SlideShare a Scribd company logo
Biçimbilim
Yaklaşımlar, kuramlar
Biçimbilim terimini İlk olarak Alman şair, romancı,
filozof Wolfgang Goethe biyoloji terimi olarak ortaya
atar.
Yun. Morph (yapı, biçim)
Yerbilim, tıp, çağdaş dilbilim alanlarında kullanılır
Sözcüklerin nasıl oluştuğunu, onların içyapılarının
nasıl biçimlendiğini ele alan bir alt alandır.
Yaklaşımlar, kuramlar
Amerikan Yapısalcılık Okulu (Bloomfield) ile
bağımsız bir disiplin olarak öne çıkar
Üretici dilbilgisinin (Chomsky) ortaya attığı
“sözlükçe” bileşeniyle bu alana ilginin çoğalmasını
sağlamış
Halle (1973), Aronoff (1976), Jackendoff (1975),
Kiparsky (1982) dilin biçimbilimsel yönüne ve
sözlükçeye ilişkin çalışmalar
Anderson – Genişletilmiş Sözcük ve Paradigma
Kuramı (1977), Dressler – Doğal Biçimbilim (1985),
McCarthy (1979) – Seslerüstü biçimbilim
Biçimbilim
Biçimbilimsel çalışmaların hedef birimi “sözcük”tür
Bütün anadili konuşucuları binlerce sözcük bilir
Bu sözcükler, dile ilişkin bilgimizin bir parçası,
zihinsel dilbilgimizi oluşturan bileşenlerden biridir
Ancak, bir kişinin dilindeki tüm sözcükleri,
anlamlarının mükemmel tanımlarını verecek şekilde
bilmesi mümkün değildir
Biçimbilim
Artağan: verimli, bereketli
Arpej: akort oluşturan seslerin birbirini izleyerek
çalınması
Başefendi: kıdemli memur, baş katip
Çeribaşı: alay beyi
Divitin: bir yüzü havlu, pamuklu veya yünlü kumaş
Ayrık ek, korvet, kornea...
Sözcük
Geleneksel görüş
Kök sözcük (root word): ortaya çıkmak için herhangi
bir süreçten geçmediği için, herhangi bir biçimlenme
sergilemez
Bir sözcüğün üzerindeki bütün yapılabilir parçalar
çıktıktan sonra geriye kalan bölüm
*kök, sözcüğün parçalanamaz, anlamlı en küçük
biçimini temsil eder
Gövde, sözcüğün yüklendikleri parçalardan geriye kalan
bölümü
Sözcük
Geleneksel görüş
Köken:dilin eski dönemlerinde parçalanabilen ama
bugün parçalarına ayrılamayan sözcükler
Irgala- (ırga ve la diye parçalanamaz olması)
Çalış- (çal ve ış diye parçalanamaz olması)
Otur (ot ve ur diye parçalanamaz olması)
Sözcük
Geleneksel görüş
Kök-gövde ayrımında önemli olan köke gelen ekin
türüdür. Ama çekim ekleri de yapım ekleri de aynı
köke gelebilir!
Çekim Türetim
ev-im ev-cil
gel-iyor gel-in
kapı-da kapı-cı
Kök – gövde ayrımı ek türlerine göre mi?
“Taban”
Sözcük
Her kök gövde olmayabilir, her gövde de kök
olmayabilir. Ama bu ikisi her koşulda “taban”dır
Ev-cil
Ev-im
Evcil-siniz
Sözcük
Bir sözcüğü bilmek, o sözcüğün anlamını ve
sesletimini bilmek demektir
Anadili konuşucuları, zihinlerinde depolanmış
durumda olan her bir sözcüğün anlamından başka
bilgilere de sahiptir
Örn: bir sözcüğün hangi sözcük ulamına ait olduğunu,
yani ad, adıl, sıfat, ilgeç, eylem, belirteç ya da bağlaç
olup olmadığını sezgisel olarak bilir
Sözlükçe (lexicon)
Anadilinde konuşucunun bildiği bütün sözcüklerin
depolandığı yere, dilbilimde sözlükçe adı verilir
Sözlükçede sözcüklerin anlamlarının yanı sıra
dilbilgisel ulamları ve benzeri başka bilgiler bulunur
“Zihnimizdeki sözlük” diğer sözlüklerden farklıdır.
Birey,dilin sözlüğündeki her sözcüğü bilmeyebilir,
ama bir sözcük için sözlükte verilenden daha çok
bilgiye sahiptir
Bu bilgiler sözcüğün kullanımına yönelik
Sözlükçe
Sözlükçede sözcükbirime ait anlamsal, sesbilimsel,
sözdizimsel pek çok bilgi bulunmaktadır. Örn SÜT
sözcükbirime ait
Anlambilimsel bilgi: memeli dişilerin yavrularını
beslemek için memelerinden gelen besin değeri yüksek
beyaz sıvı
Sesbilimsel bilgi: /sYt/
Sözdizimsel bilgi: sayılamaz ad
Sözcükbirim (lexeme)
Biçimbilimde, sözcük yerine kullanılan, sesblimsel
gerçekleşmesi her sözcüğün olası her biçimlenişi ile
sağlanan ve bu biçimlerin tümünü birden temsil eden
soyut bir üst birimdir.
Sözcükbirim  EV
ev  sözcükbiçim
evi  sözcükbiçim
evde  sözcükbiçim
evim  sözcükbiçim
evimiz  sözcükbiçim
evleri  sözcükbiçim
Sözcükbirim – sözcükbiçim
GEL  gel, geldim, geleceğim, gelsin, geliyoruz...
GO  go, going, goes, gone, went...
EV  ev, evi, evde, evim, evimiz...
EVCİL  evcil, evcilim, evcilsin, evciller, evcilden...
Sözcük sınıfları
İçerik sözcükleri (lexical content words)
Dilde yeni eklemelerle sayısı artabilen, sözcük sınıfı.
Açık sınıf da denir. Örn: adlar, eylemler, belirteçler,
sıfatlar...
 Bilgisayar, bankamatik, cep telefonu, zapla-, (arkayı) dörtle...
Dilbilgisel ya da işlevsel sözcükler (function words)
Dilde sayısı değişmeyen ve değişmesi çok zor görünen
sözcük sınıfı. Kapalı sınıf da denir.
 Ve, veya gibi bağlaçlar, için, ile gibi ilgeçler, ben, sen gibi
adıllar...
Biçimbirim (morpheme)
Anlamlı en küçük birim. Sözcükten daha küçük
parçalara ulaşmayı sağlayan ama aynı zamanda
sözcükbirimi de kapsayabilen bir terim.
Gelecek
 gel-ecek
ev-ci-lik-te
av-cı, ön-cü, ot-çu, süt-çü
çam-lık, tuz-luk, ön-lük
ev-de, araba-da, ayak-ta
Biçimbirim
Biçimbirimin çeşitli sesbilimsel etmenlere bağlı
olarak ortaya çıkan her farklı biçimlenmesine
