1. TÜRKİYE’DE GÖLLER VE OLUŞUMLARI *Ülkemiz göl bakımından zengin sayılmaz.Türkiye’de göl ve bataklıkların toplam yüzölçümü 10.000 km2 dir.Türkiye’deki göllerin çok büyük bir kısmı Van gölü,Tuz gölü,Göller yöresi, Ve Tuz gölü çevresinde toplanmıştır. *Ülkemizdeki göllerin çoğu oluşum bakımından tektonik kökenlidir.Ayrıca volkanik,buzul ve Karstik kökenli göllerimiz de bulunur. Bazı göllerimiz ise setleşme sonucu oluşmuşlardır. *Göllerimiz yükseklik ve bulundukları yer bakımından da çok farklı özelliklere sahiptirler. Kimi hemen deniz kenarında(birkaç metre yükseklikte)kimi ise yüksek dağların tepesinde (3500m yükseklikte)bulunmaktadır. *Göllerimiz büyüklük olarak da farklıdır. Sadece birkaç m2 lik yüzölçüme sahip göller Bulunabildiği gibi 3700 km2 lik genişliği olan gölümüz de vardır. *Türkiye’de göllerin suları da farklı özellikler göstermektedir.Bazı göllerimizin suları tatlı Bazılarının ise tuzludur. Ayrıca suyu sodalı olan gölümüz de bulunmaktadır. *Göllerimiz oluşum bakımından Doğal ve Yapay göller olarak ikiye ayrılır.

2. Göl sularının tatlı veya acı olması sularını boşaltıp boşaltamamasına bağlıdır. Boşaltanların suyu tatlı olur. A) DOĞAL GÖLLER: I- Tektonik göller : Yerkabuğu hareketleri sonucunda oluşan çukurlardaki göllerdir. Örnek :Doğu Afrika’daki göller,Lut,Baykal.Ülkemizde,Manyas,Ulubat,İznik,Beyşehir, Eğirdir,Burdur,Acıgöl, Tuz gölü, Akşehir,Eber,Hazar. Doğu Afrika’daki göller Tuz gölü

3. A) TEKTONİK GÖLLER 1- Tuz Gölü : Türkiye’nin ikinci büyük gölüdür.Platolar arasına gömülmüş tektonik bir Çukurlukta yer alır.Yazın sıcak ve kurak geçen iklimin etkisiyle göl suları şiddetli buhar- laşmanın etkisiyle bir hayli çekilir.Ülkemizin İzmir Çamaltı Tuzlası’ndan sonra en önemli tuz üretim sahasıdır.Derinliği birkaç metredir.Yazın daralan alanı kışın genişler.

4. A) TEKTONİK GÖLLER 2- Beyşehir Gölü : Tektonik kökenli olup karstlaşma da oluşumunda etkili olmuştur.Fazla Sularını bir gidegenle suğla gölüne oradan da Çarşamba suyu ile Konya Ovası’na boşaltır. Bu yüzden suları tatlıdır.Ortalama derinliği 5-7 m. Civarındadır.Türkiye’nin en büyük Tatlı su gölüdür.

5. A) TEKTONİK GÖLLER 3- Eğirdir Gölü : Esas olarak tektonik kökenlidir.Ancak göl çanağı karstik olaylarla geniş- leyerek bugünkü görünümünü almıştır.Ortalama derinliği 10m.dir.Fazla sularını bir gidegenle(Kovada suyu) Kovada Gölüne boşaltır.Bu yüzden suları tatlıdır.

6. A) TEKTONİK GÖLLER 4- Burdur Gölü : Esas olarak tektonik kökenlidir.Ancak oluşumunda karstik olaylarda et- kili olmuştur.Daha çok güneyindeki Tefenni ovası ve çevresindeki yüksek yerlerden gelen sularla beslenir. Dışarıya akıntısı olmayan bir kapalı havzadır.

7. A) TEKTONİK GÖLLER 5- Acıgöl: Göller yöresinin bir başka tektonik kökenli gölüdür.Burdur Gölü’nün batısında Tektonik bir çukurluğa yerleşmiştir.Kurak geçen yaz mevsiminde daralırken kenar kesim- lerinde ince bir tuz tabakası ortaya çıkar.Yğışlı geçen kış mevsiminde ise yüzölçümü oldukça genişler.

8. A) TEKTONİK GÖLLER 6-İznik Gölü: Gemlik Körfezi’nin doğusunda yer alır.K.A.F.kuşağının batı ucundaki tek- tonik çukurlukta oluşmuştur.Çevresindeki yüksek dağlardan gelen küçük sularla beslenir. Fazla sularını bir gidegenle Gemlik Körfezi’ne boşalttığından suları tatlıdır.

9. A) TEKTONİK GÖLLER 7-Sapanca Gölü: Marmara Bölgesi`nin doğu kesiminde, Adapazarı Ovasını İzmit Körfezi oluğuna birleştiren uzun bir çukurun doğu yarısında yer alan tatlı su gölüdür.Güneyindeki Dağlardan inen sularla beslenir.Fazla sularını Çark suyu aracılığı ile Sakarya Nehri’ne Boşaltır.En derin yeri 61 metre olup denizden yüksekliği 31 m.dir.

10. A) TEKTONİK GÖLLER 8-Manyas(Kuş)Gölü: Bandırma ve Erdek körfezinin güney kıyılarından 15km içeri de bulunan tektonik bir göldür . En derin yeri kuzeyde olup, 5km yi geçmemektedir. Manyas gölüne güneyden Kocaçay dökülür. Göl ,fazla sularını karadere vasıtasıyla Susurluk ırmağına boşal t ır. Buy üzden suları tatlıdır.Kuş cenneti Milli Parkı, gölün kuzey doğusundadır.

