BA MÔ HÌNH TRUYỆN LỊCH SỬ TRONG VĂN XUÔI HIỆN ĐẠI VIỆT NAM_10402112092019

1. VIỆNHÀNLÂM
KHOAHỌCXÃHỘIVIỆTNAM
HỌCVIỆNKHOAHỌCXÃHỘI
NGÔTHANHHẢI
BAMÔHÌNHTRUYỆNLỊCHSỬTRONG
VĂNXUÔIHIỆNĐẠIVIỆTNAM
Ngành:Lýluậnvănhọc
Mãsố:9220120
LUẬNÁNTIẾNSĨVĂNHỌC
NGƯỜIHƯỚNGDẪNKHOAHỌC:
PGS.TSLAKHẮCHÒA
HàNội-2018

2. LỜICAMĐOAN
Tôixincamđoanđâylàcôngtrìnhnghiêncứucủariêngtôi.Cáckếtquảtrình
bàytrongluậnánlàtrungthực,đảmbảotínhchínhxácvàkhoahọccao.Cáctàiliệu
thamkhảo,tríchdẫnđềucóxuấtxứrõràng.Tôixinchịuhoàntoàntráchnhiệmvề
côngtrìnhnghiêncứucủamình.
HàNội,tháng12năm2018
Tácgiả
NgôThanhHải

3. LỜITRIÂN
Luậnánđượchoànthành,emmuốnbàytỏlờitriânsâusắc,chânthànhđến
PGS.TSLaKhắcHòa,thầyhướngdẫnkhoahọcuyênbác,tậntình,nhiệthuyết,luôn
sẵnsàngchiasẻquanđiểm,gợimởnhiềuýtưởnghay,mớilạ,giúpemcóthêmnhiều
trithứclýluậnvàphươngpháptưduy,làmviệckhoahọc.Đồngthời,thầycònnhư
ngườichaluônsátcánh,thúcgiục,độngviên,khíchlệemtrongsuốtquátrìnhhọcvà
hoànthànhluậnán.
Emcũngxinđượcgửilờicảmơnđếncácthầy,côtrongKhoaVănhọc,Học
việnKhoahọcXãhội,cácthầy,côởViệnVănhọcđãtạođiềukiệnthuậnlợinhất
trongquátrìnhphâncônghướngdẫn,gópý,chiasẻtưliệu,tổchứcbảovệluậnán.
Đặcbiệt,nhữngbàihọcchuyênđềtrongquátrìnhđàotạonghiêncứusinhcủacác
thầy,côởhọcviệnrấthữuích,cảvềmặtlýluậnlẫnthựctiễn.
Xinđượcgửilờicảmơnchânthànhđếncácthầy,côởkhoaNgữvăntrường
ĐạihọcSưphạmHàNội,đặcbiệtlàthầyTrầnNgọcHiếu.Cácthầy,côđãchoemrất
nhiềutrongnhữngnămthánghọcđạihọcvàcaohọcởkhoa,từnềntảngtrithức,các
tưduykhoahọc,tiếpcậnvấnđề,quytrìnhvàcácphươngpháplàmviệc,nghiêncứu
tíchcực,hiệuquả.
Xinđượcbàytỏlòngbiếtơntớinhữngngườibạn,cảnhữngngườitôichưamột
lầngặpmặtngoàiđờiđãgiúptôisưutầmtưliệu,tracứutrithức,gópýđộngviên,
giúpđỡ,cổvũtôitrongsuốtquátrìnhlàmluậnán.
CảmơnBangiámhiệu,đồngnghiệp,đặcbiệtlànhữngđồngnghiệpởtổNgữ
văntrườngTHPTLạngGiangsố2,nơitôicôngtácđãgiúpđỡtôirấtnhiềuvềmặt
thờigianđểtôihoànthànhchươngtrìnhhọcvàluậnán.
Mộtlờitriâncólẽkhôngđủvớibốmẹ,cácchịvànhữngngườithânđãluônở
bên,tintưởng,ủnghộ,tạođiềukiệnthuậnlợinhấtđểconhoànthànhkhóahọcvàluậnán.
Tácgiả
NgôThanhHải

4. MỤCLỤC
MỞĐẦU
1.Tínhcấpthiếtcủađềtài........................................................................................1
2.Mụcđíchvànhiệmvụnghiêncứu.......................................................................2
2.1.Mụcđíchnghiêncứu.................................................................................2
2.2.Nhiệmvụnghiêncứu................................................................................2
3.Đốitượngvàphạmvinghiêncứu........................................................................3
3.1.Đốitượngnghiêncứu...............................................................................3
3.2.Phạmvinghiêncứu..................................................................................3
4.Cơsởlýthuyếtvàphươngphápnghiêncứu........................................................4
4.1.Cơsởlýthuyết..........................................................................................4
4.2.Phươngphápnghiêncứu..........................................................................4
5.Đónggópcủaluậnán...........................................................................................5
6.Ýnghĩalýthuyếtvàýnghĩathựctiễncủaluậnán..............................................6
6.1.Ýnghĩalýthuyết........................................................................................6
6.2.Ýnghĩathựctiễn.......................................................................................7
7.Cấutrúcluậnán....................................................................................................7
NỘIDUNG
Chương1:TỔNGQUANTÌNHHÌNHNGHIÊNCỨU....................................8
1.1.Tổngquantìnhhìnhnghiêncứutruyệnlịchsử.................................................8
1.1.1.Mộtsốnghiêncứungoàinước..........................................................................8
1.1.2.CácnghiêncứuvềtruyệnlịchsửởViệtNam..................................................10
1.2.Quanniệmvềthểloạivàcấutrúcthểloại........................................................21
1.2.1.Thểloạivàcấutrúcthểloạitrongnghiêncứuvănhọc.........................21
1.2.2.Truyệnlịchsửnhưmộtloạihìnhdiễnngônvănhọc............................27
1.3.Quanniệmchungvềmôhìnhtruyệnlịchsử.....................................................38
1.3.1.Kháiniệmmôhình................................................................................38
1.3.2.Kháiniệmmôhìnhtruyệnlịchsử.........................................................39
Tiểukếtchương.....................................................................................................141
Chương2:MÔHÌNHTRUYỀNTHUYẾTLỊCHSỬ.......................................43
2.1.Chủthểxáctínvềchânlýlịchsửgắnvớinhữngcâuchuyệnhồisinh............44
2.1.1.Câuchuyệndựngnướcvàgiữnước......................................................45
2.1.2.Câuchuyệnthờithếbiếnthiêndâubể..................................................53
2.2.Bứctranhthếgiớiphânlậpcủacácvai–chứcnăng........................................57
2.2.1.Ta–địch,chínhnghĩa–phinghĩa........................................................58
2.2.2.Tốt–xấu,thiện–ác..............................................................................62

5. 2.2.3.Cáinhỏ-cáilớn,nhândân–đấtnước.................................................66
2.3.Bahìnhthứcngônngữthếgiớiquan................................................................71
2.3.1.Ngônngữtrậnmạc................................................................................71
2.3.2.Ngônngữhọhàng,dòngtộc..................................................................75
2.3.3.Ngônngữhộihè,đámđông...................................................................77
Tiểukếtchương2.....................................................................................................78
Chương3:MÔHÌNHDỤNGÔNLỊCHSỬ.......................................................80
3.1.Chủthể,ngườisởđắcchânlývànhữngbàihọc...............................................81
3.1.1.Hìnhtượngtácgiả-chủthểbộclộtrựctiếp........................................82
3.1.2.Ngườikểchuyện-chủthểnhậpvai......................................................87
3.1.3.Hệthốngnhânvật-chủthểphânvai....................................................94
3.2.Bứctranhthếgiớicủanhữngchủthểlựachọn...............................................101
3.2.1.Chủthểnhậpthế..................................................................................102
3.2.2.Chủthểxuấtthế...................................................................................104
3.2.3.Chủthểtrungdung..............................................................................107
3.3.Kếtcấu–hìnhthứcngônngữđặctrưngchuyểntảibàihọcdụngôn.............110
3.3.1.Từkếtcấukiểutiểuthuyếtcổđiểntạokhungchotácphẩm...............110
3.3.2.đếnphávỡkếtcấumạchthờigianbiênniên......................................113
3.3.3.vàthayđổiýnghĩamôhìnhhóacặpphạmtrù“mởđầu–kếtthúc”114
Tiểukếtchương3...................................................................................................117
Chương4:MÔHÌNHGIAITHOẠILỊCHSỬ................................................118
4.1.Chủthểbấtkhảtínvềchânlývànhữngtruyệnkểmới..................................119
4.1.1.Chủthểcủanhữngcâuchuyệnmơhồ,hưthực..................................121
4.1.2.Chủthểcủanhữngcâuchuyệnvềthânphậncánhân........................126
4.1.3.Chủthểcủanhữngcâuchuyệnngẫunbiên,bấtđịnh..........................129
4.2.Bứctranhthếgiớilậpthểcủanhữngmảnhvỡlịchsử....................................132
4.2.1.Nhữngmảnhvỡngẫunhiên,huyềnhoặc.............................................133
4.2.2.Nhữngmảnhvỡcủalịchsửquanphuơng,theotiếntrìnhbiênniên...134
4.2.3.Sựđancàicácmảnhvỡ,kiếntạocấutrúcdiễnngôn.........................136
4.3.Ngônngữnghệthuậtmangtínhtổnghợpcao................................................139
4.3.1.Lịchsửnhưmộtngônngữ,mộtmãnghệthuật...................................139
4.3.2.Phábỏphânvaiướclệ........................................................................142
4.3.3.Sựtrởvềngônngữthếtục...................................................................144
Tiểukếtchương4...................................................................................................146
KẾTLUẬN...........................................................................................................148

6. 1
MỞĐẦU
1.Tínhcấpthiếtcủađềtài
1.1.TrongnềnvănhọchiệnđạiViệtNam,truyệnlịchsửlàthểloạipháttriểnmạnhmẽ,
đạtđượcnhiềuthànhtựuvớinhữngtácgiả,tácphẩmxuấtsắc,trởthànhmộtkhuynhhướngvăn
xuôitiêubiểu.Đặcbiệt,từnhữngnăm1980trởlạiđây,truyệnlịchsửcóbướcchuyểnbiếnlớn
vớinhữngcáchtân,sángtạođộcđáo,gócnhìn,ngônngữtựsựmớimẻ,khácbiệtsovớigiai
đoạntrước.Nhữnghiệntượngtruyệnlịchsửnổibật,gâytiếngvanglớn,thuhútđượcsựquan
tâmđặcbiệtcủagiớinghiêncứu,phêbình,tạoranhữngcuộctranhluậnsôinổi,trởthànhvấn
đềthờisựvănhọc.Tuynhiên,hệthốnglýthuyếtthểloạitruyệnlịchsửlàmđiểmtựa,nềntảng
chonghiêncứu,phêbình,tiếpnhậnvẫncònkhákhiêmtốn,tảnmạn,chưacótínhhệthống.Đây
làvấnđềbứcthiết,đòihỏicầncónhữngnghiêncứuchuyênsâu,cósựkháiquát,xâydựnghệ
thốnglýthuyếtthểloạikhoahọc,toàndiện.Dođó,đềtàicủachúngtôinghiêncứumộthiện
tượngvănhọcđếnnayvẫncònnguyêntínhthờisự,gópphầnxáclậpcơsởlýthuyếtthểloại
truyệnlịchsửtrênnhữngkhíacạnhnổibật,đặctrưng,thenchốt,bắtkịpvớitốcđộpháttriển
củathựctiễnsángtác.
1.2.Mặtkhác,khitruyệnlịchsửnhậnđượcsựquantâm,nghiêncứucủađôngđảocác
họcgiả,nhàphêbìnhthìnhữngnghiêncứunàycũngbộclộrõnhiềunhượcđiểm.Trênthựctế,
cácnghiêncứuvềtruyệnlịchsửởViệtNamchủyếudựatrênhainềntảnglýthuyết:Lýthuyết
phảnánhvàgócnhìnthihọccủaAristote.Cácnghiêncứutheolýthuyếtphảnánhđitìmý
nghĩacủalờinghệthuậttrongmốiquanhệbiểunghĩacủahệquychiếulời–vậttươngứng.
Đâylàcáchnhìnthểloạitrênmộtmặtphẳng,yêucầunghệthuậtphảnánhhiệnthựccuộcsống,
lấytiêuchítínhchânthựclàmthướcđo.CòncáchtiếpcậntheotrườngpháiAristotethìtách
bạchcựcđoanhaikhíacạnhsựthậtlịchsửvàhưcấu,sángtạo.Vìthế,phươngphápnghiên
cứu,cáchtiếpcậncổđiểnnàybộclộnhiềuhạnchế,dẫnđếncáinhìnđộcđoán,phiếndiện,chỉ
nhìnthấyhiệntượng,lớpvỏngôntừbềngoàimàchưathấyđượchạtnhâncấutrúcbềsâu,bên
trongtácphẩm/thểloại,gâyranhữngcuộctranhluậnkhôngcóhồikết.Chínhthựctrạngnày
đòihỏicầncómộtcáchtiếpcậnkhác,lốitưduyvấnđềtoàndiện,mớimẻ,thấuđáohơn.Luận
áncủachúngtôitiếpcậntruyệnlịchsửtừlýthuyếtdiễnngôn,đặtlờinghệthuậtcùngdãyvới
cácthểloạilờinóikháctrongviệcthựchiệnchiếnlượcgiaotiếp,tứcxácđịnhtọađộtruyệnlịch
sửhiệnđạitronghệtọađộcủacácdiễnngônbaoquanhnó,cótrướcvàtiếpnốinó.Từđó,
chúngtôiđisâunghiêncứutruyệnlịchsửtrênhaiphươngdiệnlàtruyềnthốngvàkhởixướng.
Đâylàmộthướngnghiêncứu,cáchtiếpcận,gócnhìntừlýthuyếthiệnđại,gópphầnkhắcphục
nhữnghạnchếtrongnghiêncứutruyệnlịchsửthờigianqua,gợimởnhữngconđườngmớicho
việcnghiêncứuthểloạinóiriêngvàcáchiệntượngvănhọchiệnđạinóichung.