biçimcik (morph) denir
Biçimbirimin sesbilgisel içerik kazanarak gerçekleşmiş
biçimi ya da biçimlerinden biri
Birden fazla biçimciğin oluştuğu durumlarda
biçimbirim altbiçimciklenme (allomorphy) sergiler
Altbiçimciklenme sergileyen bir biçimbirimin sayısı
birden fazla olan her biçimciği altbiçimciktir
(allomorph)
Biçimbirim – biçimcik
Biçimbirim biçimcik
{AcAk} [acak], [ecek]
{ÇI} [çı], [çi], [çu], [çü],
[cı], [ci], [cu], [cü]
{lIk} [lık], [lik], [luk], [lük]
{TA} [ta], [te]; [da], [de]
{ken} [ken]
Biçimbirim
GİT sözcükbirim
gidecek sözcükbiçim
{giT} {AcAk} biçimbirimler
[git] [gid] [acak] [ecek] altbiçimcikler
Biçimbirim
1. Küçük-0 çocuk-0 baba-sı-na kapı-yı aç-tı
2. Küçük___ çocuk____ baba_____ kapı___ aç___
3. Küçük-0 çocuk-0 anne-si-ne şişe-yi uza -t-tı
4. ______ ______ _____si-ne ___-yi ___-t-tı
5. göz-lük, göz-cü
Biçimbirim türleri
Dilde tek başlarına bulunmayan ama biçimbirim olduklarına
dair belirli bir sezgisellik taşıyan biçimlere bağımlı biçimbirim
(bound morpheme) denir.
Anlamları dilbilgisel işlevlerinden gelmektedir.
Bağımlı biçimbirimler
Çıkarıldıklarında tümcenin anlamı kolayca anlaşılabilir olmaktan
uzaklaşır (2)
Eklendikleri birimleri değiştirsek de dilbilgisel işlevleri aynı kalır.
Yani, bu birimler kendi belirledikleri tümcelerin kurulmasını
zorunlu kılar (3)
Aynı köke eklenerek kendi içsel anlamlarından kaynaklanan farklı
anlamlarda sözcüklerin üretilmesini sağlar (5)
Biçimbirim türleri
Bağımsız biçimbirimler (free morpheme), başka
herhangi bir biçimbirime gerek duymadan tek başına
var olan biçimbirimlerdir
Araba
Ev
Cam
Ağaç
Elma
Bağımlı – bağımsız biçimbirim
Tümcelerdeki bağımlı – bağımsız biçimbirimleri
gösteriniz
Ebru sabahtan akşama kadar burada seni bekledi
Hiç beklenmedik bir biçimde beni yanına çağırmasına
kimse anlam veremedi
Arkadaşının hastalandığını duyunca çok üzülmüştü
Mustafa oraya gelmememe şaşırmıştı
Sıfır biçimcik (zero morph)
Eksizlik görünümleri için kullanılır
Geçmiş zaman 3. kişi: geldi-0
Emir kipi 2. kişi: gel-0
Yalın durumu: ev-0
Belirtme durumu: halı-0 almak
Tamlayan durumu: vatan-0 için
Portmanto biçimcik
Birden fazla biçimbirimi temsil eden ama sesçil
içeriği, temsil ettiği biçimbirimlerle birebir
eşlenemeyecek kadar çözümlenemez olan biçimciktir
Geliyor-sun-uz
Gel-di-k
 -k (1) {1.KİŞİ}
{ÇOĞUL}
Tekçil biçimbirim
Yalnızca bir parçasının dağılım sergilediği, diğer
parçasının hiçbir bağlamda görülmediği sözcüklerdeki
ekler
yağ-mur
er-kek
yan-aş
yut-kun
Sözcük yapım kuralları
Sözlüksel boşluklar (lexical gaps):
Dilin ses olanakları içinde birleşip bir bütün
oluşturma ve sözlüğe eklenme olasılığı olan, ancak bu
duruma getirilmemiş sözcükler. Olasılıkları vardır
enileç, alas…
Örnekler Türkçe için sözlüksel boşluklardır
Bu birleşimlerin yapılabilme olasılığı, dilde yeni
birimlerin üretilebilme olasılığını da getirir
Biçimlenme süreçleri ve alanları
Ekleme (affixation)
Belirgin bir köke, ek eleme işidir. Bu süreç, eklenen
öğenin köke nasıl eklendiği, kökün neresine
eklendiğine göre türlere ayrılır
Son-ek (suffix)
En yaygın eklenme yolu, tabanın sonuna eklenmedir
geç-iş, kal-ıt, göç-men,
kapı-cı-lar-dan, göz-lük-çü-lük, masa-da-ki-ler-den,
ol-uş-tur-ul-a-ma-y-an
Sonek
Türkçe örnekler
gül-dü, gel-ecek, gel-iyor (zaman)
ev-im, ev-imiz (iyelik)
ev-e, ev-den, ev-in (durum)
İngilizce örnekler
drum-mer
Rusça
baraban-shchik
Fransızca
danseur/euse
Önek (Prefix)
Bu tür ekler Türkçede bulunmaz. Türkçede bulunmaz ama
birçok dilde örnekleri vardır. Çoğu Yunan ve Latin
kökenlidir
pro-noun
de-verbal
ir-realis
im-possible
ab-origin
ex-wife
Önek
Türkçede kimi bağımsız biçimbirimler, bu biçimde
kullanılarak işlev taşır.
ön-bilgi, ön-görüşme, ön-söz
alt-geçit, üst-geçit
iç-giysi, iç-güvey
Bu eklerde her zaman karşıtlık söz konusu değildir
ön-görüşme *arka-görüşme
alt-çarşı üst-çarşı
ön-söz *arka-söz
Önek
Türkçede yabancı dillerden geçmiş örnekler vardır
normal a-normal
propaganda anti-propaganda
resmi gayrı-resmi
mahrem na-mahrem
İçek (Infix)
Çok az dilde görülen bir ekleme sürecidir
Bontoc (Bir Filipin dili)
fikas (güçlü) fumikas (güçlü olmak)
kilad (kırmızı) kumilad (kırmızı olmak)
fusul (düşman) fumusul (düşman olmak)
Serpik ek (circumfix)
Bir biçimbirimin belirli bağlamlarda iki ayrı yerde
birden ve iki ayrı sesbilgisel içerikle birden sunulur
Almanca
machen ge-mach-t (yapmak)
lieben ge-lieb-t (sevmek)
fragen ge-frag-t (sormak)
Chikasaw (Bir Amerikan yerli dili)
chockm-a (o iyi)
ik-chockm-o (o iyi değil)
Başkalaşma
Kök-ek ayrımının olanaklı olmadığı durumlar. Kök sözcük,
sözcük içi etkileşimler sonucu seslerinin değişmesiyle
biçim değiştirir
Arapça
derese “ders çalışmak” > derrese “ders çalıştırmak”
Almanca
mutter “anne” > mütter “anneler”
İngilizce
thief “hırsız > thieve “hırsızlık yapmak”
win > won
dig > dug
Çekimleme (inflection)
