Dış kuvvetler 2

Mehmet Ali ERCAN
Balıkesir Merkez G.M.Bolluk Anadolu Lisesi Coğrafya Öğretmeni
GÜNEŞ’TEN GELEN GÜÇ:
DIŞ KUVVETLER - 2
Bu Sunu En İyi Ofis 2007 Yüklü Bilgisayarlarda Görüntülenir
Mehmet Ali ERCAN
Balıkesir Merkez G.M.Bolluk Anadolu Lisesi
www.cografyakulubu.com
www.cografya.biz
mehmetaliercan@hotmail.com

KARSTİK YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ
ÇÖZÜNEBİLEN KAYAÇLARDA OLUŞAN YERŞEKİLLERİ

Kalker (Kireçtaşı)
Jips (Alçıtaşı)
Kaya tuzu
gibi suda çözünebilen kalsiyum karbonatlı
kayaçların yaygın olduğu bölgelerde oluşan
şekillere KARSTİK ŞEKİLLER denilir.

Karstik Şekillerin Oluşabilmesi İçin;

Karstik Şekiller
KARSTİK ŞEKİLLER● KARSTİK AŞINIM● LAPYA● DOLİN● UVALA● POLYE● MAĞARA● DÜDEN● OBRUK● KARSTİK BİRİKİM● TRAVERTEN● SARKIT● DİKİT● SÜTUN

KARSTİK AŞINIM ŞEKİLLERİ

Lapya
Karstik arazilerde sular,
kireçtaşlarını aşındırarak
oyuklar ve yarıklar
oluşturur. Bunlara LAPYA
denir.
En küçük karstik aşınım
şeklidir

Lapya

Dolin
Lapyalar zamanla genişleyip birleşerek
dolinleri oluştururlar.

Dolin
Derinlikleri birkaç metredir.
Çapları ise birkaç yüz metreyi
bulabilir.

Dolin

Uvala
Dolinlerin birleşmesiyle uvalalar meydana
gelir.

Uvala

Polye
Birkaç uvalanın birleşmesiyle polyeler meydana gelir.
Polyelerin genişliği birkaç km’yi bulabilir.

Polye
Llanos de Libar Polje

Polye
Piano Grande Polje

Mağara
Karstik arazide yer
altına sızan sular burada
çatlaklar boyunca
kendisine yol bulur ve
çözünmeyle bu yolu
genişletir.
Çatlakların zamanla
büyüyüp genişlemesi ile
mağaralar meydana gelir.

Mağara

Galeriler
Birden fazla mağaranın birleşmesiyle de
galeri adı verilen daha büyük mağaralar oluşur.

Düden
Karstik bölgelerdeki
sular düden adı verilen
çukurluklardan yer altına
sızar.
Yağışın bol olduğu
dönemlerde ise sular
düdenlerden yeryüzüne
çıkar.

Obruk
Mağara tavanlarının veya
derinliği artan dolinlerin
çökmesi ile meydana gelen
çukurluklara obruk adı
verilir.

Obruk
Obrukların tabanlarında suların birikmesiyle
obruk gölleri meydana gelir.

KARSTİK BİRİKİM ŞEKİLLERİ

Traverten
Yeryüzüne çıkan suların
bünyesindeki kalsiyum
karbonatın çökelmesi ile
TRAVERTEN adı verilen
yer şekilleri meydana
gelir.

Travertenler ihtiva ettikleri minerallerin
özelliğine bağlı olarak farklı renk alır.

mehmetaliercan@hotmail.comPamukkale

Sarkıt
Su damlacıkları içindeki kalsiyum
karbonatın mağara tavanında
tortulanmasıyla sarkıt oluşur

Dikit
Su damlacıkları içindeki kalsiyum
karbonatın mağara tabanında
tortulanmasıyla dikit oluşur

Sütun
Sarkıt ve dikitin
birleşmesiyle sütun
oluşur

BUZULLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER

Soğuk iklim bölgelerinde ya da soğuk havanın etkili olduğu yerlerde her yıl düşen kar üst üste
birikerek kalın tabakalar oluşturur ve alttaki tabakayı sıkıştırmasıyla buzullar oluşur

Kutuplarda ve yüksek dağlar üzerinde yağışlar genellikle kar
halinde olur.
Sıcaklık çok düşük olduğu için yağan karlar erimeden üst
üste birikir. Biriken bu karlara toktağan (kalıcı) kar denir.

