1. Môc lôc:
Ch¬ng 1: C¸c ph¬ng ph¸p th¨m kh¸m
Chôp X quang (c¾t líp thêng)
Chôp khíp
Chôp X quang sè ho¸
Siªu ©m
Chôp céng hëng tõ
Ghi h×nh x¬ng b»ng y häc h¹t nh©n
Th¨m dß can thiÖp
Ch¬ng 2: CÊu tróc vµ sù ph¸t triÓn b×nh thêng cña hÖ thèng x¬ng khíp.
CÊu tróc
Sù ph¸t triÓn b×nh thêng, tuæi x¬ng khíp.
Ch¬ng 3: Mét sè bÖnh lý x¬ng khíp trÎ em:
BiÕn d¹ng ch©n
Tæn th¬ng ®Çu x¬ng
Lo¹n s¶n
Ch¬ng 4: ChÊn th¬ng x¬ng khíp:
Mét sè nguyªn lý chÈn ®o¸n chÊn th¬ng x¬ng khíp
ChÊn th¬ng chi
ChÊn th¬ng tay vµ cæ tay
G·y x¬ng do vi sang chÊn
Vì x¬ng
ChÊn th¬ng cét sèng
ChÊn th¬ng ë trÎ em
Ch¬ng 5: U x¬ng khíp
U x¬ng lµnh tÝnh
Nang x¬ng ®¬n ®éc
U sôn
U tÕ bµo t¹o x¬ng
Chåi x¬ng
Nang ph×nh m¹ch
U x¬ kh«ng v«i ho¸
U tÕ bµo khæng lå
U x¬ng ¸c tÝnh
Vai trß cña CLVT vµ céng hëng tõ.
Ch¬ng 6: Viªm khíp
BÖnh thÊp khíp:
BÖnh lý khíp trÎ em
C¸c bÖnh do l¾ng ®äng tinh thÓ
Viªm khíp do vi khuÈn
Ch¬ng 7: Mét sè bÊt thêng Ýt gÆp
Ho¹i tö x¬ng v« khuÈn
Lo·ng x¬ng
§o tû träng x¬ng
Thay khíp h¸ng +-
V«i ho¸ phÇn mÒm cña chi

2. ***
C¸c ph¬ng ph¸p th¨m kh¸m
Chôp X quang : lµ ph¬ng ph¸p chÈn ®o¸n h×nh ¶nh thêng ®îc dïng nhÊt.
Phim X quang cho phÐp quan s¸t tæng quan vïng tæn th¬ng. §èi víi c¸c tæn th-
¬ng x¬ng, v«i ho¸, c¸c triÖu chøng thu ®îc trªn phim X quang cã ý nghÜa lín,
trong nhiÒu trêng hîp cho phÐp ®a ra chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh, thËm chÝ cho phÐp
x¸c ®Þnh lo¹i tÕ bµo u trong nhiÒu u x¬ng.
Mét vïng tæn th¬ng thêng ®îc chôp Ýt nhÊt b»ng hai t thÕ, th¼ng vµ nghiªng,
®Ó cã kh¸i niÖm kh«ng gian cña tæn th¬ng so víi c¸c cÊu tróc b×nh thêng cña
x¬ng (nh vá x¬ng, èng tuû...). Trong chÊn th¬ng x¬ng khíp nhÊt lµ chÊn th¬ng ë
c¸c vïng cÊu tróc gi¶i phÉu phøc t¹p nh cæ tay, cæ ch©n, c¸c t thÕ chÕch vµ t
thÕ ®Æc biÖt còng thêng ®îc chØ ®Þnh ®Ó cã thÓ quan s¸t ®îc c¸c ®êng vì
nhá. Trong mét sè trêng hîp nh gÉy cæ x¬ng ®ïi, chËt khíp vai..., t thÕ khi chôp
®ãng vai trß quan träng trong viÖc béc lé tæn th¬ng. NÕu chôp kh«ng ®óng t
thÕ th× cã thÓ kh«ng ph¸t hiÖn ®îc hoÆc ®¸nh gi¸ qu¸ møc tæn th¬ng.
VÒ ®Ëm ®é c¶n quang, phim X quang thêng qui cho phÐp ph©n biÖt ®îc 3
cÊu tróc: x¬ng, v«i ho¸; phÇn mÒm vµ khÝ. C¸c dÊu hiÖu ngoµi x¬ng (khÝ díi
da, sng phÇn mÒm, phång bao ho¹t dÞch...) cã thÓ quan s¸t ®îc trªn phim X
quang vµ lµ c¸c triÖu chøng quan träng trong chÈn ®o¸n mét sè bÖnh lý nhiÔm
khuÈn, u, chÊn th¬ng...
§Ëm ®é vµ h×nh d¹ng x¬ng trªn phim X quang thêng qui ®îc sö dông trong
mét sè ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ lo·ng x¬ng (xem trang*).
Chôp c¾t líp thêng (tomography) lµ ph¬ng ph¸p ®îc sö dông kh¸ nhiÒu trong
qu¸ khø nhng ®· hoµn toµn bÞ thay thÕ bëi c¸c kü thuËt chÈn ®o¸n h×nh ¶nh míi
nh chôp CLVT, CHT. Nguyªn lý cña chôp c¾t líp thêng lµ : xo¸ c¸c h×nh ngoµi líp
c¾t b»ng c¸ch cho bãng vµ phim di chuyÓn song song, ngîc chiÒu theo mét tèc
®é nhÊt ®Þnh trong khi bãng lu«n ph¸t tia. ChØ c¸c h×nh trong líp c¾t míi lu«n
tån t¹i trªn phim vµ kh«ng bÞ xo¸. H×nh ¶nh chôp c¾t líp thêng cã chÊt lîng thÊp
do mê vµ ®é t¬ng ph¶n kh«ng cao. Tríc ®©y kü thuËt nµy ®îc chØ ®Þnh trong
c¸c trêng hîp nghi cã tæn th¬ng ë x©u nh ¸p xe phæi, vì x¬ng ë c¸c vïng phøc t¹p
nh g·y mám nha ®èt cæ 2...
Chôp khíp : Lµ ph¬ng ph¸p chôp khíp b»ng X quang thêng qui sau khi tiªm vµo
æ khíp hoÆc bao thanh dÞch quanh g©n c¸c chÊt g©y t¨ng t¬ng ph¶n (thuèc
c¶n quang, khÝ).
Sù ph¸t triÓn cña kü thuËt ghi h×nh CHT thu hÑp chØ ®Þnh cña ph¬ng ph¸p
chôp khíp c¶n quang, tuy nhiªn chôp khíp vÉn ®îc thùc hiÖn trong mét sè chØ
®Þnh:
-Béc lé c¸c bÊt thêng trong æ khíp.
-Gióp kh¼ng ®Þnh ®Çu kim ®· ë trong æ khíp khi cÇn tiªm thuèc ®iÒu
trÞ vµo ®óng æ khíp.
-§au khíp kh«ng râ nguyªn nh©n nghi cã tæn th¬ng cña sôn khíp, d©y
ch»ng, bao khíp...
§Ó kh¼ng ®Þnh ®Çu kim ®· n»m trong æ khíp chØ nªn tiªm vµi giät thuèc
c¶n quang vµ quan s¸t díi mµn t¨ng s¸ng. Trong trêng hîp tiªm ë c¸c khíp nhá, cã
thÓ chôp ®Ó nh×n râ h¬n sù lan trµn thuèc. NÕu kim n»m ngoµi æ khíp th×

3. thuèc c¶n quang tô l¹i ë ®Çu kim, cÇn thay ®æi vÞ trÝ ®Çu kim ®Ó ®i vµo ®Õn
æ khíp. NÕu ®Çu kim ®· n»m trong æ khíp th× thuèc c¶n quang lan nhanh
chãng trong æ khíp lµm hiÖn h×nh khe khíp, c¸c tói cïng bao ho¹t dÞch. Tuy
nhiªn cÇn thËn träng ë mét sè vÞ trÝ, thuèc c¶n quang cã thÓ lan ®i dÔ dµng
trong c¬ vµ tæ chøc mì láng lÎo (nh trªn chám x¬ng c¸nh tay, trong c¬ ®elta). Nh
vËy mÆc dÇu thuèc c¶n quang lan ®i nhanh nhng nÕu kh«ng nh×n thÊy h×nh
æ khíp th× kim vÉn cha ë ®óng vÞ trÝ. Ngêi lµm thñ thuËt thêng cã xu híng b¬m
thªm thuèc c¶n quang ®Ó nh×n râ khe khíp nhng thùc tÕ cho thÊy lµ nÕu b»ng
vµi giät thuèc mµ kh«ng thÊy h×nh khe khíp cã nghÜa lµ ®Çu kim cha n»m trong
khe khíp, viÖc b¬m thªm thuèc chØ lµm thñ thuËt khã kh¨n h¬n, cÇn thay ®æi
vÞ trÝ ®Çu kim. Trêng hîp mét lîng thuèc c¶n quang (tan trong níc) bÞ tiªm vµo
phÇn mÒm quanh khíp, chØ cÇn ®îi Ýt phót ®Ó mËt ®é thuèc gi¶m xuèng vµ
tan ®i.
Trong trêng hîp muèn chäc vµo bao thanh dÞch quanh g©n, kü thuËt chäc díi
mµn t¨ng s¸ng còng gièng nh chäc æ khíp. NÕu kim ®· n»m trong bao thanh
dÞch th× khi tiªm vµi giät thuèc c¶n quang, thuèc còng lan nhanh chãng vµ hiÖn
h×nh bao thanh dÞch.
Trêng hîp ®au khíp kh«ng râ nguyªn nh©n: NÕu cã ®iÒu kiÖn, thêng ngêi ta
cho lµm ghi h×nh phãng x¹ x¬ng. §©y lµ ph¬ng ph¸p rÊt nh¹y víi c¸c tæn th¬ng
viªm, u, ho¹i tö. Khi cã æ t¨ng b¾t thuèc trong x¬ng cã thÓ cho lµm tiÕp c¸c th¨m
kh¸m nh chôp céng hëng tõ trong trêng hîp nghi cã viªm x¬ng sôn bãc t¸ch, ho¹i
tö chám x¬ng v« khuÈn, viªm x¬ng d¹ng x¬ng, viªm phÇn mÒm quanh khíp... Tr-
êng hîp ghi h×nh h¹t nh©n chØ thÊy bao khíp t¨ng b¾t thuèc ë bÖnh nh©n cã
®au khíp cha râ nguyªn nh©n, khi ®ã cã chØ ®Þnh chôp khíp c¶n quang ®Ó
t×m c¸c nguyªn nh©n trong khíp g©y ®au nh dÞ vËt sôn trong khíp, lo¹n s¶n
mµng ho¹t dÞch khíp, dÞ vËt x¬ng, sôn sau chÊn th¬ng.
T×m dÞ vËt trong khíp: DÞ vËt trong khíp cã thÓ lµ sôn, x¬ng sôn hoÆc tæ
chøc phÇn mÒm. Cã thÓ chôp khíp ®Çy thuèc c¶n quang tuy nhiªn t×nh tr¹ng
qu¸ nhiÒu thuèc c¶n quang cã thÓ lµm che mÊt dÞ vËt nhá trong khíp v× vËy
chôp khíp thêng ®îc tiÕn hµnh víi thuèc c¶n quang hoµ lo·ng hoÆc b¬m khÝ vµo
khíp cïng víi thuèc c¶n quang (kü thuËt chôp khíp ®èi quang kÐp. Kü thuËt nµy
thêng ®îc sö dông khi chôp khíp b»ng CLVT, cã khi chØ cÇn b¬m khÝ vµo khíp).
Trêng hîp chôp khíp b»ng CHT ®Ó t×m dÞ vËt trong khíp, cã thÓ b¬m níc hoÆc
thuèc ®èi quang tõ vµo khíp. Khi chôp khíp b»ng CHT hoÆc CLVT ®Ó t×m dÞ
vËt, nªn chôp ë hai t thÕ ®Ó ®¸nh gi¸ sù di chuyÓn cña dÞ vËt.
Mét sè ®iÓm cÇn lu ý trong kü thuËt chôp khíp:
+Thuèc c¶n quang: cã ba lo¹i thuèc c¶n quang tan trong níc cã thÓ tiªm
vµo trong khíp: thuèc kh«ng ion ho¸, thuèc cña muèi meglumine vµ thuèc cña
muèi Na. Thuèc c¶n quang kh«ng ion ho¸ rÊt tèt v× Ýt g©y dÞ øng nhng gi¸
thµnh cao, ngîc l¹i thuèc cña muèi Na cã gi¸ thµnh thÊp nhng tû lÖ g©y dÞ øng
cao nªn Ýt ®îc sö dông. Th«ng thêng, c¸c thuèc ion ho¸ cã gèc meglumine thêng
®îc sö dông v× gi¸ thµnh võa ph¶i vµ Ýt cã biÕn chøng khi dïng thuèc. §Ëm ®é
thuèc ®îc sö dông kh¸c nhau ë c¸c khíp vµ tuú thuéc vµo môc ®Ých cÇn t×m.
Thuèc c¶n quang ®Ëm ®Æc (muèi meglumine 76%) ®îc sö dông ë mét sè
khíp:
-Khíp gèi : thêng dïng 3 ml thuèc c¶n quang.

