να προβληθεί το έργο των
αρχαιολόγων και να γνωρίσουµε από κοντά το τι ακριβώς γινόταν στον συγκεκριµένο
χώρο.
Όπως ανέφερε η αρχαιολόγος κα Βάσω Ζωγραφάκη, η οποία έχει ασχοληθεί πάρα
πολύ µε τον συγκεκριµένο χώρο : «Η πρωτοτυπία της ∆ρήρου είναι ότι συγκροτείται
στη γεωµετρική περίοδο, στον 7ο αιώνα π.Χ., µε πρωτοποριακά για την εποχή
στοιχεία, διότι καθιερώνει νόµους, γίνεται ουσιαστικά ο προάγγελος της ∆ηµοκρατίας
και ένας από τους σπάνιους τόπους που βλέπουµε να έχει αυτό το σχήµα στο χώρο
που βρίσκονταν οι κάτοικοι και συµµετείχαν στις εκδηλώσεις».
Τα λόγια της αυτά καθώς και τα όσα είδαµε και ακούσαµε έκαναν εξαιρετικά
ενδιαφέρουσα την πρόσκληση, από τους αρχαιολόγους προς το κοινό, να επισκεφθεί
στις 10 το πρωί της 22ας Αυγούστου τον αρχαιολογικό χώρο και να ξεναγηθεί από
τους ίδιους. (Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν αυτό το κείµενο είναι από την
ξενάγηση αυτή).
Ακριβώς στις 10 το πρωί, µετά από µια ανάβαση πέντε λεπτών, βρεθήκαµε εκεί, στο
πρώτο επίπεδο της ανασκαφής τον ευρύτερο χώρο «της δεξαµενής» όπου µας
υποδέχθηκε χαµογελαστός ο ευγενέστατος Γάλλος αρχαιολόγος κος Αl. Farnoux,
Καθηγητής του Πανεπιστηµίου της Σορβόννης και οι συνεργάτες του.
3. Το τοπίο επιβλητικό και η σκέψη, ότι βρισκόµασταν στον χώρο µιας παλιάς πολύ
καλά οργανωµένης πόλης που ήκµασε χιλιάδες χρόνια πριν και εγκαταλείφθηκε (;)
ξαφνικά, συγκλονιστική. Όπως µας εξήγησε ο κ. Farnoux η πόλις εγκαταλείφθηκε και
φαίνεται ότι ξανακατοικήθηκε µετά από πολλά χρόνια κατά την ελληνιστική περίοδο
και τους βυζαντινούς χρόνους όπως προκύπτει και από τα λείψανα που βρέθηκαν σε
τυχαία φετινή ανασκαπτική τοµή που έγινε µερικά µέτρα από «την δεξαµενή» για
λόγους µελέτης της στρωµατογραφίας στο χώρο της θεωρούµενης «ΑΓΟΡΑΣ».
4. Βεβαίως υπάρχουν πολλά αινίγµατα που πρέπει να λύσουν οι αρχαιολόγοι. Το
σίγουρο είναι ότι η ∆ρήρος ήταν µια πλούσια πόλη και αυτό το φανερώνει η
κατασκευή της πλατείας και των άλλων έργων που για να γίνουν απαιτούσαν πολύ
κόσµο και χρήµα. Όµως η πλατεία της «ΑΓΟΡΑΣ» κατασκευάστηκε αλλά δεν
πολυπατήθηκε όπως δείχνουν τα αρχαιολογικά ευρήµατα. Που σηµαίνει ότι η πόλις
εγκαταλείφθηκε ξαφνικά(;) λίγο µετά την διαµόρφωσή της «ΑΓΟΡΑΣ».