Kalıcı Kar
Yaz ve kış karla örtülü olan böyle yerlerin alt
kısımlarına ise, toktağan (kalıcı) kar sınırı adı verilir.
Kalıcı kar sınırı;
Bakıya,
Enleme,
Yüksekliğe bağlı olarak değişir

BUZUL ÇEŞİTLERİ

Vadi Buzulu
Yükseklerdeki vadi içlerinde oluşan buzullardır
Aletsch Glacier, Switzerland

Vadi Buzulu
Karakoram Mountains, Pakistan.

Sirk Buzulu
Dağlardaki çukurluklara yerleşmiş buzullardır

Sirk Buzulu
The Lower Curtis Glacier in North Cascades National Park

Sirk Gölü
Upper Thornton Lake Cirque in North Cascades National Park

mehmetaliercan@hotmail.comBuzul ve Buzul Gölleri Bhutan

Örtü Buzulu
Kutuplara yakın sahalarda, deniz seviyesine kadar
inerek geniş alanları kaplayan buzullardır.
Antarktika ve Grönland gibi
Perito Moreno Glacier Patagonia Argentina

Örtü Buzulu
Grönland'daki buzul kütlesinin kenarı

Takke Buzulu
Yüksek dağların zirvelerini örten buzullara takke buzulu
denir

BUZUL AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ

Buzul Vadisi
Eğim boyunca inen vadi
buzullarının aşındırması ile
oluşmuş “U” profilli vadilerdir
Mount Hood Wilderness'ta kendine has U şeklinde ve düz tabanlı buzul vadisi.

Hörgüç Kaya
Yüksek dağ doruklarında buzul aşındırması
sonucu oluşan kaya tepeleridir
Roche moutonnée in the Cwm Cau valley near

Sirk (Buz yalağı)
Buzul aşındırması sonucu oluşmuş çukurluklardır.
Buzulların erimesiyle bu çanaklar suyla dolunca sirk
gölleri oluşur

Sirk Gölü

BUZUL BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ

Moren
Lateral moraines of the reducing glacier in Engadin
Buzulların
eridiği
yerde
taşıdığı
malzemeyi
biriktirmesi
yle oluşur

Moren

Drumlin
Clew Koyu'nda drumlin.
Buzul hareketi sonucu oluşan uzun ve
balina şeklinde bir tepeciktir.

Drumlin

Sander Ovası
Eriyerek çekilen buzul sularının oluşturduğu
düzlüklerdir.
İzlanda

Sander Ovası
İzlanda

DALGA VE AKINTILARIN
OLUŞTURDUĞU YERŞEKİLLERİ

Dalga
Deniz yüzeyinde rüzgârların etkisi ile meydana
gelen salınım hareketine dalga adı verilir.

Dalgaları oluşturan nedenler;

Akıntılar
Deniz yüzeylerindeki suların, bulundukları
yerlerden başka alanlara doğru taşınmasına
AKINTI denir.

Akıntıların oluşmasına neden olan faktörler
şunlardır
Sürekli rüzgârlar (akıntıların en önemli
nedeni)
Gel - git olayı
Seviye farkı
Yoğunluk farkı
a. Sıcaklık farkı
b. Tuzluluk farkı

Dalgalar, çarptıkları kıyıları aşındırarak şekillendirir.
Aşınan malzeme taşınarak denizin sığ kesimlerinde
biriktirilir.
Böylece dalga aşınım ve birikim şekilleri oluşur.

DALGA VE AKINTI AŞINDIRMA
ŞEKİLLERİ

Falezler (Yalıyarlar)
Yüksek kıyılarda dalgaların etkisiyle kıyıların alt
kısımları aşındırılır ve bazı oyuklar oluşur.
Bu oyuklar büyüdüğü zaman tavanları çöker ve
denize dik kıyılar meydana gelir.
Bu dik kıyılara FALEZ ya da yalıyar adı verilir.