4. -Khíp vai: 1ml thuèc c¶n quang råi tiªm thªm khÝ.
-Khuûu, cæ ch©n: 1/4 - 1/2ml thuèc c¶n quang vµ b¬m thªm khÝ.
-T×m dÞ vËt trong khíp: 1/4 - 3ml thuèc c¶n quang vµ b¬m thªm khÝ, thÓ
tÝch b¬m vµo phô thuéc vµo khíp th¨m kh¸m.
Thuèc c¶n quang ®Æc trung b×nh (muèi meglumine 60%) ®îc sö dông ë mét
sè khíp:
-Khíp h¸ng, khíp gèi sau phÉu thuËt thay khíp.
-Chôp khíp liªn mám ngang : dïng kho¶ng 1ml thuèc.
Thuèc c¶n quang nång ®é thÊp (muèi meglumine 30-43%) ®îc sö dông ë mét
sè khíp:
-Khíp cæ tay, ngãn tay.
-Khíp h¸ng thiÕu nhi : thÓ tÝch thuèc thay ®æi tuú trêng hîp tuy nhiªn
kh«ng bao giê ®îc b¬m c¨ng v× cã thÓ g©y ho¹i tö v« khuÈn chám x¬ng ®ïi.
-Khíp vai : khi cÇn g©y gi·n bao ho¹t dÞch khíp.
-Chôp bao thanh dÞch g©n.
+Thuèc g©y tª vµ Epinephrine:
Epinephrine 1/1000 cã thÓ ®îc chén lÉn víi thuèc c¶n quang tiªm vµo khíp (tû
lÖ 1ml epinephrine/10 ml thuèc c¶n quang) víi môc ®Ých: gi¶m sù hÊp thô thuèc
c¶n quang, gi¶m tiÕt dÞch khíp trong trêng hîp ®ang cã trµn dÞch khíp, lµm
thuèc c¶n quang tiÕp xóc tèt h¬n víi c¸c thµnh phÇn trong khíp lµm cho h×nh
¶nh râ nÐt h¬n. V× vËy Epinephrine thêng ®îc sö dông khi cÇn sù bao phñ tèt
cña thuèc c¶n quang víi c¸c thµnh phÇn cña khíp vµ khi thñ thuËt kÐo dµi (vÝ dô
nh tiªm vµ chôp khíp ë mét n¬i vµ chôp CLVT ë n¬i kh¸c). Víi epinephrine chén
lÉn, thuèc c¶n quang cã thÓ tån t¹i nhiÒu trong khíp gèi (cho chÊt lîng h×nh
chôp CLVT tèt) sau tiªm 1 giê.
Sau khi tiÕn hµnh chôp khíp, thuèc c¶n quang vµ khÝ cã thÓ ®îc rót ra khái
khíp nÕu thÓ tÝch ®ã ®¸ng kÓ vµ g©y khã chÞu cho bÖnh nh©n. §«i khi còng
ph¶i lÊy thuèc ra khái khíp nhá nÕu bÖnh nh©n bÞ ®au nhiÒu tõ tríc vµ lóc kÕt
thóc thñ thuËt. Trêng hîp lîng thuèc vµ khÝ tiªm vµo khíp kh«ng nhiÒu vµ bÖnh
nh©n kh«ng khã chÞu th× kh«ng cÇn chäc l¹i ®Ó hót c¸c chÊt ®ã ra.
+VÊn ®Ò thuèc g©y tª: Thuèc g©y tª t¹i chç cã thÓ ®îc tiªm vµo khíp nh
mét biÖn ph¸p gi¶m ®au t¹m thêi vµ trong mét sè trêng hîp ®Ó ®iÒu trÞ*(xem
phÇn khíp vai). Cã c¸c ý kiÕn kh¸c nhau vÒ viÖc sö dông biÖn ph¸p tiªm thuèc
g©y tª vµo khíp nh mét nghiÖm ph¸p chÈn ®o¸n trong c¸c trêng hîp ®au khíp
kh«ng râ nguyªn nh©n. NÕu ®au khíp gi¶m ®i nghÜa lµ nguyªn nh©n ®au tõ
trong khíp. Tuy nhiªn trong nhiÒu trêng hîp, nguyªn nh©n ®au ngoµi khíp nhng
khi tiªm chÊt g©y tª vµo trong khíp còng g©y gi¶m ®au râ rÖt.
Chôp khíp c¶n quang ë mét sè khíp:
1-Khíp vai:
ChØ ®Þnh chôp khíp: chñ yÕu ®Ó béc lé tæn th¬ng cña c¸c g©n quay (*xem
phÇn bÖnh lý khíp vai), ®¸nh gi¸ bÊt thêng cña viÒn x¬ cña æ ch¶o (b»ng chôp
CLVT), t×m nguyªn nh©n cña ®au khíp ®Æc biÖt trong trêng hîp thÊy cã æ t¨ng
b¾t thuèc khi lµm ghi h×nh phãng x¹, x¸c ®Þnh ®Çu kim trong æ khíp (®Ó tiªm
steroid), gãp phÇn ®¸nh gi¸ ®au cøng khíp vai (*xem) b»ng chôp vµ b¬m c¨ng
bao khíp (®«i khi nghiÖm ph¸p nµy cã t¸c dông ®iÒu trÞ).

5. Cã nhiÒu ph¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó t×m tæn th¬ng c¸c g©n quay: siªu ©m,
chôp khíp c¶n quang, chôp khíp CLVT, chôp CHT. Chôp khíp c¶n quang gióp
nh×n ®îc hiÖn tîng th«ng cña æ khíp víi bao thanh dÞch díi c¬ ®en-ta (hay bao
thanh dÞch díi mám cïng vai). DÊu hiÖu nµy chøng tá g©n trªn gai bÞ ®øt hoµn
toµn (h×nh *).
Tæn th¬ng bê x¬ æ ch¶o (bê x¬ æ ch¶o ®îc ®Þnh nghÜa lµ vïng cÊu tróc x-
¬ng, sôn, x¬ nèi gi÷a æ ch¶o víi bao khíp, bao ho¹t dÞch vµ diÖn b¸m cña c¸c
g©n).
Chôp CLVT khíp vai bao giê còng ®îc b¾t ®Çu b»ng chôp khíp c¶n quang.
(Xem trang *). Mét lîng nhá thuèc c¶n quang vµ khÝ ®îc b¬m vµo khíp gióp ph©n
biÖt râ c¸c cÊu tróc cña khíp vµ nh×n ®îc hiÖn tîng th«ng cña æ khíp víi bao
thanh dÞch. Chôp CLVT cho phÐp ®¸nh gi¸ tæn th¬ng cña æ ch¶o, viÒn x¬ æ
ch¶o, dÞ vËt trong khíp, c¸c tæn th¬ng v«i ho¸ trong vµ c¹nh khíp. Sù ph¸t triÓn
cña chôp CHT gióp nh×n râ h¬n c¸c tæn th¬ng cña g©n, c¬, bao ho¹t dÞch khíp,
tuû x¬ng..., tuy nhiªn chôp CHT kh«ng ph¸t hiÖn ®îc c¸c tæn th¬ng v«i ho¸ nhá,
chÊt lîng h×nh ¶nh xÊu trong trêng hîp sau mæ, cã vËt kim lo¹i quanh khíp.
§au cøng khíp vai (xem phÇn khíp vai*): chôp khíp c¶n quang vµ b¬m gi·n bao
khíp kh«ng chØ cã môc ®Ých chÈn ®o¸n mµ trong mét sè trêng hîp cã t¸c dông
®iÒu trÞ. Tríc khi lµm thñ thuËt nªn phèi hîp kh¸m l©m sµng. §øng phÝa sau vµ
quan s¸t vai bÖnh nh©n ë ®éng t¸c dang tay. NÕu ®éng t¸c nµy ngay tõ ®Çu lµm
di ®éng c¶ khèi b¶ vai - c¸nh tay, hoÆc b¶ vai - cét sèng, cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®ã
lµ mét trêng hîp ®au cøng khíp vai hoÆc cøng khíp vai thùc sù, cÇn ph¶i chuÈn
bÞ cho thñ thuËt chôp khíp vai ®Ó cã thÓ ®iÒu trÞ trong trêng hîp ®au cøng
khíp vai (nhiÒu thuèc tª, vËn ®éng m¹nh khíp vai sau tiªm thuèc vµo æ khíp...)..
ChÈn ®o¸n ®au cøng khíp vai ®îc kh¼ng ®Þnh khi cã dÊu hiÖu l©m sµng (®au,
h¹n chÕ vËn ®éng khíp vai, xem*) kÌm h×nh ¶nh khíp vai b×nh thêng, khi ®ã cã
chØ ®Þnh t¨ng lîng thuèc tª tiªm vµo khíp, g©y mª toµn th©n, b¬m gi·n bao khíp,
vËn ®éng m¹nh tay bÖnh nh©n ®Ó lµm mÒm c¸c tæ chøc liªn quan tíi khíp vai.
Trêng hîp nhÑ h¬n, chØ cÇn tiªm thuèc tª vµo æ khíp råi b¬m gi·n c¨ng bao khíp
sau ®ã cö ®éng tay bÖnh nh©n ë biªn ®é t¨ng dÇn nh»m gi¶i phãng tay bÖnh
nh©n. Khi thuèc tª hÕt hiÖu lùc, bÖnh nh©n l¹i cã c¶m gi¸c ®au nhng cÇn dÆn
®Ó bÖnh nh©n duy tr× tËp luyÖn ®Ó khíp vai kh«ng bÞ h¹n chÕ vËn ®éng trë
l¹i. BiÖn ph¸p ®iÒu trÞ phèi hîp víi chôp khíp vai ®«i khi cho kÕt qu¶ tèt do ph¸
®îc vßng bÖnh lý : ®au -co c¬ - h¹n chÕ vËn ®éng - ®au.
NÕu cã ®éng t¸c thô ®éng cho thÊy khíp vai kh«ng bÞ giíi h¹n vËn ®éng th×
®ã kh«ng ph¶i lµ trêng hîp ®au cøngkhíp vai do vËy kh«ng cÇn chôp khíp vai víi
c¸c nghiÖm ph¸p ®iÒu trÞ nh trªn.
§au khíp vai kh«ng râ nguyªn nh©n: nÕu ghi h×nh h¹t nh©n cho thÊy cã æ
t¨ng b¾t thuèc vïng khíp, cã chØ ®Þnh chôp khíp vai víi môc ®Ých t×m bÊt th-
êng trong æ khíp, bÊt thêng bao ho¹t dÞch, dÞ vËt trong khíp.
Cuèi cïng, chôp khíp lµ mét th× ®Ó nh»m kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña ®Çu kim
trong æ khíp tríc khi tiÕn hµnh hót dÞch xÐt nghiÖm hoÆc b¬m thuèc vµo trong
khíp.
Kü thuËt chôp khíp c¶n quang:
Nªn cã c¸c phim thêng qui chôp khíp vai tríc khi b¬m thuèc. Thñ thuËt ph¶i ®îc
tiÕn hµnh trªn m¸y chiÕu X quang t¨ng s¸ng. §Æt bÖnh nh©n n»m theo t thÕ