Μεγάλο αίνιγµα για τους αρχαιολόγους είναι εκτός από τα παραπάνω, και η ύπαρξη
µιας τεράστιας δεξαµενής βάθους 8 µέτρων περίπου µπροστά από τον ναό του
∆ελφινίου Απόλλωνα που µέχρι αυτή την στιγµή δεν µπορεί να εξηγηθεί. Όπως µας
είπε η αρχαιολόγος κα Βάσω Ζωγραφάκη, της Κ∆ Εφορίας αρχαιοτήτων, το µόνο
βέβαιο είναι ότι ο ναός που βρέθηκε πάνω από την ∆εξαµενή είναι αφιερωµένος στο
∆ελφίνιο Απόλλωνα και αυτό προκύπτει από τον βωµό που βρίσκεται µέσα στον
στεγασµένο, από την παλαιότερη ανασκαφή χώρο καθώς και από τα σχετικά
αρχαιολογικά ευρήµατα..
5. Μας ενηµέρωσε µάλιστα ότι, αφού ολοκληρωθεί η µελέτη του χώρου του ναού που
γίνεται από αρχιτέκτονες µηχανικούς και αρχαιολόγους η κατασκευή αυτή, που έγινε
για λόγους προστασίας µετά από την εύρεση του συγκεκριµένου ναού από τον
Μαρινάτο - επειδή θεωρήθηκε σηµαντικό το µνηµείο και έπρεπε να διατηρηθεί - θα
αποµακρυνθεί κατά την επόµενη αρχαιολογική ανασκαπτική περίοδο ώστε να είναι
εµφανής ο χώρος του αρχαίου ναού.
6. Επίσης πάνω από την δεξαµενή είδαµε βαθµίδες. Ήταν άραγε κάπου εκεί το
«Πρυτανείο»;
Ακολούθως οι Έλληνες και Γάλλοι αρχαιολόγοι µας οδήγησαν, µέσα από µια ατραπό,
στην κορυφή του λόφου, σε αυτό που σήµερα αποκαλούµε «ΑΝ∆ΡΕΙΟ», που όµως,
όπως µας πληροφόρησαν, µε τα δεδοµένα της σηµερινής ανασκαφής που θα
µελετήσουν, µπορεί να καταλήξουν στο ότι δεν πρόκειται για το «ΑΝ∆ΡΕΙΟ» αλλά
για ένα δεύτερο µεγαλύτερο ναό.
7. Κάτω ακριβώς από τον χώρο του «ΑΝ∆ΡΕΙΟΥ» βρέθηκε η πλάκα µε τον όρκο των
∆ριήρων νέων, όρκο που τον έδιναν οι νέοι για να γίνουν κανονικοί πολίτες. Η πλάκα
του όρκου, που τον βρήκαν δύο έλληνες γεωργοί στα χρόνια της Τουρκοκρατίας,
βρίσκεται στο Μουσείο της Κωνσταντινούπολης.
Εδώ µας αναφέρθηκαν άλλα δύο στοιχεία . Πρώτο ότι οι ∆ρήριοι απέδιδαν ιδιαίτερη
τιµή, όπως φαίνεται και από τον όρκο, στις γυναίκες και δεύτερο ότι υπάρχει ένα
άλλο µυστήριο από µια επιγραφή που βρέθηκε και η οποία µας παραπέµπει σε µια
σκέψη ότι η ∆ρήρος κατοικείτο από Ετεοκρήτες.
8. Απέναντι από τον λόφο του «ΑΝ∆ΡΕΙΟΥ» µε την φανταστική θέα της Νεάπολης,
βρίσκεται ένας άλλος λόφος πάνω στον οποίο υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου
Αντωνίου και το οποίο αποτελεί µέρος της οίκησης της περιοχής κατά τους
βυζαντινούς χρόνους. Ο λόφος αυτός θα αποτελέσει αντικείµενο ανασκαφής κατά τις
επόµενες περιόδους.
