Ppt van een lezing gehouden voor alumni psychologie

1. ANGST & LEF
ALUMNI PSYCHOLOGIE
12 MAART 2016
WWW.VANDESANDEINLEZINGEN.NL

2. INLEIDING
ter
iets over de mens en zijn motivatie

3. Het scheppingsverhaal
In den beginne onstonden er klompjes eiwit
Sommige daarvan bleven ergens aan vastplakken
Anderen zweefden zo’n beetje rond
Degenen die de richting van dat zweven konden
beinvloeden werden steeds talrijker
De plakkers werden de planten
De zwevers werden de dieren
Wij zijn dus allemaal hiernaartoe gezweefd
De vraag is nu:
Met welke motivatie?

4. © 2006 JP van de Sande RuG
De mens reist langs twee sporen
NATUUR
Voortplanting
Kinderzorg
Erbij horen
Verkennen
Status
Agressie
Communicatie
Eten/Drinken
Voorraad maken
Territorium maken
Jagen
Bouwen
Ruilen
Lichaamsverzorging
Uitrusten
Migratie
Zowel Ernst als Spel
CULTUUR
TAAL, MANIER VAN UITDRUKKEN
WETENSCHAP, GODSDIENST, FILOSOFIE
IDEALEN, WAARDEN, WAARDERINGEN
HELDEN, VERHALEN, SPROOKJES
TECHNIEK, GENEESMIDDELEN,
APPARATEN, WAPENS
KUNST, GEBOUWEN, SIERADEN
MODES, RAGES, SCARES
HANDEL, WINKELS, BEDRIJVEN
ETEN, DRINKEN, GENIETEN, FESTIVALS
MANIEREN VAN SAMENLEVEN (bv.
Organisatietypen of Stad vs platteland)
REGERING, POLITIEK SYSTEEM,
BELASTING, SUBSIDIES
RECHTSPRAAK, WETTEN, REGELS, POLITIE
NORMEN, GEWOONTEN, FOLKLORE
RELATIES EN OPVOEDING, ONDERWIJS
VERHOUDINGEN MET ANDERE GROEPEN
MENSEN
OORLOG, OPSTAND, REVOLUTIE, RELLEN
DIENSTBAARHEID, SLAVERNIJ

5. Approach-Avoidance
Aanpakken-Wegwezen
Voor ons onderwerp is de motivatie AGRESSIE* belangrijk:
* Adgredior = Naar toe lopen

6. Twee tendenzen bij uitdaging/gevaar
FLIGHT
AVOIDANCE
angst
FIGHT
APPROACH
woede
Bij sommigen
(vooral jeugd)
FREEZING

7. APPROACH AVOIDANCE MODEL
• Beide neigingen zijn steeds tegelijk aanwezig
• Er is dus een voortdurend conflict tussen de twee (Epstein & Fenz, 1962)
• De sterkste bepaalt het gedrag, de ander wordt latent
• Beide neigingen kunnen variëren in sterkte en gradiënt
• De afstand bepaalt het krachtenveld
• Freeze = evenwicht? AVOIDANCE
APPROACH
AFSTAND
S
T
E
R
K
T
E
LEFGOZER
ANGSTHAAS

8. APPROACH-AVOIDANCE
♀♀
♀
♀
♀
♀
♀
♀♀
♀♀
♀
♀♀
♀
♀
♀
♀
♀
♀

9. Persoonlijkheid (Korte, Koolhaas e.a. 2005)
•Zowel bij dieren als bij mensen komen twee hoofdtypen
persoonlijkheid voor: Haviken en Duiven (of Proactief en Reactief)
•Dit verklaart de neiging van velen om bij rampen te
blijven waar men is (zie WTC verslag) en ook de
verschillende participatie bij rellen (1%, 10%, 89%)

10. LEF

11. Een leuke vorm van moed?
• Etymologie is Joods: Lev= hart en moed
• Lef is, net als branie, of bravoure, of gotspe een ouderwets begrip
• Lef is ook een beetje lower class: We denken algauw aan Matrozen,
of straatjongens als Pietje Bel
• Lef is: Impulsief, emotioneel doelgericht handelen en niet op de
negatieve gevolgen letten
• Dat is ongeveer de definitie van de criminele levenshouding
• Het leuke van lef was dat je er vroeger mee weg kon komen
• Bijvoorbeeld: Onze mariniers die in 1970 de Dam schoonveegden, of
de Marokkaanse jongens die vanaf hun hangplek nare dingen roepen
• Lef is dus een eigenschap die past in een persoonlijke wereld, minder
in een wereld geregeerd door onpersoonlijke regels en wetten

12. De braniekraag van de lefgozer

13. Basis van lef is vertrouwen
• Lef wordt hoofdzakelijk in groepen vertoond (Male bonding)
• Jij weet dat je maten geen dingen zullen doen die niet leuk
voor je zijn maar wel dingen die leuk voor je zijn
• In dierenkolonie (Bijen) is vertrouwen absoluut
• Vertrouwen berust op identificatie
• Hoe groter verwantschap, hoe groter vertrouwen
• Daarom is er logische gradatie in vertrouwen
– Ego, ouder, kind, broer, oom, nicht, achternicht
– Familie, clan, stam, taalgroep, volk, ras, mensheid
• Hoe meer vertrouwen er is, hoe groter de lef
• Lef kan ook ontstaan uit het gevoel ‘in control’ te zijn
– Denk aan CEO’s van woningbouwverenigingen

