1. Anna Niedźwiedź
Osoba dorosła w
warunkach dozoru kuratora

2. Jednym ze środków probacji w polskim systemie karnym jest oddanie sprawcy pod
dozór kuratora sądowego. Sąd, wybierając ten środek kontroli skazanego w okresie próby,
bierze pod uwagę możliwość zresocjalizowania go w warunkach wolnościowych1
.
Resocjalizacja najogólniej mówiąc jest procesem modyfikacji osobowości jednostki
społecznej w celu przystosowania jej do życia w społeczeństwie polegającym na tym, iż
poprzez odpowiednie zabiegi kształtuje się jej normy społeczne i wartości, których nie miała
ona możliwości przyswoić wcześniej w trakcie socjalizacji jednocześnie powodując, iż
rezygnuje ona z przyswojonych do tej pory reguł działania będących sprzecznymi z systemem
aksjonormatywnym tego społeczeństwa2
.
Resocjalizacja może być rozpatrywana na wielu płaszczyznach, m.in. jako:
• Modyfikacja zachowań, polegająca na eliminowaniu zaburzeń w zachowaniu.
Zaburzenie bywa definiowane tu statystycznie jako zachowanie niezgodne z normami
i standardami obowiązującymi w danym wieku i środowisku. Resocjalizacja to innymi
słowy trening prowadzący do wpojenia prawidłowych standardów zachowania, co
najmniej na poziomie obserwacyjnym, bez konieczności zmiany żadnych struktur
regulacyjnych jednostki tj. postawy, przekonania, itp.
• Zmiana „społecznej przynależności” opierająca się na odrzuceniu ról
„podkulturowych” obciążonych stygmatem „przestępcy”, „dewianta”, „kryminalisty”.
Ten rodzaj resocjalizowania można nazwać procesem aktywnego wygaszania
motywacji i zachowań antyspołecznych. W miejsce ról defektywnych wbudowuje się
nową tożsamość społeczną, definiowaną przez bardziej konstruktywne scenariusze
akceptowanych ról społecznie.
• Wrastanie w „kulturę zaspokajania potrzeb” pierwszego i drugiego rzędu zgodnie ze
standardami obyczajowymi, moralnymi i prawnymi. Wielu dewiantów bowiem, w
tym najgroźniejszych, stało się nimi dlatego, że nie byli w stanie zaspokoić swych
mniej lub bardziej doskwierających potrzeb deprywacyjnych w sposób społecznie
akceptowany. Natomiast potrzeby wyższego rzędu realizowali w sposób
niedopuszczalny, nieludzki.
• Swoisty rodzaj „nawrócenia” na wartości wyższego rzędu związane z realizacją
ideałów np.: „samo urzeczywistniania się” przez działalność rzemieślniczą,
artystyczną. Literacką, muzyczną, twórczą. Chodzi tu o eksterminację własnych
1
B. Skafiriak, Pomoc postpenitencjarna w kontekście strategii działań resocjalizacyjnych, Kraków 2007, s. 283
2
http://pl.wikipedia.org/wiki/Resocjalizacja

3. stanów wewnętrznych, pozwalających wykraczać poza to, co jest dane tu i teraz. W
praktyce mamy do czynienia z rozmaitymi zastosowaniami tzw. arteterapii
(oddziaływaniami resocjalizującymi przez sztukę i aktywności związane z tzw.
kulturotechniką). Obejmuje ona inne mniej twórcze aktywności, takie jak uprawianie
sportu, samodzielne kształcenie się, pracę, modlitwę itp.3
.
Tak jak wyżej wspomniano, za resocjalizację w warunkach wolnościowych
odpowiada kurator sądowy. Jest to funkcjonariusz publiczny, który pełni swoje obowiązki w
zespole kuratorskiej służby sądowej i realizuje określone przez prawo zadania o charakterze
wychowawczo – resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym.
Kuratorzy wykonują swoje zadania zarówno w środowisku osób których dotyczy
postępowanie, w miejscu ich zamieszkania, jak i na terenie zakładów zamkniętych i placówek
ich pobytu4
. Ze względu na rodzaj wykonywanej pracy można ich podzielić na kuratorów
zawodowych oraz kuratorów społecznych. Z kolei kuratorów zawodowych można jeszcze
zróżnicować na tych, którzy sprawują orzeczenia w sprawach karnych (kuratorzy dla
dorosłych) oraz tych, co wykonują orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich (kuratorzy
rodzinni). Zasady organizacji ich pracy, wykonywania obowiązków oraz status kuratorów
określony jest w Ustawie o kuratorach sądowych.
Do zadań kuratorów zawodowych należy m.in.:
• Sprawowanie dozorów
• Organizowanie i kontrolowanie wykonywania kary ograniczenia wolności oraz
obowiązków nałożonych na skazanego odbywającego tę karę
• Kontrolowanie zachowania skazanego w okresie próby oraz żądanie od niego
niezbędnych informacji i wyjaśnień
• Przygotowanie skazanego do życia na wolności po zwolnieniu z zakładu karnego
• Kontakty ze skazanym, któremu sąd udzielił przerwy w karze, zobowiązanym do
utrzymywania kontaktów z sądowym kuratorem zawodowym w czasie przerwy
• Nadzór nad wykonywaniem środka karnego, obowiązku powstrzymywania się od
przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakazu kontaktowania się z
określonymi osobami lub zakazu opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody
sądu
3
B. Urban, J. M. Stanik (red), Resocjalizacja, t. 1, Warszawa 2008, s. 74 - 76
4
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kurator_s%C4%85dowy