Τέλος καταλήξαµε στην τελευταία αρχαιολογική τοµή του εδάφους που έγινε στα
ερείπια οικίας την τελευταία εβδοµάδα της τρέχουσας ανασκαπτικής περιόδου. Η
τοµή αυτή απέφερε ένα µικρό βωµό µε αναθήµατα και απετέλεσε µια ευχάριστη
έκπληξη για τους αρχαιολόγους που τους έκανε να εκφράσουν την αισιοδοξία τους
ότι ο χώρος της ∆ρήρου έχει να αποκαλύψει ακόµα πολλά.
9. Στο σηµείο αυτό τελείωσε και η περιήγηση του χώρου µε µια υπόσχεση ότι η
περιήγηση αυτή θα επαναληφθεί την επόµενη χρονιά µε τα νέα ευρήµατα.
Εµείς θα επιθυµούσαµε να εκφράσουµε δηµόσια τις ευχαριστίες µας προς τους
αρχαιολόγους της Κ∆ Εφορίας Αρχαιοτήτων και της Γαλλικής Αρχαιολογικής
Σχολής που µας δώσανε την ευκαιρία να δούµε από κοντά την αρχαιολογική
έρευνα εν τη γεννέσει της. Τους ευχόµαστε καλή συνέχεια και κάθε επιτυχία στο
έργο τους και καλούµε την Πολιτεία να τους συνδράµει µε µέσα και εθελοντές γιατί ο
ανασκαπτικός χώρος είναι τεράστιος και σίγουρα θα τους χρειαστούν.
Αλλά τι γνωρίζουµε για την Αρχαία ∆ρήρο;
Την απάντηση την παίρνουµε από ένα παλιό τουριστικό οδηγό της Κρήτης του Στ.
Σπανάκη.
∆ρήρος
Αρχαιολογικός χώρος ανατολικά από την Νεάπολη Μεραµπέλου, αριστερά του
δρόµου προς την Φουρνή, πάνω στο ύψωµα Αγ. Αντώνιος, από το οµώνυµο
εξωκκλήσι που είναι στην κορυφή, γνωστός και µε την ονοµασία Χώρες.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Η ∆ρήρος ήταν µια από τις σπουδαίες πόλεις της Κρήτης άλλα το όνοµα της ήταν
γνωστό µόνο από το γραµµατικό Θεόγνωστο, πού το ανάφερε σαν παράδειγµα των
ονοµάτων που τελειώνουν εις ηρος. ∆ρήρος, πόλις Κρητική. Η θέση της ήταν
άγνωστη.
10. Σε παλιό βενετσάνικο κατάλογο των 100 πόλεων της Κρήτης, πού δηµοσίεψα στα
«Κρητ. Χρονικά», (ΙΑ', 283) αναφέρεται και ή µεγάλη αρχαία πόλη Caragina - πού
πιθανότατα είναι η ίδια µε την Carapina, την οποία αναφέρει ο Buondelmonti (Creta
Sacra I, 115). Ή πόλη αυτή, αναφέρει, βρισκότανε µεταξύ του Χάντακα και της
Σπιναλόγκας, µα τα λείψανα της είναι µάλλον σ τ ό χωριό Φ ο υ ρ ν ή. Φαίνεται πώς
ό αρχαιολογικός χώρος της ∆ρήρου ήταν τότε γνωστός µε την ονοµασία Caragina ή
Carapina.
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ
Μα την ακριβή θέση της ∆ρήρου ήλθε να καθορίσει ακριβώς µια επιγραφή. Το
1855 δυο γεωργοί από τη Νεάπολη, καλλιεργώντας τα χωράφια τους εκεί πάνω,
βρήκαν µια πέτρα τετράγωνη, στην όποια ήταν γραµµένος κι από τις τέσσερις
πλευρές, ό όρκος πού έδωσαν οι έφηβοι της αρχαίας ∆ρήρου, εκδηλώνοντας το µίσος
τους προς τους Λύκτιους και τους Μιλάτιους, την αφοσίωση τους στην πατρίδα τους,
τη ∆ρήρο, και την πίστη τους προς τους συµµάχους των Κνώσιους.