6. chÕch nhÑ ra sau, vai cÇn chôp ¸p vµo bµn, trªn mµn chiÕu thÊy bê tríc vµ sau
cña æ ch¶o chång lªn nhau. §iÓm kim chäc vµo n»m ë 1/2 díi æ ch¶o vµ ë ®êng
gi÷a chám x¬ng c¸nh tay - æ ch¶o. B¬m 1 giät thuèc c¶n quang trong khi quan
s¸t sù lan trµn cña thuèc trªn mµn chiÕu. NÕu kim ®· n»m trong æ khíp th× thuèc
sÏ lan nhanh trong khe khíp vµ cho phÐp nh×n ®îc khe khíp. Trêng hîp ®Çu kim
vÉn n»m ngoµi bao khíp, thuèc tô l¹i thµnh ®èm, cÇn ®Èy kim thªm hoÆc di
®éng kim nhÑ, kh«ng nªn cè g¾ng b¬m thªm thuèc víi hi väng nh×n thÊy khe
khíp. Trêng hîp kim ®· n»m trong khe khíp, b¬m thuèc dÇn dÇn (tèi ®a 2-3ml, tr-
êng hîp ®Ó chôp CLVT, th× chØ cÇn b¬m díi 1ml thuèc c¶n quang vµ b¬m thªm
khÝ), thuèc c¶n quang sÏ lan ra tíi c¸c tói cïng bao khíp thÓ hiÖn thuèc ®· vµo
toµn bé æ khíp. Trêng hîp cÇn b¬m gi·n bao khíp vai, sau khi ®· tiªm thuèc c¶n
quang vµo æ khíp, b¬m thªm 10-15ml khÝ. Thêng ph¶i hót khÝ vµo xi-ranh qua
mét miÕng läc ®Ó khÝ tiªm vµo khíp ®îc s¹ch.
2-Khíp gèi:
ChØ ®Þnh chôp khíp gèi c¶n quang gi¶m nhiÒu khi chôp CHT ®îc ¸p dông
réng r·i, tuy vËy kü thuËt nµy vÉn cßn ®îc ¸p dông trong mét sè chØ ®Þnh nh:
kh«ng cã m¸y CHT hoÆc m¸y CHT qu¸ bËn, bÖnh nh©n qu¸ to kh«ng chui lät
vµo m¸y CHT, bÖnh nh©n sî khoang kÝn cña m¸y CHT, chôp khíp ®· thay (cã
xim¨ng vµ khèi kim lo¹i lín trong khíp), nghi nang Baker bãc t¸ch...
Víi c¸c h×nh ¶nh vµ kü thuËt tèt, chôp khíp gèi c¶n quang cho phÐp béc lé ®îc
c¸c tæn th¬ng nh r¸ch sôn chªm, bÊt thêng sôn khíp, bao ho¹t dÞch khíp, bao
khíp vµ d©y ch»ng. Trong trêng hîp chôp khíp víi môc ®Ých béc lé nang Baker
bãc t¸ch, chØ cÇn b¬m khÝ vµo æ khíp, chØ b¬m thuèc c¶n quang khi nghi cã
thÓ cã tæn th¬ng phèi hîp cña khíp. Chôp khíp gèi lµ chØ ph¬ng ph¸p cã hiÖu
qu¶ ®Ó chÈn ®o¸n c¸c biÕn chøng bong khíp gèi gi¶ (prothÌse) vµ cuèi cïng,
chôp khíp lµ mét th× trong thñ thuËt hót dÞch khíp vµ tiªm thuèc stÐroide vµo æ
khíp.
Thñ thuËt chôp khíp gèi c¶n quang bao giê còng ph¶i ®îc ®Þnh híng bëi th¨m
kh¸m l©m sµng tríc ®ã, cã ®¸nh gi¸ l©m sµng vÒ c¸c tæn th¬ng cã thÓ gÆp. Thñ
thuËt ®îc tiÕn hµnh díi m¸y chiÕu X quang t¨ng s¸ng. M¸y chiÕu X quang kh«ng
chØ cã t¸c dông híng dÉn vµ theo dâi vÞ trÝ ®Çu kim mµ cßn cã vai trß hÕt søc
quan trong trong chôp khíp gèi lµ x¸c ®Þnh gãc chôp chÝnh x¸c cho c¸c vïng cña
sôn chªm. Cã nhiÒu kü thuËt chôp khíp gèi kh¸c nhau ®îc m« t¶, trong trêng hîp
chôp khíp gèi ®èi quang kÐp, cã thÓ dïng thuèc c¶n quang ®Æc (muèi
mÐglumine 76%) 2,7 ml trén lÉn víi 0,3 ml Epinephrine 1/1000. Lîng thuèc c¶n
quang nµy cïng víi khÝ b¬m vµo sau cho phÐp nh×n ®îc râ c¸c cÊu tróc : sôn
khíp, khe khíp gi÷a c¸c x¬ng ®ïi, x¬ng chµy, x¬ng b¸nh chÌ, sôn chªm. Khi chôp
khíp b»ng kü thuËt ®Çy thuèc c¶n quang h×nh ¶nh ®êng bê c¸c cÊu tróc râ h¬n
nhng theo mét sè t¸c gi¶ th× kü thuËt nµy lµm che më mÊt nhiÒu chi tiÕt, nhÊt lµ
c¸c tæn th¬ng cña sôn chªm, dÞ vËt nhá trong khíp.
§Ó béc lé h×nh ¶nh kÐn Baker bãc t¸ch, chØ nªn tiªm khÝ (nÕu cã thÓ) sau
®ã ®Ó bÖnh nh©n n»m sÊp, ®Çu gèi ch¹m bµn, n©ng cao gãt ch©n (b»ng c¸ch
kª cao cæ ch©n), ®îi vµi phót tríc khi chôp gèi-c¼ng ch©n nghiªng ë t thÕ nµy
(tia X ®i ngang)(H×nh2*). Chôp X quang thêng qui kÌm tiªm khÝ vµo æ khíp cho
phÐp ®¸nh gi¸ dÔ dµng møc ®é lan réng cña mét nang Baker bÞ bãc t¸ch. C¸c

7. ph¬ng ph¸p siªu ©m, CLVT, CHT còng cã thÓ béc lé ®îc kÐn Baker khi kÐn
chøa ®Çy dÞch.
T×m dÊu hiÖu cña bong khíp gèi gi¶ lµ mét chØ ®Þnh thêng gÆp nhÊt ë c¸c
níc ph¸t triÓn. C¸c t thÕ chôp th¼ng, nghiªng tríc khi b¬m thuèc ®îc so s¸nh víi
c¸c t thÕ ®Çy thuèc c¶n quang trong æ khíp. HiÖn tîng thuèc c¶n quang ngÊm
vµo khe gi÷a x¬ng-xi m¨ng hoÆc gi÷a xi m¨ng- m¶nh khíp gi¶ lµ dÊu hiÖu cña
bong khíp gi¶.
T×m vËt l¹ trong khíp (m¶nh x¬ng, sôn, dÞ vËt bªn ngoµi sau chÊn th¬ng...)
còng lµ mét chØ ®Þnh hay gÆp. VËt l¹ cã tØ träng gièng sôn khã ®îc ph¸t hiÖn
b»ng chôp CLVT nÕu chôp CLVT kh«ng kÌm tiªm thuèc c¶n quang vµ khÝ vµo æ
khíp. Chôp CHT lµ ph¬ng ph¸p tèt ®Ó t×m dÞ vËt trong æ khíp gèi.
Nh vËy, chôp khíp gèi c¶n quang cßn lµ mét ph¬ng ph¸p cã gi¸ trÞ chÈn ®o¸n
®èi víi mét sè chØ ®Þnh, ®«i khi lµ ph¬ng ph¸p tèt nhÊt (trong chÈn ®o¸n rêi
khíp gi¶).
3-Khíp khuûu:
ChØ ®Þnh chÝnh lµ ®Ó x¸c ®Þnh dÞ vËt trong khíp, ®¸nh gi¸ trËt khíp t¸i ph¸t,
hót dÞch khíp, tiªm thuèc vµo æ khíp, ®au khíp kh«ng râ nguyªn nh©n vµ ®«i khi
cã chØ ®Þnh chôp ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng khíp bÞ h¹n chÕ cö ®éng. Chôp khíp
khuûu c¶n quang cã thÓ ®îc thùc hiÖn kÌm víi chôp CLVT khíp khuûu.
Kü thuËt: tiªm 1/2ml thuèc c¶n quang trénlÉn víi mét lîng nhá Epinephrine vµo
khíp råi b¬m thªm khÝ vµo æ khíp ë møc bÖnh nh©n chÞu ®ùng ®îc. Thùc hiÖn
chôp ë c¸c t thÕ th¼ng, nghiªng (duçi vµ gÊp nÕu cÇn ®¸nh gi¸ biªn ®é cö ®éng
cña khíp), chÕch hai bªn. Khi chôp CLVT sau ®ã th× cã thÓ ®Æt tay bÖnh nh©n
lªn ®Çu, gÊp khuûu 900
, nhê vËy cã thÓ thu ®îc h×nh ¶nh theo mÆt ph¼ng tr¸n
(®øng ngang) cña ®Çu trªn hai x¬ng quay, trô, vµ c¸c líp c¾t theo mÆt ph¼ng
ngang cña x¬ng c¸nh tay.
4-Khíp cæ tay:
ChØ ®Þnh: nghi r¸ch d©y ch»ng, bÊt thêng sôn khíp vµ cña c¸c cÊu tróc kh¸c
cña khíp cæ tay.
ë c¸c níc ph¸t triÓn, chôp khíp vai vµ chôp khíp cæ tay lµ hai th¨m kh¸m hay ®-
îc thùc hiÖn. §èi víi chôp khíp cæ tay, cha cã sù thèng nhÊt vÒ qui tr×nh chôp:
chôp tÊt c¶ c¸c khoang cña khíp hay chØ mét hoÆc hai khoang liªn quan tíi tæn
th¬ng nghi ngê.
Tríc tiªn, viÖc chäc khíp cæ tay cã thÓ dùa vµo c¸c mèc: x¬ng nguyÖt; ®iÓm
gi÷a x¬ng thuyÒn-mãc-th¸p*triquetrum; ®iÓm gi÷a cùc trªn cña x¬ng c¶, cùc díi
x¬ng thuyÒn, c¹nh x¬ng thª. Thêng chäc khíp vµo bªn ®èi diÖn víi mÆt c¨ng ®au
cña cæ tay. Thuèc c¶n quang lan réng trong c¸c khoang cã thÓ cho thÊy c¸c d©y
ch»ng thuyÒn-nguyÖt, nguyÖt-th¸p, tuy nhiªn cã sù thay ®æi rÊt lín vÒ h×nh
d¹ng vµ cã thÓ cã sù thiÕu hôt cña c¸c d©y ch»ng nµy ë ngêi b×nh thêng. C¸c
biÕn thÓ b×nh thêng nµy trªn phim chôp khíp cæ tay c¶n quang cha ®îc hÖ
thèng ho¸ ®Çy ®ñ. Vïng chäc kim thø hai lµ gi÷a x¬ng quay vµ x¬ng
nguyÖt.***p30
5-Khíp h¸ng:
ChØ ®Þnh: ®¸nh gi¸ khíp gi¶, chäc hót dÞch khíp, b¬m thuèc vµo khíp, ®au
khíp kh«ng râ nguyªn nh©n.

8. §¸nh gi¸ khíp gi¶ lµ chØ ®Þnh hay gÆp nhÊt cña chôp khíp h¸ng c¶n quang.
CÇn chôp khíp h¸ng th¼ng, t thÕ ch©n Õch (gÊp nhÑ vµ ng¶ ®ïi ra ngoµi) vµ
nghiªng tríc khi chôp khíp c¶n quang ®Ó so s¸nh. C¸c t thÕ chôp ph¶i lÊy ®îc
toµn bé chiÒu dµi cña vËt liÖu lµm khíp gi¶. §iÓm chäc ë ngay s¸t díi chám x¬ng
®ïi, ë trong hoÆc ngoµi cæ gi¶i phÉu x¬ng ®ïi, cÇn ®¶m b¶o lµ kim tr¸nh xa bã
m¹ch ®ïi, kh«ng ch¹m vµo bê æ cèi. Lu«n cã ph¶n x¹ hót dÞch khíp ®em lµm c¸c
xÐt nghiÖm vi khuÈn. §«i khi muèn lÊy ®îc dÞch æ khíp ph¶i lµm c¸c nghiÖm
ph¸p: xoay ch©n vµo, ra, gÊp khíp h¸ng hoÆc bãp c¬ ®ïi, m«ng hoÆc cã thÓ
chäc kim s©u ®Ó ch¹m tíi vïng tói cïng sau cña æ khíp. Tríc khi b¬m thuèc c¶n
quang, ph¶i kÐo vµ gi÷ vµo bµn ch©n bÖnh nh©n xuèng víi môc ®Ých béc lé râ
h¬n c¸c ®êng ngÊm thuèc vïng ranh giíi vËt liÖu ghÐp khíp gi¶. Thuèc c¶n
quang ®îc b¬m ®Çy vµo æ khíp ®Õn khi bÖnh nh©n cã c¶m gi¸c c¨ng (kh«ng
nªn b¬m c¨ng qu¸).
Chôp khíp h¸ng trÎ em: chØ ®Þnh chñ yÕu lµ ®Ó hót dÞch lµm xÐt nghiÖm vi
khuÈn, c¸c bÖnh lý kh¸c ®îc th¨m kh¸m b»ng c¸c ph¬ng ph¸p nh chôp CLVT,
CHT, siªu ©m. Chôp khíp h¸ng c¶n quang cho phÐp quan s¸t ®îc h×nh d¹ng æ
cèi, chám x¬ng ®ïi, bê æ cèi, bao ho¹t dÞch víi c¸c tói cïng, h×nh trËt vµ b¸n trËt
khíp (tuy nhiªn nÕu chØ cã nguyªn nh©n nµy th× chôp CLVT cho nhiÒu th«ng tin
h¬n ®Ó chÈn ®o¸n vµ tiªn lîng... Kü thuËt chäc æ khíp h¸ng còng gièng nh ®èi
víi ngêi lín tuy nhiªn cÇn lu ý lµ trÎ em cã nhiÒu sôn (kh«ng nh×n thÊy trªn mµn
chiÕu X quang) h¬n ngêi lín vµ kh«ng ®îc b¬m thuèc vµo æ khíp ®Õn møc g©y
¸p lùc cao (cã thÓ dÉn ®Õn ho¹i tö chám x¬ng ®ïi v« khuÈn).
6-Khíp cæ ch©n:
ChØ ®Þnh: nghi ®øt d©y ch»ng, bao khíp, dÞ vËt trong khíp, viªm lo¹n s¶n
bao ho¹t dÞch, ®au khíp cha râ nguyªn nh©n, cã æ b¾t thuèc bÊt thêng vïng
khíp cæ ch©n khi ghi h×nh y häc h¹t nh©n.
Kü thuËt: CÇn chôp cæ ch©n thêng qui tríc khi lµm thñ thuËt ë c¸c t thÕ
th¼ng, nghiªng vµ chÕch ®Ó cã h×nh ¶nh so s¸nh. Thñ thuËt ®îc tiÕn hµnh díi
mµn t¨ng s¸ng. Thêng dïng ®êng vµo phÝa tríc cæ ch©n, ®Çu kim sÏ ch¹m vµo
mÆt tríc cña x¬ng sªn, ngay díi bê cña x¬ng chÇy. §êng kim ®i ph¶i tr¸nh ®éng
m¹ch mu ch©n. B¬m chØ thuèc c¶n quang vµo æ khíp nÕu chØ ®Ó chÈn ®o¸n
®øt bao khíp vµ d©y ch»ng. Trêng hîp chuÈn bÞ cho chôp CLVT khíp cæ ch©n
®Ó t×m dÞ vËt th× tiªm thuèc c¶n quang lÉn víi Epinephrine sau ®ã tiªm thªm
khÝ.
Nãi chung d©y ch»ng ®elta ®øt ®îc biÓu hiªn b»ng hiÖn tîng tho¸t thuèc ra
quanh m¾t c¸ trong. Thuèc lan lªn khe chµy m¸c chøng tá mµng liªn cèt bÞ r¸ch.
Thuèc lan quanh m¾t c¸c ngoµi cã thÓ do r¸ch d©y ch»ng sªn-m¸c. NÕu thuèc
c¶n quang tho¸t ra mÆt ngoµi khíp vµ lan tíi bao g©n c¬ m¸c, dÊu hiÖu nµy cã
thÓ do ®øt d©y ch»ng m¸c- gãt. Cã nh÷ng trêng hîp b×nh thêng cã hiÖn tîng
tho¸t thuèc vµo bao gan c¬ chµy sau. Khi thuèc tho¸t ra phÝa tríc hoÆc phÝa
sau khíp cæ ch©n, cã ®øt bao khíp ë phÝa tríc vµ phÝa sau. H×nh 6p29
7-Khíp liªn mám ngang:
ChØ ®Þnh : chØ ®Ó x¸c ®Þnh ch¾c ch¾n ®Çu kim ®· n»m trong æ khíp tríc
khi tiªm steroide.
Kü thuËt: Xem phÇn X quang can thiÖp *
8-Chôp bao thanh dÞch quanh g©n vïng cæ ch©n:

9. *
X quang sè ho¸.
Sè ho¸ lµ xu híng ph¸t triÓn hiÖn nay cña X quang thêng qui. ë mét sè níc ph¸t
triÓn, ®· xuÊt hiÖn nh÷ng khoa ®iÖn quang sè ho¸ hoµn toµn vµ nhê vËy m«
h×nh khoa X quang kh«ng phim ®· trë thµnh hiÖn thùc. Mét sè m¸y trong khoa X
quang ®· lµ c¸c m¸y sè ho¸ nh m¸y chôp CLVT, CHT vµ c¸c lo¹i m¸y siªu ©m thÕ
hÖ sau, v× vËy khi nãi ®Õn sè ho¸ c¸c m¸y X quang, ngêi ta thêng nh¾c tíi viÖc
sè ho¸ hÖ thèng m¸y X quang thêng qui, m¸y chôp vó. Tuy nhiªn, mét khoa X
quang sè ho¸ kh«ng chØ cÇn c¸c m¸y sè ho¸ mµ cßn cÇn mét hÖ thèng m¸y tÝnh
cho phÐp lu tr÷ vµ truy nhËp thuËn lîi c¸c h×nh ¶nh ®ã tõ c¸c khoa kh¸c trong
bÖnh viÖn, thËm trÝ ë c¸c bÖnh viÖn kh¸c th«ng qua m¹ng néi bé, m¹ng vïng...
Chi phÝ ban ®Çu ®Ó trang bÞ cho mét khoa X quang sè ho¸ (lu«n ®i kÌm víi
viÖc x©y dùng m¹ng líi c¸c m¸y tÝnh víi c¸c khoa kh¸c) rÊt tèn kÐm nhng khi ®i
vµo ho¹t ®éng còng cho kh¶ n¨ng tiÕt kiÖm cao do kh«ng ph¶i chi phÝ cho phim,
vµ c¸c vËt liÖu liªn quan. C¸c h×nh thøc sè ho¸ h×nh ¶nh cña khoa X quang ®îc
chia thµnh hai lo¹i:
- Sè ho¸ gi¸n tiÕp: Dïng m¸y quÐt, m¸y ¶nh sè ®Ó chuyÓn c¸c h×nh ¶nh cã
s½n trªn phim thµnh h×nh ¶nh sè, lu tr÷ ®îc b»ng m¸y tÝnh. H×nh thøc nµy chØ
cã t¸c dông h¹n chÕ nh ®Ó lu tr÷ c¸c h×nh ¶nh cò, lµm t¹i liÖu gi¶ng d¹y...
- Sè ho¸ trùc tiÕp: cã hai h×nh thøc chÝnh:
+M¸y chôp X quang thêng qui sè ho¸: ngoµi chøc n¨ng nh mét bãng t¨ng
s¸ng, bé phËn c¶m nhËn tia cã nhiÖm vô chuyÓn th«ng tin thu ®îc thµnh tÝn
hiÖu sè. C¸c h×nh ¶nh nµy cã thÓ sö lý ®îc tríc khi in ra phim nªn kh«ng cã hiÖn
tîng háng phim. Lóc nµy, trong X quang thêng qui còng tån t¹i kh¸i niÖm ®é réng
vµ møc cöa sæ khi in phim, vÝ dô víi mét lÇn chôp ngùc, cã thÓ in hai ¶nh ë cöa
sæ trung thÊt vµ cöa sæ nhu m« phæi. Trêng hîp khoa X quang ®· ®îc sè ho¸
hoµn toµn, cã thÓ nh×n c¸c h×nh ¶nh nµy tõ c¸c khoa l©m sµng víi ®Çy ®ñ
th«ng tin nhê mét m¸y tÝnh mµ kh«ng cÇn in thµnh phim.
+TÊm phèt-pho: C¸t-xÐt vµ phim th«ng thêng ®îc thay thÕ b»ng mét lo¹i
c¸t-xÐt chøa tÊm phèt-pho bªn trong. Sau ®éng t¸c chôp X quang gièng nh kü
thuËt chôp X quang cæ ®iÓn víi c¸t-xÐt cò, th«ng tin thu ®îc n»m trong m¶ng
phèt-pho díi d¹ng n¨ng lîng tiÒm Èn. C¸c tÝn hiÖu nµy ®îc béc lé (ph¸t s¸ng) vµ
®äc nhê mét m¸y quÐt laser, khi ®ã h×nh ¶nh míi ®îc chuyÓn thµnh tÝn hiÖu
®iÖn vµ sè ho¸. HÖ thèng tÊm phèt-pho, m¸y ®äc laser cho phÐp sè ho¸ X
quang thêng qui mµ kh«ng cÇn thay hÖ thèng m¸y ph¸t tia X.
¦u ®iÓm cña h×nh ¶nh X quang sè:
Thø nhÊt, d¶i béc lé tÝn hiÖu thu ®îc réng h¬n (h×nh* trang 3). Thø hai, cã
kh¶ n¨ng lùa chän ®é t¬ng ph¶n cña h×nh ¶nh ®Ó cã ®îc nhiÒu th«ng tin h¬n tõ
mét lÇn chôp. Thø ba, gi¸ thµnh chung rÎ h¬n hÖ thèng dïng phim cæ ®iÓn.
H×nh2* (trang 3)- §êng ®¸p øng tÝn hiÖu. (Trôc hoµnh: tÝn hiÖu vµo, trôc tung:
tÝn hiÖu ra). §êng ®¸p øng tÝn hiÖu cña c¸c phim X quang thêng qui cã d¹ng ®-
êng cong sigma. Trªn ®êng cong nµy, vïng tuyÕn tÝnh ë gi÷a lµ vïng cã ý nghÜa
t¹o ¶nh. Mét hÖ thèng lý tëng cã ®êng ®¸p øng d¹ng tuyÕn tÝnh, khi ®ã sù kh¸c
biÖt vÒ tÝn hiÖu vµo (cêng ®é tia X sau khi ®i qua vËt cÇn chôp) ë bÊt kú møc
®é nµo còng cho sù kh¸c biÖt vÒ tÝn hiÖu ra (®é t¬ng ph¶n trªn h×nh ¶nh)

10. D¶i béc lé tÝn hiÖu thu cµng réng cho phÐp thÓ hiÖn cµng râ c¸c h×nh cã
®Ëm ®é kh¸c nhau Ýt. D¶i tÝn hiÖu thu lý tëng nhÊt lµ d¶i thu tuyÕn tÝnh. §êng
béc lé tÝn hiÖu trªn thùc tÕ bao giê còng lµ ®êng cong d¹ng sigma. NÕu tÝn
hiÖu tíi (tia X sau khi ®i qua vËt cÇn chôp) n»m trong kho¶ng hai ®Çu cong cña
®êng sigma nµy th× c¸c tia víi cêng ®é kh¸c nhau kh«ng cho c¸c hiÖu øng vÒ
¶nh kh¸c nhau ®¸ng kÓ. Vïng t¹o ¶nh cã ý nghÜa t¬ng øng víi ®o¹n th¼ng n»m
gi÷a ®êng cong sigma, khi ®ã sù kh¸c biÖt vÒ cêng ®é tia X cho sù kh¸c biÖt t-
¬ng ph¶n lín nhÊt cña h×nh ¶nh. Trªn lý thuyÕt, c¸c hÖ thèng sè ho¸ h×nh cho
®o¹n h÷u Ých nµy cña ®êng sigma réng gÊp 4-5 lÇn so víi phim X quang thêng
qui. D¶i béc lé tÝn hiÖu thu réng cho phÐp vÒ mÆt lý thuyÕt gi¶m liÒu ph¸t tia
mµ kh«ng thay ®æi lîng th«ng tin thu ®îc, vµ khi sö dông mét liÒu chiÕu lín h¬n
th× cã thÓ thu ®îc lîng th«ng tin lín h¬n.
HÖ thèng sè ho¸ víi c¸c ch¬ng tr×nh cã s½n cho phÐp thay ®æi ®é t¬ng ph¶n
cña h×nh ¶nh ®Ó béc lé râ nhÊt tæn th¬ng, nhê vËy mµ viÖc chôp X quang cho
nh÷ng trêng hîp khã (bÖnh nh©n chÊn th¬ng, vïng gi¶i phÉu phøc t¹p) trë nªn dÔ
dµng h¬n. Ngoµi møc ®é t¬ng ph¶n, hÖ thèng h×nh ¶nh sè cßn cho phÐp thay
®æi nhiÒu ®Æc tÝnh kh¸c cña h×nh ¶nh nh thang x¸m, ®Ëm ®é, hiÖu øng bê,
®é nhiÔu..., ®iÒu nµy cho phÐp béc lé ®îc tèt h¬n c¸c th«ng tin mµ mét h×nh
¶nh cã thÓ mang l¹i.
H×nh ¶nh sè ho¸ cã thÓ ®îc sö dông b»ng c¸ch in ra phim b»ng m¸y in laser
hoÆc ®îc sö dông trùc tiÕp ë c¸c khoa l©m sµng víi sù gióp ®ì cña hÖ thèng
m¸y tÝnh. NÕu vÉn ph¶i sö dông h×nh thøc in thµnh phim th× hiÖu qu¶ kinh tÕ
cña hÖ thèng X quang sè kh«ng ®¸ng kÓ so víi chôp phim th«ng thêng. HiÖu
qu¶ kinh tÕ chØ thùc sù lín khi kh«ng cÇn sö dông phim. §Ó ®¹t ®îc môc ®Ých
nµy cÇn ph¶i cã trang bÞ ®Çy ®ñ: hÖ thèng m¸y tÝnh víi tèc ®é cao trong tÊt
c¸c khoa, thËm trÝ trong khu vùc, hÖ thèng lu tr÷ cã dung lîng rÊt lín vµ kh¶ n¨ng
truy cËp nhanh...
Nhîc ®iÓm cña h×nh ¶nh X quang sè:
HÖ thèng X quang sè cã 3 nhîc ®iÓm lín:
-§é ph©n gi¶i kh«ng gian thÊp.
-Gi¶m kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ kh¸ch quan sù thay ®æi mËt ®é x¬ng.
-Cã h×nh nhiÔu t¬ng ph¶n ë nh÷ng vïng cã chªnh lÖch lín vÒ mËt ®é.
PhÇn lín c¸c hÖ thèng X quang sè sö dông ®¬n vÞ ¶nh kÝch thíc 0,1mm-
0,2mm. NÕu chôp ë kÝch thíc phæi th«ng thêng víi ma trËn 2000x2000, h×nh
¶nh sè thu ®îc cã ®é ph©n gi¶i kh«ng gian kho¶ng 3-5 ®êng kÐp/mm. Phim X
quang thêng qui cã thÓ cho ®é ph©n gi¶i kh«ng gian 5-10 ®êng kÐp/mm. Tuy
nhiªn sù kh¸c biÖt nµy kh«ng lín, kh«ng thay ®æi chÊt lîng chÈn ®o¸n.
H×nh ¶nh x¬ng trªn phim X quang thêng qui thêng ®îc dïng nh mét dÊu hiÖu
toµn thÓ ®Ó ®¸nh gi¸ lo·ng x¬ng. Kh¶ n¨ng xö lý h×nh ¶nh cña hÖ thèng X
quang sè lµm cho mét x¬ng lo·ng còng cã thÓ ®îc thÓ hiÖn b»ng mét h×nh ¶nh
râ nÐt, ®é t¬ng ph¶n vµ ®é s¸ng gièng nh mét x¬ng b×nh thêng, v× vËy mÊt
tÝnh kh¸ch quan vµ kh«ng thÓ ®îc sö dông nh mét chØ sè ®¸nh gi¸ lo·ng x¬ng
nh phim X quang cæ ®iÓn.
Trong h×nh ¶nh sè, t¹i vïng gianh giíi cña hai cÊu tróc cã sù kh¸c biÖt lín vÒ
mËt ®é, thêng cã h×nh nhiÔu biÓu hiÖn b»ng mét d¶i máng gi¶m mËt ®é (hiÖu