Sözcüklerin belli bir bölümünün, özellikle de son
bölümünün sesbilimsel olarak başkalaşması
En fazla slav dillerinde görülür
raditi “çalışmak”
rad-im “çalışıyorum” rad-iş “çalışıyorsun”
rad-i “çalışıyor” rad-imo “çalışıyoruz”
rad-ite “ çalışıyorsunuz” rad-e
“çalışıyorlar”
“rad” bir kök değildir. Dolayısıyla, dim, i, imo, ite… de
ek değildir.
Bükümleme (flection, fusion)
Arapça, İbranice gibi diller taban sesleriyle, özellikle
de ünlüleriyle oynayarak yeniden biçimlendirir
Çekimleme gibi sözcüklerin başkalaşması ile
sonuçlanan bir süreçtir. Bükümleme sürecine giren
sözcük başkalaşmayı, çekimlemede olduğu gibi
yalnızca bir bölümde değil, bütününde sergiler
Arapça:
ketebe “yazmak”, ketebtu “yazıyor”,
yektubu “yazıyor”, uktup “yaz”
Tonlama
Bazı diller, tabanın sesleri üzerinde değil, vurgu, ton
gibi seslerüstü birimleri üzerinde değişimlere izin
vererek yeniden biçimlenmelere yol açar.
Türkçede cins adlardan sözcüklerin son seslemindeki
sözcük vurgusunu diğer seslemlere çekerek özel adlar
oluşturulabilir.
orDU > Ordu beBEK > Bebek
Türkçe için tipik değildir
Birleşme (compounding)
İki ya da daha fazla sözcüğün birlikteliğinden ortaya
başka bir sözcük çıkarma sürecidir
Birleşme yoluyla oluşmuş bu sözcüklere: birleşik
sözcük (compound word) denir
üstgeçit, uçuçböceği
Birleşik sözcüğü oluşturan öğelerden biri baş (head)
diğeri tümleçtir (complement)
üstgeçit > üst “tümleç” geçit “baş”
Baş adsa “bileşik ad”, sıfatsa “bileşik sıfat”..
Bileşik sözcük
Bileşik sözcüklerden her ikisi de aynı sözcük türünde
ise, bileşiğin kendisi de bu türde olur
Bileşikteki sözcüklerin farklı türde olması durumunda
bileşiğin sözcük türü genellikle son sözcüğün
türünde olur
dikkafalı, gözüaçık, gelişigüzel (sıfat)
önsöz, akbaba, kırkayak, albeni (ad)
Bu özelliği genellemek mümkün değildir
gelgit, ateşkes
Yineleme/ikileme(reduplication)
Tabanın belli bir parçasını ya da tamamını
yineleyerek, bir tabandan türetim veya çekim yapma,
başka sözcükbiçimler ve sözcükbirimler üretme
Pekiştirme, çoğullama, arttırma, büyütme, abartma
gibi işlevler de yüklenirler
Sapsarı, kıpkızıl, büyük büyük, ev ev (dolaşmak)
Tam yineleme
Yarı yineleme
Yineleme
Tam yineleme
Sözcüğün olduğu gibi yinelenmesi
hızlı hızlı zaman zaman
sık sık küçük küçük
Yarı yineleme
Sözcüğün yinelenen bölümü başta, ortada ya da sonda
olabilir
sıcak sımsıcak
kırmızı kıpkırmızı
mavi masmavi
Yineleme
Türkçede yinelemeler ses değişimlerine de olanak
tanır
s>f sıkı fıkı
k>s kaba saba
s>p sus pus
a>u çar çur, hart hurt
Yineleme
Bazı çiftlerde ilk ünsüzle birlikte yineleme görülür
bet beniz
tas tarak
sap saman
yamrı yumru
Bir başka ikilemede /m/ sesinin eklendiği görülür
kalem malem
sakız makız
ders mers
Yineleme
Anlamsal olarak da çeşitlemeler gösterebilir
sorgu sual akıl fikir
kılık kıyafet ak pak
deli divane ileri geri
Biçimbilimsel olarak da türetimsel ve çekimsel yapılar
sergilerler
yalana dolana başvurdu
güle oynaya gittiler
eli yüzü düzgün
Kayma (conversion)
Sözcük üzerinde herhangi bir değişikliğe gitmeden
sözcük sınıfının bir başka sınıfa dönüştürülmesidir
acı acı-
ekşi ekşi-
güzel (kız), güzel (konuşmak), bir güzel gördüm
head, to head
protest, survey...
Kırpma (clipping)
Anlamında ve sözcük türünde bir değişiklik olmadan
sözcüğün belli bir parçasının atılması sürecidir
demo demonstrasyon
lab laboratuvar
oto otomobil
İbo İbrahim
Apo Abdullah
Genellikle sözcüklerin gayrı resmi ve pratik biçimi
Teknik sözcükler, özel adlar bu sürece daha yatkın
Geri oluşum (Back formation)
Bir sözcükten belli bir parçayı atarak yeni sözcük
ortaya atma işidir
Kırpmadan farkı > yeni sözcük oluşturması
babysit < babysitter
self-destruct < self-destruction
edit < editor
Türkçede örneği yok
? iletiş- iletişim
? abar- abartmak
Kısaltmalar (abbreviation)
Türkçe
tv > televizyon
prof > profesör
dr > doktor
İngilizce
telly > television
piano > pinoforte
gym > gymnasium
Kısa adlar (acronyms)
Pek çok sözcüğün ilk harflerinden oluşan kısaltmalar
UNESCO (United National Educational, Sicientific and
Cultural Organization)
Radar (radio detecting and ranging)
TDK (Türk Dil Kurumu)
KDV
MGK
DGM
Fak-Fuk-Fon
Kaynaşmalar (Blends)
Motel > motor + hotel
Smog > smoke + fog
Brunch > Breakfast + lunch
Avrasya > avrupa + asya
Eponymy
İsimlerden alınan sözcükler
Sandwich > Earl Sandwich’in adı (kumar oynarlken
yemek yiyebilmek için yemeklerini iki ekmek dilimi
arasına koyması
Sezeryan > Julious Caesar (doğum yöntemi)
Coinage
Kimi ticari marka adlarının dile yerleşerek aynı türde
adlar için genellenmesi
selpak
aygaz
tursil
vimle-
Ödünçleme (Borrowing)
Başka dillerden alınan ödünç sözcükler de yeni
sözcük oluşturma yoludur
hamburger
fast food
ataç
problem
faksla-
Alıştırma
Aşağıdaki sözcüklerin hangi yollarla türetildiğini
belirtiniz
Hanımeli Ortadirek
Vurdumduymaz Kek
Boya>boya- Radar
Jip Transistor
Düşe kalka Cıvılda-
Doç KPDS