Οι τουρκικές αρχές επέβαλαν στους κατοίκους και τη µετάφεραν στη Νεάπολη κι από
εκεί στο Ηράκλειο, απ' όπου µεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου βρίσκεται
σήµερα στο επιγραφικό Μουσείο. ∆ηµοσιεύτηκε αρχικά από το Βρυσανό γιατρό
Βελονάκη στην εφηµερίδα «Αθηνά» των 'Αθηνών το 1855. ∆ηµοσιεύτηκε επίσης
στον Α' τόµο 1937 σ. 11, του περιοδικού «∆ρήρος» του Μαν. Πιτυκάκη.
Η επιγραφή είναι γραµµένη στο δωρικό Ιδίωµα. Οι νέοι της ∆ρήρου ορκίζονται στην
Εστία την εν Πρυτανείω, στον ∆ία τον Ταλαίον, στον 'Απόλλωνα τον ∆ελφίνιον και
την Αθηνά την Πολιούχων, την Αρτεµιν, τον Αρην, την Αφροδίτην, τον Ερµήν και
τους άλλους θεούς του ελληνικού πανθέου, να είναι πάντα εχθροί προς τους
Λύκτιους και τους Μιλάτιους, κι αν παραβούν τον όρκον τους δέχονται να ξεσπάσει ο
θυµός όλων των θεών εναντίον των και να καταστραφούν και αυτοί και τα υπάρχοντα
των, να σπέρνουν και να µη θερίζουν και οι γυναίκες τους και τα ζώα τους να
πεθαίνουν στις γέννες τους. Μα έκτος απ' αυτά, στο τέλος, αναλαµβάνει ο καθένας να
φυτέψει έστω και µια ελιά και να δείξει πώς την περιποιήθηκε για να µεγαλώσει. Καί
ελαίαν έκαστος φυτεύσειν και τεθραµµέναν αποδείξω. Ός δέ µή φύτευση αποτίσει
στατήρας πεντήκοντα.
Αλλά οι θυµοί και τα µίση περνούν και σβήνουν, ευτυχώς. Ο βρασµός της Κρητικής
ψυχής πέρασε. Και το µίσος των ∆ρηρείων µετατράπηκε αργότερα σε µεγάλη φιλία,
όπως µαρτυρεί µια άλλη επιγραφή (Haussoullier, Β. C. Η. 1885, 17). Η χρονολογία
της επιγραφής είναι ανάµεσα στο 346 και 343 π. Χ.
Το 1917 έκαµε δοκιµαστική ανασκαφή ό Ξανθουδίδης και βρήκε, πάνω από την
πόρτα της εκκλησούλας του Αγ. 'Αντωνίου µια κεφαλή Γοργόνας, σκαλισµένη σε
11. πωρόλιθο, αποµεινάρι κάποιου αρχαίου ναού, και µια λεκάνη πέτρινη, πού βρίσκεται
στο χωνευτήρι της ίδιας εκκλησίας. 'Ανακαλύφτηκε επίσης ένας ναός των κλασικών
χρόνων και το παράρτηµα του, όπου φυλάγονταν τα ιερά δώρα και διάφορα
αφιερώµατα, από τα οποία βρέθηκαν δύο µίτρες, ένα κοµµάτι κράνος µε ωραία παρά-
σταση και αναθηµατικά όπλα. Το 1932 ό γάλλος αρχαιολόγος P. Demargne συνέχισε
την ανασκαφή στη ∆ρήρο.
Το 1935 βρέθηκαν από χωρικούς, πού καλλιεργούσαν στο χώρο της ∆ρήρου τρία
αγαλµάτια από λεπτό χάλκινο έλασµα, πού, ύστερα από ολόκληρη περιπέτεια,
κατάληξαν στο Μουσείο Ηρακλείου,. Είναι πολύτιµα αρχαϊκά έργα σφυρήλατα, τα
πρώτα του είδους των. Πριν να εφευρεθούν τα χυτά κοίλα χάλκινα αγάλµατα από
τους Σάµιους καλλιτέχνες Ροίκο και Θεόδωρο, τα αγάλµατα κατασκευ
άζονταν ξύλινα και επάνω στο ξύλο
κάρφωναν µε καρφιά ελάσµατα χάλκινα, κατάλληλα προσαρµοσµένα.