Falez (Yalıyar)
Falaise de Moher

Falez (Yalıyar)
Irlande Les célèbres falaises de Moher

Aşınım Düzlüğü (Abrazyon Platformu)
Derin kıyılardaki
aşınmanın devam
etmesi sonucu, kıyı
boyunca uzanan
falezlerin
gerilemesiyle
oluşmuş, sığ sularla
kaplı olan düzlükler
Cap Blanc (France),

Mağara ve Köprüler
Derin kıyılardaki
aşınma faaliyetleri
sırasında mağara ve
doğal köprüler
oluşur

Mağara ve Köprüler

DALGA VE AKINTI BİRİKTİRME
ŞEKİLLERİ

Kıyı Okları ve Setleri
Dalgalar ve akıntıların
taşıdıkları malzemelerin
hemen kıyının önünde
setler halinde
yığılmasıyla kıyı setleri ya
da okları oluşur.

Farewell Spit, New Zealand

Ölüdeniz

Tombolo
Kıyı oklarının gelişerek, açıktaki bir adayı
karaya bağlamasıyla oluşan şekillerdir

Tombolo
Paximadhi Eboea - Yunanistan

Tombolo

Lâgün
Kıyı oklarının gelişerek bir koyun
ağzını kapatmasıyla oluşan
göllere lagün ya da deniz kulağı
denir

Lâgün

Lâgün
Kara bogaz gol lagoon in Turkmenistan.

Kıyı Kumsalları (Plajlar)
Dalga biriktirmesi sonucu kıyıya paralel şekilde
biriken kum yığınlarıdır
Shoal Bay Beach, Anguilla

Secret Beach, Kauai, Hawaii

Natural Bridges State Beach, Santa Cruz, California

KIYI TİPLERİ VE OLUŞUM
SÜREÇLERİ

Boyuna Kıyılar
Dağların kıyıya paralel uzandığı, girinti çıkıntının
az olduğu kıyılardır

Enine Kıyılar
Dağların kıyı
çizgisine dik
uzandığı, girinti ve
çıkıntılı kıyılardır

Ria Tipi Kıyılar
Kıyıya dik uzanan
akarsu vadilerinin
sular altında
kalmasıyla oluşur
İspanya

Ria Tipi Kıyılar
İspanya

Ria Tipi Kıyılar
İrlanda

Limanlı Kıyılar
Limans black sea coast
Kıyı oklarının koy önlerini
kapatmasıyla oluşur

Limanlı Kıyılar
Odessa Limanı

Dalmaçya Kıyıları
Kıyıya paralel uzanan
dağ sıraları arasındaki
vadilerin sular altında
kalmasıyla oluşur
Hırvatistan

Dalmaçya Kıyıları
Kaş- Antalya

Fiyortlu Kıyılar
Grönland
Buzul vadilerinin
sular altında
kalmasıyla
oluşur

Fiyortlu Kıyılar
Sogne Fiyordu - Norveç

Fiyortlu Kıyılar
Norveç

Skyer Tipi Kıyılar
Hörgüç kayaların ve moren
yığınlarının sular altında
kalmasıyla oluşan çok adacıklı
kıyılardır
Baltık Denizi Kıyıları

Haliçli KıyılarGel-git olayının
kuvvetli olduğu
kıyılarda akarsu
ağızlarının
tortullardan
temizlendiği
kıyılardır
Kuzey Denizi Kıyıları

Haliçli Kıyılar
Amazon Nehri Ağzı

Resifli (Mercanlı) Kıyılar
Tropikal bölgelerde
deniz suyu sıcaklığının
yüksek olduğu sığ
kıyılarda gelişen
mercan iskeletlerinin
üst üste birikmesiyle
oluşan kıyı tipidir.
Avusralya’nın Büyük Set Resifleri

Maldivler

Jaluit Atoll Lagoon, Marshall Islands

Atol (Mercanada)
Mercan iskeletlerinin su altındaki volkanik
bir adanın üzerinde birikip yüzeye
çıkmasıyla dairemsi atoller oluşur
Nukuoro, Federated States of Micronesia

Atol (Mercanada)
Atafutrim Atafu Atolls

YER ŞEKİLLERİNİN DİĞER
OLUŞUM SÜREÇLERİ

KÜTLE HAREKETLERİ

Kütle Hareketleri
Ana kaya üstündeki
toprak kütlesinin bir
yamaç boyunca eğim
doğrultusunda yer
değiştirmesi toprak
kayması,
Toprak tabakasının ana
kaya ile birlikte yer
değiştirmesi de heyelan
olarak adlandırılır.