14. ANGST

15. Basis van angst is laag vertrouwen
• Vertrouwen en angst lijken negatief gekoppeld
• Vertrouwen kan toe of afnemen (trust change: TC)
• Dit kan tijdelijk (state) of permanent (trait) zijn
• TC kan persoonlijk of vicarieus geleerd worden
• Door leerprocessen permanente TC (>angstige mensen)
• Door reactie op situatie tijdelijke TC (>angstige situaties)
• “Ik vertrouw het niet” kan dus aan P en aan S liggen
• Gebrek aan vertrouwen kan angst opwekken, maar
ook woede
• Vertrouwen is daarom een basaal proces in beleving
van angst

16. ANGST
• Angst is een instinctief fenomeen, een emotie, en daarmee
een mechanisme om functioneel gedrag voor te bereiden
• Angst treedt dus niet tijdens crisis op, maar daarvoor
• Angst is altijd een voorbijgaande toestand (zelfs morbide angst)
• Sommige mensen zijn sneller angstig dan anderen
• Kenmerkend voor angst is dat het allerlei andere motieven
en emoties overruled, angst heeft voorrang.
• Angst is een begeleider van controleverlies, wat betekent
dat het gevoel controle te hebben net zo werkt als
vertrouwen
• Interessant is dan wat de verschillen tussen vertrouwen en
controle zijn (in wezen is dat emotioneel vs rationeel)
• Vandaar dat er 2 oplossing voor angst zijn: Overgave of Controle

17. Waardoor wordt angst beïnvloed?
• Zelfbetrokkenheid. Angst wordt sterk door persoonlijke betrokkenheid bepaald (Zelf,
kinderen, partner)
• Controle. Als we zelf rijden zijn we minder bang dan als een ander rijdt. Als we zelf
mogen kiezen minder bang dan als ander voor ons kiest. Hoe onzekerder, hoe banger.
• Vertrouwen. Hoe meer vertrouwen we in iets hebben, hoe minder we bang zijn
• Ervaring. Angst kan gemakkelijk aangeleerd of geconditioneerd worden, maar evenzeer
wordt het makkelijk afgeleerd.
• Besmetting. Angst kan ontstaan bij waarneming van verwanten of kennissen die angstig
zijn. (Affect diffusie)
• Hormoonspiegels. Mannelijke hormonen lijken angst tegen te gaan, vrouwelijke
bevorderen angst. Soms wordt het tegenovergestelde gerapporteerd (bv. bij ratten)
• Gruwelijkheid. Door een haai opgegeten worden is beangstigender dan een hartaanval
• Natuurlijkheid. Door mens geschapen risico’s zijn beangstigender dan natuurlijke. Denk
aan Genetische manipulatie, Radioactiviteit
• Nieuwheid. Het nieuwe, onbekende jaagt angst aan, vgl Zika vs Malaria
• Catastrofe. Rampen en ongelukken zijn angstaanjagender dan chronische gevaren.
• Opbrengst. Activiteiten met een potentieel hoge opbrengst zijn minder beangstigend

18. EVOLUTIONAIRE ANALYSE
Welke functie kan angst gehad hebben in de natuurlijke
selectie?
Ofwel: Aan welke voorwaarden moet een organisme voldoen om op
angst selectiedruk te leggen, om ervoor te zorgen dat er steeds meer
individuen komen met het vermogen tot angst?
1. Allereerst moet je een zelfsturend organisme hebben dat kan
bewegen, een dier dus.
2. Dan moet angst functioneel effectief zijn (meer kinderen voor bangen)
3. Sociale dieren moeten de angst ook op andere manier kunnen uiten
dan alleen door vermijding of vlucht. Angst moet besmettelijk zijn.
• Daarom kunnen we angst als emotie definiëren.
• Angst moet dus een actietendentie inhouden, een lichamelijke voorbereiding en
kenmerkend begeleidend gedrag (bv houding, uitdrukking, vocalisaties) en
bovendien heeft emotie een sterke belevingscomponent.