Τα δύο από τα αγάλµατα αυτά ήταν γυναικεία, ύψους 0,40 µ. και το άλλο ανδρικό
ύψους 0,75 µ. Παριστάνουν θεότητες και είναι των αρχών του 7. αιώνα π. Χ.
Η ανασκαφή πού έγινε στο χώρο πού βρέθηκαν απόδειξε ότι εκεί ήταν ορθογώνιο
κτίσµα 11 x 7 µ. του 7. αιώνα Π. Χ. προσανατολισµένο από Β∆ προς ΝΑ, µε βωµό,
12. πού το εσωτερικό του ήταν γεµάτο κέρατα αιγών. Αυτό το γεγονός έκανε το
Μαρινάτο, πού έκαµε την ανασκαφή, να σχετίσει τούτο µε το βωµό της ∆ήλου, πού
ήταν καµωµένος από αριστερά κέρατα, γύρω από τον οποίο χόρεψε ô Θησέας,
γυρίζοντας από την Κρήτη, ύστερα από τη νικηφόρο περιπέτεια του. Βρέθηκαν
επίσης µια επιγραφή µε τιµητικό ψήφισµα για τον Ορέστη Ερυµνέα από την Άσπενδο
του 3. π. Χ. αιώνα.
Ασφαλώς το κτίριο αυτό ήταν ναός και επειδή στην παραπάνω επιγραφή του όρκου
αναφέρεται το ∆ελφίνιο, υποθέτει ο Μαρινάτος, ότι πρόκειται περί του Ιερού τούτου
και συνεπώς τα χάλκινα αγαλµάτια θα είναι ο ∆ελφίνιος 'Απόλλων, ή Άρτεµις και η
Λητώ.
Στο κέντρο του ναού, βλ. σχεδιάγραµµα, είναι µια στρογγυλή βάση, όπου
στηριζότανε µια ξύλινη κολόνα. Πίσω απ' αυτή µια ορθογώνια εστία αριθ. 1 όµοια µε
την εσχάρα των Ελλήνων, θέση του εφεστίου πυρός. Πίσω από την εστία, προς τη
δυτική πλευρά, αριθ. 4 τράπεζα προσφορών. Στο δυτικό τµήµα του νότιου τοίχου,
αριθ. 5, ο βωµός µε τα κέρατα. 3 και 6 υπολείµµατα βαθµίδων σκάλας. Τα αγαλµάτια
βρέθηκαν στη δυτική πλευρά του ναού.
Ο ναός ανήκει στον 7. αιώνα π. Χ., άλλα µε την κολόνα στη µέση, την κεντρική εστία
και την τράπεζα προσφορών, παρουσιάζει µια περίεργη Υποµινωική εµφάνιση.
13. Ύστερα από το 220 π. Χ. ξέσπασε στη ∆ρήρο µια πολιτική κρίση πού διαίρεσε τους
∆ρήριους σε δύο αντιµαχόµενα στρατόπεδα. Κάλεσαν δικαστές από τη σύµµαχο τους
Κνωσό να τους συµφιλιώσουν, µα ο πάντα καταστρεπτικός εµφύλιος πόλεµος
εξάντλησε και στο τέλος κατάστρεψε την πόλη.
Στη ∆ρήρο αποδίδονται µερικά νοµίσµατα πού φέρουν την κεφαλή της Αθηνάς και
πίσω τα γράµµατα ∆Ρ.
Βιβλιογραφία :
Σπ. Μαρινάτου, Άνασκαφαί εν Κρήτη, Π.Α.Ε. 1935, σ.203—212,
Μαν. Μαυροειδή, ∆ρήρος, περιοδικό «∆ρήρος », Α', 1937, σ. 10 εξ.