11. øng viÒn). HiÖn tîng nµy hay quan s¸t thÊy khi chôp x¬ng cã thay vËt liÖu b»ng
thÐp (thay chám x¬ng ®ïi...). §êng viÒn mËt ®é thÊp quanh vËt liÖu thay thÕ
trªn phim X quang thêng qui lµ dÊu hiÖu cña bong vËt liÖu thay thÕ hoÆc
nhiÔm khuÈn vïng nµy. V× vËy cÇn thËn träng khi ®Æt chÈn ®o¸n nµy víi h×nh
¶nh X quang thêng qui sè ho¸.
Siªu ©m:
Siªu ©m chÈn ®o¸n (thêng ®îc gäi t¾t lµ siªu ©m) lµ ph¬ng ph¸p th¨m dß h×nh
th¸i vµ huyÕt ®éng dùa trªn viÖc xö lý c¸c tÝn hiÖu ©m ph¶n håi vÒ khi ph¸t c¸c
chïm siªm ©m vµo c¬ thÓ. Trong bÖnh lý cña c¬ quan vËn ®éng, kiÓu siªu ©m
thêng ®îc dïng nhÊt lµ kiÓu siªu ©m hai chiÒu (mode B). TÇn sè ®Çu dß ¶nh h-
ëng rÊt lín tíi chÊt lîng h×nh ¶nh. CÇn cã ®Çu dß tÇn sè cµng cao (7,5-10MHz)
®Ó th¨m dß c¸c vïng ë n«ng (g©n, tæ chøc phÇn mÒm), vµ ®Çu dß tÇn sè thÊp
h¬n (3,5MHz) ®Ó th¨m dß c¸c vïng ë s©u nh c¬ th¾t lng chËu... Trêng hîp cÇn
th¨m dß tæ chøc ë n«ng mµ ph¶i dïng ®Çu dß cã tÇn sè kh«ng thËt cao (5MHz)
th× nªn cã tói ®Öm b»ng níc hoÆc b»ng miÕng geston chuyªn dông ®Öm gi÷a
®Çu dß vµ da bÖnh nh©n.
Siªu ©m thêng ®îc chØ ®Þnh trong kh¸ nhiÒu trêng hîp: nghi trµn dÞch æ
khíp, nang bao ho¹t dÞch, khèi phÇn mÒm (khèi ¸p xe, u, m¸u tô...), viªm x¬ng
tuû cÊp (t×m ¸p xe díi mµng x¬ng), trËt khíp h¸ng ë trÎ s¬ sinh, tæn th¬ng g©n
(nhÊt lµ t×m c¸c tæn th¬ng g©n cña khíp vai), híng dÉn chäc b»ng siªu ©m...
(crosse reference*)
Trong nhiÒu trêng hîp, kü thuËt siªu ©m dÔ lµm, c¸c dÊu hiÖu dÔ nhËn
®Þnh nh khèi dÞch trong c¬, trµn dÞch nhiÒu trong khíp, ¸p xe díi mµng x¬ng.
Trong c¸c bÖnh lý g©n, gi¸ trÞ cña siªu ©m kh¸c nhau rÊt nhiÒu gi÷a c¸c trêng
ph¸i, cã thÓ lµ rÊt tèt hoÆc ngîc l¹i, gi¸ trÞ rÊt h¹n chÕ. §iÒu ®ã còng cho thÊy
gi¸ trÞ cña siªu ©m phô thuéc nhiÒu vµo kinh nghiÖm cña ngêi lµm. Do tÝnh
chÊt nµy nªn siªu ©m kh«ng ®îc a chuéng trong th¨m kh¸m g©n ë c¸c níc ph¸t
triÓn.
Chôp c¾t líp vi tÝnh (CLVT): cßn ®îc gäi phæ biÕn lµ chôp CT (Computed
Tomography):
Trong khi X quang thêng qui lµ ph¬ng ph¸p ghi h×nh trùc tiÕp, chôp CLVT lµ
ph¬ng ph¸p t¸i t¹o h×nh ¶nh th«ng qua hÖ thèng m¸y tÝnh tõ c¸c th«ng tin thu ®îc
khi mét chïm tia X ®i qua c¬ thÓ.
Nguyªn lý s¬ lîc (H×nh *): Khi biÕt c¸c kÕt qu¶ phÐp céng c¸c gi¸ trÞ cña c¸c
d·y sè trong mét ma trËn, ta cã thÓ tÝnh ®îc gi¸ trÞ cña mçi ®¬n vÞ thµnh phÇn
cña ma trËn ®ã. PhÐp tÝnh nµy ®îc thùc hiÖn rÊt nhanh nÕu cã sù trî gióp cña
m¸y tÝnh. Trong chôp c¾t líp vi tÝnh, mét chïm tia X m¶nh ®i qua c¬ thÓ ®îc
hÊp thô bëi bé phËn c¶m nhËn (mét hoÆc nhiÒu tÕ bµo c¶m nhËn - detectors).
Møc ®é chªnh lÖnh gi÷a n¨ng lîng cña chïm tíi vµ chïm ra cho biÕt th«ng tin vÒ
møc ®é hÊp thô cña c¬ thÓ trªn ®êng th¼ng mµ chïm tia X ®i qua. NhiÒu chïm
tia nh vËy ®îc thùc hiÖn trong mét mÆt ph¼ng cung cÊp ®ñ th«ng tin cho phÐp
m¸y tÝnh tÝnh ®îc gi¸ trÞ tû träng (møc ®é hÊp thô tia) cña c¸c ®¬n vÞ thÓ tÝch
(mét « trong ma trËn, cßn ®îc gäi lµ voxel*-volum element). C¸c gi¸ trÞ tû träng
nµy ®îc biÓu hiÖn trªn h×nh ¶nh b»ng mét ®iÓm (pixel-picture element) cã møc
®é s¸ng tèi t¬ng øng víi gi¸ trÞ tû träng (v× vËy ph¬ng ph¸p chôp c¾t líp vi tÝnh
cßn ®îc gäi lµ ph¬ng ph¸p ®o tû träng c¾t líp - TDM = tomodensitometrie).

12. Nãi chung, chôp CLVT chØ cho phÐp thu ®îc h×nh ¶nh líp c¾t ngang, theo
mÆt ph¼ng quÐt cña chïm tia X quanh c¬ thÓ. B»ng viÖc thay ®æi t thÕ gi¶i
phÉu ë mét sè vïng trong c¬ thÓ cã thÓ thu ®îc h×nh ¶nh CLVT trùc tiÕp theo
mÆt ph¼ng tr¸n (®øng ngang), vÝ dô ngöa ®Çu, gÊp tay (c¾t qua khíp khuûu),
gÊp gèi (c¾t qua khíp gèi). T¹i c¸c vïng gi¶i phÉu kh¸c, muèn thu ®îc h×nh ¶nh
theo c¸c mÆt ph¼ng kh¸c, ph¶i tiÕn hµnh t¸i t¹o h×nh ¶nh tõ c¸c th«ng tin thu ®-
îc. Sù ra ®êi cña c¸c m¸y chôp CLVT xo¾n (helical CT) vµ c¸c phÇn mÒm t¸i t¹o
h×nh ¶nh ®· lµm cho chÊt lîng cña c¸c h×nh ¶nh t¸i t¹o ®îc c¶i thiÖn rÊt nhiÒu,
mang l¹i ý nghÜa chÈn ®o¸n cao h¬n.
Vai trß cña chôp X quang thêng qui vµ ghi h×nh h¹t nh©n khi cã m¸y chôp
CLVT: chôp X quang thêng qui vÉn lµ xÐt nghiÖm lu«n cÇn thùc hiÖn ®Ó ®Þnh
híng cho c¸c th¨m kh¸m cao cÊp h¬n. Kh«ng bao giê tiÕn hµnh ngay viÖc chôp
CLVT mµ kh«ng cã kÕt qu¶ cña chôp CLVT (trõ trêng hîp chÊn th¬ng cét sèng).
Trong ®¹i ®a sè c¸c trêng hîp, h×nh ¶nh trªn phim X quang thêng qui ®· mang l¹i
®ñ c¸c th«ng tin cÇn thiÕt cho mét chÈn ®o¸n bÖnh lý x¬ng khíp. Ph¬ng ph¸p
ghi h×nh h¹t nh©n cã u thÕ lµ rÊt nhËy trong bÖnh lý x¬ng, khíp. Mét æ viªm, u,
g·y x¬ng... ®îc biÓu hiÖn rÊt xím trªn kÕt qu¶ ghi h×nh h¹t nh©n b»ng mét æ
t¨ng b¾t thuèc. Nhng do tÝnh chÊt kh«ng ®Æc hiÖu cña ph¬ng ph¸p nµy nªn ghi
h×nh ®ång vÞ phãng x¹ thêng ®îc sö dông nh mét ph¬ng ph¸p chØ thÞ ®Ó khu
tró c¸c th¨m kh¸m kh¸c vµo ®óng vïng bÖnh lý. C¸c th«ng tin ®Çy ®ñ vÒ l©m
sµng, chôp X quang th¬ng qui vµ ghi h×nh ®ång vÞ phãng x¹ cho phÐp cã kÕt
qu¶ tèt h¬n khi chôp CLVT vµ chôp CHT.
C¸ch thøc chôp: mét sè chØ sè kü thuËt cã thÓ thay ®æi ®Ó phï hîp víi vïng
cÇn th¨m kh¸m: bÒ dµy líp c¾t, kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c líp c¾t (cã 3 kiÓu: c¾t liªn
tôc, chång, c¸ch qu·ng), chôp kiÓu xo¾n (helical acquisition)... C¸c h×nh ¶nh thu
®îc cã thÓ ®îc thÓ hiÖn trªn phim ë cöa sæ x¬ng (®é réng cöa sæ 1000-2000,
møc cöa sæ 200-250HU), hoÆc cöa sæ phÇn mÒm (®é réng cöa sæ 400-600,
møc cöa sæ 0-100HU). Kh«ng cã mét cöa sæ lý tëng cho mäi trêng hîp mµ ph¶i
®Æt chÕ ®é cöa sæ phï hîp trong tõng trêng hîp cô thÓ ®Ó béc lé tèt nhÊt tæn
th¬ng.
Cã hai c¸ch sö dông thuèc t¨ng t¬ng ph¶n trong khi chôp CLVT hÖ thèng x-
¬ng, khíp: tiªm vµo khíp vµ tiªm tÜnh m¹ch. Cã thÓ tiªm vµo æ khíp thuèc c¶n
quang, khÝ, níc. C¸c chÊt nµy cã c¸c dông gióp béc lé râ h¬n c¸c tæn th¬ng cña
sôn khíp, sôn chªm, d©y ch»ng, bao ho¹t dÞch, tho¸t vÞ ®Üa ®Öm, dÞ vËt trong
khíp (xem phÇn chôp khíp c¶n quang*). Thuèc c¶n quang dïng trong tiªm tÜnh
m¹ch lµ c¸c chÕ phÈm cã ièt, ®îc sö dông khi nghi cã khèi u phÇn mÒm, u x¬ng
khíp cã liªn quan tíi c¸c cuèng m¹ch m¸u lín.
Mét sè øng dông cña chôp CLVT trong bÖnh lý x¬ng khíp:
Vïng gi¶i phÉu phøc t¹p: X quang thêng qui thêng khã béc lç râ tæn th¬ng ë
c¸c vïng cã cÊu tróc gi¶i phÉu phøc t¹p nh khíp cæ tay, cæ ch©n, cét sèng, khíp
h¸ng, khíp th¸i d¬ng hµm... Chôp CLVT kh«ng nh÷ng cã thÓ cho biÕt c¸c tæn th-
¬ng x¬ng ë c¸c vïng nµy mµ cßn cã kh¶ n¨ng béc lé ®îc c¸c tæn th¬ng phÇn
mÒm liªn quan: trµn m¸u khíp, phï tæ chøc phÇn mÒm, dÞ vËt trong khíp, tæn
th¬ng d©y ch»ng, bao khíp, viªm bao ho¹t dÞch, khèi u...
ChÊn th¬ng: chôp CLVT cã ý nghÜa rÊt quan träng trong ®¸nh gi¸ chÊn th¬ng
cét sèng, chÊn th¬ng c¸c khíp h¸ng, khíp vai, cæ tay, chÊn th¬ng vïng hµm