More Related Content

What's hot

Psycholinguistics
PsycholinguisticsPsycholinguistics
Psycholinguistics
samira Farahani
 
Discourse analysis and vocabulary
Discourse analysis and vocabularyDiscourse analysis and vocabulary
Discourse analysis and vocabulary
Kaikka Kaikka
 
Reference and sense
Reference and senseReference and sense
Reference and sense
Dhedeww Aruan
 
Ling304 assignment2 12127013
Ling304 assignment2 12127013Ling304 assignment2 12127013
Ling304 assignment2 12127013
Amina Magaji
 
Deixis
DeixisDeixis
Deixis
Radia Ali
 
Politeness - Pragmatic
Politeness - PragmaticPoliteness - Pragmatic
Politeness - Pragmatic
Lucia Pratama
 
Morphology derivation
Morphology derivationMorphology derivation
Morphology derivation
MahrukhShehzadi1
 
Conversation and preference structure
Conversation and preference structureConversation and preference structure
Conversation and preference structure
Asif Ali Raza
 
Morphology # Productivity in Word-Formation
Morphology # Productivity in Word-FormationMorphology # Productivity in Word-Formation
Morphology # Productivity in Word-Formation
Ani Istiana
 
Language,dialect and variation, sociolinguistic
Language,dialect and variation, sociolinguisticLanguage,dialect and variation, sociolinguistic
Language,dialect and variation, sociolinguistic
Purnama Ratna Sari Dewi
 
Presentation of deixis
Presentation of deixisPresentation of deixis
Presentation of deixis
MASUD RANA
 
The role of context in interpretation chapter (2) mohammad fayez al-habbal
The role of context in interpretation    chapter (2) mohammad fayez al-habbalThe role of context in interpretation    chapter (2) mohammad fayez al-habbal
The role of context in interpretation chapter (2) mohammad fayez al-habbal
Fayez Habbal
 
Lecture 3 implicature
Lecture  3 implicatureLecture  3 implicature
Lecture 3 implicature
Adel Thamery
 
Relevance Theory
Relevance TheoryRelevance Theory
Relevance Theory
alexgbarros1138
 
CODES in Sociolinguistics
CODES in SociolinguisticsCODES in Sociolinguistics
CODES in Sociolinguistics
Yulia Zakia
 
Lexical pragmatics presentation
Lexical pragmatics presentationLexical pragmatics presentation
Lexical pragmatics presentation
Gul Shair
 
Pragmatics: Deixis And Distance By Dr.Shadia.Pptx
Pragmatics:  Deixis And Distance By Dr.Shadia.PptxPragmatics:  Deixis And Distance By Dr.Shadia.Pptx
Pragmatics: Deixis And Distance By Dr.Shadia.Pptx
Dr. Shadia Banjar
 
Pragmatics
PragmaticsPragmatics
Pragmatics
Asif Usman
 
Hedges
Hedges Hedges
Hedges
claraigoma
 
Pragmatics
PragmaticsPragmatics

What's hot (20)

Psycholinguistics
PsycholinguisticsPsycholinguistics
Psycholinguistics
 
Discourse analysis and vocabulary
Discourse analysis and vocabularyDiscourse analysis and vocabulary
Discourse analysis and vocabulary
 
Reference and sense
Reference and senseReference and sense
Reference and sense
 
Ling304 assignment2 12127013
Ling304 assignment2 12127013Ling304 assignment2 12127013
Ling304 assignment2 12127013
 
Deixis
DeixisDeixis
Deixis
 
Politeness - Pragmatic
Politeness - PragmaticPoliteness - Pragmatic
Politeness - Pragmatic
 
Morphology derivation
Morphology derivationMorphology derivation
Morphology derivation
 
Conversation and preference structure
Conversation and preference structureConversation and preference structure
Conversation and preference structure
 
Morphology # Productivity in Word-Formation
Morphology # Productivity in Word-FormationMorphology # Productivity in Word-Formation
Morphology # Productivity in Word-Formation
 
Language,dialect and variation, sociolinguistic
Language,dialect and variation, sociolinguisticLanguage,dialect and variation, sociolinguistic
Language,dialect and variation, sociolinguistic
 
Presentation of deixis
Presentation of deixisPresentation of deixis
Presentation of deixis
 
The role of context in interpretation chapter (2) mohammad fayez al-habbal
The role of context in interpretation    chapter (2) mohammad fayez al-habbalThe role of context in interpretation    chapter (2) mohammad fayez al-habbal
The role of context in interpretation chapter (2) mohammad fayez al-habbal
 
Lecture 3 implicature
Lecture  3 implicatureLecture  3 implicature
Lecture 3 implicature
 
Relevance Theory
Relevance TheoryRelevance Theory
Relevance Theory
 
CODES in Sociolinguistics
CODES in SociolinguisticsCODES in Sociolinguistics
CODES in Sociolinguistics
 
Lexical pragmatics presentation
Lexical pragmatics presentationLexical pragmatics presentation
Lexical pragmatics presentation
 
Pragmatics: Deixis And Distance By Dr.Shadia.Pptx
Pragmatics:  Deixis And Distance By Dr.Shadia.PptxPragmatics:  Deixis And Distance By Dr.Shadia.Pptx
Pragmatics: Deixis And Distance By Dr.Shadia.Pptx
 
Pragmatics
PragmaticsPragmatics
Pragmatics
 
Hedges
Hedges Hedges
Hedges
 
Pragmatics
PragmaticsPragmatics
Pragmatics
 

Similar to Biçimbilim

Ses Bilgisi
Ses BilgisiSes Bilgisi
Ses Bilgisiyardimt
 
Ses Bil.
Ses Bil.Ses Bil.
Ses Bil.yardimt
 
Doğal Dil İşleme (NLP)
Doğal Dil İşleme (NLP)Doğal Dil İşleme (NLP)
Doğal Dil İşleme (NLP)
Muhammed GÖKKAYA
 