4. • Udzielanie pomocy z funduszu pomocy postpenitencjarnej
• Składanie wniosków o wszczęcie postępowań incydentalnych lub modyfikację
orzeczeń (lub ich części)
• Uczestniczenie w posiedzeniach sądu
• Przeprowadzanie wywiadów środowiskowych w postępowaniu przed wydaniem
orzeczenia przez sąd karny
• Przeprowadzaniem wywiadów środowiskowych w postępowaniu wykonawczym
• Czynności wykonywane przez kuratora zawodowego w ramach „systemu dozoru
elektronicznego”5
.
Pisząc o pracy kuratora nie sposób jest nie skupić się także na pojęciu jakim jest
dozór. Otóż na gruncie prawa karnego nie jest to zwykły środek administracyjny, który
skazany miałby odczuwać jako dolegliwość, lecz jest środkiem służącym roztoczeniu pieczy
nad życiem skazanego i ułatwieniu mu pozytywnego przebiegu próby. Celem dozoru jest
głównie oddziaływanie wychowawcze na sprawcę i zapobieganie popełnieniu przez niego
kolejnego przestępstwa. Cel ten powinien być realizowany przez udzielanie sprawcy pomocy
w readaptacji społecznej oraz kontrolę ścisłego wykonywania nałożonych na niego
obowiązków. Sprawowanie dozoru przez kuratora jest możliwe w następujących wypadkach:
• warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności;
• warunkowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia wolności;
• warunkowego umorzenia postępowania karnego;
• warunkowego zwolnienia skazanego, który popełnił przestępstwo w stanie
ograniczonej poczytalności , a Sąd orzekł umieszczenie go w zakładzie stosującym
środki lecznicze lub rehabilitacyjne;
• skierowania skazanego za przestępstwa popełnione w związku z uzależnieniem od
alkoholu lub innego środka odurzającego na leczenie ambulatoryjne lub rehabilitację
w placówce leczniczo –rehabilitacyjnej;
• wymierzania kary ograniczenia wolności;
• wniosku skazanego przed zwolnieniem z zakładu karnego jeżeli warunki oczekujące
go po zwolnieniu z tego zakładu mogą mu utrudniać społeczną readaptację6
.
5
T. Jedynak, Zarys metodyki pracy kuratora sądowego, Warszawa 2010, s. 87 - 88
6
Ibidem, s. 88

5. Podjęcie danego dozoru przez kuratora obejmuje szereg czynności tj.:
• Zapoznanie się z treścią orzeczenia (wyrok, postanowienie);
• Nawiązanie kontaktu z dozorowanym;
• Ustalenie z dozorowanym harmonogramu realizacji jego zobowiązań i częstotliwości
kontaktów;
• Ustalenie koniecznych rodzajów pomocy w readaptacji społecznej.
Kurator sądowy realizując zadania procesu resocjalizacyjnego wykorzystuje rozmaite
metody i techniki pracy ze skazanym, mające na celu ugruntowanie w osobie dozorowanego
właściwych wzorców zachowań, nastawienia na życie zgodne z obowiązującymi normami
prawnymi i społecznymi oraz wytworzenie w podopiecznym przekonania o słuszności
wybranej drogi, które musi emanować długo po okresie próby i sprawowania dozoru. W
literaturze przedmiotu istnieje wiele koncepcji i strategii postępowania resocjalizującego.
Najbardziej optymalny model postępowania resocjalizującego przedstawiła A. Paszkiewicz w
którym wszystkie zabiegi wychowawcze są spójne, uzasadnione i prowadzą do oczekiwanego
rezultatu. Schemat postępowania ten zawiera stałe elementy w realizacji procesu wychowania
resocjalizującego opartym na metodzie indywidualnych przypadków- Casework.
Schemat 1. Optymalny model postępowania resocjalizującego wg A. Paszkiewicz
Według schematu diagnoza wyjściowa stanowi początek postępowania
resocjalizującego w pracy kuratora rozpoznającego wyjściowy stan osobowości i warunki
środowiskowe dozorowanego, a przede wszystkim – charakterystykę zachowania w