13. mÆt... Trong trêng hîp chÊn th¬ng cét sèng, chôp CLVT cho phÐp thu ®îc h×nh
¶nh cña tæn th¬ng mét c¸ch dÔ dµng mµ kh«ng ph¶i thay ®æi t thÕ bÖnh nh©n
®Ó chôp, kh«ng g©y sang chÊn thªm cho bÖnh nh©n. Ngoµi tæn th¬ng x¬ng,
chËt khíp, chôp CLVT cßn gióp ®¸nh gi¸ ®îc ¶nh hëng cña chÊn th¬ng tíi èng
tuû. C¸c h×nh ¶nh t¸i t¹o cho phÐp thu ®îc c¸c h×nh ¶nh tæng quan cña tæn th-
¬ng theo c¸c mÆt ph¼ng kh¸c (trËt ®èt sèng, t¸ch rêi xa hai th©n ®èt sèng...).
§èi víi c¸c tæn th¬ng vïng khíp h¸ng, khíp vai, cæ tay, khíp øc ®ßn..., chôp CLVT
cã thÓ béc lé ®îc c¸c tæn th¬ng nhá, kh«ng thÓ thÊy ®îc trªn phim X quang th-
êng qui: m¶nh vì x¬ng nhá ë bê khíp, ®êng vì nhá, trËt khíp kÝn ®¸o...
NhiÔm khuÈn: Viªm x¬ng tuû cÊp ®îc béc lé sím nhÊt bëi ghi h×nh phãng x¹
x¬ng. Chôp CLVT cho phÐp ®¸nh gi¸ møc ®é lan réng cña tæn th¬ng trong èng
tuû, ra díi mµng x¬ng vµ ra tæ chøc phÇn mÒm quanh x¬ng. Sù lµn trµn cña qu¸
tr×nh viªm trong èng tuû lµm cho tuû x¬ng mì (tû träng thÊp) ®îc thay thÕ bëi tæ
chøc viªm, phï nÒ cã tû träng cao h¬n mì. Qu¸ tr×nh viªm sinh khÝ (vi khuÈn
yÕm khÝ) cho h×nh ¶nh c¸c bãng khÝ (cã tû träng rÊt thÊp) trong æ viªm hoÆc
trong tæ chøc phÇn mÒm l©n cËn. ë giai ®o¹n m¹n tÝnh, chôp CLVT béc léc rÊt
tèt c¸c m¶nh x¬ng chÕt trong æ mñ, ¸p xe trong tæ chøc phÇn mÒm.
BÖnh lý khèi u: C¸c bÖnh lý u x¬ng thêng ®îc chÈn ®o¸n trªn phim X quang
thêng qui. §«i khi X quang thêng qui cho phÐp ®¸nh gi¸ th¬ng tæn dÔ dµng h¬n
v× cã ®îc c¸i nh×n tæng quan ®èi víi vïng (hoÆc c¸c x¬ng ë nhiÒu vïng) tæn th-
¬ng. Tuy vËy chôp CLVT cã vai trß quan träng trong mét sè u nhá n»m trong
vïng cÊu tróc gi¶i phÉu phøc t¹p hoÆc c¸c u cã tû träng ®Æc hiÖu. U x¬ng d¹ng
x¬ng (osteoid osteoma) n»m ë cung sau ®èt sèng lµ mét u khã, hoÆc kh«ng thÓ
quan s¸t ®îc trªn phim X quang thêng qui nhng ®îc béc lé rÊt tèt b»ng chôp
CLVT. Trªn phim X quang thêng qui, u mì chØ biÓu hiÖn b»ng mét vïng khuyÕt
x¬ng, cã thÓ nhÇm víi mét sè u kh¸c (u x¬, nang), nhng trªn chôp CLVT, tû träng
thÊp (-100HU) cña vïng tæn th¬ng cho phÐp kh¼ng ®Þnh chÈn ®o¸n u mì. ViÖc
tiªm thuèc c¶n quang tÜnh m¹ch Ýt cã gi¸ trÞ trong ®¸nh gi¸ tÝnh chÊt cña khèi u
x¬ng. Khi khèi u x©m lÊn nhiÒu vµo phÇn mÒm, tiªm thuèc c¶n quang tÜnh
m¹ch gióp ®¸nh gi¸ ®îc møc ®é liªn quan cña c¸c cuèng m¹ch lín víi vïng x©m lÊn
cña khèi u. Th«ng tin nµy rÊt quan träng trong trêng hîp muèn mæ b¶o tån mét
khèi u x¬ng cña chi.
Chôp CLVT lµ mét kü thuËt rÊt tèt ®Ó híng dÉn chäc sinh thiÕt hoÆc chäc
®iÒu trÞ trong nhiÒu trêng hîp tæn th¬ng nhá, ë trong vïng gi¶i phÉu phøc t¹p.
H×nh 3p46: U mì trong x¬ng. H×nh
chôp CLVT: u cã bê râ nÐt, tû träng mì.
BÖnh lý khíp: Chôp CLVT ®îc chØ ®Þnh ®Ó ®¸nh gi¸ mét sè tæn th¬ng khíp
vµ c¸c cÊu tróc liªn quan ë c¸c khíp vai, khíp gèi, cét sèng, khíp h¸ng... Chôp
CLVT khíp thêng ®îc tiÕn hµnh ngay sau khi tiªm thuèc ®èi quang vµo æ khíp
(thuèc c¶n quang, khÝ). §èi víi khíp vai, chôp CLVT cho phÐp ®¸nh gi¸ tæn th¬ng
cña bê x¬ æ ch¶o, ®øt hoµn toµn c¸c g©n quay (nhÊt lµ g©n trªn gai), tæn th¬ng
x¬ng, sôn khíp cña chám x¬ng c¸nh tay. T¬ng tù nh vËy, chôp CLVT cho phÐp
®¸nh gi¸ mét sè tæn th¬ng cña khíp gèi: tæn th¬ng sôn khíp, d©y ch»ng, dÞ vËt
trong æ khíp...
Sù ®ãng gãp cña chôp CLVT trong chÈn ®o¸n viªm khíp cïng chËu kh«ng lín.
Trong ®¹i ®a sè c¸c trêng hîp, phim X quang thêng qui chÊt lîng tèt cã thÓ lo¹i trõ

14. chØ ®Þnh chôp CLVT trong viÖc x¸c ®Þnh viªm khíp cïng chËu. Tuy nhiªn chôp
CLVT l¹i cã vai trß quan träng trong chÈn ®o¸n viªm mñ khíp cïng chËu v× cho
phÐp quan s¸t thÊy æ mñ, møc ®é lan réng cña tiªu x¬ng, cña æ viªm vµ sù thay
®æi cña tæ chøc phÇn mÒm.
Kü thuËt chôp CHT víi nhiÒu u ®iÓm trong ®¸nh gi¸ bÖnh lý ®Üa ®Öm cét
sèng vÉn kh«ng thÓ thay thÕ hoµn toµn chôp CLVT. Chôp CLVT béc lé ®îc tèt
h¬n mét sè tæn th¬ng: v«i ho¸, tæn th¬ng x¬ng, Ýt nhiÔu ¶nh trong trêng hîp sau
mæ...
Chôp CLVT ®«i khi còng ®îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ tæn th¬ng cña cét sèng
trong c¸c bÖnh thÊp khíp.
BÖnh lý cña c¬, thÇn kinh: Chôp CLVT còng ®îc chØ ®Þnh trong mét lo¹t c¸c
bÖnh liªn quan ®Õn tæ chøc c¬, thÇn kinh: u x¬ thÇn kinh, ¸p xe, tô m¸u, u c¬,
viªm c¬ v«i ho¸...
BÖnh lý m¹ch m¸u: Cïng víi tiªm thuèc c¶n quang tÜnh m¹ch, chôp CLVT cho
phÐp chÈn ®o¸n dÔ dµng c¸c ph×nh m¹ch, héi chøng chÌn Ðp ®éng m¹ch do tæn
th¬ng x¬ng, x©m lÊn vµo c¸c bã m¹ch cña c¸c u... Sù toµn vÑn cña c¸c cuèng
m¹ch m¸u lín vµ c¸c d©y thÇn kinh ®i kÌm lµ mét yÕu tè tiªn lîng quan träng trong
®iÒu trÞ phÉu thuËt u x¬ng chi. NÕu c¸c cuèng m¹ch chÝnh ®· bÞ x©m lÊn th×
kh«ng cßn chØ ®Þnh ®iÒu trÞ tiÕt kiÖm b¶o tån chi.
C¸c tæn th¬ng m¹ch m¸u nhá chØ ®îc ph¸t hiÖn trªn chôp CLVT ë c¸c giai
®o¹n muén cña c¸c bÖnh liªn quan: nhåi m¸u x¬ng, ho¹i tö v« khuÈn...
BÖnh lý bÈm sinh: chôp CLVT ®îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ c¸c dÞ tËt bÈm sinh ë
mét sè vÞ trÝ: dÞ tËt cét sèng, dÞ d¹ng vïng hµm mÆt, sä, c¸c dÞ d¹ng ë mét sè
vïng cã cÊu tróc gi¶i phÉu phøc t¹p nh cæ ch©n, cæ tay, khíp h¸ng.
Chôp céng hëng tõ:
Sù ra ®êi cña kü thuËt chôp céng hëng tõ ®· ®em l¹i nhiÒu tiÕn bé lín trong
lÜnh vùc chÈn ®o¸n h×nh ¶nh c¬ quan vËn ®éng. Chôp CHT cho phÐp ®¸nh gi¸
®îc c¸c tæn th¬ng ë hÇu hÕt c¸c thµnh phÇn cña bé m¸y vËn ®éng: c¬, phÇn
mÒm, bao khíp, d©y ch»ng, dÞch khíp, tuû x¬ng, sôn khíp...
Nguyªn lý c¬ b¶n cña chôp CHT:
Khi ®Æt trong mét tõ trêng m¹nh Bo, vector ®iÖn tõ cña c¸c h¹t nh©n nguyªn
tö Hydro sÏ n»m song song víi trôc cña tõ trêng Bo. Mét xung sãng radio cao tÇn
víi tÇn sè phï hîp ®îc ph¸t vµo c¬ thÓ sÏ g©y hiÖn tîng céng hëng lµm vector
®iÖn tõ cña c¸c h¹t nh©n nguyªn tö Hydro lÖch híng so víi trôc Bo. Khi ngõng
ph¸t sãng radio cao tÇn, trôc cña c¸c vector nµy l¹i trë l¹i vÞ trÝ c©n b»ng ban
®Çu (song song víi trôc Bo), qu¸ tr×nh nµy gi¶i phãng n¨ng lîng díi d¹ng sãng
radio cã thÓ thu ®îc nhê c¸c ¨ng-ten. H×nh ¶nh chôp CHT ®îc x©y dùng b»ng
nh÷ng tÝn hiÖu nµy. Thêi gian ®Ó gi¸ trÞ c¸c vector phôc håi gi¸ trÞ theo trôc däc
Bo ®îc gäi lµ thêi gian th gi·n däc T1, thêi gian ®Ó gi¸ trÞ c¸c vector phôc håi gi¸
trÞ theo trôc ngang (vu«ng gãc víi trôc Bo) ®îc gäi lµ thêi gian th gi·n ngang T2.
C¸c tÝn hiÖu c¬ b¶n cña chôp CHT: H×nh ¶nh ®îc x©y dùng trªn c¬ së tÝn
hiÖu thêi gian T1 vµ T2 ®îc gäi t¬ng øng lµ h×nh ¶nh u thÕ T1 (T1 weighted
image, hoÆc gäi ng¾n lµ h×nh ¶nh T1) vµ h×nh ¶nh T2. H×nh ¶nh T1 cßn ®îc
gäi lµ h×nh ¶nh u thÕ T1 v× tÝn hiÖu thu ®îc kh«ng hoµn toµn lµ thêi gian th gi·n
däc mµ lµ thêi gian gÇn gièng T1, (tÝn hiÖu ®îc thu ë thêi ®iÓm TE ng¾n). Thêi