Turk dilbilgisinin temel ogeleri yuksel goknel signed
Turk dilbilgisinin temel ogeleri yuksel goknel signedTurk dilbilgisinin temel ogeleri yuksel goknel signed
Turk dilbilgisinin temel ogeleri yuksel goknel signedOur Sad Loss, 1930-2018
 
7.hafta storyboard etkinligi
7.hafta storyboard etkinligi7.hafta storyboard etkinligi
7.hafta storyboard etkinligiserdar Küçük
 
Turkish verb frames and their english equivalents in sentences
Turkish verb frames and their english equivalents in sentencesTurkish verb frames and their english equivalents in sentences
Turkish verb frames and their english equivalents in sentences
goknely
 
Telaffuz sÖYLEYİŞ
Telaffuz sÖYLEYİŞTelaffuz sÖYLEYİŞ
Telaffuz sÖYLEYİŞ
K.Serdar Yoldaş
 
SöZcüKlerde Anlam IlilşKisi
SöZcüKlerde Anlam IlilşKisiSöZcüKlerde Anlam IlilşKisi
SöZcüKlerde Anlam IlilşKisiyardimt
 
Kelimede Anlam
Kelimede AnlamKelimede Anlam
Kelimede Anlamyardimt
 
Kelime Tuerleri
Kelime TuerleriKelime Tuerleri
Kelime Tuerleriyardimt
 
7. Sınıf Türkçe Ünite 1 İletişim
7. Sınıf Türkçe Ünite 1 İletişim7. Sınıf Türkçe Ünite 1 İletişim
7. Sınıf Türkçe Ünite 1 İletişim
enesulusoy
 
SöZcüKte Anlam
SöZcüKte AnlamSöZcüKte Anlam
SöZcüKte Anlamyardimt
 
Sözcükte anlam
Sözcükte anlamSözcükte anlam
Sözcükte anlam
Rauf Erdem
 
Sözcükte anlamdd
Sözcükte anlamddSözcükte anlamdd
Sözcükte anlamddRauf Erdem
 

Similar to Biçimbilim (14)

Ses Bilgisi
Ses BilgisiSes Bilgisi
Ses Bilgisi
 
Ses Bil.
Ses Bil.Ses Bil.
Ses Bil.
 
Doğal Dil İşleme (NLP)
Doğal Dil İşleme (NLP)Doğal Dil İşleme (NLP)
Doğal Dil İşleme (NLP)
 
Turk dilbilgisinin temel ogeleri yuksel goknel signed
Turk dilbilgisinin temel ogeleri yuksel goknel signedTurk dilbilgisinin temel ogeleri yuksel goknel signed
Turk dilbilgisinin temel ogeleri yuksel goknel signed
 
7.hafta storyboard etkinligi
7.hafta storyboard etkinligi7.hafta storyboard etkinligi
7.hafta storyboard etkinligi
 
Turkish verb frames and their english equivalents in sentences
Turkish verb frames and their english equivalents in sentencesTurkish verb frames and their english equivalents in sentences
Turkish verb frames and their english equivalents in sentences
 
Telaffuz sÖYLEYİŞ
Telaffuz sÖYLEYİŞTelaffuz sÖYLEYİŞ
Telaffuz sÖYLEYİŞ
 
SöZcüKlerde Anlam IlilşKisi
SöZcüKlerde Anlam IlilşKisiSöZcüKlerde Anlam IlilşKisi
SöZcüKlerde Anlam IlilşKisi
 
Kelimede Anlam
Kelimede AnlamKelimede Anlam
Kelimede Anlam
 
Kelime Tuerleri
Kelime TuerleriKelime Tuerleri
Kelime Tuerleri
 
7. Sınıf Türkçe Ünite 1 İletişim
7. Sınıf Türkçe Ünite 1 İletişim7. Sınıf Türkçe Ünite 1 İletişim
7. Sınıf Türkçe Ünite 1 İletişim
 
SöZcüKte Anlam
SöZcüKte AnlamSöZcüKte Anlam
SöZcüKte Anlam
 
Sözcükte anlam
Sözcükte anlamSözcükte anlam
Sözcükte anlam
 
Sözcükte anlamdd
Sözcükte anlamddSözcükte anlamdd
Sözcükte anlamdd
 

More from emineokur

Gezi̇ yazisi nedi̇r
Gezi̇ yazisi nedi̇rGezi̇ yazisi nedi̇r
Gezi̇ yazisi nedi̇remineokur
 
EMİNE OKUR
EMİNE OKUR EMİNE OKUR
EMİNE OKUR
emineokur
 
Gezi̇ yazisi nedi̇r
Gezi̇ yazisi nedi̇rGezi̇ yazisi nedi̇r
Gezi̇ yazisi nedi̇r
emineokur
 
Gezi̇ yazisi nedi̇r
Gezi̇ yazisi nedi̇rGezi̇ yazisi nedi̇r
Gezi̇ yazisi nedi̇remineokur
 
Merhaba arkadaşlar
Merhaba arkadaşlarMerhaba arkadaşlar
Merhaba arkadaşlaremineokur
 
Gezi̇ yazisi nedi̇r
Gezi̇ yazisi nedi̇rGezi̇ yazisi nedi̇r
Gezi̇ yazisi nedi̇remineokur
 

More from emineokur (6)

