2. V-1. Tính Ñuùc Cuûa Hôïp Kim Tính ñuùc cuûa hôïp kim laø khaû naêng ñuùc deã hay khoù cuûa hôïp kim ñoù. Noù ñöôïc ñaùnh giaù baèng caùc chæ tieâu cô baûn sau ñaây: 1 - Tính chaûy loaûng 2 - Tính co cuûa kim loaïi 3 - Tính hoaø tan khí 4 - Tính thieân tích

3. 1- Tính chaûy loaõng Kim loaïi naøo coù ñoä chaûy loaõng caøng cao thì ñuùc caøng deã. Tính chaûy loaõng phuï thuoäc chuû yeáu vaøo coâng ngheä khuoân, nhieät ñoä quaù nhieät khi roùt vaø thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa kim loaïi. Ví duï ñuùc trong khuoân caùt tính chaûy loaõng cuûa kim loaïi cao hôn so vôùi ñuùc trong khuoân kim loaïi do khuoân caùt coù toác ñoä daãn nhieät thaáp hôn.

4. Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa kim loaïi vaø hôïp kim - Si, P laø nhöõng nguyeân toá laøm taêng tính chaûy loaõng cuûa gang. - Mn, S laø nhöõng nguyeân toá laøm giaûm tính chaûy loaõng cuûa gang.

5. 2 - Tính co cuûa kim loaïi  Tính co caøng taêng tính ñuùc caøng keùm. Vì ñuùc vaät ñuùc ra deã bò caùc khuyeát taät, loõm co, roã co.  Thaønh phaàn hoãn hôïp cuûa caùc nguyeân toá trong kim loaïi.  Nhieät ñoä roùt kim loaïi.

6. 3 - Tính hoaø tan khí Kim loaïi khi ñuùc thöôøng hoaø tan khí O 2 , H 2 , hôi H 2 O gaây roã vaät ñuùc, laøm giaûm cô tính 4 - Tính thieân tích :( khoâng ñoàng nhaát veà thaønh phaàn hoãn hôïp, thöôøng ôû kim loaïi maøu).Gang coù tính chaûy loaõng hôn theùp raát nhieàu do ñoù gang deã hôn theùp.

7. V-2 . Ñuùc gang Thaønh phaàn hoãn hôïp cuûa gang : Fe, C … C = 2,14  4,0% Si = 0,4  3,5% Mn = 0,2  1,5% P = 0.04  1,5% S = 0,02  0,2%

8. Phaân loaïi gang :  Gang xaùm : GX – VD : GX 15-32 Trong gang khoâng coù xeâmentit töï do ,maø chæ coù Graphit. Gang xaùm coù tính ñuùc toát deã gia coâng cô khí.  Gang traéng : Cacbon trong gang naøy coù daïng lieân keát hoaù hoïc xeâmentit töï do vì vaäy gang naøy raát cöùng vaø doøn.

9.  Gang bieán traéng : Beà maët gang traéng beân trong loõi laø gang xaùm. Vuøng tieáp giaùp giöõa hai toå chöùc coù toå chöùc cuûa gang hoa raâm.  Gang caàu : Graphit trong gang ôû daïng hoàng caàu nhôø ñöa vaøo chaát bieán tính ñaëc bieät vaøo gang loûng khi ñuùc. - VD : GC 60  Gang deûo : Graphit ôû daïng boâng neân tính deûo cuûa gang taêng leân . Caùc nguyeân toá thuùc ñaåy söï Graphit hoùa : C, Si, P. Caùc nguyeân toá caûn trôû söï Graphit hoùa : Mn, S, Cr.

10. Caùc nguyeân toá aûnh höôûng ñeán tính ñuùc cuûa gang - Thaønh phaàn hoaù hoïc. - Nhieät ñoä roùt gang. - Vaät ñuùc thaønh caøng moûng  roùt gang ôû nhieät ñoä caøng cao. - Coâng ngheä khuoân. - Toác ñoä nguoäi. - Thaønh phaàn vaät lieäu naáu gang.