7. 2
1.3.Trongnhàtrườnghiệnnay,truyệnlịchsửvàcáctácphẩmkhaithácđềtàilịchsử
đượcđưavàogiảngdạyởnhiềumứcđộ,phạmvikhácnhau.Việckhaithác,tiếpcận,lýgiải
cáctácphẩmđóvẫncònnhiềulúngtúng,bấtđồngvànhìnnhậnchưathậtthỏađáng.Thực
trạngnàybắtnguồntừviệcthiếumộtcôngcụlýthuyết,phươngpháptiếpnhận,cáchtưduy
vấnđềvănhọcvớinhữngđặctrưngriêng.Bêncạnhđó,việcgiảngdạytrongcáctrườnghọcvề
thểloạivẫncònmộtkhoảngcáchhọcthuậtvớicácnghiêncứuchuyênsâudođộchênhcủađối
tượng,mụcđích,yêucầu.Điềunàycầnđượckhắcphụcbằngmộtphươngphápluậnphùhợp
vớicácthaotáctiếpnhậncụthể,khôngquáhànlâmnhưngmangtínhkhoahọcvàchuẩnxác
cao.Vớiquanniệmvềthểloại,nềntảnglýthuyếtvàphươngpháptiếpcậntruyệnlịchsửtrong
luậnánnày,chúngtôihyvọngcungcấpmộtcôngcụlýthuyết,cácthatácvàcáchthứctiếpcận
truyệnlịchsửtrongnhàtrườngphùhợpvớiđốitượng,tínhchất,yêucầucủacôngviệcgiảng
dạy.Quađây,chúngtôihyvọngbắcmộtnhịpcầunốigiữaviệctiếpnhậnmangtínhphổthông
trongnhàtrườngvànhữngnghiêncứuhànlâm,đểcóthểhiểu,cảm,lýgiảitruyệnlịchsửvàcác
hiệntượngvănhọckhácmộtcáchkhoahọc,logic,toànvẹn,triệtđểnhấtcóthể.
1.4.VớiđềtàiBamôhìnhtruyệnlịchsửtrongvănxuôihiệnđạiViệtNam,chúngtôi
quanniệmtruyệnlịchsửnhưmộtloạihìnhdiễnngôn,đisâutìmhiểuhạtnhâncấutrúcthểloại.
Hướngđinàysẽgópphầnlấpđầynhữngkhoảngtrốnglýthuyếtthểloạicònđểngỏ,lýgiải
nhữnghiệntượngtruyệnlịchsửphứctạp,gâynhiềutranhcãi,giảiquyếtnhữngbấtđồngquan
điểmtrongnghiêncứuvàthựctiễnsángtác.Mặtkhác,dựatrênhệthốnglýthuyếtmới,chúng
tôicóthểkiếngiải,diễngiảilạicáchiệntượngtruyệnlịchsửquenthuộccũngnhưcácthểloại
vănhọckhác.Vìvậy,gócnhìn,cáchtiếpcậnnàyhứahẹnnhiềutriểnvọngchonghiêncứu
truyệnlịchsử,thểloạivàcáchiệntượngvănhọckhác.
2.Mụcđíchvànhiệmvụnghiêncứu
2.1.Mụcđíchnghiêncứu
Nhậndiện/môtảlịchsửthểloạitruyệnlịchsửdướiánhsángcủalýthuyếtmới–lý
thuyếtdiễnngôn.Từđó,luậnánlàmsángtỏmộtsốkhíacạnhlýthuyếtvàlịchsửvănhọcdưới
gócnhìncấutrúcthểloại.
2.2.Nhiệmvụnghiêncứu
Luậnáncủachúngtôihướngđếnviệcthựchiệnnhữngnhiệmvụcơbảnsau:
Thứnhất:Điểmlại,tổnghợp,kháiquáthóalịchsửnghiêncứutruyệnlịchsửởtrongvà
ngoàinướcquacáccôngtrìnhtiêubiểu.Nhữngxuhướngnghiêncứuvàcáclýthuyếtđượcsử
dụnglàtiềnđề,cơsởđểchúngtôithựchiệnluậnánnày.

8. 3
Thứhai:Xâydựngmộtnềntảnglýthuyếtthểloạitruyệnlịchsửtrêncơsởlýthuyếtdiễn
ngônvàcácmẫugốctrầnthuật,làmđiểmtựađểđưarabamôhìnhtruyệnlịchsửcụthể,khảo
sát,lýgiảimộtsốhiệntượngtruyệnlịchsửtiêubiểutrongvănhọcViệtNamhiệnđại.
Thứba:Đisâuphântích,lýgiải,diễngiảibamôhìnhtruyệnlịchsử:truyềnthuyết,dụ
ngôn,giaithoạiquanhữngtácphẩmtiêubiểutrênnềntảnglýthuyếtvàcáctiêuchíđãđượcxây
dựng,tìmra.
3.Đốitượngvàphạmvinghiêncứu
3.1.Đốitượngnghiêncứu
Luậnáncủachúngtôisẽtậptrungnghiêncứunhữngtruyệnlịchsửtiêubiểutrongvăn
họcViệtNamhiệnđại(tínhtừđầuthếkỷXXđếnnay).Từnhữngkhảosáttrênthựctếtác
phẩm,chúngtôiđưarabamôhìnhcấutrúctruyệnlịchsửvớinhữngđặctrưngriêng,thựchiện
chiếnlượcgiaotiếpdiễnngôn,dựatrênnềntảngnhữngkiểucấutrúcnềnmóngcủathểloại.
Nềntảnglýthuyếtcơbảncũnglàtiêuchíđểchúngtôiphânxuấtranhữngmôhìnhtruyệnlịch
sửlàlýthuyếtdiễnngôn,kýhiệuhọcvănhóavàtựsựhọchiệnđại,tiếpcậnđốitượngtheohai
hướng:loạihìnhhọcvàtântutừhọc.
Nhưvậy,vềbảnchất,đốitượngnghiêncứucủaluậnánlàthểloạitruyệnlịchsửtừgóc
nhìnlýthuyếtdiễnngônthựchiệnchiếnlượcgiaotiếpđặcthù.Trênnềntảnglýthuyếtthểloại
đượcxâydựng,chúngtôimôtảcụthểbamôhìnhtruyệnlịchsửquaviệckhảosátcáchiện
tượngtiêubiểu.Từđó,chúngtôibướcđầuquansátsựvậnđộngcủathểloạitruyệnlịchsử
trongsựvậnđộngcủanềnvănhọchiệnđạiViệtNamtừgócnhìncấutrúc.
3.2.Phạmvinghiêncứu
Phạmvinộidung:Dựatrênnềntảnglýthuyếtdiễnngôn,kýhiệuhọcvănhóavàtựsự
họchiệnđại,luậnánđưaraquanniệmvànhữngđặctrưngcơbảncủathểloạitruyệnlịchsửvới
tưcáchlàmộtloạihìnhdiễnngôn.Tiếpđó,chúngtôisẽđisâukhảosát,diễngiảicụthểbamô
hìnhtruyệnlịchsửlàtruyềnthuyết,dụngônvàgiaithoạitừcácchấtliệutrongvănhọcViệt
Namhiệnđại,cóđốisánhkháiquátvớitruyệnlịchsửtrungđạivànướcngoài.
Phạmvitưliệukhảosát:NhữngtácphẩmtruyệnlịchsửtrongvănhọchiệnđạiViệt
Nam(từđầuthếkỷXXđếnnay)baogồmtiểuthuyếtvàtruyệnngắnviếtvềlịchsử.Tuynhiên,
đểlàmsángtỏđốitượngnghiêncứulàvấnđềmôhìnhcấutrúcthểloại,chúngtôisẽchọn,đi
sâukhảosát,phântíchmộtsốhiệntượngtruyệnlịchsửtiêubiểu,điểnhình,đượcđánhgiácao,
đượcdưluậnquantâm.Đồngthời,mộtsốtruyệnlịchsửtrungđạivànướcngoàicũngđược
chúngtôiđưavàodanhmụctưliệuđểđốisánh,nhìnnhậnvấnđềtoànvẹn,thấuđáo.

9. 4
4.Cơsởlýthuyếtvàphươngphápnghiêncứu
4.1.Cơsởlýthuyết
Luậnáncủachúngtôisửdụnglýthuyếtdiễnngôn,chủyếucủaV.I.Chiupalàmcơsở.
Từcơsởlýthuyếtnày,chúngtôiquanniệmtruyệnlịchsửnhưmộtloạihìnhdiễnngônđặcthù
đểthựchiệnmộtchiếnlượcgiaotiếpvớisựthamgia,thốngnhấtcủabayếutố:chủthểphát
ngôn,đốitượnghướngtới/tiếpnhậnvàcáithamchiếu(nộidungđượcthểhiện).Bayếutốđó
sẽkếthợp,tạoracácmôhìnhcấutrúc,nhữngbứctranhthếgiớiriêngchothểloạidựatrêncác
mẫugốctrầnthuật.Tiếpcậntruyệnlịchsửtừgócđộnày,chúngtôiquanniệmthểloạichínhlà
sựthỏathuậngiữachủthểphátngônvàđốitượnghướngtớitrênmộtvấnđề/đềtàinàođómà
cảhaicùngquantâm,đượcthểhiệnbằngphươngtiệnngônngữphùhợp.
Ngoàira,chúngtôicũngsửdụngcáclýthuyếtkhácnhư:tựsựhọchiệnđại,kýhiệuhọc
vănhóavàthipháphọctrongkhảosát,phântích,kháiquáthóa,làmrõcáinhìn,cáchdiễngiải
lịchsửtrongcácmôhìnhvàcủamỗinhàvăn.Bêncạnhđó,cáclýthuyếtnàysẽbổsungcholý
thuyếtdiễnngôn,làmrõhơncácyếutốvềhìnhthức,ngônngữ,cáccơchếtạonghĩa,mãhóa
thànhcácmotifnghệthuật,xâydựnghìnhtượng,tổchứctrầnthuật,tạodựngkếtcấu…Mỗi
yếutốcụthểđómangnétriêng,tạorađặctrưngchomỗimôhìnhcấutrúctruyệnlịchsửtrong
sựvậnđộng,pháttriểncủalịchsửvănhọc.
4.2.Phươngphápnghiêncứu
Luậnánsửdụngkếthợpmộtsốphươngphápnghiêncứuchủyếusau:
4.2.1.Phươngphápluậncủalýthuyếtdiễnngônvàkýhiệuhọcvănhóa:đisâuphân
tích,diễngiảivàlýgiảitruyệnlịchsửnhưmộthìnhthứcdiễnngônđặcthùcủavănhọc.Từđó,
trêncơsởchiếnlượcgiaotiếpdiễnngôngiữachủthể,cáithamchiếuvàđốitượngtiếpnhận,
chúngtôiphânxuất,làmsángrõbamôhìnhtruyệnlịchsửtừtrêncơsởcácmôhìnhcấutrúctự
sựnềnmóng.Trongdiễnngôntruyệnlịchsử,yếutốlịchsửchỉlàmộtthứmã,mộtloạingôn
ngữđặctrưngthểhiệnmôhìnhcấutrúccủathểloại.
4.2.2.Phươngphápnghiêncứuloạihình:khảosát,tiếpcậntruyệnlịchsửtừgócnhìn
củacácloạihìnhdiễnngôn,loạihìnhtruyệnkể.Từđó,chúngtôiđưaraquanniệmriêngvề
truyệnlịchsửnhưmộtloạihìnhdiễnngôntrongtươngtácvớicácloạihìnhdiễnngônkhác,đưa
racáckhuynhhướng,môhìnhtruyệnlịchsửvớihạtnhâncấutrúcriêng.
4.2.3.Phươngphápthốngkê,phânloại:đithuthậpcáctácphẩmtruyệnlịchsửtiêubiểu
củamỗimôhình,đưaracácluậncứ,dẫnchứngxácđáng.Trêncơsởđó,chúngtôikháiquát
thànhlýthuyếtvàđặctrưngthểloạicũngnhưtừngmôhìnhcủathểloại.
4.2.4.Phươngpháplịchsửvàphươngphápxãhộihọc:đặttruyệnlịchsửtrongtiến
trìnhvậnđộng,pháttriểncủathểloạitheotiếntrìnhlịchsửcủavănhọcViệtNam,đặcbiệtlà

10. 5
tiếntrìnhvănhọchiệnđại.Phươngphápnàysẽchothấysựvậnđộng,đổimớicủathểloạitrong
cácgiaiđoạnpháttriểnvănhọc.Đâycũnglàmộtgócnhìnvềlịchsửvănhọctừlịchsửthểloại,
trongđócácmôhìnhcấutrúcthểloạinóichungvàcácmôhìnhtruyệnlịchsửnóiriênglàsản
phẩmcủamộtthờiđạigắnvớibốicảnhlịchsử,xãhộiđặcthù.
Ngoàira,luậnáncònsửdụngmộtsốthaotáckhácnhưlàsosánhđồngđạivàsosánh
lịchđại,đốilập,tổnghợp,hệthốnghóa…đểhỗtrợchocácphươngphápnghiêncứutrên.Đặc
biệtthaotácphântíchtácphẩmsẽđượcchúngtôisửdụngnhiềuđểđisâutìmhiểumộtsốtác
phẩmtiêubiểu,điểnhìnhcủamỗimôhìnhtừnhiềuphươngdiện,góccạnhđểvừasoirõlý
thuyếtthểloạivừathấyđượcphongcáchriêng,nỗlựcsángtạocủacácnhàvăn.Phươngpháp
nàycũnggiúplýgiảivàdiễngiảitruyệnlịchsửtrênmộthệquychiếukhácđểthấycácmãgen
thểloạiluônđượcbảotồntrongsựthayđổi,bổiđắphìnhhài,cáchcảmnhậnvàtiếpnhậnmới.
5.Đónggópcủaluậnán
Thứnhất,chúngtôiđưaramộtquanniệmvềthểloạivàthểloạitruyệnlịchsửtrênnền
tảnglýthuyếtdiễnngônvànhữngcấutrúcnềnmóngcủavănhọcnhânloạicổxưa.Theođó,
thểloạiđượcxemnhưmộtsựthỏathuậngiữachủthểvớiđốitượngtiếpcậnđểthựchiệnmột
chiếnlượcgiaotiếpdiễnngôn.Từgócnhìnnày,chúngtôinhậnthấytruyệnlịchsử,vềbảnchất
làmộtloạihìnhdiễnngônđặcthùvềlịchsử.
Thứhai,trênquanniệmtruyệnlịchsửlàmộtloạihìnhdiễnngônvềlịchsửbằngvăn
học,dựavàocáckiểucấutrúcnềnmóngvàcổmẫutrầnthuật,chúngtôichiatruyệnlịchsử
thànhbamôhình:môhìnhtruyềnthuyết,môhìnhdụngônvàmôhìnhgiaithoạilịchsử.Mỗi
môhìnhsẽthựchiệnmộtchiếnlượcgiaotiếpdiễnngônriêngvớisựtươngtáccủachủthể,đối
tượngtiếpnhậnvàcáiđượcnóitới.Mỗimôhìnhsẽlàmộtcáchtiếpcậnriêng,gắnvớitư
tưởng,hìnhthứctrầnthuật,nhàonặnđộcđáotrongsựchiphốicủacácquyềnlựcchínhtrị,văn
hóavàcátínhsángtạoriêngcủatácgiả.
Thứba,bamôhìnhtruyệnlịchsửkhôngtồntạitáchrờimàcósựchuyểnhóa,tươngtác
vớinhau,làsảnphẩmsángtạocủamộtchủthểgắnvớithờiđại,bốicảnhlịchsử,xãhội,văn
hóa,hệtưtưởng,quanniệmthẩmmỹ,tưduynghệthuậtnhấtđịnh.Dođó,nghiêncứucácmô
hìnhtrongquátrìnhvậnđộng,pháttriểncủanềnvănhọcdântộcvànhânloại,nhấtlàđặttrong
kýứcthểloạisẽđemđếnmộtgócnhìn,mộtcáchtiếpcậnmớimẻvềvănhọcsửtừgócnhìnthể
loại.Gócnhìnnàysẽbổsung,làmsángtỏ,lýgiảinhiềuhiệntượngtruyệnlịchsửnóiriêngvà
cáchiệntượngvănhọcnóichungmộtcáchthỏađáng,đachiều,kháchquan.Dođó,luậnán
cũngđemđếnmộtcáchtiếpcậnkháctruyệnlịchsửcũngnhưvấnđềthểloạivănhọc.
Thứtư,trongluậnán,chúngtôisẽdừnglạiphântích,diễngiải,lýgiảimộtsốtácphẩm
tiêubiểu,thểhiệnrõđặctrưngcủamỗimôhình,đặcbiệtlànhữnghiệntượngcòngâynhiều