Gezi̇ yazisi nedi̇r
Gezi̇ yazisi nedi̇rGezi̇ yazisi nedi̇r
Gezi̇ yazisi nedi̇r
 
EMİNE OKUR
EMİNE OKUR EMİNE OKUR
EMİNE OKUR
 
Gezi̇ yazisi nedi̇r
Gezi̇ yazisi nedi̇rGezi̇ yazisi nedi̇r
Gezi̇ yazisi nedi̇r
 
Gezi̇ yazisi nedi̇r
Gezi̇ yazisi nedi̇rGezi̇ yazisi nedi̇r
Gezi̇ yazisi nedi̇r
 
Merhaba arkadaşlar
Merhaba arkadaşlarMerhaba arkadaşlar
Merhaba arkadaşlar
 
Gezi̇ yazisi nedi̇r
Gezi̇ yazisi nedi̇rGezi̇ yazisi nedi̇r
Gezi̇ yazisi nedi̇r
 

Biçimbilim

  • 2. Yaklaşımlar, kuramlar Biçimbilim terimini İlk olarak Alman şair, romancı, filozof Wolfgang Goethe biyoloji terimi olarak ortaya atar. Yun. Morph (yapı, biçim) Yerbilim, tıp, çağdaş dilbilim alanlarında kullanılır Sözcüklerin nasıl oluştuğunu, onların içyapılarının nasıl biçimlendiğini ele alan bir alt alandır.
  • 3. Yaklaşımlar, kuramlar Amerikan Yapısalcılık Okulu (Bloomfield) ile bağımsız bir disiplin olarak öne çıkar Üretici dilbilgisinin (Chomsky) ortaya attığı “sözlükçe” bileşeniyle bu alana ilginin çoğalmasını sağlamış Halle (1973), Aronoff (1976), Jackendoff (1975), Kiparsky (1982) dilin biçimbilimsel yönüne ve sözlükçeye ilişkin çalışmalar Anderson – Genişletilmiş Sözcük ve Paradigma Kuramı (1977), Dressler – Doğal Biçimbilim (1985), McCarthy (1979) – Seslerüstü biçimbilim
  • 4. Biçimbilim Biçimbilimsel çalışmaların hedef birimi “sözcük”tür Bütün anadili konuşucuları binlerce sözcük bilir Bu sözcükler, dile ilişkin bilgimizin bir parçası, zihinsel dilbilgimizi oluşturan bileşenlerden biridir Ancak, bir kişinin dilindeki tüm sözcükleri, anlamlarının mükemmel tanımlarını verecek şekilde bilmesi mümkün değildir
  • 5. Biçimbilim Artağan: verimli, bereketli Arpej: akort oluşturan seslerin birbirini izleyerek çalınması Başefendi: kıdemli memur, baş katip Çeribaşı: alay beyi Divitin: bir yüzü havlu, pamuklu veya yünlü kumaş Ayrık ek, korvet, kornea...
  • 6. Sözcük Geleneksel görüş Kök sözcük (root word): ortaya çıkmak için herhangi bir süreçten geçmediği için, herhangi bir biçimlenme sergilemez Bir sözcüğün üzerindeki bütün yapılabilir parçalar çıktıktan sonra geriye kalan bölüm *kök, sözcüğün parçalanamaz, anlamlı en küçük biçimini temsil eder Gövde, sözcüğün yüklendikleri parçalardan geriye kalan bölümü
  • 7. Sözcük Geleneksel görüş Köken:dilin eski dönemlerinde parçalanabilen ama bugün parçalarına ayrılamayan sözcükler Irgala- (ırga ve la diye parçalanamaz olması) Çalış- (çal ve ış diye parçalanamaz olması) Otur (ot ve ur diye parçalanamaz olması)
  • 8. Sözcük Geleneksel görüş Kök-gövde ayrımında önemli olan köke gelen ekin türüdür. Ama çekim ekleri de yapım ekleri de aynı köke gelebilir! Çekim Türetim ev-im ev-cil gel-iyor gel-in kapı-da kapı-cı Kök – gövde ayrımı ek türlerine göre mi? “Taban”
  • 9. Sözcük Her kök gövde olmayabilir, her gövde de kök olmayabilir. Ama bu ikisi her koşulda “taban”dır Ev-cil Ev-im Evcil-siniz
  • 10. Sözcük Bir sözcüğü bilmek, o sözcüğün anlamını ve sesletimini bilmek demektir Anadili konuşucuları, zihinlerinde depolanmış durumda olan her bir sözcüğün anlamından başka bilgilere de sahiptir Örn: bir sözcüğün hangi sözcük ulamına ait olduğunu, yani ad, adıl, sıfat, ilgeç, eylem, belirteç ya da bağlaç olup olmadığını sezgisel olarak bilir
  • 11. Sözlükçe (lexicon) Anadilinde konuşucunun bildiği bütün sözcüklerin depolandığı yere, dilbilimde sözlükçe adı verilir Sözlükçede sözcüklerin anlamlarının yanı sıra dilbilgisel ulamları ve benzeri başka bilgiler bulunur “Zihnimizdeki sözlük” diğer sözlüklerden farklıdır. Birey,dilin sözlüğündeki her sözcüğü bilmeyebilir, ama bir sözcük için sözlükte verilenden daha çok bilgiye sahiptir Bu bilgiler sözcüğün kullanımına yönelik
  • 12. Sözlükçe Sözlükçede sözcükbirime ait anlamsal, sesbilimsel, sözdizimsel pek çok bilgi bulunmaktadır. Örn SÜT sözcükbirime ait Anlambilimsel bilgi: memeli dişilerin yavrularını beslemek için memelerinden gelen besin değeri yüksek beyaz sıvı Sesbilimsel bilgi: /sYt/ Sözdizimsel bilgi: sayılamaz ad
  • 13. Sözcükbirim (lexeme) Biçimbilimde, sözcük yerine kullanılan, sesblimsel gerçekleşmesi her sözcüğün olası her biçimlenişi ile sağlanan ve bu biçimlerin tümünü birden temsil eden soyut bir üst birimdir. Sözcükbirim  EV ev  sözcükbiçim evi  sözcükbiçim evde  sözcükbiçim evim  sözcükbiçim evimiz  sözcükbiçim evleri  sözcükbiçim
  • 14. Sözcükbirim – sözcükbiçim GEL  gel, geldim, geleceğim, gelsin, geliyoruz... GO  go, going, goes, gone, went... EV  ev, evi, evde, evim, evimiz... EVCİL  evcil, evcilim, evcilsin, evciller, evcilden...
  • 15. Sözcük sınıfları İçerik sözcükleri (lexical content words) Dilde yeni eklemelerle sayısı artabilen, sözcük sınıfı. Açık sınıf da denir. Örn: adlar, eylemler, belirteçler, sıfatlar...  Bilgisayar, bankamatik, cep telefonu, zapla-, (arkayı) dörtle... Dilbilgisel ya da işlevsel sözcükler (function words) Dilde sayısı değişmeyen ve değişmesi çok zor görünen sözcük sınıfı. Kapalı sınıf da denir.  Ve, veya gibi bağlaçlar, için, ile gibi ilgeçler, ben, sen gibi adıllar...