11. Vaät lieäu kim loaïi  Thoûi gang (naáu loø cao), hoài lieäu + chi tieát maùy = gang hö, feroâ hôïp kim ( Fe-Si, Fe-Mn).  Tính toaùn hôïp lyù, kích thöôùc  ñöôøng kính trong cuûa loø.  Laøm saïch Oxy hoùa.  Loø ñuùc : loø ñöùng duøng nhieân lieäu laø than coác.  Loø choõ : duøng nhieân lieäu than ñaù.  Loø daàu : duøng nhieân lieäu daàu FO .  Loø ñieän : loø hoà quang (maáu theùp), loø caûm öùng Loø khí gaz.

12. Chaát trôï dung  Ñöa vaøo ñeå taùch caùc taïp chaát vaø xæ ra khoûi kim loaïi loûng. CaCO 3 ( 4  5%)  Ñoái vôùi loø daàu khoâng caàn duøng ñaù voâi CaCO 3 ñeå khöû taïp chaát.  Loø ñieän hoà quang tröïc tieáp duøng ñeå naáu theùp.  Loø ñieän hoà quang giaùn tieáp duøng ñeå naáu kim loaïi maøu.  Loø naáu : xem

13. Vaät lieäu chòu löûa Vaät lieäu chòu ñöôïc nhieät cao maø khoâng bò meàm chaûy thay ñoåi theå tích thaønh phaàn hoãn hôïp. Thöôøng ñeå xaây caùc töôøng loø hôïp kim loø ñuùc laøm caùc duïng cuï ñeå chöùa ñöïng kim loaïi loûng hay loø nung laøm vaät lieäu chòu löûa.

14.  Vaät lieäu chòu löûa : axit Gaïch Ñinat : SiO 2 ; nhieät ñoä chaûy :1730 0 C  Vaät lieäu chòu löûa : bazô Gaïch Manheâhit (MgO) Croâm-Manheâhit (Cr 2 O 3 , MgO …) Nhieät ñoä chaûy : 1600  1700 0 C Gaïch Croâmit

15. Tính phoái lieäu naáu gang a . Meû lieäu naáu Nhieân lieäu : Daàu FO 15  18% khoái löôïng vaät lieäu kim loaï Than coác :12  15% (loø ñöùng ) Than ñaù : 20  25% (loø choû) Chaát trôï dung : Coù taùc duïng ñöa vaøo laøm chaûy loaõng xæ vaø noåi leân treân beà maët nöôùc gang ñeå vôùt ra deã daøng . Ñaù voâi CaCO 3 , ñoâloâmít, xæ loø Mactanh  loø ñöùng vaø loø choõ. Loø daàu khoâng caàn duøng chaát trôï dung ñeå taïo xæ

16. b. Vaät lieäu kim loaïi  Gang thoûi ñuùc.  Gang vuïn (gang maùy).  Hoài lieäu ( pheá phaåm + heä thoáng roùt, ñaäu hôi, ñaäu ngoùt ).  Theùp vuïn .  Feroâ hôïp kim : FeSi : 30,45,75, Fe-Mn boå sung caùc nguyeân toá Si, Mn bò chaùy hao trong quaù trình naáu. vaät lieäu naáu phaûi laøm saïch, coù kích thöôùc phuø hôïp vôùi ñöôøng kính cuûa loø (  1/3 Dt).

17. Caùch tính Goïi x,y,z laø khoái löôïng cuûa caùc vaät lieäu naáu.

18. Coù phöông trình X + Y + Z = 100%  Goïi Si vaät lieäu kim loaïi , Mn vaät lieäu loaïi laø thaønh phaàn Si, Mn, coù vaät lieäu kim loaïi.  Goïi Si vñ , Mn vñ laø thaønh phaàn Si, Mn coù trong vaät ñuùc.  Goïi Si ch , Mn ch … coù trong quaù trình naáu.  Si chaùy hao 15%,.  Mn chaùy hao 20%.  C chaùy hao 15%.

19. + loø ñöùng, loø choõ(than) C khoâng tính. + loø daàu phaûi tính chaùy hao 15%. Si vlkl – Si ch . Si vlkl = Si vñ. Si vlkl .(1– Si ch ) = Si vñ. Si vlkl = Mn vlkl = Sivñ 1- Sich Mnvñ 1- Mnch

20. Heä phöông trình : x + y +z = 100% x . + y . + z . = 100% Mn vlkl VD : GX : 15-32. Tra baûng bieát thaønh phaàn hoån hôïp C, Si, Mn.