6. odniesieniu do norm społecznych i możliwości jego zmiany. Składa się on z 3 diagnoz
cząstkowych:
a) diagnozy stwierdzającej fakty, opisującej rodzaj zaburzonego zachowania u
dozorowanego, jego formę i charakter, stan psychiczny, jej funkcjonowanie w
środowisku poziom wykolejenia przestępczego oraz ujawniony stosunek do norm
prawnych i obyczajowych;
b) diagnozy genetycznej, wskazującej domniemaną przyczynę zaburzonego zachowania
dozorowanego w kategoriach niezaspokojonych potrzeb psychicznych oraz jej
uzasadnienie;
c) diagnozy prognostycznej (prognozy resocjalizacyjnej), przewidującej psychiczną
podatność dozorowanego na oddziaływania wychowawcze w kontekście optymalnych
możliwości środowiskowych7
.
Zmierzając do postawienia diagnozy kurator sądowy korzysta z narzędzi badawczych
takich jak:
- wywiad
- rozmowa
- obserwacja własna
- wywiad środowiskowy
- analiza dokumentów
- konsultacje specjalistyczne8
Kurator sądowy po dokonaniu analizy zebranych informacji powinien dążyć do:
a) wyjaśnienia przyczyn nieprzestrzegania przez skazanego norm prawnych,
niedostosowania społecznego oraz określenia podstawowych problemów
b) określenia charakterystyki psychofizycznej i wskazania pozytywnych cech
osobowości i zachowania skazanego9
Następstwem diagnozy w resocjalizacji jest postawienie prognozy oraz opracowanie
projektu postępowania uwzględniającego pomoc i ratowanie człowieka. W odniesieniu do
skazanego oddanego pod dozór projektem postępowania jest program zamierzeń
7
A. Paszkiewicz, Wychowanie racjonalizujące w środowisku otwartym – zarys teorii, Białystok 2005, s. 21.
8
T. Jedynak, op. cit., s. 324.
9
Ibidem, s. 325.

7. readaptacyjnych. W projekcie tym kurator powinien uwzględnić realizację ogólnych celów
dozoru przewidzianych przyszłościowo niekiedy na cały okres próby oraz zaplanować
harmonogram realizacji obowiązków wynikających z orzeczenia sądu. Planując zadania do
realizacji, powinien również brać pod uwagę realne możliwości ich wykonania przez
skazanego oraz pilne do rozwiązania problemy.
Przy rozpoznaniu i wystąpieniu kilku problemów kurator analizuje, który z nich
spowoduje największe szkody, jeśli nie zostanie rozwiązany w pierwszej kolejności. Zdarza
się, że dozorowany warunkowo zwolniony po opuszczeniu zakładu karnego nie ma gdzie
zamieszkać, nie ma środków na utrzymanie i nie radzi sobie z wykonywaniem prostych
czynności związanych z załatwieniem z załatwieniem formalności w urzędach. W takiej
sytuacji priorytetowym zadaniem do zrealizowania będzie udzielenie pomocy w rozwiązaniu
problemów życiowych wskazanych przez dozorowanego, a następnie skoncentrowanie się na
zaplanowaniu i realizacji celów wychowawczych dozoru10
.
Ważną cechą planowania i realizacji zamierzeń w pracy resocjalizacyjnej jest
stosowanie techniki „rosnących kroków”, polegającej na planowaniu zadaną od
najłatwiejszych i szybko osiąganych w realizacji do coraz trudniejszych i wymagających
coraz większego zaangażowania dozorowanego i kuratora. Powodzenie w realizacji łatwych
zadań wzmocni wiarę w dozorowanym niezbędną do zrealizowania zadań trudnych.
Podobną zasadę kurator powinien stosować, planując częstotliwość spotkań z
podopiecznym. Na początku próby spotkania powinny odbywać się z dużą częstotliwością i
być dostosowane do poziomu demoralizacji dozorowanego i potrzeb prowadzonego
przypadku. Następnie – w zależności od osiąganych celów wychowawczych- częstotliwość
tych spotkań powinna się zmniejszyć. Dozorowany powinien być przygotowany przez
kuratora do tego, że dozór wraz z upływem okresu próby skończy się i podopieczny będzie
musiał funkcjonować samodzielnie, bez jego pomocy11
.
Kurator podejmując oddziaływania wobec dozorowanego, stosuje podstawowe zasady
wychowania resocjalizującego:
a) zasada redukcji wszechstronnego rozwoju osobowości wobec wychowanka
wskazuje na konieczność inspirowania i umożliwienia mu rozpoczęcia procesu
edukacji i uczenia się wszechstronnego, twórczego rozwoju osobowości.
10
Ibidem, s. 326
11
Ibidem, s. 326