  • 16. Biçimbirim (morpheme) Anlamlı en küçük birim. Sözcükten daha küçük parçalara ulaşmayı sağlayan ama aynı zamanda sözcükbirimi de kapsayabilen bir terim. Gelecek  gel-ecek ev-ci-lik-te av-cı, ön-cü, ot-çu, süt-çü çam-lık, tuz-luk, ön-lük ev-de, araba-da, ayak-ta
  • 17. Biçimbirim Biçimbirimin çeşitli sesbilimsel etmenlere bağlı olarak ortaya çıkan her farklı biçimlenmesine biçimcik (morph) denir Biçimbirimin sesbilgisel içerik kazanarak gerçekleşmiş biçimi ya da biçimlerinden biri Birden fazla biçimciğin oluştuğu durumlarda biçimbirim altbiçimciklenme (allomorphy) sergiler Altbiçimciklenme sergileyen bir biçimbirimin sayısı birden fazla olan her biçimciği altbiçimciktir (allomorph)
  • 18. Biçimbirim – biçimcik Biçimbirim biçimcik {AcAk} [acak], [ecek] {ÇI} [çı], [çi], [çu], [çü], [cı], [ci], [cu], [cü] {lIk} [lık], [lik], [luk], [lük] {TA} [ta], [te]; [da], [de] {ken} [ken]
  • 19. Biçimbirim GİT sözcükbirim gidecek sözcükbiçim {giT} {AcAk} biçimbirimler [git] [gid] [acak] [ecek] altbiçimcikler
  • 20. Biçimbirim 1. Küçük-0 çocuk-0 baba-sı-na kapı-yı aç-tı 2. Küçük___ çocuk____ baba_____ kapı___ aç___ 3. Küçük-0 çocuk-0 anne-si-ne şişe-yi uza -t-tı 4. ______ ______ _____si-ne ___-yi ___-t-tı 5. göz-lük, göz-cü
  • 21. Biçimbirim türleri Dilde tek başlarına bulunmayan ama biçimbirim olduklarına dair belirli bir sezgisellik taşıyan biçimlere bağımlı biçimbirim (bound morpheme) denir. Anlamları dilbilgisel işlevlerinden gelmektedir. Bağımlı biçimbirimler Çıkarıldıklarında tümcenin anlamı kolayca anlaşılabilir olmaktan uzaklaşır (2) Eklendikleri birimleri değiştirsek de dilbilgisel işlevleri aynı kalır. Yani, bu birimler kendi belirledikleri tümcelerin kurulmasını zorunlu kılar (3) Aynı köke eklenerek kendi içsel anlamlarından kaynaklanan farklı anlamlarda sözcüklerin üretilmesini sağlar (5)
  • 22. Biçimbirim türleri Bağımsız biçimbirimler (free morpheme), başka herhangi bir biçimbirime gerek duymadan tek başına var olan biçimbirimlerdir Araba Ev Cam Ağaç Elma
  • 23. Bağımlı – bağımsız biçimbirim Tümcelerdeki bağımlı – bağımsız biçimbirimleri gösteriniz Ebru sabahtan akşama kadar burada seni bekledi Hiç beklenmedik bir biçimde beni yanına çağırmasına kimse anlam veremedi Arkadaşının hastalandığını duyunca çok üzülmüştü Mustafa oraya gelmememe şaşırmıştı
  • 24. Sıfır biçimcik (zero morph) Eksizlik görünümleri için kullanılır Geçmiş zaman 3. kişi: geldi-0 Emir kipi 2. kişi: gel-0 Yalın durumu: ev-0 Belirtme durumu: halı-0 almak Tamlayan durumu: vatan-0 için
  • 25. Portmanto biçimcik Birden fazla biçimbirimi temsil eden ama sesçil içeriği, temsil ettiği biçimbirimlerle birebir eşlenemeyecek kadar çözümlenemez olan biçimciktir Geliyor-sun-uz Gel-di-k  -k (1) {1.KİŞİ} {ÇOĞUL}
  • 26. Tekçil biçimbirim Yalnızca bir parçasının dağılım sergilediği, diğer parçasının hiçbir bağlamda görülmediği sözcüklerdeki ekler yağ-mur er-kek yan-aş yut-kun
  • 27. Sözcük yapım kuralları Sözlüksel boşluklar (lexical gaps): Dilin ses olanakları içinde birleşip bir bütün oluşturma ve sözlüğe eklenme olasılığı olan, ancak bu duruma getirilmemiş sözcükler. Olasılıkları vardır enileç, alas… Örnekler Türkçe için sözlüksel boşluklardır Bu birleşimlerin yapılabilme olasılığı, dilde yeni birimlerin üretilebilme olasılığını da getirir
  • 28. Biçimlenme süreçleri ve alanları Ekleme (affixation) Belirgin bir köke, ek eleme işidir. Bu süreç, eklenen öğenin köke nasıl eklendiği, kökün neresine eklendiğine göre türlere ayrılır Son-ek (suffix) En yaygın eklenme yolu, tabanın sonuna eklenmedir geç-iş, kal-ıt, göç-men, kapı-cı-lar-dan, göz-lük-çü-lük, masa-da-ki-ler-den, ol-uş-tur-ul-a-ma-y-an
  • 29. Sonek Türkçe örnekler gül-dü, gel-ecek, gel-iyor (zaman) ev-im, ev-imiz (iyelik) ev-e, ev-den, ev-in (durum) İngilizce örnekler drum-mer Rusça baraban-shchik Fransızca danseur/euse
  • 30. Önek (Prefix) Bu tür ekler Türkçede bulunmaz. Türkçede bulunmaz ama birçok dilde örnekleri vardır. Çoğu Yunan ve Latin kökenlidir pro-noun de-verbal ir-realis im-possible ab-origin ex-wife
  • 31. Önek Türkçede kimi bağımsız biçimbirimler, bu biçimde kullanılarak işlev taşır. ön-bilgi, ön-görüşme, ön-söz alt-geçit, üst-geçit iç-giysi, iç-güvey Bu eklerde her zaman karşıtlık söz konusu değildir ön-görüşme *arka-görüşme alt-çarşı üst-çarşı ön-söz *arka-söz
  • 32. Önek Türkçede yabancı dillerden geçmiş örnekler vardır normal a-normal propaganda anti-propaganda resmi gayrı-resmi mahrem na-mahrem
  • 33. İçek (Infix) Çok az dilde görülen bir ekleme sürecidir Bontoc (Bir Filipin dili) fikas (güçlü) fumikas (güçlü olmak) kilad (kırmızı) kumilad (kırmızı olmak) fusul (düşman) fumusul (düşman olmak)
  • 34. Serpik ek (circumfix) Bir biçimbirimin belirli bağlamlarda iki ayrı yerde birden ve iki ayrı sesbilgisel içerikle birden sunulur Almanca machen ge-mach-t (yapmak) lieben ge-lieb-t (sevmek) fragen ge-frag-t (sormak) Chikasaw (Bir Amerikan yerli dili) chockm-a (o iyi) ik-chockm-o (o iyi değil)
  • 35. Başkalaşma Kök-ek ayrımının olanaklı olmadığı durumlar. Kök sözcük, sözcük içi etkileşimler sonucu seslerinin değişmesiyle biçim değiştirir Arapça derese “ders çalışmak” > derrese “ders çalıştırmak” Almanca mutter “anne” > mütter “anneler” İngilizce thief “hırsız > thieve “hırsızlık yapmak” win > won dig > dug