21. Ñaëc ñieåm ñuùc gang  Tính chaûy loaõng cao neân ñuùc ñöôïc caùc vaät ñuùc thaønh moûng, phöùc taïp.  Khoái löôïng rieâng cuûa gang lôùn, neân ít laãn caùc taïp chaát, xæ, boït khí.  Coâng ngheä khuoân khoâng phöùc taïp, chaát löôïng ñuùc cao.  Naáu luyeän ñôn giaûn.

22. V-3. Ñuùc kim loaïi maøu (hôïp kim maøu) 1 . Ñuùc ñoàng :  Hôïp kim ñoàng goàm: - Ñoàng thau : Latoâng(L), LZn30 - Ñoàng thanh : Broâng(B), BSn5Pb  Loø naáu: Loø noài (noài baèng Graphit )

23. Vaät lieäu naáu : Ñoàng nguyeân chaát daïng thoûi, daïng taám , duøng caùc nguyeân toá hôïp kim cho vaøo ñoàng Zn, Sn, Pb, Al Ñoàng hoaø tan nhieàu khí O 2 ,H 2 duøng Cu-P (90%Cu, 10%P) khöû O 2. . Cu-P + O 2  P 2 O 5 + CuO Chaát trôï dung :  Che phuû beà maët cuûa kim loaïi maøu ñeå khoâng bò oxy hoaù.  Coù taùc duïng taïo xæ chaûy loõang nheï noåi leân .  Than cuûi, nuøm cöa, caùc muoái clorua natri. NaCl + bo saùt (Na 2 B 4 O 7 ).

24. Quaù trình naáu ª Saáy loø (chöùa) 300  400%C. ª Cho vaät lieäu kim loaïi khoù chaûy vaøo tröôùc, deã chaûy sau Zn bay hôi cho vaøo sau cuøng, Pb deã bò thieân tích. ª Phuû chaát trôï dung leân treân cuøng. ª Khoâng khuaáy troän nhieàu. ª Cho CuP ñeå khöû O 2 (0.09  1%) khoái löôïng vaät lieäu kim loaïi. ª Nhieät ñoä roùt hôïp kim ñoàng 1070  1100 0 C.

25. Ñaëc ñieåm ñuùc hôïp kim ñoàng  Coâng ngheä ñuùc, khuoân, heä thoáng roùt laøm ñaëc bieät söû duïng khuoân caùt, khuoân kim loaïi.  Naáu luyeän chuù yù söï oxy hoaù hoaëc hoøa tan khí.

26. 2.Ñuùc hôïp kim nhoâm Hôïp kim nhoâm-ñuùc (Silumin Al-Si). Hôïp kim nhoâm bieán daïng (Al-Cu-Si, Al-Mg, AL-Ni). Loø naáu : Noài naáu baèng gang thì phaûi phaûi sôn vì nguyeân toá Fe coù haïi cho nhoâm. Vaät lieäu naáu : Al thoûi, taám, vaät lieäu nhoâm dö hoûng hoài lieäu khi naáu thì kim loaïi ñöa vaøo nhoâm döôùi daïng hôïp kim. Chaát trôï dung : Muoái clorua. Chaát bieán tính laøm nhoû haït : Na 1%.

27. Naáu hôïp kim nhoâm döôùi lôùp trôï dung. Naáu baèng caùch tinh luyeän vaø duøng khí Clo. Chuù yù : Khi naáu nhoâm coù lôùp oxit nhoâm treân beà maët coù taùc duïng che phuû khoâng cho lôùp nhoâm nguyeân chaát ôû phía döôùi bò oxy hoaù. Do vaäy khoâng ñöôïc khuaáy troän trong quaù trình naáu. Quaù trình naáu

28. Ñaëc ñieåm ñuùc nhoâm - Thöôøng ñuùc trong khuoân kim loaïi coù ñoä boùng vaø ñoä chính xaùc cao. - Coù tính chaûy laõng cao, ñuùc deã vaø thaønh raát moûng. - Coâng ngheä khuoân, heä thoáng ñaëc bieät coù theå ñuùc nhieàu vaät ñuùc chung moät heä thoáng roùt. - Con maõ laø duïng cuï duøng ñeå choáng hoaëc ñôõ loõi lôùn, loõi coâng xoân naèm laïi ôû vaät ñuùc sau khi ñuùc xong.