11. 6
tranhcãi,tạoradưluậntráichiều,hoặcnhữnghiệntượngmới,lạ,cóquanđiểmlịchsửđốilập
vớiquanđiểmchínhthống/đượcmặcđịnh.Khaithác,diễngiảivàlýgiảitruyệnlịchsửnhư
mộtdiễnngôn,mộthiệntượngngônngữ-vănhóavốnlàsảnphẩmcủachiếnlượcgiaotiếp
trongmộtbốicảnhvănhóa,luậnánsẽđemđếnsựthứcnhậnmới,nhìnnhậnđúngbảnchấthơn
vềlịchsử.Theođó,lịchsửkhôngphảilàsựthậtnhưnóvốncó,nhưcáivốnlà,lịchsửchỉlàsự
thậttrongmộthìnhthứcdiễnngônnàođó,trongđócódiễnngônvănhọcvềlịchsử.Trongdiễn
ngônvănhọc,lịchsửcóvaitrònhưmộtmã,ngônngữnghệthuậtđặctrưng.Khảosátcáchiện
tượngtruyệnlịchsử,chúngtôibướcđầuđánhgiánhữngthànhtựu,đónggópvàcảnhữnghạn
chếcủathểloạitrongnềnvănhọchiệnđạiViệtNam.
Thứnăm,nhữngkếtquảnghiêncứuvềtruyệnlịchsửcủachúngtôitiếptụcđặtramột
vấnđề,thựcrakhôngmới,songcầnnhìnnhậnnghiêmtúcvàcósựthayđổi,nhấtlàvớicác
chươngtrìnhlýthuyếtnềntảng:vấnđềquanniệmvănhọc,nhấtlàđặctrưng,bảnchấtvàchức
năngcủavănhọc.Nhiềunămchúngtaquendùnglýthuyếtphảnánhtrênbìnhdiệnlờivật
tươngứng,dùnghệquychiếuvănhọcphảnánhhiệnthực,tạoracáinhìnphiếndiện,đôikhi
cựcđoan,đãbỏqua,làmvùilấpnhiềuthànhtựu,nhấtlànhữngtácgiả,tácphẩmthuộcbộphận
vănhọcngoạibiên,nhữngtiếngnóibênlề,khiếnlịchsửvănhọcdântộckhôngtrọnvẹn.Văn
họcchínhlàsựtáitạohiệnthựcbằngmộthìnhthứcdiễnngôntrongmộtchiếnlượcgiaotiếp.
Hiểuvậyđểtacócáinhìntoàntri,dânchủ,đốithoạitrongtiếpnhậnvànghiêncứu,hòacùng
nhữngxuhướngnghiêncứuhiệnđại,trênnềnlýthuyếtmớimẻhiệnnay.
6.Ýnghĩalýthuyếtvàýnghĩathựctiễncủaluậnán
6.1.Ýnghĩalýthuyết
Mộtmặt,luậnánđưaracáchhiểu,diễngiảilýthuyếtdiễnngônvàmộtsốlýthuyếtvềtự
sựhọchiệnđạithôngquagócnhìncấutrúcthểloại.Mặtkhác,từnhữnglýthuyếtnềntảngvà
cấutrúcnềnmóng,chúngtôiđưaraquanniệmlýthuyếtriêngvềtruyệnlịchsử;hạtnhâncủaba
môhìnhcấutrúctruyềnthuyết,dụngônvàgiaithoại.Đâysẽlànhữnglýthuyếtquantrọngvề
truyệnlịchsử,tạoramộthướngnghiêncứu,cáchtiếpcậnkhácvềthểloạinày.
Bêncạnhđó,chúngtôicũnghướngđếnviệc:bướcđầukháiquát,đánhgiáthểloạitrong
gócnhìnlịchđạiđểphầnnàothấyđượcsựvậnđộng,pháttriển,thànhtựuvàhạnchếcủathể
loạitruyệnlịchsửtrongvănhọcViệtNamhiệnđại.Ởphươngdiệnnày,nhữngyếutốcủalý
thuyếtvănhọcsẽđượcnghiêncứu,xemxétlại,bổsungnhưtiếntrìnhvănhọc,phongcáchvăn
học,đặctrưngcủavănhọc,cơchếvậnhànhthểloại,lịchsửvănhọc.Đólàquátrìnhhình

12. 7
thành,pháttriểncủacáchệhìnhdiễnngônvănhọc,tạonêncácmôhìnhcấutrúcthểloạikhác
nhauứngvớicácgiaiđoạnhìnhthành,pháttriểncủanềnvănhọc.
6.2.Ýnghĩathựctiễn
Vớiđềtàinày,cáiđíchthựctiễnchúngtôimuốnhướngtớilàmộtsựkhảosát,kháiquát,
tổngkếtbướcđầucácxuhướngtruyệnlịchsửtrongvănhọcViệtNamhiệnđại.Từđó,chúng
tôihướngtớimộtgócnhìnkhác,khôngnặngvềđánhgiátheokiểukhen,chê,cao,thấpmàđi
sâuvàolýgiảicơchế,hạtnhâncấutrúctạoratácphẩmvớitưcáchlàdiễnngônthểloạivàdiễn
ngôncủacánhânnhàvăn.Cáchlýgiảiấymangtínhbaoquát,sẽgiúpchúngtahiểuvàcócái
nhìnthấuđáovớinhiềuhiệntượngtruyệnlịchsửnóiriêngvàcáchiệntượngvănhọcmới,lạ,
gâyhấnvớicáinhìncốhữu,đượccoilàchuẩnmựcxưanay.Đócũnglàmộtlầnnhìnnhậnlại
hiệntượngvănhọctrongmốitươngtácđachiềucủangườisángtạo,ngườitiếpnhậnvớiđềtài,
tưtưởng,cùngbốicảnhlịchsử,xãhội,vănhóa,cácquyềnlựctrithứckhitácphẩmrađời.Và
lịchsửsẽđượcnhìnởnhiềuchiềukích,trêntinhthầnđốithoại,dânchủ,đểchúngtađếngần
nhấtvớisựthậtvàchânlýtừcácsựthậttrongdiễnngônmàcácchủthểđãtạora.
Nhữngquanniệmthểloạivàcácmôhìnhcấutrúctruyệnlịchsửtrongluậnáncủa
chúngtôisẽgópthêmmộtgócnhìn,cáchtiếpcậnvàphươngphápnghiêncứutruyệnlịchsử
nóiriêng,thểloạivàcáchiệntượngvănhọcnóichung.Phươngphápnàyđãvàđangđượcứng
dụngtrongnghiêncứuvănchươngởnhiềumứcđộ,cấpđộvàgóccạnhkhácnhaukhiquan
niệmtácphẩmnhưmộtthểloạilờinói,đặtchúngtrongchuỗicáclờinóikhácđểtìmrađặc
trưng,bảnchất,đặtcáchiệntượngvănhọctrongmốiquanhệmậtthiếtvớivănhọctruyền
thốngvàcổđại,trêncơsởmãgenditruyềncủathểloại.
7.Cấutrúcluậnán
Ngoàiphầnmởđầu,kếtluận,thưmụcthamkhảo,luậnáncủachúngtôiđượcchiathành
bốnchương:
Chương1:Tổngquantìnhhìnhnghiêncứu
Chương2:Môhìnhtruyềnthuyếtlịchsử
Chương3:Môhìnhdụngônlịchsử
Chương4:Môhìnhgiaithoạilịchsử

13. 8
NỘIDUNG
Chương1
TỔNGQUANTÌNHHÌNHNGHIÊNCỨU
1.1.Tổngquantìnhhìnhnghiêncứutruyệnlịchsử
1.1.1.Mộtsốnghiêncứungoàinước
CácnhànghiêncứuởphươngTâyđãdànhmốiquantâmchotiểuthuyếtlịchsửtừrất
sớmquathựctiễnsángtáccủacácnhàvănthếkỷXIX,XX.Vấnđềhọquantâmcũnglàvấnđề
muônthuởlàchấtliệulịchsửđượcxửlý,diễngiảinhưthếnào,nhàvănsángtạo,hưcấurasao.
Haigóccạnhsựthậtvàsángtạovẫnlàmốiquantâmxuyênsuốtnhưnhữngsợidọcngangtạo
nêntấmáonhiềumàusắcnghiêncứutiểuthuyếtlịchsử.G.Lukacs,nhàmỹhọcngườiHungari,
khibànvềtiểuthuyếtlịchsửđãkhẳngđịnh:“Sựthểhiệnlịchsửkhôngthểcóđượcnếukhông
cómốiliênhệcótínhchấtấntượngvớihiệntại.”[49;tr.133].Chonên“nhiệmvụcủanhàvăn
viếttiểuthuyếtlịchsửlàphảitạodựngđượcmộtcáchphongphúcáctácđộngtươnghỗ,cụthể
khớpvớihoàncảnhlịchsửmôtả”[49;tr.132].Bảnthâncácnhàvăn–chủthểviếttiểuthuyết
lịchsử-từkinhnghiệmcủamình,họthểhiệnquanniệmriêngvềthểloại.Nhàvănviếttiểu
thuyếtlịchsửngườiHàLan,HellaS.Haassechorằng:“Trongvănhọc,đềtàilịchsửlàmột
phươngdiệnchứkhôngphảilàmộtcứucánh(...)Mộtcuốntiểuthuyếtlịchsửhaykhông,luôn
luônlàmộtphảnchiếucáithếgiớibêntrongcủatácgiảởmộtthờiđiểmnhấtđịnhtrongcuộc
đờihọ”[DẫntheoNguyễnThịTuyếtMinh137;tr31].NhàvănlỗilạcL.Tonstoilạichỉrõsự
khácbiệtgiữanhàvănvànhàsửhọctrongviệcxácđịnhđốitượngthểhiện,từđólàmnổibật
yêucầucủatiểuthuyếtlịchsử:“Trongkhivẽlênbứctranhcủamộtthờiđại,nhàsửhọcvànhà
nghệsĩcóhaiđốitượnghoàntoànkhácnhau.Nhàsửhọcsẽsailầmmuốntrìnhbàynhânvật
lịchsửtrongtoànthểcủanó,trongsựphứctạpcủamốiquanhệcủanhânvậtđóvớitấtcảcác
mặtcủacuộcsống.Cũngnhưvậy,nhànghệsĩsẽkhônglàmtrònbổnphậncủamìnhnếuanhta
baogiờcũngtrìnhbàynhânvậtcủamìnhtrongtưthếlịchsửcủanhânvậtđó...Nhàsửhọcchú
trọngtớicáckếtquảcủamộtbiếncố;cònnhànghệsĩthìchútrọngtớibảnthâncủasựkiện
trongbiếncố”[DẫntheoNguyễnThịTuyếtMinh137;tr.36].MilanKunderasaunàycũngcó
cáinhìntươngtựnhưngcụthểhơnđốivớitiểuthuyết:“Nếutácgiảnhìnnhậnởmộttìnhthế
lịchsửmộtkhảnăngchưatừngcóvàtiêubiểucủathếgiớiconngười,anhtasẽmuốnmôtảnó
đúngnhưnócó.Cáiđókhôngtráivớiđiềulàsựtrungthànhvớisựthậtlịchsửlàchuyệnthứ
yếutronggiátrịcủatiểuthuyết.Nhàtiểuthuyếtkhôngphảilànhàsửhọccũngchẳngphảinhà
tiêntri:anhtalàngườithámhiểmcuộcsống”[111;tr.51].
CuốnsáchTiểuthuyếthiệnđạicủahaitácgiảDorothyBrewstervàJonhBureellcũng
đưaranhữngquanniệmriêngvềtiểuthuyếtlịchsử.Theocáctácgiảcủacuốnsáchnày,“Tiểu

14. 9
thuyếtlịchsửcóthểthoátthaitừaoướccủamộttácgiảmuốnđàothoátkhỏihiệntại,đồng
thờithỏamãnướcaotươngtựcủađộcgiả.Nhưngtiểuthuyếtlịchsửcòncónhiềutácdụng
nữa.Nócóthểsoisángnhữngthờikỳquákhứconngườiđãqua,vớinhữngmụcđíchrõràng
làgạnlọcnhữngtìnhtrạngtiếnthoáilưỡngnancủahiệntại.Nógiúptalàmnhữngbảngso
sánh,đốichiếuthờiđạinọvớithờiđạikia”[30;tr.197].Họquanniệmrằng“Tácgiảtiểuthuyết
lịchsửsửdụngquákhứnhưmộtkhícụđểvẽlênnhữngđiểmtươngđồnggiữaquákhứvàhiện
tại,vàdođólàmsángtỏhiệntại.”[30;tr.198].Cuốnsáchnàycònđisâu,mởrộngnghiêncứu
tiểuthuyếtlịchsửtronghoạtđộngtiếpnhận,gócnhìncủangườiđọc:“Đọctiểuthuyếtlịchsử
làđểđưamìnhvàonhữngthờiđạikhác,vìkhingườitakhốnkhổthìưađitìmbạntươngtri”
[30;tr.196].Vìtiểuthuyếtlịchsửviếtvềmộtthờiđạikhác,cáchxathờiđạitácgiảđangsống
nên:“Viếttiểuthuyếtlịchsửchẳngkhácnàotròchơiútimtrongbóngtối,vànếutrongtrò
chơinàytachộpđượcmộtbàntayhaymộtkhuônmặt,thìđãlàmaymắnlắmrồi”[30;tr.213].
Nhữngkếtquảkhảocứunêutrêngiúpcáctácgiảđưaratiêuchuẩnchotiểuthuyếtvềlịchsử
hiệnđại:“Tácgiảkhôngcónhiệmvụsoisángcácbiếncố,“màchỉcónhiệmvụsoisángcon
ngườimắcmíuvàobiếncố,vìnhânvậtlàmụctiêucủabấtkỳloạitiểuthuyếtnào”[29;tr.215–
216].Đâylànhữngnhậnđịnhcónghĩaquantrọngđểtahiểuhơnbảnchất,mụcđích,sứcmạnh
củatiểuthuyếtlịchsửvàsứmệnhcủanhàvănviếttruyệnlịchsử.Nócũngchongườiđọcmột
cáinhìn,xácđịnhtâmthếđọctiểuthuyếtlịchsửchínhlàđọcmộtdiễnngônvềlịchsử,vềcáiđã
xảyratrongquákhứđểhiểuthựctại.
NhànghiêncứungườiMỹHaydenWhiteđưaramộtluậnđiểmthenchốt,thànhnền
tảngtưtưởngkhinhìnvềtựsựvàlịchsử:“lịchsửnhưlàtựsự”(historyasnarrative)[185;
tr.114].Ônggiảithíchrõquanniệmcủamìnhvềlịchsử:“Lịchsửchỉnhưmộtthứtruyệnkể
đượckểtừđiểmnhìncủamộtngôithứbanàođó,nhưchiếttựcủatừ“history”trongtiếng
Anh.Cácsựkiệnquákhứchưaphảilàlịchsử,chúngchỉtrởthànhlịchsửkhiđượcdiễngiải,từ
đó,lịchsửchínhlàmộttròchơi–ngônngữ(language–game),đểdùngmộttừkhóacủatriết
họchậuhiệnđại”[185;tr.115].Theoông,“cácthủpháptutừcủavănchươngkhônghềxalạ
vớicôngviệcviếtsử,cácnhàviếtsửcũngcóthaotáchưcấucủamình,theođó,“nhữnggì
đượcphátkiếntrongcôngtrìnhlịchsửcũngnhiềunhưnhữnggìđượctìmthấy[ởcácsựkiện
đãxảyra]”.Sửgiốngvớitựsựởchỗnókhôngthểnàotiêudiệtđượccốttruyện”[185;tr.115–
116].Đốivớiông,“lịchsửchỉlà“sựtưởngtượngvềlịchsử”đượcdiễnngônhóa”[185;
tr.117].Ôngđãchỉrarấtrõđặctrưngriêngcủaloạihìnhtựsựlịchsử:“Tựsựlịchsửkhông
giốngnhưmộtbảngniêngiámhaybiênniên,vốnchỉlàmnhữngsựkiệnđượcsắpxếptheo
trìnhtựthờigian,màlàcảmộtsựmócnối,xâuchuỗiđểtạothànhmộtsựmạchlạc”[185;
tr.118].Dođó,ôngđãnhìnrasựtươngphảngiữahìnhthứcghisửbiênniênvànhữngtựsựlịch
sửnênchorằng:“Tươngphảnvớihìnhthứcbiênniên,tựsựlịchsửphátlộvớichúngtamột