  • 36. Çekimleme (inflection) Sözcüklerin belli bir bölümünün, özellikle de son bölümünün sesbilimsel olarak başkalaşması En fazla slav dillerinde görülür raditi “çalışmak” rad-im “çalışıyorum” rad-iş “çalışıyorsun” rad-i “çalışıyor” rad-imo “çalışıyoruz” rad-ite “ çalışıyorsunuz” rad-e “çalışıyorlar” “rad” bir kök değildir. Dolayısıyla, dim, i, imo, ite… de ek değildir.
  • 37. Bükümleme (flection, fusion) Arapça, İbranice gibi diller taban sesleriyle, özellikle de ünlüleriyle oynayarak yeniden biçimlendirir Çekimleme gibi sözcüklerin başkalaşması ile sonuçlanan bir süreçtir. Bükümleme sürecine giren sözcük başkalaşmayı, çekimlemede olduğu gibi yalnızca bir bölümde değil, bütününde sergiler Arapça: ketebe “yazmak”, ketebtu “yazıyor”, yektubu “yazıyor”, uktup “yaz”
  • 38. Tonlama Bazı diller, tabanın sesleri üzerinde değil, vurgu, ton gibi seslerüstü birimleri üzerinde değişimlere izin vererek yeniden biçimlenmelere yol açar. Türkçede cins adlardan sözcüklerin son seslemindeki sözcük vurgusunu diğer seslemlere çekerek özel adlar oluşturulabilir. orDU > Ordu beBEK > Bebek Türkçe için tipik değildir
  • 39. Birleşme (compounding) İki ya da daha fazla sözcüğün birlikteliğinden ortaya başka bir sözcük çıkarma sürecidir Birleşme yoluyla oluşmuş bu sözcüklere: birleşik sözcük (compound word) denir üstgeçit, uçuçböceği Birleşik sözcüğü oluşturan öğelerden biri baş (head) diğeri tümleçtir (complement) üstgeçit > üst “tümleç” geçit “baş” Baş adsa “bileşik ad”, sıfatsa “bileşik sıfat”..
  • 40. Bileşik sözcük Bileşik sözcüklerden her ikisi de aynı sözcük türünde ise, bileşiğin kendisi de bu türde olur Bileşikteki sözcüklerin farklı türde olması durumunda bileşiğin sözcük türü genellikle son sözcüğün türünde olur dikkafalı, gözüaçık, gelişigüzel (sıfat) önsöz, akbaba, kırkayak, albeni (ad) Bu özelliği genellemek mümkün değildir gelgit, ateşkes
  • 41. Yineleme/ikileme(reduplication) Tabanın belli bir parçasını ya da tamamını yineleyerek, bir tabandan türetim veya çekim yapma, başka sözcükbiçimler ve sözcükbirimler üretme Pekiştirme, çoğullama, arttırma, büyütme, abartma gibi işlevler de yüklenirler Sapsarı, kıpkızıl, büyük büyük, ev ev (dolaşmak) Tam yineleme Yarı yineleme
  • 42. Yineleme Tam yineleme Sözcüğün olduğu gibi yinelenmesi hızlı hızlı zaman zaman sık sık küçük küçük Yarı yineleme Sözcüğün yinelenen bölümü başta, ortada ya da sonda olabilir sıcak sımsıcak kırmızı kıpkırmızı mavi masmavi
  • 43. Yineleme Türkçede yinelemeler ses değişimlerine de olanak tanır s>f sıkı fıkı k>s kaba saba s>p sus pus a>u çar çur, hart hurt
  • 44. Yineleme Bazı çiftlerde ilk ünsüzle birlikte yineleme görülür bet beniz tas tarak sap saman yamrı yumru Bir başka ikilemede /m/ sesinin eklendiği görülür kalem malem sakız makız ders mers
  • 45. Yineleme Anlamsal olarak da çeşitlemeler gösterebilir sorgu sual akıl fikir kılık kıyafet ak pak deli divane ileri geri Biçimbilimsel olarak da türetimsel ve çekimsel yapılar sergilerler yalana dolana başvurdu güle oynaya gittiler eli yüzü düzgün
  • 46. Kayma (conversion) Sözcük üzerinde herhangi bir değişikliğe gitmeden sözcük sınıfının bir başka sınıfa dönüştürülmesidir acı acı- ekşi ekşi- güzel (kız), güzel (konuşmak), bir güzel gördüm head, to head protest, survey...
  • 47. Kırpma (clipping) Anlamında ve sözcük türünde bir değişiklik olmadan sözcüğün belli bir parçasının atılması sürecidir demo demonstrasyon lab laboratuvar oto otomobil İbo İbrahim Apo Abdullah Genellikle sözcüklerin gayrı resmi ve pratik biçimi Teknik sözcükler, özel adlar bu sürece daha yatkın
  • 48. Geri oluşum (Back formation) Bir sözcükten belli bir parçayı atarak yeni sözcük ortaya atma işidir Kırpmadan farkı > yeni sözcük oluşturması babysit < babysitter self-destruct < self-destruction edit < editor Türkçede örneği yok ? iletiş- iletişim ? abar- abartmak
  • 49. Kısaltmalar (abbreviation) Türkçe tv > televizyon prof > profesör dr > doktor İngilizce telly > television piano > pinoforte gym > gymnasium
  • 50. Kısa adlar (acronyms) Pek çok sözcüğün ilk harflerinden oluşan kısaltmalar UNESCO (United National Educational, Sicientific and Cultural Organization) Radar (radio detecting and ranging) TDK (Türk Dil Kurumu) KDV MGK DGM Fak-Fuk-Fon
  • 51. Kaynaşmalar (Blends) Motel > motor + hotel Smog > smoke + fog Brunch > Breakfast + lunch Avrasya > avrupa + asya
  • 52. Eponymy İsimlerden alınan sözcükler Sandwich > Earl Sandwich’in adı (kumar oynarlken yemek yiyebilmek için yemeklerini iki ekmek dilimi arasına koyması Sezeryan > Julious Caesar (doğum yöntemi)
  • 53. Coinage Kimi ticari marka adlarının dile yerleşerek aynı türde adlar için genellenmesi selpak aygaz tursil vimle-
  • 54. Ödünçleme (Borrowing) Başka dillerden alınan ödünç sözcükler de yeni sözcük oluşturma yoludur hamburger fast food ataç problem faksla-
  • 55. Alıştırma Aşağıdaki sözcüklerin hangi yollarla türetildiğini belirtiniz Hanımeli Ortadirek Vurdumduymaz Kek Boya>boya- Radar Jip Transistor Düşe kalka Cıvılda- Doç KPDS