8. b) zasada wszechstronnej i perspektywistycznej opieki zakłada konieczność liczenia się
z wszystkimi potrzebami osoby wychowywanej. Kurator powinien uwzględniać w
pracy z podopiecznym nie tylko realizację bieżących potrzeb egzystencji
podopiecznego, lecz realizacje potrzeb ujmowanych rozwojowo.
c) zasada wymagań nakazuje stawianie podopiecznemu wymagań i zadań do
wykonania oraz uwzględnianie w pracy z dozorowanym interesów ludzi, wśród
których podopieczny żyje.
d) zasada akceptacji sprowadza się do tego, że kurator powinien mieć stosunek do
podopiecznego podobny do tego, jaki ma lekarz wobec pacjenta. Nie należy
koncentrować się na cenie dozorowanego, jego potępianiu, osądzaniu czynu, lecz
starć się czynu podopiecznego lepszym, bardziej wartościowym społecznie
człowiekiem.
e) zasada respektowania wymaga liczenia się ze skazanym jako człowiekiem, który
sam musi odegrać zasadniczą rolę w przemianach. Kurator powinien inspirować w
dozorowanym proces samowychowania i wspierać, aby on sam chciał korygować
swoje życie. Kurator nie może narzucać podopiecznemu sztywnego wzoru
osobowego i być głównym twórcą przemian12
.
Niepowtarzalność każdej jednostki ludzkiej nakazuje w procesie wychowania i
resocjalizacji stosowanie indywidualizacji oddziaływań. Najbardziej uznaną i zalecana
metodą w pracy kuratora sądowego jest metoda indywidualnych przypadków. A.
Bałandynowicz podzielił na 4 fazy sposób oddziaływania wychowawczego kuratora wobec
skazanego na postawie metody indywidualnych przypadków.
1) otwierająca proces resocjalizacji skazanego, w trakcie której następuje uświadomienie
osobie poddanej probacji celów i skuteczności wspólnie podejmowanych z kuratorem
sądowym działań
2) badania możliwości wykorzystania potrzeb wychowawczych skazanego w procesie
resocjalizacji
3) pracy nad rozwiązaniem problemów utrudniających skazanemu poprawne
funkcjonowanie w społeczeństwie
4) zakończenia oddziaływania wychowawczego13
.
12
Ibidem, s. 327
13
Ibidem, s. 326

9. Bałandynowicz opisał także metody i techniki oddziaływań wychowawczych. Dzieląc je na:
• Bezpośrednie metody postępowania, które autor postrzega jako rezultat
systematycznego, ale jednocześnie elastycznego sposobu, w jaki osoba dozorowana może
pracować nad przezwyciężeniem swoich trudności. Obejmują one stosunek emocjonalny
skazanego do pojawiających się w toku oddziaływań wychowawczych problemów i
możliwości ich przezwyciężania. Zaliczyć do nich należy:
1) bezpośrednie ciągi rozmów ze skazanym
2) dyskusje na temat aktualnej sytuacji dozorowanego
3) doradzanie w drodze racjonalnej dyskusji na temat występujących problemów
4) pobudzanie do działania, analizowanie odczuć
5) aprobata i dezaprobata określonych zachowań
6) weryfikowanie podjętych nieskutecznych rozwiązań problemów i wprowadzenie
innych.
• Metoda rozwiązywania problemów w kryzysie, stosowana przez kuratora, jeśli
osobie dozorowanej nie udaje się rozwiązywanie problemów i następuje kryzys. Ustala ona
kolejność interwencji przez znalezienie odpowiedzi na pytania:
1) Jaki problem wymaga natychmiastowego działania?
2) Który problem spowoduje największe szkody, jeśli nie zostanie rozwiązany w
pierwszej kolejności?
3) Który problem można rozwiązać najszybciej?
4) Jakie są dostępne środki w radzeniu sobie z występującymi problemami?
5) Jakie bariery i przeszkody mogą utrudnić rozwiązanie problemów?
Skuteczna pomoc kuratora przy wystąpieniu kryzysu wymaga odpowiedzi na
wszystkie wskazane pytania, dlatego należy je uzyskać jak najszybciej i w formie najbardziej
wyczerpującej. Kurator całą swoją uwagę w sytuacji kryzysowej koncentruje na aktywnym
słuchaniu podopiecznego i wnika głęboko w problemy i poglądy osoby, u której wystąpił
kryzys. Kurator nie powinien wyręczać dozorowanego w działaniu, a jedynie inspirować do
realizacji obranej drogi. Najistotniejszym jest przekonanie dozorowanego, aby uwierzył w
siebie, w swoją siłę i chciał – mimo kryzysu – nadal zmienić swoje życie na lepsze.