15. 10
thếgiớiđượcgiảđịnhlàđãhoàntất,đãxongxuôi,đãtrảiquanhưngchưatanrã,chưaphân
mảnh.Trongthếgiớinày,hiệnthựcđeotấmmặtnạcủaýnghĩa,củasựhoànthànhvàđầyđủ
cáimàchúngtachỉcóthểtưởngtượngchứchưahềtrảinghiệm”[185;tr.118].Trongkhiđó,
LarissaMacfarquharchorằng:“Tiểuthuyếtlịchsửlàmộthìnhthứclai,nằmgiữahưcấuvàphi
hưcấu”[266].
Nhữngnghiêncứuvàquanđiểmởngoàinướcnàyđềulànhữngcăncứlýthuyếtquan
trọng,gợimởchochúngtôicáchthứcvàphươngpháptiếpcậnvớitruyệnlịchsửmộtcách
khoahọc,kháchquan,thỏađáng.ĐặcbiệtlànhữngquanniệmcủaHaydenWhitelàcơsởđể
chúngtôinhìnlịchsửnhưmộtdiễnngônvềcáiđãxẩyratrongquákhứvàcóquanniệmmới
vềlịchsử.Điềuquantrọngcủamộtdiễnngônlịchsửkhôngphảiởchỗnócóđúngsựthậthay
khôngmànómangđếnquanniệmgì?Thểhiệncáchtiếpcậnquákhứrasao?Đápứngnhucầu
nàocủaconngườithôngquahưcấuvàtrầnthuật?
1.1.2.CácnghiêncứuvềtruyệnlịchsửởViệtNam
Nghiêncứuvềmốiquanhệgiữavănvàsử.
Khikhảosátlịchsửnghiêncứuthểloạitruyệnlịchsử,chúngtôithấyhệthốngnhững
bàiviết,côngtrìnhnghiêncứu,cácluậnvăn,luậnán,chuyênluận,chuyênkhảovềcáctácgiả
viếttruyệnlịchsử,tácphẩmtruyệnlịchsửrấtnhiều,phongphú,đánhgiánhiềugóccạnh,ởcác
mứcđộ,quymôkhácnhau,nhìntừnhiềuhệhìnhvàtưduylýthuyếtkhácnhau.Quanhững
nghiêncứunày,cáctácgiảđãđưaraquanniệmriêngvềlịchsử,thểloạitruyệnlịchsửvà
nhữngđặctrưngcủanóởnhữngdạngthức,tínhchất,mứcđộkhácnhau.Hầuhếtcácnghiên
cứuđềuxoayquanhvấnđềmốiquanhệgiữavănvàsử,hiệnthựcvàhưcấu.
TrongcuốnNguyễnHuyTưởng,NXBVănhọc,1966,PhanCựĐệ,HàMinhĐứccó
nhậnđịnhvềviệcsángtạonghệthuậtcủacácnhàviếttruyệnlịchsử:“Việcnghiêncứulịchsử
làvôcùngcầnthiếtđốivớinghệsĩ,nhưngsựnghiêncứuấykhôngthểthaythếchosựsángtạo.
Cókhinghệsĩchỉcầnvàikhoảnhkhắctrongđờisốngcủanhânvậtlịchsử,cókhinghệsĩđưa
vàotácphẩmnhữngđiềuphilịchsửkhôngquantrọng,thậmchítrongmộtchừngmựcnàođó,
cóquyềnviphạmsựđúngđắnvềmặtsựkiệnlịchsử,bởivìtácgiảchỉcầnsựđúngđắnlý
tưởngmàthôi”[DẫntheoNguyễnThịTuyếtMinh-137;tr.12].Khinóivềcáctiểuthuyếtlịch
sửĐêmhộiLongTrìvàAnTư,HàMinhĐứcđãnhậnxét:“Nhữngsựkiệnlịchsửlớnlaođã
đượclàmsốngdậychânthực,hàohùngtrongtácphẩmcủaNguyễnHuyTưởng.”[Dẫntheo
NguyễnThịTuyếtMinh-137;tr.22].PhanCựđệđãkhẳngđịnhýnghĩacủanhữngtiểuthuyết
lịchsửthờikỳ1900–1930,đặcbiệtlàviệcthểhiệnnhữngvấnđềcủathờiđạitrongcôngtrình
TiểuthuyếtViệtNamhiệnđại.Bêncạnhđó,bàiviếtCácthếhệnhàvăntrongngótmộttrăm
nămnốitiếpnhausoilạilịchsửcủaNguyễnĐìnhChúđãđánhgiánhữngđónggópcụthểcủa

16. 11
nhàvănNguyễnTửSiêuquatiểuthuyếtlịchsử.BàiviếtVaitròcủatruyệnkểdângianđốivới
sựhìnhthànhcácthểloạitựsựtrongvănhọcViệtNam(trongsáchVănhóadângian,những
lĩnhvựcnghiêncứu,NXBKhoahọcXãhội,1989)củaKiềuThuHoạchcóđưaranhậnđịnh
quantrọngvềtruyệnlịchsửtrongtiếntrìnhpháttriểncủanềnvănhọcdântộctrêntinhthầnkế
thừavàpháthuytruyềnthống.
Nhữngnghiêncứu,nhậnđịnhvềtiểuthuyếtlịchsửnửađầuthếkỷXXchủyếutậptrung
vàonộidung,đềtài,xemxétcáchkhaitháclịchsửnhưthếnào.Từgócnhìnnộidung,cáctác
giảbướcđầucónhữngnhậnđịnhvềnhữngsángtạo,hưcấu,tưởngtượngcủanhàvăn.Cùng
vớiđó,mộtsốyếutốkỹthuật,thủphápđượcsửdụngtrongtiểuthuyếtlịchsửcũngđượcnhắc
đếnnhưhìnhthứcthểhiệnphongcáchriêngcủanhàvănđó.Tuynhiên,đâymớilànhữngnhận
địnhkháiquát,banđầu,chưađisâuphântích,nêubậttiểuthuyếtlịchsửnhưmộtthểloại,cóhệ
thốngthipháp,xửlýchấtliệulịchsửtheonhữngthủphápriêng,khácbiệtsovớicácvănbản
chínhsử,sửký(nhữngdiễnngônlịchsử).
Năm1988,báoVănnghệcóđăngbộbatruyệnlịchsửcủaNguyễnHuyThiệplàKiếm
sắc,VànglửavàPhẩmtiết.Ngaytừlúcmớiramắtcôngchúng,nhữngtruyệnlịchsửrấtkhác
vàlạnàynhậnđượcnhiềuluồngýkiếntráichiều.TrênbáoVănnghệvàmộtsốbáokhácđăng
hàngloạtnhữngbàiviếtvớicáinhìnđốilập,thậmchíđốinghịchvềnhữngtruyệnlịchsửnày.
Nhữngquanđiểmđókhôngthểdunghòa,đãtạonên“cơnbão”tranhluậnvềtruyệnlịchsửcủa
NguyễnHuyThiệpnóiriêngvànhiềuvấnđềrộnghơnnhưthểloại,cáchđọctácphẩmvănhọc,
vaitrò,ýthứcngườisángtác,v.v…“Tâmbão”củacuộctranhluậnkhốcliệtnàychủyếuxoáy
vàohaitruyệnngắnVànglửavàPhẩmtiết.Điềuđócũngdễhiểuvìhaitácphẩmnàyđộng
chạmđếnnhữngvấnđềtếnhịnhưlịchsử,vănhóa,lòngtựtôndântộc,nhữnghìnhtượngnhân
vậtđãănsâutrongtiềmthứcngườidânnhưmộttượngđài,nhưđãđược“phongthánh”,kiểu
nhưQuangTrung,NguyễnDu,bằngcáinhìnthếtục,giảithiêng,đôichỗcóphầnsuồngsã,bỡn
cợt,giễuvànhại.
ChâmngòichocuộctranhluậnlàbàiviếtVềtruyệnngắn“Vànglửa”củaNguyễn
HuyThiệpcủaTạNgọcLiễnđăngtrênVănnghệsố26,26/6/1986.Ôngchorằng:xétvềnội
dungtưtưởng,quanđiểmxãhộivàcáchnhìnnhậngiácácgiátrịlịchsửmàNguyễnHuyThiệp
trongtácphẩmthìVànglửa“làmộttruyệnchứakhôngítsailầm,lệchlạc”[152;tr.170].Dù
khôngcùngđiểmnhìnvớiTạNgọcLiễnnhưnglạicùngtháiđộphêphángaygắtvàphủnhận
quyếtliệttruyệnngắnVànglửa,ĐỗVănKhangviếtbàiCómộtcáchđọc“Vànglửa”đăng
trênVănnghệsố36–37ngày3/9/1988.ĐáplạiquanđiểmcủaTạNgọcLiễnlàhàngloạt
nhữngbàiviếttranhluận,bácbỏ,khẳngđịnhnhữngsángtạođộcđáocủaNguyễnHuyThiệp
trongVànglửa.Đólàcácbàiviết:ĐọcvănphảikhácvớiđọcsửcủaLạiNguyênÂn,Vềmột
cáchhiểutruyệnngắn“Vànglửa”củaThùySương,Bànthêmvềtruyệnngắn“Vànglửa”

17. 12
củaNguyễnHuyThiệpcủaNgôVănGiá,Vànglửa”củaNguyễnHuyThiệp“triếthọclịch
sử”haylà“vănxuôinghệthuật”?củaTrươngHồngQuangvàNguyễnMaiXuân,Vềmộtlối
cảmthụvàphêbình“bắtvít”củaNguyễnHữuSơnvàTrịnhBáĐĩnh,“Đọc”NguyễnHuy
ThiệpcủaVănTâm,…vàmộtsốýkiếnlẻkháctrongcáccuộcphỏngvấn,tọađàmhoặccác
bàiviếtnhậnđịnhchungvềcảbatácphẩmtruyệnlịchsửcủaNguyễnHuyThiệp.Nhữngbài
viếtnàyxuấtpháttừnhữnggócnhìn,cáchtiếpcậnkhácnhau,cónhữngkhámphá,pháthiện
trênnhiềuphươngdiệnvềnhữngtruyệnlịchsửcủaông.Tuynhiên,tấtcảđềutrựctiếphoặc
giántiếptranhluậnvớicáchnhìnnhận,đánhgiácủaTạNgọcLiễnvàĐỗVănKhang,nhấtlà
củaTạNgọcLiễn,khẳngđịnhgiátrịnhiềumặt,nhữngtìmtòi,sángtạođộcđáovàphongcách
nghệthuậtriêngcủaNguyễnHuyThiệpởđềtàiviếtvềlịchsử;kháiquátsựvậnđộng,đổimới
củavănhọcvàđặtravấnđềmốiquanhệsángtácvàtiếpnhận,đặctrưngcủatiếpnhận/đọcvăn
bảnnghệthuật.Trongsốnhữngbàiviếtnày,đánglưuýlàýkiếncủaLạiNguyênÂnkhiphê
pháncáchđọcsailầmcủaTạNgọcLiễnvànhấnmạnhrằng:“Cáchđọctácphẩmvănhọcviết
vềlịchsửcũngkhácvớicáchđọccáccôngtrìnhsửhọc”[152;tr.179].
KhicuộctranhluậnvềVànglửavẫnđangởgiaiđoạncaotràothìVănnghệlạiđăngmột
truyệnlịchsửkháccủaNguyễnHuyThiệp–Phẩmtiếtsố29–30,ngày16/7/1988.Ngaysau
đó,Phẩmtiế”đãtrởthànhtâmđiểmcủanhữngcuộctranhluậngaycấnvềvấnđềvănhọcvà
lịchsử,vềnhữnghìnhtượngnhânvậtlịchsửđãtrởthànhtượngđàisừngsữngtronglòngngười
dânViệtNam.KhácvớicuộctranhluậnvềVànglửa,trongcuộctranhluậnmớinày,khánhiều
ýkiếnphêphán,đảkíchgaygắtđếncựcđoan,mạtsátnhàvănvànhữngngườicóýkiếnđối
lập.Ngaycảnhữngngườiủnghộ,thấynhữngsángtạođộcđáo,mớimẻvànhữngnétđặcsắc
củatácphẩmcũngtỏradèdặt,đôichỗáingạikhinóivềcáchnhìn,xâydựnghìnhtượng
QuangTrung,NguyễnDutrongtácphẩm.Dođó,cuộctranhluậnnàytrởnêndùngdằng,căng
thẳng,kéodàivàdườngnhưđãkhôngtìmđượctiếngnóichung.Khởixướngchocuộctranh
luậnnàylàbàiviếtcủaNguyễnThúyÁiđăngtrênVănnghệsố35–36,ngày20/8/1988với
nhanđềViếtnhưthếcũnglàmộtcáchbắnsúnglụcvàoquákhứ.Cùngquanđiểmnàylàcác
bàiviếtcủaVũPhanNguyên,ĐỗVănKhang,TạNgọcLiễn,...Bêncạnhđó,cáclàýkiếnnhận
xétcủacácnhàvănnhưNgọcOanh,BùiHiển,HồPhương,BùiĐìnhThi,MaiNgữ…Đốilập
vớinhữngchỉtríchgaygắtnóitrên,cáctácgiảHoàngNgọcHiến,NguyễnDiệp,TrươngHồng
Quang,NguyễnVyKhanh,ĐỗTrungLai,VươngAnhTuấn,NguyễnĐăngMạnh,ĐặngAnh
Đào…cócáinhìnkháchquan,toàndiện,khaithácnhiềukhíacạnhđểlýgiải,thấyđượccách
nhìnlịchsửriêngcủaNguyễnHuyThiệp–nhìntheokhuynhhướngthếsự,đờitư,bằngýthức
củaconngườicánhân,nhìnnhânvậtlịchsửởđờisốngngười.Mộtsốbàiứngdụngcáclý
thuyếtphêbìnhhiệnđại,pháthiệnkhátinhtếngônngữvănxuôimớimẻcủtácgiảkhiviết
truyệnlịchsửnhưtácgiảĐặngAnhĐàogọitruyệnlịchsửcủaôngmang“quyướctròchơi

18. 13
truyện“lịchsử-giả”[152;tr.269].ToànbộcuộctranhluậnvềtruyệnlịchsửcủaNguyễnHuy
ThiệpđượcPhạmXuânNguyêntổnghợptrongcuốnĐitìmNguyễnHuyThiệp,NXBVănhóa
Thôngtin,2001.
HiệntượngtruyệnlịchsửvàcuộctranhluậnxungquanhtruyệnlịchsửcủaNguyễnHuy
Thiệplắngxuốngdonhiềulýdoliênquantớivănhọcvàcảngoàivănhọc.Mộtthờigiandài,
nhiềutruyệnlịchsửvẫnđượcxuấtbảnnhưngkhônggâytiếngvang,thuhútsựchúýđặcbiệt
củacôngchúnghaythànhhiệntượngnổibật,vấnđềthờisựvănhọcnhưhiệntượngNguyễn
HuyThiệp.Chotớinăm2000,tiểuthuyếtHồQuýLyramắtbạnđọc,đánhdấusựtrởlại
“ngoạnmục”củanhàvănNguyễnXuânKhánh.Tiếpsauđó,ôngxuấtbảnhaicuốntiểuthuyết
lịchsửkhádàydặnlàMẫuThượngNgàn(2008)vàĐộigạolênchùa(2011).Bộbatiểuthuyết
lịchsửcủaNguyễnXuânKhánhtrởthànhmộthiệntượngvănhọc,thuhútđượcnhiềusựchúý
củagiớinghiêncứu,phêbình,tạoramộthiệntượngvănhọc,thểhiệnmộtphongcách,xu
hướngriêngkhaithácđềtàilịchsử.Ngày15tháng10năm2012,Việnvănhọctổchứchộithảo
LịchsửvàvănhóaquatiểuthuyếtcủanhàvănNguyễnXuânKhánhnhưmộtsựtổngkết
nhữngnghiêncứuvềtiểuthuyếtNguyễnXuânKhánh.Điểmlạinhữngbàiviết,côngtrình
nghiêncứuvềtiểuthuyếtlịchsửcủaNguyễnXuânKhánh,chúngtôinhậnthấycóbakhuynh
hướngnghiêncứuchính:1/Nghiêncứutừgócnhìnlịchsửvănhóa;2/Nghiêncứutừphương
diệnđặctrưngthểloại;3/Nghiêncứutừgócnhìncủacáclýthuyếthiệnđạinhưthipháphọc,tự
sựhọc,lýthuyếtdiễnngôn,kýhiệuhọcvănhóa,lýthuyếtcủachủnghĩacấutrúc...
Từđiểmnhìnlịchsửvănhóa,chúngtôinhậnthấycónhữngbàiviếtđángchúý:Tiểu
thuyếtNguyễnXuânKhánh,sựđanbệngiữalịchsửvàvănhóa–phongtụccủaNguyễn
HoàiNam,NguyễnXuânKhánhvàsựvachạmvớicáivảyngượctrênngựccủanhữngcon
rồngcủaPhanTuấnAnh,TiểuthuyếtNguyễnXuânKhánhtừgócnhìnvănhóacủaMaiAnh
Tuấn,MộtcáchluậngiảlịchsửdântộccủanhàvănNguyễnXuânKhánh(Nhânđọctiểu
thuyếtHồQuýLy)củaĐỗNgọcYên,Sứcámảnhcủatínngưỡngdângiantrongtiểuthuyết
“MẫuThượngNgàn”củaTrầnThịAn,NhữngmiềnmơtưởngMẫutínhvàNữtínhvĩnh
hằngtrong“MẫuThượngNgàn”củaNguyễnXuânKhánh(Mộtcáchtiếpcậntừlýthuyết
Cổmẫu)củaNguyễnQuangHuy,“MẫuThượngNgàn”–conđườngtìmvềcộinguồnvăn
hóavàsứcsốngdântộccủaNguyễnVănLong–LêThịThủy,“Độigạolênchùa”–một
cáchhiểuvềPhậttínhcủaNguyễnThịBình,KhitâmthứcPhậtgiáohòavàotâmthứcViệt
(NhânđọcĐộigạolênchùa)củaTônPhươngLan,TâmthứcPhậtgiáotrong“Độigạolên
chùa”củaNguyễnXuânKhánhcủaPhanTrầnThanhTú,“Độigạolênchùa”–sựđốiđầu
giữacácgiátrịvănhóacủaPhanTrọngHoàngLinh...Nhữngbàiviếtnàyđisâunghiêncứu,
làmsángtỏvấnđềvănhóa,tôngiáovớinhữngkháiniệm“Mẫutính”,“Phậttính”,“Nữtính”và
xemđólàcảmthứcchủđạo,xuyênsuốt,thốngnhấttrongcácsángtáccủaNguyễnXuân