Μαν. Μαυροειδή, Ή αρχαία ∆ρήρος, «Μύσων», ∆', 83,
R. W. Hutchinson, Prehistoric Crete, London 1962, p. 332, 345.
Συµπληρωµατικά παραθέτουµε παρακάτω και κάποιες πληροφορίες από την
ιστοσελίδα http://www.kairatos.com.gr/myweb/arxaiespoleisgortyn-elefterai.htm
∆ρήρος, η. Ύψωµα Αγίου Αντωνίου, ανατολικά της Νεάπολης Μεραµπέλλου.
Η πόλη δεν ήταν γνωστή παρά µόνο από το γραµµατικό κανόνα, του γραµµατικού
Θεόγνωστου: << τα διά του ηρος δισύλλαβα, κύριά τε και προσηγορικά, οποίας αν
είη τάσεως, δια του η γράφεται, οίον Σήρος, όνοµα κύριον, ∆ρήρος πόλις Κρητική>>.
Τον ∆εκέµβριο του 1855 κάποιος γεωργός βρήκε στη θέση Χώραις, µεταξύ
Νεάπολης και Φουρνής Μεραµβέλλου, πάνω στο λόφο επιγραφή. Έτσι εντοπίστηκε η
πόλη και πολλές πληροφορίες ήλθαν στο φως για την ιστορία της. Τα ερείπια είναι
εκτεταµένα, καλύπτουν τους δύο λόφους, πάνω στο ένα βρίσκεται ο ναός του Αγίου
Αντωνίου, και λέγεται <<Χώραις>>. Τα νοµίσµατα που βρέθηκαν αποδίδονται µε
αµφιβολία στην πόλη αυτή.
14. Η περιοχή της πόλης της ∆ρήρου, χωρίζεται από εκείνη της Μιλάτου, από το
απότοµο και ψηλό βουνό, Ο Τίµιος Σταυρός, το Κάδιστον των αρχαίων. Η ιστορία
της δίνεται ικανοποιητικά µέσα από τα µνηµεία και της επιγραφές της. Οι
εκτεταµένες ανασκαφές στην περιοχή των δύο χαµηλών λόφων, που ως πρόβουνα
του Κάδιστου οροθετούν την πεδιάδα της Φουρνής από Β. έχουν αποκαλύψει
ολόκληρη σχεδόν την αρχαία, µεταµινωική πόλη της ∆ρήρου µε το νεκροταφείο της.
Μινωικά ίχνη είναι άγνωστα στην περιοχή και τα πρωιµότερα κατάλοιπα είναι
υποµινωικά. Φαίνεται ότι και η ∆ρήρος ανήκει σε εκείνη την κατηγορία των
κρητικών πόλεων που χτίζονται µετά από τα κύµατα των εισβολών και επιδροµών, τα
οποία αποδίδονται στους “Λαούς της Θαλάσσης” και στους “∆ωριείς” (όπως το
Βρώκαστρο, το Καβούσι και ο Πρινιάς) και είναι πόλεις φυσικά οχυρές. Η πόλη της
∆ρήρου πρέπει να άκµασε κατά την γεωµετρική και την αρχαϊκή περίοδο, γιατί
τα εκτεταµένα ερείπια που έχουν διασωθεί ανήκουν κυρίως στην περίοδο από τον 8ο
ως τον 6ο π.Χ. αιώνα. Στην ίδια εποχή ανήκει και µεγάλος αριθµός από τις επιγραφές
που βρέθηκαν εκεί, ανάµεσά τους και ο περίφηµος “ιερός νόµος” της ∆ρήρου, ο
παλαιότερος από όσους µας έχουν διασωθεί. Πρόκειται ουσιαστικά για έναν νοµικό
κώδικα της πόλης, που συντάχθηκε τον 7ο π.Χ. αιώνα, εποχή κατά την οποία οι
ελληνικές πόλεις, η µία µετά την άλλη, αρχίζουν να κωδικοποιούν τους νόµους τους
ως ένα είδος Συντάγµατος. Σύµφωνα µε τη φιλολογική παράδοση, η Κρήτη υπήρξε
πρωτοπόρα σε αυτό το πεδίο και η επιγραφή της ∆ρήρου αποτελεί την παλαιότερη
αρχαιολογική ένδειξη του θεσµού. Για την κλασική περίοδο της ∆ρήρου όχι µόνο δεν
υπάρχει καµιά ιστορική µνεία, αλλά και η σχεδόν ολοκληρωτική απουσία ερειπίων
στην περιοχή µαρτυρεί ότι η πόλη, ακόµη και αν υπήρχε, κατά τον 5ο και 4ο π.Χ.