Kütle Hareketleri

Toprak Kayması ve Heyelanı Etkileyen Faktörler

Kütle Hareketleri
El Salvador
Guatemala’da Heyelan - Uydudan

Heyelan Gölü Oluşumu (Tibet Platosu)

Pareechu Nehri (Tibet)
üzerinde heyelan gölü
oluşumu,
Heyelan Gölü Oluşumu (Tibet Platosu)

ÇÖZÜLMENİN YER ŞEKİLLERİNE
ETKİSİ

Fiziksel(Mekanik) Çözülme
Kayaçların dış kuvvetlerin etkisi ile ufalanması, dağılması
ve parçalanmasıdır. Mineral yapılarında bozulma olmaz
EN ÖNEMLİ
FAKTÖRDÜR
SICAKLIK
FARKI
B
ETKİLİ
OLMAKTADIR

Fiziksel Çözülmenin Daha Çok Görüldüğü
İklimler
Çöl İklimi
Step İklimi
Tundra İklimi
Karasal İklim
Salt Flats, Badwater, Death Valley, California

Fiziksel Çözülme
İzlanda

Fiziksel Çözülme
Jumbo Rocks, Joshua Tree National Park, California

Fiziksel Çözülme
Fog Bow Over Tundra, Siberia

mehmetaliercan@hotmail.comDeath Valley, California

mehmetaliercan@hotmail.comSalar de Uyuni Salt Pan, Altiplano, Potosi District, Bolivia

Kök Çatlatması

Kimyasal Çözünme
Çözünmeyi
Hızlandırır
KİMYASAL
ÇÖZÜNME
SICAKLIK
Kayaları
Eritir
SU
Su ve sıcaklığın etkisiyle kayaçların
eriyerek mineral yapılarının değişmesine
kimyasal çözünme adı verilir.

Kimyasal Çözünmenin Daha Çok Görüldüğü İklimler
Ekvatoral İklim
Muson İklimi
Okyanusal İklim
Akdeniz İklimi

Kimyasal Çözünme

Kimyasal Çözünme
Iguassu Falls, Brazil

Bölge
Gündüz Sıcaklığı
Ortalama (oC)
Gece Sıcaklığı
Ortalama (oC)
Yıllık Yağış Miktarı
(mm)
I 28 7 350
II 20 13 1000
III 26 24 1500
IV 30 15 750
V 17 10 425
Buna göre, tablodaki bilgilerden yararlanarak fiziksel ve kimyasal çözünmenin
EN ŞİDDETLİ OLDUĞU BÖLGELER hangisidir.
Kayaların kimyasal yapısı bozulmadan daha küçük parçalara
bölünmesiyle gerçekleşen fiziksel çözülme günlük sıcaklık farkının
fazla olduğu bölgelerde, kayaların yapısındaki minerallerin erimesi
sonucu gerçekleşen kimyasal çözünmeye ise yağış ve nemliliğin fazla,
sıcaklığın yüksek olduğu gölgelerde etkilidir

Kaynaklar
Komisyon, Coğrafya 9 MEB Ders Kitabı, İstanbul 2007
M. Köroğlu- S. Köroğlu, 9. Sınıf Coğrafya, Esen Yayınları, Ankara, 2007
Komisyon, ÖSS Coğrafya, Güvender Yayınları, Ankara, 2008
Doğu Ateş, 9. Sınıf Coğrafya, Ekip Yayınları, Ankara, 2008
Cumhur ABAY, ÖSS Coğrafya, Esen yayınları, Ankara 2006
Prof. Dr. İ. ATALAY, İ. TOLUNAY, B. SEYMAN, Coğrafya 9, Farklı Yayıncılık,
İstanbul 2006
Prof. Dr. Reşat İZBIRAK, Coğrafya Terimleri Sözlüğü, MEB Basımevi, İstanbul
1992
Akademedia 99 Bilgisayar Destekli Eğitim Paketi, Sebit, 1998
www.wikipedia.org
www.webshots.com

Dış kuvvetler 2

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (13)

Dış kuvvetler 2