19. 14
Khánh.Bêncạnhđó,cáctácgiảcũngkhámpháranhiềulớpvănhóa,phongtục,vẻđẹptruyền
thốngcủaconngườiViệtNamtrơngtiểuthuyếtcủaông.Từgócnhìnnày,tiểuthuyếtcủa
NguyễnXuânKhánhđượctiếpnhậntrongcáinhìnliênvănbản,trongtươngtácvớivănhóa
dântộc.Cácyếutố“Mẫugốc”(Cổmẫu),vănhóatâmlinh,phongtục,tôngiáođượcxemnhư
mộtngônngữthểhiệnđặcthùtrongtiểuthuyếtcủaông.NhữngyếutốcủaNhogiáo,Phậtgiáo,
Đạogiáo,tínngưỡngthờMẫuvàcáctínngưỡngdângiankhácđượcnghiêncứurấtsâusắc.
Dựatrênnềntảngnhữnglýthuyếthiệnđạivềtiểuthuyết,vềkếtcấutácphẩm,BùiViệt
ThắngđãđốisánhtiểuthuyếtNguyễnXuânKhánhvớidạngthứctiểuthuyếtngắnđươngđại
ViệtNam,đặtravấnđềvềsựtươngtácgiữacácxuhướngtiểuthuyếtvớithịhiếungườiđọc,
rồiđưarahaiđặcđiểmkếtcấutiểuthuyếtNguyễnXuânKhánh:“Hợpxướngnhiềubè”[55;
tr.52]và“Hòaâmlịchsửvàtâmlý”[55;tr.58].TháiPhanVàngAnhlạiđisâuvàotínhđối
thoạitrongtiểuthuyếtcủaôngtrêncơsởtínhđốithoạibắtnguồntừnhậnthức.Tácgiảđưara
haidạngthứcđốithoại:Đốithoạivềtưtưởng,quanniệmvàđốithoạivớilịchsửquahìnhthức
huyềnthoạivàgiảihuyềnthoại.Bànvềsửdụngyếutốhuyềnthoại,kỳảotrongtiểuthuyếtMẫu
ThượngNgàntrêncácphươngdiện“nhânvậtmangtínhhuyềnthoại”,“khônggianhuyền
thoại”và“sửdụngcácyếutốkỳảo”,LêThịBíchThủyxemnhữngyếutốnàynhưmộtyếutố
nghệthuậtđểchuyểntảinộidung,tưtưởngtácphẩm.Ngoàira,nhữngbàiviếtnhưNguyễn
XuânKhánh,từcấutrúcnghệthuậtđếncấutrúctưtưởngcủaPhạmXuânThạch,Đọc“Hồ
QuýLy”,nghĩvềtưduytiểuthuyếtcủaNguyễnXuânKhánhcủaPhạmPhúPhong,...cũng
đưarahướngnghiêncứuvàcáinhìntươngtự.
Dướigócnhìntừlýthuyếtdiễnngôn,bàiviếtTiểuthuyếtlịchsửNguyễnXuânKhánh
–mộtdiễnngônvềlịchsửvàvănhóacủaNguyễnĐăngĐiệpđãđưaranhiềuluậnđiểmsâu
sắcvềthểloạitiểuthuyếtlịchsửvớitưcáchlàmộtdiễnngôn,khácvớicácdiễnngôntrongvăn
bảnchínhsử.Ôngđãnhìnthấyquátrìnhlựachọnvàđiềuchỉnhtrongsángtáccủanhàvăn:Lựa
chọnvịthếphátngôn,lựachọn“ngónchơi”hợplývềhìnhthức–“gầnvớilốiviếttruyền
thống”[55;tr.10].TácgiảTháiPhanVàngAnhcũngcócùngquanđiểmvềtínhđốithoạikhi
nghiêncứuvềdiễnngôntrầnthuậtcủaNguyễnXuânKhánh.NguyễnChíHoanthìnhìnthấy
“Độigạolênchùa”manghìnhbóngcủamộtđạitựsựvớicấutrúcngônngữđăngđối,nhiều
đoạnthoạinhưhìnhthứclượcđồcủamộtbàicáo.Quansáttoànbộchặngđườngsángtáccủa
NguyễnXuânKhánh,LạiNguyênÂnđãđưaraquyluật“Từtrungtâmrangoạibiên,từngoại
biênvàotrungtâm”.BàiviếtNhữngcáchtânnghệthuậttrongtiểuthuyếtNguyễnXuân
KhánhcủanhànghiêncứuLãNguyênsửdụngnhữnglýthuyếtcủakýhiệuhọcvănhóa,tìm
hiểunhữngcáchtânnghệthuậttrongtiểuthuyếtcủaông.Theotácgiảbàiviết,nhàvănđãđổi
mớinguyêntắctruyệnkểtheoxuhướng“tiểuthuyếthóa”vàkhẳngđịnh:“Đổimớinguyêntắc
truyệnkểtheoxuhướng“tiểuthuyếthoá”lànhântốcáchtâncơbảntrongsángtáccủa

20. 15
NguyễnXuânKhánh”[149].ÔngđisâuphântíchngônngữkếtcấucủatiểuthuyếtNguyễn
XuânKhánh,nhấtlàcáchtạokhungtruyệntrênbốicảnhmạtthời,mạtthế,đặcbiệtlàýnghĩa
củaphạmtrùmởđầu,kếtthúcgắnvớihaimôhìnhýnghĩacủacái“chungcục”vàcái“khởi
nguyên”.Từđó,ôngkháiquátmôhìnhbứctranhthếgiớiđượcxâydựngtrêntươngquanđối
lậpcủanhữngsựlựachọnlốisống,thựcchấtđượcquyvềnhữngphạmtrùvănhóaứngxửlà
“lốisốngâmtính”và“lốisốngdươngtính”[149].Ngoàira,bàiTừvănhọcđến/vềvănhóa:
diễnngôn(chủnghĩadântộc)tronghưcấu(lịchsử)củaNguyễnXuânKhánhvàTựsựhậu
thựcdân:lịchsửvàhuyềnthoạitrong“MẫuThượngNgàn”củaNguyễnXuânKhánhcủa
ĐoànÁnhDươngnhìnnhìncáctiểuthuyếtlịchsửcủaNguyễnXuânKhánhtừnhữnglýthuyết
mới–lýthuyếthậuthựcdân/hậuthuộcđịavàlýthuyếtdiễnngôn.NhànghiêncứuTrầnĐình
SửkhitrảlờiphỏngvấntrướccuộctọađàmvềtiểuthuyếtNguyễnXuânKhánhcũngkhẳng
định:“Cáichínhcủatiểuthuyếtlịchsửlàsángtạonhânvậtvàđờisốngcủamộtthờikỳlịchsử
cụthểkhônglặplại.Sựkiệnlịchsửlàdấuấncủamộtthời,khôngthểthiếuvớitiểuthuyếtlịch
sử.”[55;tr.468].
NgoàiratiểuthuyếtlịchsửNguyễnXuânKhánh,cáctácphẩmkháccũngnhậnđượcsự
quantâmlớntừgiớinghiêncứu,phêbìnhvănhọc.KhibànvềtiểuthuyếtSôngCônmùalũcủa
NguyễnMộngGiác,cáctácgiảPhanCựĐệ,LạiNguyênÂncũngrấtquantâmđếnmốiquan
hệvănvàsử,sựthậtvàhưcấu.Cácnhànghiêncứurấtđềcaovaitròvàsựsángtạocủanhàvăn
trênnhữngchấtliệulịchsửsẵncó,thểhiệnđặctrưng,sứmệnhcủathểloạitiểuthuyết.Viếtvề
nhânvậtNguyễnHuệtrongbàiNhânvậtNguyễnHuệtrong“SôngCônmùalũ”củaNguyễn
MộngGiác,TrầnHữuThụcđisâuphântíchnhânvậttrongsựđốisánhtừlịchsửđếnvănhọc,
rồikhảosátnhânvậttrongcácmốiquanhệ,làmrõmộthìnhtượngNguyễnHuệrấtđộcđáo,
mangtưtưởng,ýthứchệvàtínhcáchriêng,trongđờisốngcủamộtcánhân[228].Nguyễn
KhắcPhêthìchorằngSôngCônmùalũlàmộttiểuthuyếtcôngphuvàđánhgiácaotháiđộ
nghiêmtúcvớilịchsử,tâmhuyết,xâydựnghìnhtượngcôngphucủaNguyễnMộngGiác.Tuy
nhiên,ôngchorằngtácphẩmnàykhôngcócaotrào,hìnhtượngNguyễnHuệchưathật“bay
lên”nhưmộtanhhùnglỗilạc,phẩmchấtvănhọcchưaxứngvớiđộdàyvàđềtàicủacuốn
sách.[165]
Bêncạnhđó,mộtsốtácphẩmtruyệnlịchsửcũngthuhútđượcsựquantâmlớn,những
dưluậnđachiềutừcácnhànghiêncứu,phêbình.HộithềcủaNguyễnQuangThânsaukhi
đượctraogiảithưởngcủaHộinhàvănViệtNamnăm2010đãtạoramộtcuộctranhluậngay
gắtxungquanhcáinhìnvềhìnhtượngNguyễnTrãi,vềvấnđềviếttiểuthuyếtlịchsử,nhấtlà
“quyềncủangườiviết”,sựthậtvàhưcấu,phảnánhvàsángtạo.Nổibậtlàýkiếncủanhàthơ
TừQuốcHoài,TrầnMạnhHảo,nhàphêbìnhHoàiNam,LêThànhNghị,ĐỗNgọcThạch,nhà
vănHàVănThùy,TrầnHoàiDương…CuộctranhluậnnàyđượcNguyễnViệtChiếntổnghợp,

21. 16
đăngtrênbáođiệntửThanhnien.vncácsốngày22và23tháng4năm2011.Haibộtiểuthuyết
đồsộcủaHoàngQuốcHảilàBãotáptriềuTrần(6tập)vàTámtriềuvuaLý(4tập)đãnhận
đượcnhiềuýkiếncủabạnvănvàcácnhànghiêncứu,phêbìnhvănhọc.Nhữngnghiêncứu,
đánhgiávềbộBãotáptriềuTrầnđượctậphợplạitrongcôngtrình“BãotáptriềuTrần”,tác
phẩmvàdưluậndonhàxuấtbảnPhụnữpháthànhnăm2006.CònvềbộTámtriềuvuaLý,
cácýkiếnhầunhưđềughinhậnnhữngnỗlựclớncủatácgiảtrongviệctáihiệnbứctranhlịch
sửtoàncảnh,rộnglớn,chitiếtvàsốngđộngvềmộttriềuđạitrảidàiquanhiềubiếncố.Haibộ
tiểuthuyếtcủaHoàngQuốcHảikhôngcónhữngýkiếntráichiềukhibànvềvấnđềquanhệ
vănvàsửbởiôngkhátrungthànhvớinhữngsựkiệnlớncủalịchsử,vẫngiữnguyênlậptrường
đánhgiácácnhânvậtnhưtrongchínhsử.
Sựquantâmcủacôngchúngvàgiớiviếtvăn,nghiêncứu,phêbìnhvănhọcđốivới
truyệnlịchsửkhiếnnhiềuhộithảođượctổchứcđểtổnghợp,đánhgiámộtcáchkhoahọc,toàn
vẹnvềhiệntượngvănhọcnày.Cuốinăm2012,Hộiđồnglýluận,phêbìnhvănhọcnghệthuật
trungươngđãtổchứchộithảokhoahọcSángtạovănhọc,nghệthuậtvềđềtàilịchsử.Các
thamluậnthamgiahộithảođềuxoayquanhcácvấnđềlýthuyếtcơbảncủathểloại,tậptrung
vàmộtsốhiệntượngvănhọcviếtvềlịchsửvớimốiquantâmhàngđầulàvấnđềsựthậtlịchsử
vớiquyềnhưcấucủangườiviết.Vớitinhthầnkhoahọc,traođổivàđốithoại,hộithảođãđặtra
nhiềuvấnđềquantrọngvềquanniệmthểloại,gócnhìnlịchsử,điềukiệnchosángtạo,trách
nhiệmcủangườinghệsĩ…Cóvấnđềđãthốngnhấttrongquandiểm,tưtưởngnhưngcũngcòn
nhiềuýkiếntráichiều,mởranhữngkhíacạnhmớicủalýluậnvàthựctiễnsángtácthểloại,cần
nghiêncứu,đánhgiákhoahọc,toàndiệnhơn.
Gầnđây,cuốntiểuthuyếtChimưngvàchàngđangsọtcủaBùiViệtSỹxuấtbản,được
traogiảinhìcuộcthiviếttiểuthuyếtcủaHộinhàvănViệtNam(cuộcthinàykhôngcógiải
nhất),lạiđượcgiảiCsáchhayViệtNamnăm2018,đãtạonênmộtcuộctranhluậngaygắt.
Cuộctranhluậnnày,màđạiđasốlàcácýkiếnphêphán,chỉtríchđượckhởipháttừmộtđoạn
vănmiêutảcảnhânáicủaTrầnKhánhDưvàcôngchúaTháiThụyởtrang37mộtcáchtrần
trụi.Trangsáchcũngđượcnhanhchóngchiasẻrộngrãitrênmạngxãhộivớinhiềuýkiếnchỉ
trích.BáoTuổitrẻonlinecócácbàiviếtcủaVũViếtTuân[243],dịchgiảLêQuang[178]cho
rằngcácchitiếtmiêutảcảnh“sex”trongtácphẩmlàdungtục,khôngphùhợp.NhàbáoHà
TùngLongtrêndantri.comthìđặtvấnđề“Cónênmiêutảtrầntrụicảnh“sex”trongtiểuthuyết
lịchsử?”[118].TácgiảNguyễnNgọcTrâmtrênAnninhthudoOnlinethìchorằng“Đâylà
cuốnsáchdànhchongườilớn,khôngphảichotrẻcon”[238].Trongkhiđó,nhàbáoKiềuMai
Sơnđăngtrênnguoilaodongonline,saukhinhìnnhậnmộtcáchtoàndiệnvềcuốnsách,đãđi
đếnkếtluậncuốnsáchđoạtgiảimộtcáchkhóhiểu[183].Nhìnchunghầuhếtđộcgiả,nhàphê
bìnhvàgiớibáochíđềukhôngđồngtìnhhoặcphêphángaygắtchitiết“sex”tựnhiên,trầntrụi