10. • Metody pośrednie, które polegają na wykorzystaniu dostępnych w społeczeństwie
środków pomocowych, stanowiących odpowiedź na potrzeby skazanego. Osoby będące pod
dozorem często charakteryzują się znacznym stopniem nieprzystosowania społecznego,
zaburzeniami funkcjonowania w sferze psychospołecznej i somatycznej, trudnościami w
podejmowaniu i pełnieniu podstawowych ról społecznych, nałogowym uzależnieniem, trwałą
utratą zdrowia, inwalidztwem.
Metodę pośrednią realizujemy poprzez skierowanie do:
• ośrodków pomocy społecznej, poradni specjalistycznych, szpitali itp.,
• urzędu pracy,
• placówki leczenia uzależnień,
• instytucji kształcących osoby dorosłe,
• schroniska dla bezdomnych czy odpowiedniej grupy wsparcia.
Kurator powinien dozorowanemu udzielić informacji, która instytucja jest właściwa i ma
możliwość udzielenia pomocy w koniecznym zakresie, a także wskazać adres, telefon tej
instytucji i omówić sposób postępowania w przypadku spotkania się z odmową udzielenia
pomocy.
• Metody środowiskowe polegają na współpracy kuratora z przedstawicielami
stowarzyszeń, fundacji, organizacji i związków wyznaniowych, których zadaniem jest
świadczenie pomocy skazanym i ich rodzinom. Z jednej strony kurator, współpracując z tymi
podmiotami, dąży do rozwiązania problemów swoich podopiecznych. Z drugiej strony
kurator daje sygnał o niezaspokojonych potrzebach społeczności lokalnej i pobudza instytucje
do działania oraz realizacji przypisanych im zadań14
.
Mówiąc o pracy kuratora wypadałoby wspomnieć o obowiązkach, jakie spoczywają
na osobie dozorowanej oraz o sankcjach, grożących za uchylanie się od nich. Skazany musi
przede wszystkim :
• Przestrzegać obowiązków ustanowionych przez sąd w orzeczeniu.
• Bezzwłocznie zgłosić się do kuratora sądowego tego sądu rejonowego, w okręgu
którego dozór ma być wykonywany, a najpóźniej w ciągu 7 dni od powzięcia
wiadomości o oddaniu pod dozór.
14
Ibidem, s. 329-332

11. • Stawiać się na wezwanie sądu lub kuratora i udzielać im wyjaśnień co do przebiegu
dozoru i wykonywania nałożonych na niego obowiązków.
• Umożliwiać kuratorowi wejść do mieszkania oraz informować go o zmianie miejsca
zatrudnienia, zamieszkania lub pobytu15
.
W sytuacjach, w których sprawcy nie podporządkowują się nałożonym na nich
obowiązkom sądowym, koniecznością staje się przeprowadzenie z podopiecznymi rozmów o
charakterze dyscyplinującym bądź ostrzegawczym. Ostateczną zaś instytucją, z której może
skorzystać kurator zawodowy wobec niesubordynowanego dozorowanego, jest złożenie
wniosku o zarządzenie wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności lub o
odwołanie warunkowego zwolnienia.
 Plusy i minusy:
Obecnie, po szeroko zakrojonej reformie kurateli z 27 lipca 2001 r. w Polsce istnieje
model kurateli zawodowo – społecznej. Wcześniej dominował model społeczno – zawodowy.
Rozwiązanie to było bardzo krytykowane ze względu na często niewystarczające
przygotowanie kuratorów społecznych do wykonywania coraz trudniejszych, bardziej
skomplikowanych zadań. Uznano, że konieczne jest stworzenie profesjonalnej, wysoko
wykwalifikowanej kadry kuratorskiej, która miałaby zapewnić polepszenie jakości usług. W
celu realizacji tego celu, coraz większą wagę przywiązuje się do kwalifikacji kandydatów na
kuratora – zarówno zawodowego, jak i społecznego. Równie ważne jest odbycie rocznej
aplikacji kuratorskiej zakończonej zdanym egzaminem. Aplikacja ma za zadanie
profesjonalnie przygotować do pracy w zawodzie kuratora16
. Jest to niezwykle istotne z
punktu widzenia pracy z osobami wykolejonymi i zdeprawowanymi, gdyż wymaga ona
szerokiej wiedzy oraz doświadczenia, aby móc udzielić tym osobom profesjonalnej opieki i
pomocy.
Kolejną zaletą pracy kuratora sądowego jest nienormowany czas pracy. Poza
obowiązkowymi dyżurami w budynku sądu (wybrane dwa dni w tygodniu), gdzie zatrudniony
jest sądowy kurator zawodowy, wyłącznie od niego zależy organizacja pozostałego czasu
pracy. To wskazuje, jak duża odpowiedzialność spoczywa na osobach wykonujących ten
15
Ibidem, s. 316
16
B. Skafiriak, op. cit., s. 290 - 291