αιώνα, σίγουρα δεν ήταν σε ακµή. Τον 3ο π.Χ. αιώνα η ∆ρήρος είναι σύµµαχος της
Κνωσού και αντίπαλος των γειτονικών πόλεων Λύττου και Μιλάτου. Η µεγάλη έχθρα
των ∆ρηρίων προς τους γείτονες τους εκφράζεται θαυµάσια στον περίφηµο όρκο
των ∆ρηρίων Εφήβων, που διασώζεται σε επιγραφή του τέλους του 3ου π.Χ. αιώνα.
Η επιγραφή βρίσκεται σήµερα στην Κωνσταντινούπολη στο επιγραφικό Μουσείο.
∆ηµοσιεύτηκε αρχικά από το βρυσανό γιατρό Βελονάκη στην εφηµερίδα “Αθηνά” το
1855. Στο κείµενο του όρκου αυτού, που ήταν γραµµένο στη δωρική διάλεκτο και
κατά τον αρχαϊκό τρόπο “επί κύρβεως”, δηλ. πάνω σε µια τετράπλευρη
περιστρεφόµενη στήλη, διακρίνονται, πέρα από τις εξωτερικές έχθρες των ∆ρηρίων,
και εσωτερικές διχόνοιες. Γι’ αυτόν τον λόγο η αναγραφή του όρκου αυτού, στο
τέλος του 3ου π.Χ. αιώνα, σε στήλη στο πρυτανείο της πόλης (“ανδρείον”),
αποδίδεται σε εσωτερικά προβλήµατα και σε αναζωογόνηση της συµµαχίας µε την
Κνωσό εν όψει του πολέµου κατά των Λυττίων το 220 π.Χ. Επίσης, όπως προκύπτει
από άλλες επιγραφές, το πολίτευµα της πόλης γίνεται αυτή την εποχή
δηµοκρατικότερο και οι σχέσεις µε τη γειτονική Μίλατο βελτιώνονται. ∆εν
γνωρίζοµε τι συνέβη στις αρχές του 2ου π.Χ. αιώνα και κατά περίεργο τρόπο η
∆ρήρος δεν εµφανίζεται στη συνθήκη των κρητικών πόλεων µε τον Ευµένη Β΄της
Περγάµου το 183 π.Χ. Φαίνεται όµως έτι τον 2ο π.Χ. αιώνα η ∆ρήρος παύει τελικά να
είναι ανεξάρτητη πόλη και υπάγεται στην Κνωσό (ή, σύµφωνα µε κάποιες άλλες
επιγραφικές πληροφορίες, στη Λύττο). Στα ρωµαϊκά χρόνια ο ένας από τους δύο
λόφους της πόλης, ο ανατολικός, αποκτά τείχος µε πύργο, που βέβαια αποδεικνύει
την εγκατάσταση ρωµαϊκής φρουράς. Οι κύριες θεότητες της πόλης ήταν πάντα ο
Απόλλων ∆ελφίνιος και η Αθηνά Πολιούχος. Η τελευταία εικονίζεται και στα λίγα
ελληνιστικά νοµίσµατα της ∆ρήρου που έχουν διασωθεί, τα οποία φέρουν από την
µια όψη την κεφαλή της Θεάς και από την άλλη τα γράµµατα ∆Ρ. Από τα ευρήµατα
των ανασκαφών, εκτός από τις επιγραφές, ιδιαίτερα σηµαντικά είναι τρία χάλκινα
σφυρήλατα αγάλµατα των αρχαϊκών χρόνων, που βρήκαν το 1935 χωρικοί αγρότες
15. στο χώρο της ∆ρήρου κι’ ένα λίθινο γοργόνειο που βρήκε ο Ξανθουδίδης το 1917,
από διακόσµηση αρχαϊκού ναού.