22. 17
trongtácphẩm.Ýkiếnbênhvực,lýgiải,chorằngđólàcáinhìn“thếsựhóa”,đờithườngvề
nhânvậtanhhùng,lịchsửchủyếutừphíatácgiả,bantổchứcgiải[237].Cuộctranhcãinày
mộtlầnnữađặtravấnđềcốtlõicủathểloạivềmốiquanhệhiệnthựcvàhưcấu,cáchviết,
quyềnsángtạocủanhàvăntrongtruyệnlịchsử.Quantrọnghơn,vấnđềtiếpcậntruyệnlịchsử,
nhữngtiêuchíđểđánhgiáphẩmchấtnghệthuậtcủamộttácphẩmvănhọcđíchthựchaychỉlà
nhữngtrangviếtngônghê,tạo“scandal”gâychúý,câukhách.
Điềuđặcbiệtlàcácnhàvănviếttiểuthuyếtlịchsửcũngcónhiềuphátbiểutrựctiếpthể
hiệnquanniệmcủamìnhvềvấnđềmuônthuở,trởthànhmốiquantâmđặcbiệt.TrênbáoVăn
nghệsố39năm2003,nhàvănTháiVũkhẳngđịnh:“Hưcấunhưngkhôngphảilàbịa.Tôiviết
tiểuthuyếtvềlịchsửnhưngtôikhôngviếttiểuthuyếtlịchsử,màquacáchhưcấu,tôitôntrọng
tínhchínhxáccủalịchsử”.Nhìnvàomốiquanhệgiữahiệnthựclịchsửvàhưcấuvănhọc,
PhạmHuyThôngchorằng“hưcấunhưngkhôngđượcxuyêntạclịchsử.”[227].Trongbàiviết
Tiểuthuyếtlịchsửvàthôngđiệpcủanhàvăn,HoàngMinhTườngnêulênquanđiểm:“Nhà
vănviếtvềlịchsửcóquyềnhưcấu,tưởngtượng,thậmchísángtạothêmcácnhânvật,sựkiện
(…)đểlàmsángtỏlịchsử,soirọilịchsử,nhưngkhôngthểbópméohaybịatạclịchsửmột
cáchphilogic,theongẫuhứngcủariêngmình”[245].Bêncạnhnhữngýkiếnyêucầutôn
trọng,trungthànhvớilịchsử,cácnhàvănNguyễnXuânKhánh,HoàngQuốcHải,Nguyễn
MộngGiác,NamDao...lạiđềcaohưcấunghệthuật,vaitròcủachủthểsángtạo,hướngđến
mụcđíchviếttiểuthuyếtchứkhôngphảilàdiễngiảilạilịchsử.NhàvănNguyễnXuânKhánh
quanniệm:“Đãlàtiểuthuyếtthìphảihưcấu,dùđólàtiểuthuyếtlịchsử,hưcấulàđặctrưng
củatiểuthuyết.Hưcấulàđặcquyềncủanhàvăn”[103].Cùngđềcaochấttiểuthuyết,Ngô
VănPhúlạidiễnđạtrấthìnhtượng:“Phầnsửnhưcáikhungcủangôinhà.Nhưngngôinhàcó
đẹphaykhôngcòntuỳthuộcvàotàihoaởbàntaythợ.Ởđâytôimuốnnóichấttiểuthuyếtphải
thổiđượcvàohồncủalịchsử”[104].NhàvănNamDaokhiviếtlờingỏtiểuthuyết“Giólửa”
cũngđưaraýkiếnriêngcủamình:“Ởđây,biếncốlịchsửtrởthànhđốitượngđemsoidưới
lăngkínhchủquan,nhàonặnlạiđểrồi,quangồibútngườiviết,thànhtiểuthuyếtdãsử”
(Nguồn:http://thuvien.vn/).BàiviếtTươngquangiữalịchsửvàtiểuthuyếtlịchsửcủaHoàng
QuốcHảiđãđưaracáinhìncủaôngvềtiểuthuyếtlịchsử:“Vănhọcsửdụngcácsựkiệnlịchsử
làmphươngtiệnsángtác.”[76].Ýkiếnđãthểhiệntinhthầnđềcaovaitròcủachủthểsáng
tạo,cũngcónghĩalàđềcaosựhưcấucủanhàvăn.TrongcuộctròchuyệnvớiNguyễnKhắc
PhêđăngtrênTạpchíSôngHươngsố162tháng8/2002,nhàvănNguyễnMộngGiáckhẳng
định:“Theotôitiểuthuyếtchủyếulàvimô,quacáivimômàlàmnổibậtbảnchấtcủanhững
cáivĩmô.Bảnchấtcủatiểuthuyếtlàthếsự,dùlàtiểuthuyếtlịchsử”.
(http://tapchisonghuong.com.vn/ngày29/8/2008).

23. 18
Cácýkiếntrênđâycủacácnhàvănviếttruyệnlịchsửchiathànhhaikhuynhhướng:
Mộtkhuynhhướngtánthànhviệchưcấutrongtiểuthuyếtđểxâydựnghìnhtượngnhưngvẫn
cầntrungthànhvớicácsựkiện,nhânvậtlịchsử,đặcbiệtlànhữngsựkiệnquantrọng,nhânvật
vẫnđượccoilàthầntượng.Việchưcấu,cácthủphápcủathểloạitiểuthuyếtchỉlàyếutốhình
thứcphụtrợ,làmsángrõlịchsử,nhưmộtsựdiễngiảilịchsử.Cáinhìncủanhàvănphảiđồng
nhấtvớicáinhìncủasửgiavàđứngtrênquanđiểmcủacộngđồng,phảinhìnbằngconmắtsử
thiđầytônkínhvớicácnhânvậtlịchsửđãđược/bịxemnhưmộttượngđàitronglòngnhân
dân.Khuynhhướngcònlạiđềcaotựdosángtác,hưcấuvàsángtạo.Vớihọ,lịchsửchỉlà
khungnền,bốicảnhvàmộtthứngônngữ,chấtliệuđểxâydựnghìnhtượng,thểhiệnquan
điểm,cáinhìnriêngcủamìnhtrongsựdiễngiải,hìnhthứcmớimẻ,độcđáo.
Nghiêncứutruyệnlịchsửnhưmộtkhuynhhướngvănxuôitựsựtrongtiếntrìnhvận
độngcủalịchsửvănhọcdântộc.
Khôngdừnglạiởviệcnghiêncứuthủpháp,nhữngvấnđềvềsựthậtvàhưcấuchung
chungtrongtiểuthuyếtlịchsử,nhiềucôngtrìnhđisâukhảosát,khátquátthànhvấnđềlýthuyết
đặctrưngthểloạitheocáctiêuchícủaphảnánhluận.Nhữngnghiêncứunàyđisâuvàocácmặt
nhưkếtcấu,trầnthuật,nhânvật,cốttruyện,ngônngữcủatiểuthuyếtlịchsửtrongtươngquan
vớicáchìnhthứctiểuthuyếtkhác,chỉrađặcđiểmriêng,bảnchấtcủathểloại,đặcbiệtlàmộtsố
luậnán,luậnvăn.LuậnántiếnsĩNgữvănTiểuthuyếtlịchsửViệtNamtừnhữngnămđầu
thếkỷXXđến1945(diệnmạovàđặcđiểm)(1999)củaBùiVănLợilàcôngtrìnhquymô,hệ
thống,đãđưarakháiniệm,nhữngđặcđiểmcơbảncủatiểuthuyếtlịchsửcảvềmặtnộidungvà
hìnhthứcnghệthuậttrêncơsởkhảosátcáctiểuthuyếtlịchsửtừđầuthếkỷXXđến1945trong
quátrìnhvậnđộng,pháttriểncủavănhọcViệtNam.Bêncạnhđó,tácgiảluậnáncũngsosánh
tiểuthuyếtlịchsửvớikhoahọclịchsử,giữatiểuthuyếtlịchsửhiệnđạivớitiểuthuyếtlịchsử
trungđạiđểlàmrõnhữngthànhtựu,nhữngđặcđiểmriêngcủatiểuthuyếtlịchsửViệtNamnửa
đầuthếkỷXX.Vấnđềvềđặcđiểmthểloạitiểuthuyếtlịchsửlạiđượcquyvềvấnđềchấtliệu
lịchsửvàhưcấutiểuthuyết,vềvấnđềđềtài,cảmhứngchủđạovàquanniệmnghệthuậtvề
conngười.Nhữngvấnđềhìnhthức:kếtcấu,nghệthuậtxâydựngvật,trầnthuật,sửdụngngôn
ngữcũngđượckhảosátkhákỹlưỡng.Tuynhiên,gócnhìncủaluậnánchủyếuđitìmhiểu
thànhtựu,táihiệnlạidiệnmạocủadòngtiểuthuyếtlịchsửtronggiaiđoạnvănhọcViệtNamtừ
đầuthếkỷXXđến1945màchưađưarahệthốnglýthuyếtthểloại.
ChuyênluậnTiểuthuyếtlịchsửViệtNamsau1945củaNguyễnThịTuyếtMinhlà
côngtrìnhvềtiểuthuyếtlịchsửkhácôngphu,hệthống,khảosátđốitượngtrênmộtdiệnrộng,
kéodàiquahaigiaiđoạnvănhọc(giaiđoạnvănhọc1945–1975vàgiaiđoạntừsau1975đến
nay).Côngtrìnhnàynhưsựnốitiếp,kếthừavàpháttriểntừcôngtrìnhcủaBùiVănLợi,đem
đếncáinhìntoàndiệntheocảchiềuđồngđạivàlịchđạivềtiểuthuyếtlịchsửViệtNamsuốtthế

24. 19
kỷXX.Tácgiảđưaramộtquanniệmvềtiểuthuyếtlịchsửtrênquanniệm“Lịchsửlànhữnggì
đãqua,đãthuộcvềquákhứ,đãkhuấtlấpbởimộtkhoảngthờigiandàimàvềvănhóa,đời
sốngđãkhácvớiconngườihiệntại”[137;tr.35].Kháiniệmtiểuthuyếtlịchsửkhôngđượctác
giảđịnhnghĩaduydanh,màtrêncơsởsosánhsựkhácnhaugiữanhàvănvànhàsửhọc,cách
miêutảlịchsử,nhânvậtlịchsửcủanhàvănvànhàsửhọc,vấnđềlạiđượcđồngquyvềsự
tranhcãimuônthuởmốiquanhệgiữasựthựclịchsửvàhưcấuvănhọc,mứcđộhưcấuđến
đâuthìhợplý.Songởđây,tácgiảđãđixahơnlàbướcđầuđặtvấnđềvaitròcủangườitiếp
nhậnvớitiểuthuyếtlịchsử.GiốngnhưconđườngđicủaBùiVănLợitrongcôngtrìnhchúng
tôiđãđềcậpởtrên,trongcôngtrìnhnày,tácgiảNguyễnThịTuyếtMinhcũngđiphụcdựnglại
diệnmạotiểuthuyếtlịchsửViệtNamtừsau1945theochiềulịchđạivớinhiềuthànhtựuđáng
chúý.Ởmỗigiaiđoạn,chuyênluậnchỉrađặcđiểmnộidungcảmhứngvàhìnhthứcnghệthuật
đặcthùcủatiểuthuyếtlịchsửtrongbốicảnhlịchsử,xãhộivàsựpháttriểncủanềnvănhọc,
vớiưuthếriêngcủanó.Trêncơsởquanniệmthểloạivàdiệnmạotiểuthuyếtlịchsửtừsau
1945,tácgiảtìmhiểusâutưduytựsựlịchsửvàcácphươngthứcnghệthuậttựsựtrongtiểu
thuyếtlịchsửViệtNamsau1945.Điểmđángchúýlàkhitìmhiểuvềtưduytựsựlịchsửtrong
tiểuthuyếtlịchsửViệtNamsau1945,tácgiảđãchialàthànhhaikhuynhhướng:“lịchsửhóa
tiểuthuyết”và“tiểuthuyếthóalịchsử”,phâncảmthứclịchsửrathànhhaidạng:“Lịchsửnhư
mộtđốitượngđượcchiêmbáivàngưỡngvọng”và“Lịchsửnhưmộtđốitượngphântíchvà
giảđịnh”.Điểmnổibậtcủacôngtrìnhnàylàđãđặttiểuthuyếtlịchsửtrongsựvậnđộng,đổi
mớicủavănhọcViệtNam,chúýphântíchnhữngkỹthuậttựsựmớitrongtiểuthuyếtlịchsử
nhưtrầnthuậttừnhiềuđiểmnhìn,sửdụngkếtcấutâmlý,lắpghép,đồnghiện,chúýđếnlớp
ngônngữnhiềumàusắc,giàucátính.
NhànghiêncứuNguyễnThịBìnhtrongchuyênluậnVănxuôiViệtNamsau1975”
dùngthuậtngữ“Tiểuthuyếttheolốihưcấulịchsử”thaychothuậtngữ“Tiểuthuyếtlịchsử”,
coiđólàmộtloạihình/khuynhhướngtiêubiểucủatiểuthuyếtViệtNamsau1975.Saukhi
điểmquacácquanniệmkhácnhauvềtiểuthuyếtlịchsử,tácgiảbàytỏcáinhìncủamình:“mối
quantâmcủachúngtôilàcácnhàvănViệtNamthờiđổimớiđãxửlýchấtliệulịchsửthếnào
đểgiảiphóngnhữngtiềmnăngcủathểloại”[28;tr.133].Từquanniệmnày,tácgiảtìmhiểu
nhữngđổimớiđángchúýcủaloạihìnhtiểuthuyếthưcấulịchsửtrênhaiphươngdiện“Lịchsử
đượcnhàonặnlạitrongcảmhứngthếsự-hiệnđại”và“Trầnthuậtbằngnguyêntắcđối
thoại”.Nhìntrênphươngdiệnthứnhất,tácgiảthấytiểuthuyếtlịchsửchỉmượnlịchsửlàm
chấtliệuđểnóilêncácvấnđềthếsự,đờitư,nhữngvấnđềcủathờihiệnđại.Điềuđóthểhiệnsự
mởrộngtrongquanniệmvềhiệnthựcvàconngườitrongvănchươngViệtNamtừsau1986
đếnhếtthếkỷXX,tấtyếusẽtácđộngđếnquanniệm,tưduyvềlịchsử:“Khôngphảicảmhứng
lịchsửhayđạođứcmàchínhlàcảmhứngthếsự-hiệntại,cảmhứngđốithoạisẽlàmnảysinh