12. zawód. To od inwencji, pomysłowości, kreatywności, kompetencji oraz profesjonalizmu
kuratora zawodowego zależy, jak dużo możliwości jest w stanie wykorzystać spośród
wszystkich dostępnych rozwiązań i zrealizować je w pracy indywidualnej z podopiecznym.
Częstotliwość, czas temu poświęcony i miejsce spotkań z dozorowanym, pomoc i osobiste
zaangażowanie, np. w poszukiwaniu dla niego pracy czy dobra współpraca z instytucjami
świadczącymi różnego rodzaju pomoc dla tej grupy, to tylko wybrane działania kuratora17
.
Przy kompetentnym i rzetelnym wypełnianiu obowiązków powierzonych kuratorowi
sądowemu, instytucja ta wydaje się gwarantować readaptację skazanych i zapobiegać
ponownemu naruszaniu przez nich porządku prawnego18
.
Ma on także do dyspozycji szereg metod i technik pomocowych przy sprawowaniu
dozoru takich jak casework, network czy group work. Dzięki nim może on zgłębiać psychikę
podopiecznego, jego problemy oraz pobudki, które popchnęły go do czynu przestępczego.
Dzięki temu kurator będzie mógł próbować odpowiednio interweniować w celu zapobieżenia
popełnienia przez skazanego kolejnego czynu zabronionego.
Natomiast na podstawie wyników badań przeprowadzonych przez J. Wąsika w 1981
roku można jednoznacznie stwierdzić, że niższy wskaźnik powrotu do przestępczości
występuje przy orzekaniu warunkowego zawieszenia wykonania kar pozbawienia wolności w
porównaniu z bezwzględnym pozbawieniem wolności19
. Bowiem kara pozbawienia wolności,
mimo swych resocjalizacyjnych celów, wywiera negatywny wpływ na osobowość człowieka,
osłabia więzy rodzinne oraz wyrywa ze środowiska zawodowego20
.
Wytyczne normujące sprawowanie dozorów ujęte są w Rozporządzeniu Ministra
Sprawiedliwości z dnia 9 czerwca 2003 roku w sprawie standardów obciążenia pracą kuratora
zawodowego. W załączniku do tego rozporządzenie, przyjętym standardem obciążenia dla
kuratora zawodowego dla dorosłych jest liczba od 20 do 35 dozorów własnych. Ponadto
pozostałe dane wskazują 50 spraw innych niż dozory, tak by liczba spraw łącznie nie
przekraczała 120. Chcąc, by ten środek probacyjny, jakim jest dozór, okazał się efektywny,
to, podobnie jak w modelowej klasie szkolnej powinien dotyczyć nie więcej niż 15 osób.
Podwyższenie liczby do 35 stawia pod znakiem zapytania możliwość zrealizowania
17
Ibidem, s. 285
18
Ibidem, s. 284
19
Ibidem, s. 285
20
J. Majer, Zostań kuratorem, Warszawa 1984 s. 7