19. Gevolgen van angst
• Angst versterkt de waakzaamheid, de Arousal. Het lijkt er op dat
angst een krachtige sturende werking uitoefent op onze
aandachtsprocessen (Vuilleumier, 2006). Een belangrijk effect hierbij
is funnelling ofwel ‘tunnelvisie’ (Piekeren!). Angstaanjagende stimuli
lijken meer gecontroleerde doelstellingen te overrulen, zij het niet
onvoorwaardelijk.
• Op gedragsniveau heeft angst een aantal bekende effecten.
• Daarnaast heeft het een positieve invloed op ‘Freezing’, vooral bij
jonge individuen. Ook kunnen Defensief Dreigen, Bluffen en
Aanvallen voorkomen.
• Op belevingsniveau is angst duidelijk aversief en onaangenaam.
Langdurige angstbeleving leidt tot stress verschijnselen
• Meer recent is een vergelijkbaar systeem van activatie/inhibitie
voorgesteld: BIS/BAS, waarbij angst gedragsinhibitie (BIS) oproept
(Carver & White, 1994)

20. Types Angst obv eigen ervaring
Angst betrof oorspronkelijk de onmiddellijke omgeving van het individu.
Bij bacteriën was dat enkele millimeters, bij mensen enkele kilometers.
•
Typen Angst op basis van eigen ervaring
• Reële angsten: Dreigende ongevallen of andere bedreigende onzekerheden (vooral
voor de signalen ervan), Angst voor de tegenstander of voor predatoren, Angst voor
de dood, Angst voor het onbekende. Deze kan zowel zichzelf als naasten betreffen.
• Angsten voor bijzondere omstandigheden: Hoogtevrees, Vliegangst, Angst voor de
tandarts, Angst voor onweer,
• Ziekelijke angsten voor normale dingen: Fobieën. Bijv.: voor Spinnen, Honden,
Ruimte, Opsluiting, Blozen, Falen, Separatie, Binding, Dik worden, Sociale
angsten, Angst voor autoriteit, Spreken in het openbaar, of de toekomst. Grote angst
voor ongevallen kinderen.
• Ook angst voor dingen die in onze cultuur abnormaal zijn, maar in andere niet:
Angst voor spoken en geesten, voor hekserij en tovenarij, voor geheime diensten, en
voor andere stammen of bevolkingsgroepen
• Besmettelijke angst: Angst omdat een naaste ernstig bang is, angst als men anderen
ziet weglopen of schrikken

21. maatschappij

22. Types Angst obv media
Angsten ingegeven door mediaberichtgeving: Scares
• Angsten voor bijzondere situaties: Angsten voor invasies
motorbendes of criminelen, Angsten voor komend AZC in buurt, of
komende huisvesting verslaafden, Angsten voor bomaanslagen in
stations, luchthavens etc., Vuurwerkongevallen bij jaarwisseling,
Aardbevingen en andere natuurverschijnselen (code oranje!!!)
• Angsten voor politieke ontwikkelingen: Salafisme, Terrorisme,
Regeldruk, Rechts en Links extremisme
• Angsten voor vergiftigingen: Fijnstof, Roken, Voedselvergiftiging,
Chemisch afval, Inoculaties
• Angsten voor ziekten: Zika, Ebola, MERS, Influenzasoorten, Q koorts,
Mazelen, MRSA, Lyme, SARS, TBC, Malaria
• Angsten voor vreemdelingen: Dieren en planten die hier niet horen,
Immigranten, Joden, Marokkanen, Polen, Russen, Antillianen,
‘Testosteronbommen’

23. Waarom doen die media dat?
• Media zijn moderne bedrijven, die dus menen dat alles van
waarde is te converteren in euros
• Dat betekent dat de journalist beoordeeld wordt op kijk-,
lees-, of luister-cyfers (en niet op kwaliteit. Dus net als in wetenschap)
• Media zijn daarom op zoek naar emotioneel nieuws en dan
liefst nieuws dat andere zaken overruled
• Men komt dan eigenlijk altijd weer uit bij het goede oude
angstaanjagen (Cry Wolf)
• Men is als journalist succesvoller naarmate men beter hypes
kan teweegbrengen. Dit werkt door in de sociale media
• De hypesoort obv angst heet ‘scare’

24. Scares die in de laatste 25 jaar tot Nederland doordrongen

25. Alles gebeurt hier minstens twintig jaar later
USA
• 1886 Coca Cola
• 1900 Business schools
• 1902 Professionalisering football
• 1910 Management systeem
• 1918 Vrouwen roken
• 1920 Afbetaling
• 1930 Reclame en PR
• 1935 Auto/ Wonen en werken
• 1940 Jeugdbendes
• 1940 Innovatie als waarde
• 1948 Hell’s Angels USA
• 1950 Credit Cards
• 1950 Junkie-cultuur
• 1950 Jeugd-cultuur
• 1955 Scares in de media
• 1960 Global village
• 1960 Kinderachtigheid
• 1968 Populisme in politiek
• 1980 Universele obesitas
Nederland
• 1928 Coca Cola
• 1947 Nijenrode
• 1954 Professionalisering voetbal
• 1970 Management systeem
• 1960 Vrouwen roken
• 1950 Afbetaling
• 1950 Reclame en PR
• 1960 Auto/ Wonen en werken
• 1980 Jeugdbendes
• 1970 Innovatie als waarde
• 1978 Hell’s Angels Nederland
• 1966 Credit Cards
• 1970 Junkie-cultuur
• 1970 Jeugd-cultuur
• 1990 Scares in de media
• 1970 Global village
• 1990 Kinderachtigheid
• 2002 Populisme in politiek
• 2000 Universele obesitas

26. EINDE
WWW.VANDESANDEINLEZINGEN.NL

28. • https://psyborgs.github.io/projects/replication-in-
psychology/