15. gian th gi·n cña c¸c vector h¹t nh©n nguyªn tö bÞ nhiÒu yÕu tè chi phèi trong ®ã
cã sù t¬ng t¸c gi÷a chÝnh c¸c vector nµy víi nhau (gäi lµ sù t¬ng t¸c spine-spine)
vµ ¶nh hëng cña sù kh«ng ®ång nhÊt cña tõ trêng bªn ngoµi Bo. C¸c tÝn hiÖu
dùa trªn sù t¬ng t¸c tù do cña c¸c vector h¹t nh©n nguyªn tö Hydro gäi lµ tÝn hiÖu
Spine-Echo (SE). C¸c tÝn hiÖu ph¸t ra do sù t¸i ®ång pha ®îc gäi lµ tÝn hiÖu
Echo-Gradient (EG). Trªn thùc tÕ cã thÓ thÊy c¸c h×nh ¶nh nh T1 EG, T1 SE...
B»ng viÖc thay ®æi thêi gian nh¾c l¹i xung radio cao tÇn (TR-time of
repetition), thêi ®iÓm thu tÝn hiÖu sau khi ngõng ph¸t sãng radio (TE- time of
Echo) vµ gãc nghiªng cña vector h¹t nh©n c¸c nguyªn tö Hydro, c¸c nhµ chÕ t¹o
®· t×m ra rÊt nhiÒu c¸c tÝn hiÖu kh¸c nhau t¹o cho phÐp x©y dùng c¸c h×nh ¶nh
®îc ®Æt tªn theo chuçi xung: EPI, FLAIR, HASTE, SSFSE...
H×nh ¶nh cña mét sè cÊu tróc trªn c¸c xung c¬ b¶n:*
T1 T2 MËt ®é proton
DÞch §en (gi¶m tÝn hiÖu) S¸ng X¸m
Mì S¸ng S¸ng
X¬ §en §en
Tuû x¬ng vµng S¸ng S¸ng
Tuû x¬ng ®á X¸m S¸ng
X¬ng §en §en §en
KhÝ
H×nh ¶nh CHT cña c¬ quan vËn ®éng:
-DÞch trong æ khíp: B×nh thêng, trong khíp cã mét Ýt thanh dÞch ®îc bµi tiÕt
vµ hÊp thô bëi mµng ho¹t dÞch. Trªn chôp CHT, nhiÒu t¸c gi¶ íc ®o¸n lµ cã thÓ
nh×n thÊy dÞch æ khíp khi lîng dÞch lín h¬n 1mm3
. Trªn h×nh ¶nh CHT, dÞch cã
d¹ng kh«ng cã tÝn hiÖu (®en) trªn h×nh ¶nh T1 SE, x¸m trªn h×nh ¶nh mËt ®é
proton vµ t¨ng tÝn hiÖu (s¸ng) trªn h×nh ¶nh T2. C¸c chuçi xung rÊt u thÕ T2 cho
phÐp béc lé râ líp dÞch khíp máng cña æ khíp b×nh thêng, c¸c h×nh ¶nh nµy ®îc
coi nh h×nh ¶nh chôp khíp b»ng CHT.
H×nh ¶nh trµn dÞch khíp ®îc quan s¸t râ trªn c¸c h×nh ¶nh T2. C¸c trêng hîp
trµn dÞch nhiÒu kh«ng ®Æt vÊn ®Ò khã kh¨n cho chÈn ®o¸n. ChÈn ®o¸n c¸c tr-
êng hîp trµn dÞch khíp Ýt cÇn ®îc dùa trªn sù so s¸nh víi khíp ®èi bªn vµ c¸c khíp
t¬ng øng. CHT kh«ng thÓ ph©n biÖt ®îc dÞch viªm hay dÞch “c¬ häc”. Tuy
nhiªn, trong mét sè trêng hîp dÞch viªm cã lîng protein cao cã thÓ cho tÝn hiÖu
trung gian (x¸m) trªn h×nh ¶nh tÝn hiÖu T1 (b×nh thêng cã kh«ng cã tÝn hiÖu -
®en).
H×nh ¶nh trµn m¸u trong khíp thay ®æi theo thêi gian, cã thÓ lµ gi¶m, t¨ng
hoÆc tÝn hiÖu trung gian. §«i khi cã thÓ nh×n thÊy trªn h×nh ¶nh T2 h×nh møc
ngang cña c¸c thµnh phÇn m¸u ®äng ë thÊp, dÞch ë trªn.
Trµn m¸u-mì trong khíp (do chÊn th¬ng g©y th«ng æ g·y víi khíp) biÓu hiÖn
b»ng h×nh ¶nh dÞch cã tÝn hiÖu thay ®æi theo thêi gian, cã thÓ thÊy møc
ngang cña dÞch-m¸u vµ h×nh c¸c giät mì, kü thuËt chôp xo¸ mì (FAT SAT) cã
thÓ cho h×nh ¶nh cã gi¸ trÞ chÈn ®o¸n cao.
C¸c bãng khÝ vµ c¸c m¶nh kim lo¹i trong khíp ®Òu ®îc biÓu hiÖn b»ng c¸c
h×nh trèng tÝn hiÖu trªn tÊt c¶ c¸c xung h×nh ¶nh. Quanh vïng trèng tÝn hiÖu
nµy cã thÓ cã quÇng (hallo) t¨ng tÝn hiÖu T2 do cã dÞch bao quanh. Ngoµi c¸c

16. dÞ vËt trong khíp, h×nh trèng tÝn hiÖu T2 trong ®¸m dÞch khíp cßn cã thÓ t¬ng
øng víi c¸c tæn th¬ng cña bao ho¹t dÞch, vì sôn khíp, tæn th¬ng d©y ch»ng trong
khíp.
-Sôn khíp: Lµ sôn keo (hyaline). CHT cho phÐp quan s¸t ®îc h×nh ¶nh trùc
tiÕp cña sôn khíp, tuy nhiªn hiÖn t¹i cßn cã mét sè nhîc ®iÓm: nhiÒu nhiÔu ¶nh
(nhÊt lµ khi kh«ng cã ¨ngten chuyªn dông), kh«ng quan s¸t ®îc sôn khíp ë nhiÒu
®iÓm trong c¬ thÓ (do khíp qu¸ nhá, m¸y CHT kh«ng chuyªn dông..).
Ph©n tÝch h×nh ¶nh sôn khíp ®ßi hái ph¶i ghi h×nh ë nhiÒu mÆt ph¼ng
b»ng c¸c xung t¬ng thÝch.&
-Sôn x¬:
-Mµng ho¹t dÞch:
-Bao x¬, d©y ch»ng:
-G©n, c¬, c©n:
-X¬ng
-Tæ chøc liªn kÕt, m¹ch m¸u, thÇn kinh:
Ghi h×nh x¬ng b»ng y häc h¹t nh©n
Th¨m dß can thiÖp
************
§¸nh gi¸ møc ®é lo·ng x¬ng b»ng chôp X quang thêng qui.
Lo·ng x¬ng (osteoporosis) ®îc ®Þnh nghÜa lµ t×nh tr¹ng tha c¸c bÌ x¬ng cña
x¬ng xèp vµ máng vá x¬ng g©y gi¶m khèi lîng cña tæ chøc x¬ng trong mét ®¬n
vÞ thÓ tÝch kh«ng kÌm hiÖn tîng t¨ng hÊp thu cña huû cèt bµo vµ x¬ tuû x¬ng.
Lo·ng x¬ng cã thÓ khu tró hoÆc toµn th©n vµ do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau
(B¶ng 1p557*).
B¶ng 1* Ph©n lo¹i lo·ng x¬ng:
Lo·ng x¬ng toµn thÓ:
- Ngêi giµ (sau m·n kinh).
- Lo·ng x¬ng tù ph¸t ë ®µn «ng (nghiÖn rîu, x¬ gan)
- Lo·ng x¬ng tù ph¸t thiÕu niªn.
- Thø ph¸t sau mét sè bÖnh néi tiÕt (Cushing, dïng corticoit)
- Suy dinh dìng do bÖnh lý néi t¹ng.
- BÖnh thiÕu vitamine C.
- C¸c dÞ tËt, rèi lo¹n sinh x¬ng (osteogenesis imperfecta).
Lo·ng x¬ng khu tró:
- Lo·ng x¬ng do bÊt ®éng.
- Lo¹n dìng ph¶n x¹ (Héi chøng Sudeck).
- Lo·ng x¬ng tho¸ng qua ë khíp h¸ng.
- Lo·ng x¬ng quanh khíp bÞ viªm.
Trªn h×nh ¶nh X quang, lo·ng x¬ng ®îc biÓu hiÖn b»ng gi¶m líi x¬ng xèp vµ
máng vá x¬ng. Ban ®Çu, c¸c dÊu hiÖu nµy khã ph¸t hiÖn trªn phim X quang th-
êng qui. ¦íc tÝnh ph¶i mÊt ®i 30% träng lîng x¬ng th× míi cã thÓ quan s¸t thÊy
lo·ng x¬ng trªn phim X quang thêng qui. §o ®Þnh lîng mËt ®é kho¸ng cña x¬ng
cã thÓ cho thÊy sù thay ®æi nµy nh¹y h¬n ph¬ng ph¸p dïng X quang thêng qui.
Lo·ng x¬ng toµn thÓ:

17. Lo·ng x¬ng ngêi giµ (phô n÷ sau m·n kinh): lµ tr¹ng th¸i rç, tha c¸c bÌ x¬ng g©y
ra bëi sù mÊt c¸c cÊu tróc h÷u c¬ cña x¬ng. T×nh tr¹ng nµy chñ yÕu gÆp ë phô
n÷ sau m·n kinh víi thêi ®iÓm xuÊt hiÖn sím, muén kh¸c nhau, Ýt thÊy ë nam
giíi. Cã thÓ thÊy hiÖn tîng lo·ng x¬ng ë phô n÷ ë tuæi 35 nhng rÊt h·n h÷u thÊy
t×nh tr¹ng nµy ë nam giíi díi 65 tuæi.
Cã thÓ cã nhiÒu nguyªn nh©n cïng tham gia vµo qu¸ tr×nh bÖnh lý nµy, trong
®ã nguyªn nh©n do hoc-m«n lu«n ®îc coi lµ nguyªn nh©n chñ yÕu. T×nh tr¹ng
lo·ng x¬ng phô thuéc vµo sù thiÕu hoc-m«n estrogen v× vËy thêng thÊy ë phô
n÷ sau m·n kinh. Cã thÓ gÆp lo·ng x¬ng sím ë nh÷ng bÖnh nh©n sau c¾t
buång trøng. Sù ¶nh hëng cña hoc-m«n nam giíi víi t×nh tr¹ng lo·ng x¬ng kh«ng
râ rÖt.
Sù thay ®æi cÊu tróc x¬ng mang tÝnh ®Þnh lîng, sù thay ®æi ®Þnh tÝnh cña
c¸c cÊu tróc x¬ng ®îc cho lµ rÊt Ýt quan träng vµ cha ®îc chøng minh râ rµng.
Sù t¸i hÊp thu x¬ng x¶y ra ë ba vÞ trÝ: mÆt trong vá x¬ng g©y máng vá x¬ng,
bÒ mÆt cña c¸c èng Haver cña cÊu tróc vá x¬ng g©y t×nh tr¹ng xèp x¬ng, vµ ë
c¸c bÌ x¬ng cña tæ chøc x¬ng xèp.
HËu qu¶ cña t×nh tr¹ng lo·ng x¬ng lµ cÊu tróc cña x¬ng yÕu ®i, dÔ gÉy. C¸c
t×nh huèng tai n¹n rÊt nhÑ nh ng· khi ®ang ë t thÕ ®øng, trît ch©n còng cã thÓ
dÉn ®Õn g·y x¬ng. C¸c vÞ trÝ hay g·y nhÊt: cæ x¬ng ®ïi, ®Çu díi x¬ng quay,
®Çu trªn x¬ng
§o mËt ®é kho¸ng cña x¬ng.
Cã rÊt nhiÒu c¸c nghiªn cøu nh»m ph¸t triÓn c¸c ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ lo·ng x-
¬ng tõ giai ®o¹n sím, tiÕn triÓn vµ ®¸p øng cña lo·ng x¬ng víi ®iÒu trÞ. Ngµy
nay, mét sè ph¬ng ph¸p cã thÓ ®¸nh gi¸ víi ®é chÝnh x¸c kh¸ cao mËt ®é cña x-
¬ng ngo¹i vi, c¸c x¬ng trung t©m hoÆc toµn bé hÖ thèng x¬ng, ®¸nh gi¸ c¶ vá x-
¬ng vµ c¸c x¬ng xèp. Tuy nhiªu, kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ ®é bÒn vµ nguy c¬ gÉy x¬ng
cña c¸c ph¬ng ph¸p hiÖn cã cßn cã nhiÒu h¹n chÕ. Nh×n chung cã 4 ph¬ng ph¸p
hiÖn nay thêng ®îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ lo·ng x¬ng ë nh÷ng vïng gi¶i phÉu kh¸c
nhau: ph¬ng ph¸p hÊp thô Photon ®¬n (SPA- Single Photon Absorptiometry), ph-
¬ng ph¸p hÊp thô photon kÐp (DPA- Dual Photon Absorptiometry), ph¬ng ph¸p
®o hÊp thô kÐp tia X (DXA- dual X-ray absorptiometry), vµ ph¬ng ph¸p ®o ®Þnh
lîng b»ng chôp CLVT (QCT – quantitative computed tomography) (B¶ng *). C¸c
ph¬ng ph¸p nµy kh¸c nhau vÒ nguyªn lý, vÞ trÝ x¬ng cã thÓ ®o, ®é chÝnh x¸c
vµ gi¸ trÞ tiªn lîng ®é v÷ng tr¾c cña x¬ng. Ngoµi ra cßn cã mét sè ph¬ng ph¸p
kinh ®iÓn kh¸c còng thêng sö dông: Banette-Nordine, Sigh, ph¬ng ph¸p ®o biÕn
d¹ng th©n ®èt sèng...***
Ph¬ng ph¸p hÊp thô Photon ®¬n (SPA- Single Photon Absorptiometry):
§©y lµ ph¬ng ph¸p kh«ng x©m ph¹m ®Çu tiªn dïng ®Ó ®o mËt ®é x¬ng xuÊt
hiÖn trªn thÞ trêng. Ph¬ng ph¸p nµy dïng mét chïm tia bøc x¹ ®¬n s¾c, thêng ®-
îc lÊy tõ chÊt phãng x¹ nh I«t-125 (photon cã n¨ng lîng 27,5kev), cho ®i qua vïng
cÇn ®o tû träng. Møc tiªu hôt n¨ng lîng cña chïm tia thÓ hiÖn tû träng cña vïng
cÊu tróc mµ chïm tia ®i qua. Lîng kho¸ng cña x¬ng (None Mineral Content) ®îc
tÝnh b»ng gam, mËt ®é cña x¬ng (Bone mineral density) t¹i vïng nµy ®îc tÝnh
b»ng gam/cm2. KÕt qu¶ cña ph¬ng ph¸p SPA bÞ ¶nh hëng nhiÒu bëi bÒ dµy
cña tæ chøc phÇn mÒm bao quanh x¬ng. §Ó gi¶m sai sè nµy bé phËn cÇn ®o
®îc ng©m vµo níc ®Ó cã bÒ dµy h»ng ®Þnh khi ®o c¸c bÖnh nh©n kh¸c nhau.