13. zamierzeń resocjalizacyjno – wychowawczych wobec każdego z nich. Ponadto standardy nie
zawsze pokrywają się z rzeczywistością. Według danych na dzień 30. 06. 2005r. ze
wszystkich okręgów Sądów Okręgowych na terenie kraju, średnie obciążenie kuratora
zawodowego wyniosło 240,40 spraw. Trudne w takich przypadkach wydają się same kwestie
formalne (obowiązek sporządzenia kart czynności z podejmowanych działań wobec
dozorowanego), nie wspominając o planach zresocjalizowania sprawców, będących w okresie
wolności kontrolowanej. A już na pewno nie wobec wszystkich pozostających pod pieczą
kuratora21
.
Innym obowiązkiem kuratora dla dorosłych jest organizowanie i kontrolowanie
wykonywania kary ograniczenia wolności. I w tym przypadku także pojawia się wiele
trudności oraz abstrakcyjnych założeń. Bowiem w obecnym orzecznictwie powstała wyraźna
tendencja do orzekania kary nieizolacyjnych, ze wskazaniem na karę ograniczenia wolności.
Na podstawie tylko danych z sądów rejonowych, znajdujących się we właściwości Sądu
Okręgowego w Kielcach, wynika że liczbą spraw, gdzie orzeczono karę ograniczenia
wolności, w ciągu minionych dwóch lat wzrosła o blisko 300 – 400%. Specyfika tej kary,
wymaga od osoby kontrolującej jej przebieg, tj. kuratora, podejmowania wielu
natychmiastowych czynności, przede wszystkim w terenie. Proporcje czasu przeznaczonego
na realizację dozorów i kontrolowanie kary ograniczenia wolności zostały zaburzone na
korzyść tej drugiej. To z kolei może oznaczać, że wszelkie czynności i oddziaływania, które
nie przynoszą natychmiastowych i wymiernych efektów mogą zostać zepchnięte na plan
dalszy. Prawdopodobne jest w takiej sytuacji niestety przyjmowanie przez zawodowych
kuratorów zachowań o charakterze pozoranckim, powierzchownym czy wręcz chaotycznym22
.
Kolejnym, dość istotnym minusem pracy kuratora realizującego dozoru jest
efektywność jego pracy. Może ona być bowiem zagrożona, w związku z oddziaływaniami
resocjalizacyjnymi wobec osób dorosłych reprezentujących margines społeczny,
wywodzących się ze środowisk niewydolnych wychowawczo, prezentujących utrwalone
wzorce negatywnych zachowań, ulegających szkodliwym nałogom, czy wreszcie
niezaradnych życiowo, pasywnych wobec wyzwań życia codziennego23
.
Istotnym problemem jest także opór Ministerstwa Sprawiedliwości z jakim spotykają
się kuratorzy, dotyczący wprowadzenia ich do zakładów karnych. Przejawia się on choćby w
21
B. Skafiriak, op. cit., s. 286 - 287
22
Ibidem, s. 287
23
Ibidem, s. 284

14. ograniczeniu działań kuratorskich wyłącznie do czynności związanych z przygotowaniem
skazanego do zwolnienia z zakładu karnego, w ograniczeniu prawa skazanych do kontaktów z
kuratorem. Kuratorzy mogą rozpocząć swoje zadania dopiero na mocy decyzji komisji
penitencjarnej lub orzeczenia sądu penitencjarnego, czyli najwcześniej na 6 miesięcy przed
przewidywanym terminem zwolnienia z zakładu karnego. Ten wyznaczony okres nie jest
jednak przeznaczony do sprawdzenia zachowania skazanego w zakładzie karnym, ale do
załatwienia spraw sprzyjających adaptacji społecznej skazanych24
.
Podsumowując system probacji w Polsce, mimo wciąż trwającej reformy i nowych
rozwiązań ustawowych jest on nadal niedoskonały. Nie zapewnia on bowiem wystarczającej
swobody działania kuratorom, wprowadzając liczne ograniczenia biurokratyczne, stawiając
wymagania niewspółmierne do możliwości sprostania im (np. zbyt duża liczba
dozorowanych) przy istniejącej dość słabej bazie lokalowej i utrudnieniach w organizacji
pracy (np. brak samochodów służbowych). Te wspomniane tu i wyżej przeszkody znacznie
komplikujące osiąganie zamierzonych celów stanowią poważne wyzwanie dla współczesne
działalności pomocowej.
• Alternatywy:
W innych krajach istnieją metody sprawowania dozoru przez kuratorów sądowych,
które znacznie różnią się od tych sprawowanych w Polsce, które można by z powodzeniem
wprowadzić do naszego systemu kuratelskiego. Kuratorzy w zachodnich systemach
probacyjnych uczestniczą bowiem we wszystkich stadiach postępowania sądowego, są też
stale obecni z zakładach karnych, nie tracąc przy tym swojej odrębności zawodowej. Praca w
środowisku zamkniętym jest po prostu jedną z ich specjalizacji. Nikt ich nie utożsamia ze
służbą więzienną, są od niej niezależni, aczkolwiek współdziałający. W przeciwieństwie do
polskiego systemu, pracują oni ze skazanym od początku rozpoczęcia odbywania kary,
pomagają przystosować się mu do warunków więziennych, otaczają opieką rodzinę
więźniów, opracowują diagnozy środowiskowe na potrzeby Sądu i organów prowadzących
postępowanie oraz organizują pomoc następczą. Przykładowo w Anglii, po wyjściu więźnia z
zakładu karnego, kurator stara się zrealizować przygotowany wcześniej ze skazanym plan
działań, jakie ma on podjąć na wolności. Organizuje także wcześniej udział w różnych
kursach i warsztatach, w grupach wsparcia i w grupach dyskusyjnych, niwelując już na etapie
wykonania kary przewidywane bariery adaptacyjne, co niweluje luki między zwolnieniem
24
T. Jedynak, op. cit., s. 458