25. 20
ởnhàvănýmuốnnhàonặnlạichấtliệulịchsửđểtạoragươngmặtlịchsử“thứhai”nhưgiả
địnhvềmộtkhảnăngkháccủacáctìnhthế,cácquanhệ,cácsốphậnđượcmiêutả,bìnhluận
trongchínhsử”[28;tr.135–136].Trongcôngtrìnhnày,tácgiảđãphântíchbachủđềnổibật
trongtiểuthuyếtlịchsửlà:“chủđềvềtựdo,chủđềvềtìnhyêuđôilứa,hạnhphúcgiađìnhvà
chủđềvềnhữngsuytư,trăntrởvềsốphậnconngườitrongcáccuộcbiếnthiênlịchsử.”[28;
tr.141].Khíacạnhthứhailàtrầnthuậtbằngnguyêntắcđốithoạitạonênkhôngkhídânchủđặc
trưngcủathờiđạichocáctiểuthuyếtlịchsử.Dođó,cácnhàvăn“dùnglịchsửlàmchấtliệu,
nhàonặnlạitrongmộttròchơigiảđịnh,khơigợimốihoàinghivề“mộtkhảnăngkhác”của
lịchsử…”[28;tr.145].Cáchsửdụnglịchsửnhưmộtchấtliệuthôngquatrầnthuậttheonguyên
tắcđốithoạiđãgiúpcácnhàtiểuthuyếtlịchsửxâydựng“cácnhânvậtlịchsửqua“mànglọc”
củanghệthuậtđãđượcchủquanhóa,nhânvănhóađểtrởthànhconngườitiểuthuyết”[28;
tr.146].Bêncạnhviệctrầnthuậttừnhiềuđiểmnhìnbằngnguyêntắcđốithoại,việcsửdụngcác
yếutốkỳảocũngkhiếnchotiểuthuyếtlịchsửkhoáclênmìnhmộttấmáomới–tấmáo“huyền
thoạihóa”,“đểkhámpháphầnlắngsâu,chìmkhuấttrongcõisâuxatâmhồnconngười,là
mộtcáchnghệthuậtchiêmngẫmtriếtlývềcuộcđời”[28;tr.149].Chonên,nhữngtácphẩm
nàyđượcgọilàtiểuthuyếtlịchsửnhưngthựcchấtlà“giảlịchsử”.
Nghiêncứuthiphápthểloạitruyệnlịchsửtừlýthuyếtvănhọchiệnđại
Thờigiangầnđây,nhiềubàiviếtsâusắcvềtiểuthuyếtlịchsửđượcđăngtrêncácbáo,
tạpchívàtrêncảcáctrangwebsitenghiêncứu,phêbìnhvănhọc,mangđếncáinhìn,cáchtiếp
cậnmớivềthểloại.Nhữngbàiviếtnàyứngdụngthànhtựucủalýthuyếtvănhọchiệnđại
phươngTâynhưlýthuyếtdiễnngôn,kýhiệuhọcvănhóa,thipháphọc...đãmangđếnmột
hướngtiếpcận,nghiêncứukhác,khoahọcvàtoàndiệnhơn.CaoKimLannhìnlịchsửtrong
truyệnngắnNguyễnHuyThiệptừhệhìnhthipháphậuhiệnđại.Từcáinhìnnày,tácgiảđã
thấynhữngchuyểndịchsangmộthệhìnhthiphápmớiởtruyệnngắnviếtvềlịchsửcủa
NguyễnHuyThiệp–hệhìnhthipháphậuhiệnđại–trêncácphươngdiện:1/“Kỹthuậtngụy
tạolịchsửtrongtâmthếchốibỏ“đạitựsự””;2/“Ngườikểchuyệnkhôngtincậyvàtâmlýbất
tínnhậnthức”;3/“Phươngthứcđakếtphávỡkếtcấutrungtâmcủavănbảntácphẩm”[114].
TrongbàiviếtMãlịchsửvàmãvănhóatrongtiểuthuyếtlịchsửViệtNamsau1986,Nguyễn
VănHùngđãsửdụnglýthuyếtcủakýhiệuhọcvănhóa,phươngphápnghiêncứuliênngành,
tìmhiểucấutrúcthểloạitiểuthuyếtlịchsửViệtNamsau1986từhaimãlịchsửvàvănhóa.
Tácgiảbàiviếtđãđưaranhậnxéttừkếtquảnghiêncứucủamình:“Từđặctrưngthểloạicùng
thựctiễnsángtáccủatiểuthuyếtlịchsửViệtNamsau1986,chúngtanhậnrarằng,mỗitác
phẩmviếtvềđềtàilịchsửluônchứađựngtrongnónhữngmãlịchsử,mãvănhóa,mãngôn
ngữcủathờiđại.”[88].Đồngthời,khinghiêncứutiểuthuyếtlịchsửcủaBùiAnhTấn,ôngđã
chỉramộtkhuynhhướngcủatiểuthuyếtlịchsửViệtNamđươngđại–khuynhhướng“ngoại

26. 21
biênhóa”.Nhàvănchọnmộtvịtríởlằnranhgiữa“ngoạibiên”vàtrungtâmđể“giảitrung
tâm”,đưavàotiểuthuyếtlịchsửnhữngchủđềmới–kếthợpđềtàilịchsửvàđềtàiđồngtính,
sửdụngnhữngthủphápcủavùngvănhọc“ngoạibiên”–màusắcvõhiệphuyềnảo[89].Sau
này,tácgiảđãcómộtcôngtrìnhnghiêncứuhệthống,côngphulàluậnánTiếnsĩvănhọcTiểu
thuyếtlịchsửViệtNamsau1986dướigócnhìntựsựhọc(2014).Trongluậnán,ôngđã
nghiêncứtiểuthuyếtlịchsửdựatrênnềntảnglýthuyếttựsựhọchiệnđại,thểhiệnquabaluận
điểmquantrọng:ngườikểchuyệnvàđiểmnhìntựsự;nghệthuậttổchứcthờigianvàkếtcấutự
sự;diễnngôntựsựtrongtiểuthuyếtlịchsử[90].Đặcbiệt,bàiviếtCầnđổimớisuynghĩvềlịch
sửvàtiểuthuyếtlịchsửcủaTrầnĐìnhSửthểhiệnmộtcáinhìnrấtmớimẻvềlịchsửvàtiểu
thuyếtlịchsử.Ôngcoilịchsửlàmộtdiễnngôn,dođótiểuthuyếtlịchsửcũnglàmộtdiễnngôn
vềlịchsử.Theoquanniệmcủatácgiả,lịchsửchỉlà“sựtrầnthuậtvềlịchsử”nênkhôngcócái
gọilàsựthậtlịchsửkháchquanmàchỉcósựthậtcủacácvănbảnghisử.Mộtluậnđiểmrất
quantrọngđượcnêuratrongbàiviếtnày,cóýnghĩaphươngphápluậnsâusắckhinghiêncứu
thểloạitiểuthuyếtlịchsửđượcđưaracụthể:“Từchủnghĩacấutrúcđếnhậucấutrúc,từhậu
cấutrúcđếnchủnghĩatânlịchsửngườitanhậnrõlịchsửchỉlàsựtrầnthuậtvềlịchsử,màđã
làtrầnthuậtthìkhótránhchủquantronglựachọn,phánđoán,từđótạonênsựhoàinghiđối
vớitínhchânthựccủavănbảnlịchsử.”[190].Gócnhìnnàyđãđưađếncáchlýgiảirấtthấu
đáo,thuyếtphụcvềmốiquanhệgiữasựthựcvàhưcấutrongtiểuthuyếtlịchsử,tìmrahạtnhân
cấutrúctruyệnkểtrongtiểuthuyếtlịchsử:“Tiểuthuyếtlịchsửnàocũngmangtrongmìnhhai
lầnlịchsử:lịchsửthờiđãquavàlịchsửthờingườiviếtđangsống.”[190].
Nhữngnghiêncứutrênđâyđãđưaraquanniệm,gócnhìnmớivềtiểuthuyếtlịchsửtừ
nhữnglýthuyếthiệnđại.Tuychưađầyđủ,hệthốngtheohìnhthứccủamộtcôngtrìnhnhưng
nhữngbàiviếtnàyđãđưaranhiềuluậnđiểmquantrọngvềlýthuyếtthểloạitừquanniệmđến
nhữngbiểuhiện,cáchtiếpcậnthểloại,nhấtlàviệcxemtiểuthuyếtlịchsửnhưmộtloạihình
diễnngôn,môhìnhtựsựhọc.Dẫuvậy,nhữngmôhìnhcấutrúcthểloại,sựphânloạitiểuthuyết
lịchsửtheoloạihìnhdiễnngônvẫnchưađượcchúýđúngmức,cóchăngchỉlàmộtvàithaotác
sosánhđểlàmnổibậtmộtvấnđềnàođónhànghiêncứuchọnlàmđốitượng.Songđâychính
lànhữnggợimởquantrọngđểchúngtôithựchiệnđềtàinày.
1.2.Quanniệmvềthểloạivàcấutrúcthểloại
1.2.1.Thểloạivàcấutrúcthểloạitrongnghiêncứuvănhọc
Quanniệmtruyềnthống
TrongcôngtrìnhNghệthuậtthơca,Aristotequanniệm“nghệthuậtlàsựmôphỏng”,
chiatoànbộcácsángtácvănhọcthànhbabộphận:sửthi,bikịchvàhàikịch.Bacáchthức
“môphỏng”củavănhọcmàAristoteđềcậptớitươngứngvớibaloạihình:tựsự,trữtìnhvà

27. 22
kịch.Truyềnthốngchiabanàyđượctiếpnối,pháthuy,lýgiảicụthể,cặnkẽhơntronghệthống
lýthuyếtvàquanniệmcủacácnhàmỹhọc,nghiêncứuvănhọcsaunày.Nhàmỹhọc,triếthọc
nổitiếngHeghenđãchiatoànbộvănhọcthànhbathểloại:tựsự,trữtìnhvàkịchgiốngAristote
nhưngdưạtrênnhữngcăncứ,sựlýgiải,cáinhìn,quanniệmriêng.Ôngđãdựavàophạmtrù
chủthểvàkháchthểđểbiệnluậnquanđiểmcủamình.VớiHeghen,thểloạilàmộthiệntượng
lịchsử,làsựvậnđộngcủaýniệm.Trongkhiđó,nhàphêbìnhvănhọcNgaBielinskicũngchia
vănhọclàmbaloạinhưngcáchphânchiachitiếthơn,dựavàonhữngtiêuchísâuhơnvàrõ
rànghơnAristote.Theoông,“Thơ(tứcvănhọc)chỉcóbaloại,ngoàibaloạikhôngcònloại
nàonữa,vàcũngkhôngthểcóhơn”[188;tr.235].Ôngcăncứvàoyêucầucủaviệcmiêutảtính
cáchvàthểhiệntươngtưởng,tìnhcảmcủanhàvănmàphânthànhcácthểloại:1/Tácphẩm
loạitựsựtáihiệnđờisốngthôngquaviệcmiêutảsựkiện;2/Loạitrữtìnhgồmcáctácphẩm
thôngquasựbộclộtìnhcảmcủatácgiảmàphảnánhhiệnthực;3/Loạikịchgồmcáctácphẩm
đemnhânvậtlênsânkhấuđểchúngtựbiểuhiệnquahànhđộngcủachúng[188;tr.236].Cách
chiabanàyvẫnđượckếthừa,pháthuyvàcósựbổsungtrongmỹhọcMacxitsaunày.Tuy
nhiên,mỹhọcMacxitdựavàotưtưởngcủaMác-Lê-nin,đặcbiệtlàquanniệmcủatriếthọc
duyvậtbiệnchứng,đềcaotínhđảng,chủthểvàtưtưởnghệcủavănhọc.Vìthếnguyênlýcơ
bảnđượcvậndụngđểphânchiacácthểloạivàcấutrúcthểloạivẫnlàlýthuyếtphảnánh.
TrongmỹhọcMacxit,kháiniệmvănhọcđượcmởrộngsangcảnhữngthểloạiphihưcấunhư
chínhluận,ký.Vìthếcấutrúcthểloại,ngoàibaloạilớnnhưtruyềnthống,cònbổsungthêm
loạihìnhchínhluậnvàkývănhọc.Thểloại,dođó,đượchiểulàsựthốngnhấtloạihìnhdựavào
nguyêntắcphảnánhhiệnthựccủatácphẩmvănhọc.
TráingượcvớitruyềnthốngphươngTây,tronglýluậnvănhọcphươngĐôngcổđiển,
nhấtlàởTrungHoa,thểloại,cấutrúcthểloạiđượcquanniệmvàphânchiakhác.Truyềnthống
phươngĐôngthườngchiavănhọcthànhbaloại:vậnvăn,biềnvăn,tảnvăn;hoặccũngcóthể
chiathànhbốnloạinhưcáchchiacủaTàoPhiviếtthiên“Điểnluận”trongLuậnvăn:“Văncó
gốcgiốngnhaumàngọnkhácnhau.Văn“tấu”,“nhị”thìlờiphảinhã,văn“thư”,“luận”cần
cólý,văn“minhlỗi”trọngsựtrungthực,văn“thơphú”thìphảilộnglẫy”[188;tr.238].Còn
LưuHiệptrongcôngtrìnhVăntâmđiêulonglạichiavàbànvềhailoại:“văn”và“bút”[129;
tr.72].Tuyvậy,dùchiathànhhaihaynhiềuhơnthìthựcchấtnhữngquanniệmtrêncũngchỉđề
cậpđếnhailoạicơbản:thơvàvănxuôi.Trêncơsởtruyềnthống,“sáchvở,báochíTrungQuốc
phổbiếnthừanhậnvănhọccóbốnloại:thơca,vănxuôi,tiểuthuyếtvàkịch”[188;tr.239].
ỞViệtNam,trongthờitrungđại,nhữngcôngtrìnhĐạiViệtthôngsửcủaLêQuýĐôn,
LịchtriềuhiếnchươngloạichícủaPhanHuyChú,HoàngViệtthituyển,HoàngViệtvăn
tuyểncủaBùiHuyBíchítnhiềucóđộngchạmđếnvấnđềthểloạivănhọcnhưngkhôngphảilà
sựphânchiarõràng,chínhxác.Cáctácgiảnàychỉcăncứvàonộidungđểthốngkêlạidisản

28. 23
vănchương,chiathànhcácnhóm;hoặcthiênvềthơ,hoặcthiênvềvănxuôi.Saunày,trongcác
côngtrìnhnghiêncứu,giáotrìnhđạihọc,từđiểnthuậtngữ,cáctácgiảđãhoànthiệnquanniệm
vềthểloạivănhọc.TronggiáotrìnhLýluậnvănhọccủanhómtácgiảtrườngĐạihọcKhoa
họcxãhộivànhânvăndoHàMinhĐứcchủbiênđãchiavănhọcthànhbốnloại:thơca,tiểu
thuyết,kịchvàký.Bênhcạnhcáchquanniệmtrên,giáotrìnhlýluậnvănhọccủatrườngĐại
họcSưphạmHàNộidoTrầnĐìnhSửchủbiênlạiđịnhnghĩa:“Thểloạitácphẩmvănhọclà
kháiniệmchỉquyluậtloạihìnhcủatácphẩm,trongđóứngvớimộtloạinộidungnhấtđịnhcó
mộtloạihìnhthứcnhấtđịnh,tạochotácphẩmmộthìnhthứctồntạichỉnhthể”[188;tr.220].
Saukhiđiểmcácquanniệm,cáchchiathểloạitừcổchíkim,từđôngsangtây,vàcảởViệt
Nam,cáctácgiảcuốnsáchđưaracáchchiathểloạiriênggồmcónămloại:Thơca,truyệnvà
tiểuthuyết,kịch,kývàchínhluận.Ngoàira,Từđiểnthuậtngữvănhọcphânchiarấtrạchròi
“thể”và“loại”vàchorằng:“Loại”rộnghơn“thể”,“thể”nằmtrong“loại”[77;tr.300],còn
vềcáchphânchiathìvẫnthốngnhấtchiathànhbaloại:tựsự,trữtình,kịch,trongmỗiloạilạicó
nhiềuthểkhácnhau.
Nhữngquanniệmvềthểloại,cấutrúcthểloạivànhữngcáchphânchiatheolốitruyền
thốngnêutrên,dùởnhữngnềnvănhọckhácnhaucónhữnggócnhìn,cáchphântíchvàlýgiải
khácnhaunhưngđềudựatrênmộtnềntảngtưtưởngvànguyêntắctiếpcận:lýthuyếtphảnánh.
Gócnhìntừlýthuyếtphảnánhấyluônxemthểloạitrênsựtươngtácnộidung,tưtưởngvà
hìnhthứcthểhiệnởnhữngmặtbềngoài,dễnhậnra.Chủthểvàcácloạilờinóitrongtácphẩm
đượcnhắcđếnnhưngchủyếudướiphươngdiệnhìnhthức.Cấutrúcnộitại,đặcthùngônngữ
củavàthiphápcủatừngthểloạivẫnchưađượcnghiêncứu,khaithácsâu.Vìthế,cáchchia
khôngtránhkhỏichungchunghoặcchồngchéo.Nhữnghạnchếấyđượckhắcphụcquanhững
quanđiểm,lýthuyếthiệnđạisaunày.
Quanniệmhiệnđại
SangthếkỷXX,nhữngbiếnđộngtronglịchsử,kinhtế,xãhội,thànhtựuvềtưtưởng,
triếthọcđãtácđộngnhiềuđếnđờisốngvănhọcnhânloại.Nhiềukhuynhhướng,tràolưuvăn
họcrađờicùngnhữngthểnghiệm,tìmtòi,cáchtânđộcđáo,tạonêndiệnmạomớichonềnvăn
chươngnhânloại.Cùngvớisángtác,hàngloạtlýthuyếtvănhọcđượchìnhthànhmangđến
nhữngquanniệm,cáchtiếpcận,phươngphápnghiêncứuvănhọckhác,cókhiđốilậpvới
nhữngquanniệmtruyềnthống.CáctrườngpháinhưchủnghĩahìnhthứcNga,chủnghĩacấu
trúc,giảicấutrúc,kýhiệuhọcvănhóa,thipháphọc,phântâmhọc,lýthuyếtdiễnngôn…tạora
mộtnềntảnglýthuyếtmới,soisángnhiềuvấnđềbảnthểcủavănhọc,trongđócóvấnđềthể
loạivàcấutrúcthểloại.Mộthệthốngnhữngquanđiểm,tưtưởngkhácvềthểloại,cấutrúcthể
loạiđượcthểhiệnquanhiềuchiềukích,khíacạnhkhácnhau.