11. A) TEKTONİK GÖLLER 9-Diğer Tektonik Göller : Ulubat Gölü(Marmara),Kovada Gölü(Akdeniz),Akşehir,Eber, Seyfe,Hotamış,Sultansazlığı(İç Anadolu) Hazar,Hozapin( Doğu Anadolu) Ulubat Gölü Hazar Gölü Eber ve Akşehir Gölü Sultan Sazlığı

12. B) VOLKANİK GÖLLER: Volkanların tepesindeki kraterlerde veya kaldera gibi çukurlarda Oluşan göllerdir. Örnek : Nemrut, Konya’da Meke tuzlası, Isparta’da Gölcük gölleri.. Meke Tuzlası Gölü

13. Van Gölü Batısında Nemrut Gölü

14. C)KARSTİK GÖLLER: Karstik sahalarda erime veya çökmeyle oluşan çukurlardaki göllerdir. Örnek : Elmalı, Söğüt, Kestel, Suğla, Kara göl,Ulaş,Hafik,Avlan, Obruk gölleri… Göller yöresi

15. D) BUZUL ( SİRK) GÖLLERİ: Buzulların oluşturduğu çukurlardaki göllerdir. Kanada ve İskandinavya gibi ( Finlandiya, İsveç, Norveç ) kutba yakın yerlerde daha çok görülür.Ülkemizde Erciyes, Kaçkar, Uludağ,Buzul, Bolkar ve Aladağlarda görülür.

17. Set Gölleri 1- Heyelan set : Toprak göçmesi sonucunda bir akarsu vadisinin önünün kapanmasıyla oluşan göllerdir. Örnek : Sera, Tortum, Abant, Yedi göller…. Abant gölü

18. Heyelan sahası

19. Heyelan sahası SERA GÖLÜ

20. 2- Volkanik ( lav ) set : Lavların bir vadinin önünü kapamasıyla oluşan göllerdir. Örnek : Van gölü, Balık, Erçek, Nazik, Çıldır, Haçlı gölleri.. Van gölü Erçek gölü

21. 3- Alüvyal set : Akarsuyun taşıdığı alüvyonlarla yatağının bir bölümünü kapamasıyla oluşan göllerdir. Örnek :Mogan,Eymir,(İç Anadolu), Bafa( Çamiçi ), Marmara (Ege) Uzungöl (Trabzon),Köyceğiz (Akdeniz) Uzungöl - Trabzon

22. Eymir Gölü

23. Köyceğiz gölü Bafa gölü

24. 4- Kıyı set ( Lagün ) : Koy veya körfezlerin ağzının dalga ve akıntıların getirdiği Maddelerle kapanmasıyla oluşan göllerdir.Örnek :Büyük ve Küçük Çekmece, Terkos( durusu). Büyük Çekmece Terkos Küçük Çekmece

25. 5- Moren set : Buzulların taşıdıkları maddelerle bir vadinin önünü kapamasıyla oluşan göllerdir. Daha çok Kanada, Finlandiya, Norveç gibi kutba yakın ülkelerde görülür.

26. 6- Baraj ( suni ) set : İnsanların akarsuların önüne kurduğu setlerin gerisinde oluşan göllerdir. Örnek : Atatürk, Kara kaya, Keban ( Fırat üzerinde ), Hirfanlı,Altın kaya ( Kızılırmak ),Sarıyar( Sakarya ),Oymapınar( Manavgat ),Hasan ve Suat Uğurlu ( Yeşil ırmak ) Derbent barajı - Samsun

30. Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye’nin bugünkü jeomorfolojik görünümünü kazanmasında en az etkili olmuştur? A) Dağ oluşumu B) Kıta oluşumu C) Buzullaşma D) Akarsu aşındırması E) Volkanizma 1982 ÖYS Aşağıdaki şekillerden hangisinin oluşmasında rüzgar aşındırması doğrudan etkilidir? 1995 ÖYS A) B) C) D) E)

31. Rüzgar biriktirmesi sonucu oluşan kumullar, aşağıdakilerden hangisinde en çok görülür? A) Karstik ovalarda B) Dağ eteklerinde C) Rüzgara açık yamaçlarda D) Derin vadilerde E) Bitki örtüsü bulunmayan yerlerde 1991 ÖYS Kıyı biçimlenmesinde aşağıdakilerden hangisi dolaylı bir etkiye sahiptir? A) Gelgit B) Akarsular C) Dalgalar D) İç kuvvetler E) Rüzgarlar 1983 ÖYS

32. Göl sularının kapladığı alan yıl içinde değişiklik gösterir. Bunda göl çanağının derinliği, buharlaşma oranı, gölü besleyen akarsuların getirdiği su miktarı etkilidir. Buna göre, bulundukları yörelerin doğal koşulları da göz önüne alındığında aşağıdaki göllerden hangisinde, suların kapladığı alanın yaz ve kış mevsimleri arasında en çok değişme göstermesi beklenir? A) Beyşehir gölü B) Van gölü C) Tuz gölü D) İznik gölü E) Burdur gölü 2001 ÖSS Aşağıdakilerden hangisi, doğal setleşmelerle oluşmuş bir göl değildir ? A) Ulubat B) Bafa C) Köyceğiz D) Mogan E) Terkos 1993 ÖYS Küçükçekmece Marmara Denizi’ne bağlı bir koy iken, aşağıdakilerden hangisinin sonucunda bir göl durumuna gelmiştir? A) Akarsu biriktirmesi B) Buzul aşındırması C) Dalga biriktirmesi D) Rüzgar aşındırması E) Yer göçmesi 1996 ÖYS

37. Ercan ÇELİK Bilecik Anadolu Öğretmen Lisesi Coğrafya Öğretmeni www.cografyam.org