29. V - 4 Caùc phöông phaùp ñuùc ñaëc bieät V-4.1 Ñuùc trong khuoân kim loaïi V-4.2 Ñuùc döôùi aùp löïc :( khí neùn ) V-4.3 Ñuùc li taâm V-4.4 Ñuùc trong khuoân maãu chaûy V-4.5 Ñuùc trong khuoân voû moûng

30. I. Ñuùc trong khuoân kim loaïi. 1.Khaùi nieäm : Ñuùc trong khuoân kim loaïi laø roùt kim loaïi loûng vaøo khuoân baèng kim loaïi. 2. Ñaëc ñieåm:  Khuoân kim loaïi duøng ñöôïc nhieàu laàn.  Vaät ñuùc coù ñoä chính xaùc cao , Cô tính toát vì toå chöùc haït keát tinh nhoû mòn.

31.  Tieát kieäm vaät lieäu laøm khuoân aùp duïng cho loaïi hình saûn xuaát haøng loaït. Vaät lieäu ñuùc ñôn giaûn, caáu taïo nhoû hoaëc trung bình.  Do vaät lieäu laøm khuoân loõi: Kim loaïi khoâng coù tính luùn do ñoù vaät ñuùc deã bò nöùt, ñuùc gang deã bò bieán daïng traéng .  Do toác ñoä daãn nhieät thaønh khuoân cao neân khaû naêng ñieàn ñaày kim loaïi keùm do ñoù vaät ñuùc deã bò thieáu huït vaø khoâng phaûi cao hôn trong khuoân caùt.

32. 3. Quaù trình ñuùc trong khuoân kim loaïi - Laøm saïch khuoân loõi( Sau moãi laàn ñuùc). - Saáy khuoân loõi (nhieät ñoä saáy 150  450 0 C ) thuoäc kim loaïi ñuùc. - Sôn khuoân loõi : goàm sôn loùt daøy 1  2 mm vaø sôn phuû maët baèng daàu hoâi hoaëc daàu thöïc vaät. - Laép khuoân vaø roùt kim loaïi vaøo. - Saáy loõi , môû khuoân, laáy vaät ñuùc .

34. III. Ñuùc li taâm 1. Khaùi nieäm : Khuoân baèng kim loaïi quay xung quanh moät truïc (ngang-ñöùng) döôùi taùc duïng cuûa löïc ly taâm caùc phaàn töû kim loaïi seõ ñieàn ñaày khuoân. 2. Ñaët ñieåm : - Ñuùc ñöôïc vaät ñuùc troøn xoay, ñaëc roãng(roãng khoâng caàn ñaët loõi. - Chaát löôïng vaät ñuùc cao, cô tính toát. - Khoù coù keát caáu khuoân kim loaïi kín chính xaùc.

35. IV . Ñuùc trong khuoân maãu chaûy 1 .khaùi nieäm : Ñuùc trong khuoân maãu chaûy thöïc chaát laø ñuùc trong khuoân caùt nhöng maãu ñöôïc laøm baèng vaät lieäu deã chaûy. 2.Ñaëc ñieåm :  Ñuùc ñöôïc nhöõng vaät phöùc taïp vaø nhöõng hôïp kim khoù chaûy nhö theùp khoâng ræ theùp gioù.  Ñoä chính xaùc vaø ñoä boùng beà maët vaät ñuùc raát cao.  Cöôøng ñoä lao ñoäng cao, chu trình saûn xuaát daøi, giaù thaønh cheá taïo khuoân cao.  Ñöôïc duøng nhieàu trong saûn xuaát haøng loaït.

37. KEÁT THUÙC CHÖÔNG V Quay veà chöông V