18. §Æc ®iÓm nµy lµ mét h¹n chÕ cña ph¬ng ph¸p: chØ ®o ®îc c¸c bé phËn ngo¹i
biªn nh ch©n, tay. C¸c vÞ trÝ thêng ®o lµ : ®Çu xa x¬ng quay, 1/3 díi x¬ng quay,
x¬ng sªn.
VÞ trÝ thêng ®îc ®o lµ 1/3 díi x¬ng quay. Tuy nhiªn, vïng nµy cã cÊu tróc vá
x¬ng dÇy (trªn kÕt qu¶ cña phÐp ®o SPA, vá x¬ng vïng nµy chiÕm 95%) nªn
kÕt qu¶ cña SPA kh«ng nhËy c¶m víi c¸c thay ®æi Ýt cña tû träng x¬ng. §Ó theo
dâi ®¸p øng cña ®iÒu trÞ chèng lo·ng x¬ng, ph¶i chän vïng ®o chøa chñ yÕu x-
¬ng xèp (®Çu díi x¬ng quay, th©n cét sèng...). Khi ®o b»ng ph¬ng ph¸p SPA, tû
lÖ x¬ng xèp ë ®Çu díi x¬ng quay lµ 45%, ë x¬ng sªn lµ 95%. Sù thay ®æi tû
träng x¬ng ë nh÷ng vïng nµy nhËy c¶m h¬n sù thay ®æi ë 1/3 díi x¬ng quay. Ký
thuËt SPA cæ ®iÓn sö dông mét lÇn ph¸t tia, bé phËn c¶m nhËn ®Æt vu«ng gãc
víi trôc cña chi. Kü thuËt nµy ®îc ¸p dông tèt víi c¸c vïng cÊu tróc gi¶i phÉu ®¬n
gi¶n, vá x¬ng ®ång nhÊt. §èi víi c¸c vïng cã cÊu tróc phøc t¹p h¬n, vá x¬ng
kh«ng ®ång nhÊt, cÇn ph¶i tiÕn hµnh chiÕu quÐt qua vïng cÇn ®o ®Ó tr¸nh sai
sè.
LiÒu chiÕu bÒ mÆt cña mét lÇn chiÕu SPA vµo kho¶ng 30-50µSv tuú thuéc
vµo chiÒu dµy cña bé phËn ®o. LiÒu hÊp thô cña ph¬ng ph¸p SPA díi 1µSv. Mét
ngêi lín thêng nhËn mét liÒu chiÕu hµng n¨m tõ phãng x¹ tù nhiªn kho¶ng
3000µSv, nh vËy liÒu chiÕu cña mét lÇn ®o SPA lµ rÊt nhá.
Ph¬ng ph¸p hÊp thô Photon kÐp (DPA- Dual Photon Absorptiometry):
MÆc dï cã mét sè u ®iÓm nh ®¬n gi¶n, dÔ thùc hiÖn ®èi víi chi, ph¬ng ph¸p
SPA cã mét sè h¹n chÕ: kÕt qu¶ bÞ ¶nh hëng bëi tæ chøc phÇn mÒm, kh«ng
®o ®îc c¸c cÊu tróc ë s©u. Ph¬ng ph¸p DPA kh¾c phôc ®îc nhîc ®iÓm nµy nhê
thùc hiÖn hai lÇn chiÕu tia ë nh÷ng møc n¨ng lîng kh¸c nhau, thêng dïng ®ång
vÞ Gadolinium-153 víi hai møc n¨ng lîng 44 vµ 100keV. Møc ®é hÊp thô cña x-
¬ng vµ phÇn mÒm ë hai møc n¨ng lîng nµy kh¸c nhau nhê vËy cho phÐp ph©n
t¸ch ®îc møc ®é hÊp thô cña tõng thµnh phÇn. Ph¬ng ph¸p DPA cho phÐp ®o
®îc lîng kho¸ng cña x¬ng (BMC víi ®¬n vÞ lµ gam) vµ mËt ®é cña phÇn mÒm
trong vïng chïm tia ®i qua. B»ng viÖc sö dông kü thuËt quÐt, tû träng vïng cña x-
¬ng (BMD tÝnh b»ng gam/cm2
) cã thÓ tÝnh ®îc b»ng c¸ch nh©n kÕt qu¶ tû träng
cña mçi ®¬n vÞ thÓ tÝch (pixel) víi sè ®¬n vÞ thÓ tÝch mµ phÐp ®o quÐt qua.
Ph¬ng ph¸p DPA thêng ®îc sö dông ®Ó ®o mËt ®é kho¸ng cña cét sèng, ®Çu
x¬ng ®ïi, vµ toµn th©n.
KÕt qu¶ nghiªn cøu lo·ng x¬ng b»ng ph¬ng ph¸p SPA vµ DPA trªn nhãm phô
n÷ m·n kinh cho thÊy hiÖn tîng lo·ng x¬ng x¶y ra ë cét sèng xím h¬n ë x¬ng
c¼ng tay.
LiÒu bÒ mÆt cña DPA vµo kho¶ng 30-50 µSv. LiÒu hiÖu dông hÊp thô* vµo
kho¶ng 5µSv khi ®o cét sèng vµ 3µSv khi ®o ®Çu trªn x¬ng ®ïi.
Ph¬ng ph¸p hÊp thô tia X kÐp (DXA - Dual X ray Absorptiometry)
Chïm tia bøc x¹ cña Gadolinium -153 cã thÓ ®îc thay thÕ b»ng tia X ®îc ph¸t
ra bëi m¸y chuyªn dông víi bé phËn thay ®æi nhanh hiÖu ®iÖn thÕ vµ bé phËn
läc tia ®Ó cã ®îc chïm tia X ®ång nhÊt vÒ bíc sãng. Bãng ph¸t tia X cho chïm tia
cã n¨ng lîng m¹nh h¬n so víi chïm tia ph¸t ra tõ ®ång vÞ phãng x¹ Gadolinium
nhê vËy n©ng cao ®îc ®é chÝnh x¸c vµ gi¶m thêi gian ®o. Do cã nhiÒu u ®iÓm,
m¸y DXA (xö dông bãng ph¸t tia X) dÇn thay thÕ c¸c m¸y DPA (sö dông ®ång vÞ
phãng x¹).

19. Gièng nh ph¬ng ph¸p DPA, DXA ®îc sö dông ®Ó ®o ®é kho¸ng (BMD) cña x-
¬ng cét sèng, khíp h¸ng vµ toµn th©n.**
HÇu hÕt c¸c hÖ thèng DXA cho phÐp ®o ®é kho¸ng ë c¸c vïng gi¶i phÉu kh¸c
nhau nh: tay, khíp h¸ng, cét sèng vµ toµn th©n. T thÕ ®o ngang cho phÐp ®¸nh
gi¸ ®é kho¸ng cña phÇn th©n cét sèng (vïng x¬ng xèp) vµ lo¹i trõ ®îc ¶nh hëng
cña c¸c cÊu tróc kh¸c nh vïng x¬ng cøng ë cung sau, v«i ho¸ ®éng m¹ch chñ.
LiÒu chiÕu bÒ mÆt cña DXA gi¶m nhiÒu so víi ph¬ng ph¸p DPA, íc tÝnh vµo
kho¶ng 10-30µSv. LiÒu hiÖu dông khi ®o cét sèng hoÆc khíp h¸ng kho¶ng
1µSv vµ khi ®o cét sèng nghiªng kho¶ng 5µSv.
Ph¬ng ph¸p ®o tû träng b»ng chôp c¾t líp vi tÝnh (QCT-quantitative
Computed Tomography):
Kh¸c víi c¸c ph¬ng ph¸p trªn, QCT cho phÐp ®o tû träng thùc cña khèi x¬ng
(kh«ng gian 3 chiÒu). H×nh ¶nh líp c¾t ngang cña chôp CLVT gióp x¸c ®Þnh râ
vÞ trÝ cña vïng x¬ng xèp (vïng nhËy c¶m nhÊt víi c¸c thay ®æi vÒ tû träng cña
x¬ng). C¸c m¸y chôp CLVT th«ng thêng ®Òu cã thÓ thùc hiÖn phÐp ®o tû träng
®Þnh lîng ®é lo·ng x¬ng nµy b»ng c¸ch sö dông bé mÉu chuÈn cã mËt ®é
kho¸ng ®· biÕt ®Ó tÝnh mËt ®é kho¸ng cña x¬ng qua phÐp chuyÓn ®æi vµ so
s¸nh tû träng cña x¬ng thu ®îc víi tû träng cña bé mÉu chuÈn. C¸ch thøc chôp vµ
®o: tríc tiªn chôp nghiªng toµn thÓ ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña th©n c¸c ®èt sèng
(h×nh 2*P589). Chôp mét líp 8mm hoÆc 10 mm qua th©n mçi ®èt sèng (thêng
chôp qua 2 hoÆc 4 th©n ®èt sèng). Trªn c¸c líp c¾t thu ®îc, ®Æt cöa ®o tû
träng vµo phÇn x¬ng xèp ë phÇn tríc cña th©n mçi ®èt sèng. Dùa trªn con sè tû
träng ®o ®îc cña mét chÊt ®· biÕt ®é kho¸ng, con sè tû träng cña th©n ®èt sèng
®îc chuyÓn ®æi l¹i thµnh mËt ®é kho¸ng.
Bé mÉu chuÈn ®îc sö dông ®Çu tiªn chøa dung dÞch muèi dipotasium
hydrogen phosphate ®îc ®Æt c¹nh bÖnh nh©n vµ ®îc chôp CLVT ®ång thêi víi
chôp th©n ®èt sèng. GÇn ®©y mét sè nhµ s¶n xuÊt chÕ t¹o ra hÖ thèng mÉu
chuÈn cã d¹ng ®Æc, ®é bÒn cao h¬n hÖ thèng cò. Ngoµi ra cã hÖ thèng mÉu
chuÈn kh¸c kh«ng dïng ®Ó chôp cïng mét lóc khi chôp th©n ®èt sèng mµ ®îc
chôp ngay sau khi ®· chôp bÖnh nh©n. HÖ thèng nµy ®îc m« pháng theo cÊu
tróc cña c¬ thÓ vµ cã chøa nhiÒu vËt cã tû träng kh¸c nhau. Còng gièng nh ph-
¬ng ph¸p ®o mËt ®é kho¸ng b»ng DXA, kh«ng cã con sè chuÈn mùc tuyÖt ®èi
cho c¸c kÕt qu¶ cña ph¬ng ph¸p QCT, viÖc so s¸nh kÕt qu¶ c¸c phÐp ®o sö
dông c¸c hÖ thèng chuÈn kh¸c nhau lµ mét ®iÒu khã thùc hiÖn.
QCT cho phÐp ®o vïng x¬ng xèp, vá x¬ng vµ vïng x¬ng trung gian gi÷a vá x-
¬ng vµ x¬ng xèp ë bÊt kú vïng nµo cña c¬ thÓ, ngo¹i vi hay trung t©m. Tuy vËy
ph¬ng ph¸p QCT thêng dïng ®Ó ®o cét sèng, ®«i khi ®Ó ®o ®é kho¸ng ®Çu trªn
x¬ng ®ïi.
Tãm l¹i: cã nhiÒu ph¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó ®¸nh gi¸ mËt ®é kho¸ng cña x-
¬ng. Muèn ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng chung cña x¬ng nªn ®o mËt ®é kho¸ng ë nhiÒu
®iÓm kh¸c nhau vµ ë nh÷ng vïng kh¸c nhau vÒ tû lÖ x¬ng xèp/vá x¬ng. Do kh¸c
nhau vÒ nguyªn lý, kÕt qu¶ cña mçi ph¬ng ph¸p ®îc thÓ hiÖn b»ng mét hÖ
thèng ®¬n vÞ ®éc lËp, kh«ng cã hÖ sè chuÈn ®Ó so s¸nh gi¸ trÞ cña c¸c ph¬ng
ph¸p víi nhau.