DREROS
Dreros. Agios Antonios hill; in the east to Neapoli at Merambelo. The city was known
only by the grammatical rule of Theognostos: “the main or common nouns of two syllables that
end in –eros, whatever their declension, are written with heta e , like Seros and Dreros, which is Cretan
city”.
In December 1955, a farmer found at Chorais location, between Neapoli and Phourni
Merambelou, an inscription. Hence, they detected the city and a lot of information came
up on the history of the area. The ruins are expanded in two hills. On the top of the one
hill, there is the chapel of Saint Antonio and is called Chorais. It is doubtful whether the
coins that have been found belonged to that city. There is a high mountain between
Dreros and Milatos. This mountain is Timios Stavros and was called Kadiston.
We can learn the history of the city based on inscriptions and memorials. The
excavations have unearthed almost the whole city of Dreros and its cemetery. There are
no Minoan signs in the area and the earlier signs are Postminoan. It seems that Dreros
was one of the Cretan cities (Brokastro, Kabousi, and Prinias) that were built after the
invasion of the Dorians and the so-called “Nations of the Sea”. All those cities have
fortifications.
Dreros flourished in the geometric and archaic periods. The ruins that have been
preserved belong to the period 8th-6th centuries BC. In addition, many inscriptions from
the area belong to the same period. One of those inscriptions is “the sacred law of
Dreros”, the older law that we have. Actually, this is the legislation of the city that was
composed in the 7th century BC. In this period, all the Greek cities compose their
legislation in the way that they establish their constitution. According to the philological
tradition, Crete was pioneer area of Greece in establishing constitutions. The Dreros
inscription is the most ancient element that testifies that.
We know nothing about Dreros of the Classical period. There are now buildings from
this period and thus we may assume that in 5th-4th centuries BC, was vacated or in great
decline. In the 3rd century BC, Dreros was ally to Knossos and enemy to Lyttos and
Milatos. In the 3rd century inscription of the Oath of Drerian Youths, we can see how
much the citizens of Dreros hated their neighbours.
The inscription is now exhibited at the Epigraphic Museum of Constantinople. The text
of the oath is in Dorian dialect and in the archaic way “epi kyrbeos”; that is in
quadrilateral rotate column. The context of the oath shows the external enmities of the
city but also the internal problems. For this reason, the column of the oath was placed at
the forum of the city. Also, according to other inscriptions, the constitution of the city
becomes more democratic and the relationship of Dreros with Milatos is improved.
We do not know what happened to the city in the 2nd century BC. It is strange that
Dreros is not in the thirty cities that signed the decree with Eumenes B’ in 183 BC.
Is seems that since the 2nd century BC, Dreros is under the rule of Knossos or Lyttos.
16. In the Roman period, the Roman army builds walls with tower at the eastern hill. The
main divinities of the city were Delphian Apollo and Poliouchos Athena. Athena is on
some coins from the Hellenistic period. On the one side, we have the head of the
goddess and on the other the letters DR.
The most important artefacts from the excavations, apart from the inscriptions, are three
bronze statues from the archaic period (found by peasants in 1935) and a stone
gorgoneion that Xanthoudidis found in 1917
Πηγή: http://boraeinai.blogspot.com/2009/08/blog-post_23.html
