de ontmaskering van de vastgiedfraude

1. 6.6. Grenzeloosheid in De ontmaskering van de vastgoedfraude
Wie kan in de regenboog een lijn trekken waardepaarsetint eindigt en de oranjebegint?Wezien
het verschil van kleur duidelijk,maarwaargaatdeene precies voorhet eerst geleidelijk overin de
andere?HermanMelville
Thematiek die aan de orde komt in deze miniserie is een grootschalig fraudeschandaal in de
vastgoedsector waarbij honderden miljoenen zijn verduisterd. Wat maakte dat deze
praktijken 10 jaar volgehouden kunnen worden en wat zegt het van de twee kopstukken? In
welk proces zaten deze mannen en wie namen ze mee?
Het verhaal in het kort
De serie is gebaseerd op het grootste fraudeschandaal in Nederland en begint met een inval
van 600 rechercheurs in het huis van vastgoedman Ger van Woerkom en Theo Frijn in 2007.
Zij worden meegenomen op verdenking van fraude, belastingontduiking, witwassen van
geld en het leiden van een criminele organisatie. Daarbij hebben zij pensioenfondsen tot aan
de rand van de afgrond gebracht. Vervolgens krijgen wij flashbacks te zien van het leven van
Ger van Woerkom en Theo Frijn, die de oom is van Ger en tevens een goeroe-achtige status
geniet door zijn charisma en manipulatieve talenten. In 1995 slagen zij er in om het
Bouwfonds om te buigen naar een commerciële organisatie die hen in korte tijd aanzienlijk
verrijkt. Ze worden snel succesvol en al gauw treedt de hoogmoed in. En bij hoogmoed
wordt men vaak blind voor risico’s. Zodra er maar een sprankje twijfel is bij Ger, wordt dit
door Theo beschouwd als lafheid en braafheid. Via flashbacks krijg je te zien hoe langzaam
maar zeker steeds meer mensen bij deze fraudezaak betrokken worden, door ze om te
kopen, in te kapselen of te intimideren.
Lessen voor leiders: de zeephelling
De maker van de toneelbewerking ‘De Verleiders’, gebaseerd op bovenstaande miniserie,
die vele rechtzittingen heeft gevolgd, geeft aan dat hij gedurende dit proces steeds meer
begrip kreeg voor de ‘casanova’s’ in de vastgoedwereld. Hij beweert dat hij waarschijnlijk
net zo snel was verleid als ieder ander die betrokken was bij deze grootschalige
vastgoedfraude. Volgens hem moeten wij vooral onderzoeken welke verleidingen wij niet
kunnen weerstaan. Hebzucht wordt ook wel een verslaving genoemd waarbij net zoals bij
drugs, veel geld iets moet verdoven, bijvoorbeeld een gebrek aan zelfwaardering, aandacht
of erkenning. Aangezien die verdoving maar tijdelijk duurt, moet er steeds meer geld
verkregen worden.
Dit proces wordt in de psychologie ook wel ‘escalerend commitment’ genoemd, waarbij
kleine verleidelijke misstapjes het begin vormen van grotere misstappen. Wat begint met
incidentele kleine vergrijpen kunnen uitgroeien tot een georganiseerd systeemwaarbij
iedereen elkaar de hand boven het hoofd houdt. Het wordt dan steeds lastiger om terug te
keren naar het beginpunt van wat je moreel acceptabel vond. Het heeft vaak ook te maken
met je verlies niet kunnen nemen en kleine verliezen dichten door grotere risico’s te nemen.
Uiteraard speelt groepsdruk hierbij ook een rol. Je moet wel heel sterk in schoenen staan om

2. terug te keren naar wat je acceptabel vond in het begin, als je al er tot aan je nek er in zit.
Bovendien loop je het risico dat je anderen ongewild meeneemt, die jou dan weer gaan
beschouwen als verrader. Corrupt gedrag roept vaak ook stress op, waardoor leiders niet
helder meer kunnen denken en de ernst van zaak gaan bagatelliseren of ontkennen. Wellicht
is de weg terug zo lastig, dat men alleen nog maar als enige mogelijkheid ziet, om stug door
te gaan.
In de psychologie wordt vaak gesteld dat waarden ons gedrag sturen, maar omgekeerd
blijkt dat ons gedrag ook onze waarden beïnvloeden. Als mens hebben wij namelijk genoeg
afweermechanismen tot onze beschikking om kleine misstapjes te rechtvaardigen en voor
dat je het weet ben je langzaamtot steeds sneller aan het glijden. Een van de belangrijkste
afweermechanisme is rationalisatie en verdringing. “Zo werkt dat nu eenmaal in de
vastgoedbusiness”. Het is eten of gegeten worden. Iedereen doet het.”
Bij het personage Theo komt het beeld naar voren van iemand zonder gewetensfunctie.
Kevin Dutton heeft zich gebogen over de talent van een psychopaat. Hij noemt charme ofwel
het vermogen om mensen waar je en hekel aan hebt in te palmen, om zo soepel en efficiënt
jouw richting op te duwen. Theo was theatraal, charismatisch en charmant en hij wist
feilloos in te spelen op de zwakke plekken of luciferhaakje van een ander. Hij wist mensen te
strelen en te bespelen door te zeggen dat ze zoveel meer konden dan ze nu deden en dat er
zoveel onbenut potentieel in hen zit. Zo wist hij ook Ger voor zich te winnen. Ze beschikken
over een zekere mentale hardheid waarbij ze onverschillig staan tegenover tegenslagen in
het leven. Bij de arrestatie van Theo, bleef Theo opvallend rustig en humorvol. Ger ging er
bijna aan de stress onder door, maar Theo bleef fier overeind, of het hem niet raakte.
Onbevreesheid is ook een kwaliteit die bij psychopaten hoort. Ze kennen geen tot weinig
angst, hoeven deze ook niet te overwinnen met moed en risico’s nemen geeft ze een kick.
Met andere woorden, vaak hebben ze vele talenten, maar ze zijn gevaarlijk.
Leestip:
 Ginneken, van J., Verleidingen aan de top. De psychologie van de macht. Business
Contact, 2013
 Dutton, K. De lessen van de psychopaat. Levenslessen van heiligen, spionnen en
seriemoordenaars, de Bezige Bij, Amsterdam, 2011
Kijktip:
Tv-programma 26 december 2014: ‘De verleiding van het grote geld’ waarbij discussie over
dit thema worden afgewisseld met scenes uit de toneelbewerking van de Vastgoedfraude:
De verleiders. De casanova’s van de vastgoedfraude. Vele deskundige laten in dit programma
hun licht schijnen op het gedrag van de vastgoedmannen