29. 24
V.Shklovski–đạidiệntiêubiểucủatrườngpháichủnghĩahìnhthứcquanniệm“Nghệ
thuậtnhưlàthủpháp”.Dođó,bảnchấtcủanghệthuậtlàthaotáctổchứcchấtliệu.Vớiquan
niệmnày,ôngchorằngtrongmộttácphẩmvănhọc,điềuquantrọngbậcnhấtlàthaotácchứ
khôngphảilàtưtưởngcủanhàvăn.Mụcđíchcácthủphápchínhlàthaotác“lạhóa”.Quan
niệmchorằngnghệthuậtnhưlàthủphápvàđiềutạonênthủpháplàthaotác“lạhóa”dẫnđến
quanniệmđặctrưngcủacácthểloạichínhlàsựsailệchthểloại.Mỗicáitênnghệthuậtchẳng
qualàsựsailệchthểloạimàthôi.ỞcôngtrìnhDẫnluậnnghiêncứuvănhọcdo
G.N.Pospelovchủbiên,V.I.Khalizepđãđưaraquanniệmvềthểloạivàcáchphânchia,diễn
giảiriêng:“Cáctácphẩmngôntừnghệthuậtnóichunghọpthànhbanhómlớngọilàloạivăn
học.Đólàtựsự,kịch,trữtình”[176;tr.197].Tuyvẫnchiavănhọcrathànhbaloạinhưtruyền
thốngnhưngnhànghiêncứucủatrườngpháiPospelovđãđưaranhữngtiêuchísâuhơn.Đólà
đốitượngnhậnthứcnghệthuậtvàhìnhthứctổchứclờivănnghệthuậttrongtácphẩm.Qua
nhữngđặctrưngcủacácloạihìnhvănhọcnêutrên,V.I.Khalizepđưaracáckháiniệm:“tínhtự
sự”,“tínhtrữtình”và“tínhkịch”đểkháiquátthànhmộtquanniệmthểloại:“điềuquantrọng
làcầnphânbiệt,mộtmặttựsự,trữtình,kịchnhưlàcác“loạivănhọc”,vàmặtkháclàtínhtự
sự,tínhkịch,tínhtrữtìnhnhưlàcác“thuộctínhvềcảmhứng”củatácphẩm”[176;tr.204].
ĐiềuđặcbiệtnhấtlàviệcphânchiathểloạicủatrườngpháiPospelovchủyếudựavàocácthể
tàiđượcphảnánhtrongtácphẩmgồmbanhómcơbảnlàsửthi,thếsựvàđờitư.
Khácvớicáctácgiảtrên,TzvetanTodorovlạiđưaramộtquanniệmrấtmớivềthểloại.
Ôngcoi“Cácthểloạichínhlànhữngchỗtrungchuyểnnhờđómàtácphẩmbắtliênhệvớithế
giớivănchương”[234;tr.14].Chonên,lýthuyếtvềthểloạibaogiờcũngđượcbắtđầutừtác
phẩm,dựatrêncáctácphẩmcụthể.Nhữngđặctrưngcủathểloại,dođó,bắtnguồntừcácđặc
trưngcủavănbản.Từcơsởnày,Tz.Todorovđãchiathểloạivănhọcthànhhainhóm:“mộtbên
lànhững“thểloạilịchsử”,mộtbênlànhững“thểloạivềmặtlýthuyết”[234;tr.21].Ba
phươngdiện:lờinói,cúpháp,ngữnghĩađượclấylàmnhữngtiêuchíchínhđểkháiquátvềlý
thuyếtthểloại.Vìquanniệmthểloạigắnvớitácphẩm,sựsángtạocủanhàvănnênôngđãđưa
ranhữngnhậnđịnhmangtínhnguyêntắcvềcácthểloạimớiđượcsángtạoracùngvớitác
phẩmlớn:“thểloạimớikhôngnhấtthiếthìnhthànhtừmộtsựphủđịnhđặctrưngchủyếucủa
thểloạicũ,màtừmộtsựtổhợpkháccủacácđặctính,khôngquantâmđếnviệctạonêncùng
vớithểloạitrướcmộttổngthểhàihòatheologic”[235;tr.22].
Bànvềthểloại,M.Bakhtincónhiềucôngtrìnhnghiêncứuxuấtsắc,mởramộtgócnhìn
mới,rấthiệnđại,tạorabướcngoặttrongquanniệmvềthểloạivàcấutrúcthểloại,đặcbiệtlà
côngtrìnhLýluậnvàthipháptiểuthuyếtvàtiểuluậnVấnđềthểloạilờinói.Ôngxemxétsự
tácđộngqualạigiữacácthểloạitrongchỉnhthểthốngnhấtcủanềnvănhọcởtừngthờikỳnhất
định.Khôngdừnglạiởđó,ôngnghiêncứuthểloạitronggiaotiếp,trongsựtươngtáccủachủ

30. 25
thể,kháchthểđểthựchiệnthànhcôngmộtchiếnlượcgiaotiếp.Từgócnhìnnày,“thểvănhọc
làmộtloạihìnhcủathểloạilờinóithuộc“cácthểloạilờinóithứsinh(phứctạp)”[150;tr.11]
cùngvớicácthểloạinhưnhữngcôngtrìnhnghiêncứukhoahọcthuộcđủloại,cácthểvăn
chínhluậndàihơi,tứcgiaotiếpkhoahọc,chínhtrị-xãhội.Hệquảtấtyếulàthểloạiđượctạo
ratừquátrìnhgiaotiếp,làphươngtiệnđểgiaotiếp:“Chúngtanóibằngthểloạilờinóinàođó,
tứclàtoànbộphátngôncủachúngtađềucónhữnghìnhthứctổchứclờinóitiêubiểunàođó
vàtươngđốiổnđịnh.Chúngtasởhữucảmộtkhotàngthểloạilờinóikhẩungữ(vàvănviết)
vôcùngphongphú.”[150;tr.30].Chonên,quátrìnhthựchiệnthànhcôngmộtchiếnlượcgiao
tiếpchínhlàquátrìnhtạolậpvàlĩnhhộithểloạitrongtínhchỉnhthểcùngquátrìnhcủanó.
M.Bakhtinrấtđềcaochủthểlờinói.Ôngchorằngthểloạilàsảnphẩmcủachủthểlờinóitrong
cuộcgiaotiếpđặcthùnênchủthểcóvaitròlớnlao,quyếtđịnhtớiviệcsửdụngthểloạiấyvà
bộclộmình.Vaitròlớnlaocủachủthểkhiếnthểloạigắnliềnvớiphongcách,biếnđổicùng
phongcách:“Ởđâucóphongcách,ởđấycóthểloại.Sựdichuyểncủaphongcáchtừthểloại
nàysangthểloạikháckhôngchỉlàmthayđổiýnghĩacủaphongcáchtronghoàncảnhthểloại
xalạvớinó,màcònphávỡ,hoặcđổimớicácthểloạiấy”[150;tr.16].Saunhữngnhậnđịnh
tổngquan,ôngxemxétcụthểtừngyếutốtrongchiếnlượcgiaotiếpchiphốiđếnthểloại.Các
yếutốnhưtừ,câucóýnghĩarấtquantrọngtrongviệcbiểuđạtmộtnộidunggiaotiếpcủathể
loạilờinói.Đitừchiếnlượcgiaotiếpđặcthù,quanniệmvềthểloạicủaM.Bakhtinrấtchúý
đếnvaitròcủangườitiếpnhận,đốitượnghướngtới.Dođó,ngườinhậngópphầnquantrọng
tạonênthểloại:“Ởmỗilĩnhvựcgiaotiếplờinói,vớimỗithểloạilờinói,ngườinhậnbaogiờ
cũngcóquanniệmmangtínhloạihình,xácđịnhnólàmộtthểloại”[150;tr.49].
Cùngđềcaovaitròcủangườitiếpnhận,trongcuốnBảnmệnhcủalýthuyết,Antoine
Compagnonđưaraquanniệm:“Thểloạinhưlàmôhìnhđọc”[42;tr.227].Nhữngmôhình
tiếpnhậnđóđưađếncáchnhìnnhận“Thểloại,nhưlàphépphânloại,khiếnngườichuyên
nghiệpcóthểphânchiasắpxếpcáctácphẩm,nhưngtínhthíchđángvềphươngdiệnlýthuyết
củanókhôngphảitínhthíchđángấy:đólàhoạtđộngnhưmộtsơđồtiếpnhận,mộtnănglực
củangườiđọc,đượcxácnhậnvà/hoặcbịphảnbácbởibấtkỳvănbảnmớimẻnàotrongmột
tiếntrìnhđộng”[42;tr.228].Trongmôhìnhđọc,dướimộttầmđónnhậnnhấtđịnhthì“Thể
loạinhưlàmãvănchương,tổngthểchuẩnmực,quytắccủatròchơi,chongườiđọcbiếtanhta
sẽphảitiếpcậnvănbản,vànhưvậynóbảođảmsựthônghiểuvănbản”[42;tr.330].Đứngở
gócđộtiếpnhậnđểnhìnthểloạithìphongcáchluônlàmộtvấnđềquantrọng,cốtlõi.
Khácvớicácquanđiểmnêutrên,D.X.Likhachev,trongcôngtrìnhThiphápvănhọc
Ngacổ,lạinhìnthểloạitrongtiếntrìnhvậnđộng,pháttriểncủalịchsửvănhọc.Khikhảosát
cácthểloạivănhọcNgacổ,ôngthấy:“Cácthểloạivănhọcchỉxuấthiệnởmộtgiaiđoạnnhất
địnhcủasựpháttriểncủanghệthuậtngônngữvàsauđóbiếnđổikhôngngừng.Phạmtrùthể

31. 26
loạivănhọclàmộtphạmtrùlịchsử”[115;tr.70].Ởtrongcácgiaiđoạnkhácnhaucủalịchsử
vănhọc,cácthểloạiluôncómốiquanhệtácđộngqualại,hỗtrợlẫnnhau.Dovậy,cácthểloại
làmthànhmộthệthốngcùngtồntại,nângđỡchonhauhoặccạnhtranhvớinhau.Khinhìnthể
loạixuyênsuốtchiềudàithờigianlịchsử.Từđó,ôngđưarakếtluận:“Tôicholàkhôngthể
tranhcãihiệntượngsauđây:cácthểloạivănhọctrongtổngthểlàmthànhmộthệthốngcụthể
vàhệthốngnàylàkhácnhauởtrongnhữngthờikỳlịchsửkhácnhau”[115;tr.109].
Nghiêncứutrựctiếpvềcấutrúcthểloại,côngtrìnhTiểuthuyếtViệtNamđầuthếkỷ
XXI,cấutrúcvàkhuynhhướngcủaHoàngCẩmGianglựachọn“điểmxuấtphátlà“cấutrúc
thểloại”,vàthôngqualăngkínhcủacấutrúcthểloạiđểsoichiếuvàtìmra“cáckhuynh
hướngtiểuthuyếtkhácnhautrongnềnvănhọcđươngđại”,từsựvậnđộngthểloạitrongmạch
nốitiếpvớidòngchảytiểuthuyếtcủacácthếhệnhàvăntrướcđó”[63;tr.30].Khichiaracác
khuynhhướngtiểuthuyết,tácgiảchủyếudựatrênnhữngyếutố“bềnổi”đểcóthểnhậnthấy
dễdànglà“độdài,dunglượngvàquymôtácphẩm”[63;tr.32].Bamảngtiểuthuyếtđượcchia
ratheotiêuchínàygồm:Mảngtiểuthuyếtnghìntrang,cóquymôđồsộvàhướngvềcáctựsự
mangtầmsửthi,thờiđại;mảngthứhaigồmcáctiểuthuyếtcóquymôvàđộdàitrungbình
(khoảng300đến600trang),chủyếutậptrungvàođềtàilịchsửvàthếsự-đờitư;mảngthứba
gồmcáctiểuthuyếtcóquymô“nhỏ”,độdàitrungbìnhthườngdaođộngtừ100đến250trang,
vớisựbiếnmấthầunhưhoàntoàncủađềtàilịchsử[63;tr.32].Cònvềcấutrúcthểloại,tácgiả
côngtrìnhnghiêncứukỹlưỡngmôhìnhcấutrúcbabìnhdiệncủaTamarchenko,“táisửdụng”
“đểkhảosátcáckhuynhhướngtiểuthuyếtViệtNamđầuthếkỷXXItừgócđộcấutrúcthểloại:
1.Cáckhuynhhướngxâydựnghìnhtượngthẩmmỹ(Nhânvật,Không–thờigian);2.Các
khuynhhướnglựachọntrầnthuật(Điểmnhìn/Ngườikểchuyện,Kếtcấu,Giọngđiệuvàngôn
ngữtrầnthuật)”[63;tr.62].
Nhưvậy,dướigócnhìncủacáclýthuyếthiệnđại,thểloạiđượcquanniệmkhámớimẻ,
ởnhiềubìnhdiệnphongphú,từcấutrúcđếnlịchsử.Cómộtđặcđiểmchungởđâylàcáccác
nhànghiêncứuđềunhìnthểloạivănhọctrongmốiquanhệvớingônngữ,chiếnlượcgiaotiếp,
coilàsảnphẩmcủamộtquátrìnhgiaotiếpđặcthù,mộtloạihìnhdiễnngôn.Trongchiếnlược
giaotiếpdiễnngônấy,chủthểgiữvaitròquantrọng,gópphầnquyếtđịnhxáclậpmộtthểloại.
Vìvậy,thểloạigắnliềnvớiphongcách,vớiquátrìnhtiếpnhậncủangườiđọc.Cấutrúcthểloại
chínhlànhững“môhìnhđọc”,nhữngdạngthểloạilờinóiđượckiếntạotừsựthỏathuậncủa
chủthểphátngônvàđốitượngtiếpnhậnđểbiểuđạtmộtnộidunggiaotiếpnàođó.Chonên,
thểloạigắnvớitácphẩm,nhữngsựbiếnđổiđặcthùcủamỗigiaiđoạnpháttriểntrongtiếntrình
lịchsửvănhọc.Tấtcảđềubắtnguồntừhệthốngthipháp,quytắc,cấutrúcvănbảntácphẩm
ngôntừđểhoànthànhhiệuquảmụcđíchgiaotiếp.Nhữnglýthuyếtvàgócnhìnmớilạ,độcđáo