15. skazanego, a dotarciem decyzji o dozorze do kuratora, co jest powszechnie stosowane w
polskiej kurateli sądowej25
.
Inną alternatywą, którą można by było wprowadzić do polskiego systemu kurateli jest
metoda pracy grupowej, stosowanej w niektórych systemach probacyjnych na świecie. W
Kanadzie w latach 80- tych ubiegłego wieku został zapoczątkowany kuratorski program
„stop”. Nazwę tego programu stanowi skrót angielskiego określenia Straight Thinking on
Probation, co tłumaczy się jako proste myślenie w kurateli. Do podstawowych założeń
programu należy to, że impulsywnych i egocentrycznych przestępców zmienić można przez
wyuczenie procesu myślenia. Program zakłada, że skutkiem nauki będzie wyzbycie się
negatywnych cech psychicznych, które powodują złe zachowanie. Nie uda się jednak nauczyć
myślenia bez wyciszenia emocji. Dlatego program „stop” obejmuje sesje intelektualne i
ćwiczenia kierowania emocjami.
Jest on realizowany w zaledwie pięcio-, sześciu- osobowych grupach ćwiczących z
udziałem kuratora i psychoterapeuty, dwa razy w tygodniu po dwie godziny przez 17 tygodni
i obejmuje:
1) 9 sesji ćwiczeń intelektualnego rozwiązywania trudnych sytuacji w kontekście
najbardziej racjonalnych rozwiązań;
2) 8 sesji zdobywania zręczności proszenia o pomoc, udzielania pomocy i reagowania na
nieprzyjemne zachowania innych osób;
3) Sesję uczenia podopiecznych przekonywania innych osób oraz bycia elastycznym w
swych postawach;
4) Sesję zawierające naukę kontroli własnych emocji, przewidywania skutków własnego
zachowania i umiejętności do rozpoznania własnego wzburzenia;
5) 9 sesji ćwiczeń twórczego myślenia w zakresie rozwiązywania problemów;
6) 2 sesje ćwiczeń nawyków wybierania „lepszego wyjścia z trudnej sytuacji”;
7) 4 sesje nauki krytycznego myślenia w ocenie własnego postępowania;
8) Ostatnia sesja pokazująca zazębienie się i uzupełnienie ćwiczonych umiejętności;
Podczas sesji uczestnicy dyskutują, oglądają krótkie filmy dydaktyczne, prezentacje
multimedialne, po czym są prowadzone odpowiednio dobrane ćwiczenia. Opisany program
oparty jest na badaniach empirycznych, zawiera wszystkie najważniejsze elementy
nowoczesnych oddziaływań resocjalizacyjnych i co najważniejsze został przygotowany
25
Ibidem, s. 462

16. bezpośrednio dla kuratorów, podczas gdy inne programy na ogół dotyczą oddziaływań w
zakładach izolacyjnych bądź innych placówkach specjalistycznych26
.
Bibliografia
1. Jedynak T., Zarys metodyki pracy kuratora sądowego, Warszawa 2010
2. Majer J., Zostań kuratorem, Warszawa 1984
3. Paszkiewicz A., Wychowanie racjonalizujące w środowisku otwartym –
zarys teorii, Białystok 2005
26
Ibidem, s. 332-333.

17. 4. Skafiriak B., Pomoc postpenitencjarna w kontekście strategii działań
resocjalizacyjnych, Kraków 2007
5. Urban B., Stanik J. M. (red), Resocjalizacja, t. 1, Warszawa 2008
6. http://pl.wikipedia.org/wiki/Kurator_s%C4%85dowy
7. http://pl.wikipedia.org/wiki/Resocjalizacja