Mining Safety-6

1. Лекц-6
ҮЙЛДВЭРИЙН ГЭРЭЛТҮҮЛЭГ

2. 1.ЕРӨНХИЙ ОЙЛГОЛТ
Үйлдвэрлэлийн хүрээний хөдөлмөрийн
эруүл ахуйн шаардлагыг дээд
хэмжээнд тавьж ажиллахгүйгээр
хөдөлмөрийн нөхцлийг сайжруулах
улмаар бүтээмжийг нэмэгдүүлэх,
биеийн ядаргааг бага байлгах зорилтыг
шийдвэрлэж чадахгүй юм. Энэ
зорилтын эцсийн үр дүн нь
үйлдвэрлэлийн осол ба мэргэжлийн
өвчлөлтийг бууруулахад чиглэгдэнэ.

3. Энэ хүрээний асуудал тухайлбал
"хүн-машин-орчин"-ны хоорондын
холбоог инженерийн сэтгэл зүй ба
физиологи, эрүүл ахуйн хэм
хэмжээтэй уялдуулан судалдаг
ухааныг эргономик хэмээнэ.

4. Хөдөлмөрлөх зохистой нөхцөлд л хүн
хамгийн өндөр бүтээмжтэй ажиллах
болно. Иймд эргономикийн ухаанд
хүнийг хамгийн өндөр бүтээмжтэй
ажиллуулахад техник (үйлдвэрлэл )
ба хүний хүчин зүйлийн боломжийг
судалдаг.

5. Ажлын байрын зохистой гэрэлтүүлэг
ба өрөө тасалгаа, машин тоног
төхөөрөмж, багажны өнгө будагны
донж төрх нь хүний сэтгэл зүйд
нийцэмжтэй байх нөхцөлд л хүний
ядаргаа бага байдаг байна.
Нөгөөтэйгүүр хүний нас, биеийн
эрүүл мэнд ажлын дадлага ба
хөдөлмөр амралтын нөхцөлтэй
уялдаж нүдний хараа өөрчлөгддөг.

6. -Хорин нас хүртэл хүний нүдний хараа
100% тод хардаг бол 40 насанд 90%, 60
насанд энэ үзүулэлт 74% болж буурдаг
байна.
-Муу гэрэлтүүлэгтэй нөхцөлд удаан
ажиллахад хүний нүдний хараа илт
мууддаг байхад хэт хурц гэрэл нь нулимс
асгаруулах нөлөөтэй бөгөөд алсдаа мөн л
нүдний салслаг болон эвэрлэг
бүрхүүлийн өрөвсөлд хүргэх аюултай.

7. Ажлын байрын аюултай буюу харанхуй
бүсэд гэрэлтэй эсвэл нүд гялбуулах хурц
тусгалтай (бурхүүлгүй чийдэн,
прожекторын тусгал буруу) байх нь хүний
баримжааг алдагдуулж улмаар осолд
хүргэх шалтгаан болдог. Шатах болон
дэлбэрэх аюул бүхий ороо тасалгааанд
асамтгай тоостой, бензин, спиртийн
ууртай, шатамхай хийтэй гэрэлтүүлэгчийг
буруу сонгосноос дэлбэрэлт, гал түймэрт ч
өртөж болно.

8. Ялангуяа хэмжилт-хяналтын болон
нээж хаах тоног хэрэгслийн
(манометр, крант, түвшин заагуур г.м)
орчинд гэрэлтүүлэггүй байх, зарим
төрлийн технологи ажиллагааны
дохиоллын гэрэл асахгүй байх зэрэг
нь аюул осолд хүрэх үндсэн
шалтгаан болдог.

9. Ажлын чанар ч орчны гэрэлтүүлгийн
байдлаас ихээхэн хамаарч байдаг
байна. Ажлын байр нь байгалийн ба
зохиомол, түүнчлэн хосломол
гэрэлтүүлэгтэй байж болох бөгөөд
энэхүү гэрэлтүүлгийн зохистой хэмжээг
тогтоох, мөн гэрэлтүүлэгчийг сонгох
улмаар цонхны хэлбэр хэмжээ ба гэрэл
чийдэнгийн хүч чадал, тоог тодорхойлох
хийгээд гэрэлтүүлэгчийг байрлуулах
өндрийг тогтоох зэрэгт инженерийн
зохих тооцоо хийх шаардлагатай байдаг.

10. 2.БАЙГАЛИЙН ГЭРЭЛТҮҮЛЭГ
Байгалийн гэрэлтүүлэг нь (нарны)
гэрэлтэлтийн эрчим ба гэрлэн багцын
бүтцээрээ зохиомол гэрэлтүүлгээс
эрс ялгаатай бөгөөд хүний биед
нөлөөлөх биологийн үйлчлэл нь ч
хамгийн тааламжтай байдаг байна.
Нарны гэрэл нь жилийн цаг агаарын
байдлаас хамаарч өдөр, цаг бүрээр
хувьсаж байдаг онцлогтой

11. Жишээ нь: нар тэнгэрийн хаяанаас
дээш орших өндөр, газрын
бүрхүүлийн байдал (усан бүрхүүл ба
ногоо, зүлэг, ой гэх мэт) болон
агаарын тунгалаг чанараас энэхүү
гэрэлтэлт нь өөрчлөгддөг. Нарны
гэрэлтэлтийг гадаа хэмжихэд өвлийн
улиралд 2-5000, зун 5-250.000 лк
хэмжээтэй байна. Гэрэлтэлтийг
дараах илэрхийллээр тодорхойлно:
E=F/s

12. Үүнд: s-гэрэлтүүлж буй талбай, м2
F-гэрлийн багц, [гэрлийн багцыг
люминээр (лм) хэмжих бөгөөд
гэрлийн цэгэн үүсгүүрээс гадаргад
нэг стердан (ср) өнцгөөр нэг кандел
(кд) гэрлийн хүч тусгах нөхцолоор
түүнийг тодорхойлдог.

13. ГЭРЛИЙН БАГЦЫГ ДАРААХ
ИЛЭРХИЙЛЛЭЭР ТОДОРХОЙЛНО
F=I*w
Үүнд: I-гэрэл үүсгэгчийн хүч, кд;
w-тусах өнцөг, ср

14. Байгалийн гэрэлтүүлгийн жигд бус
байдлыг тооцоонд байгалийн
гэрэлтэлтийн илтгэлцүүрээр (СНиП23-
05-95) тусгаж өгдөг. Үүнийг хувиар
илэрхийлэх бөгөөд тухайн цэг дээрх
орооний дотоод гэрэлтэлтийг (Ед)
гаднах гэрэлтэлтийн (Ет) хэмжэээнд
харьцуулж тодорхойлно. Үүнд,
гүйцэтгэж байгаа ажлын орчны үзэгдэх
байдлын тод байдал зэргээс
хамааруулж байгалийн гэрэлтэлтийг
энэхүү илтгэлцүүрээр хэмжиж үнэлнэ.

15. E=(EД/EТ)*100%
Түүнчлэн цонхны шилийг цагаан
өнгөөр буюу сүүн шилээр шиллэж
нарны шууд тусгалыг хаах хэрэгтэй.
Энэ нь байгалийн гэрэлтэлтийн
хэмжээг тодорхой хэмжээгээр
бууруулдаг байна.

16. Бүх төрлийн үйлдвэрийн барилга түүний
дагалт агуулах ба захиргаа аж ахуйн
барилгыг эрүүл ахуйн шаардлагын дагуу
байгалийн гэрлээр гэрэлтүүлэх
дүрэмтэй. Харин сантехникийн өрөө
тасалгаа, эмнэлгийн цэг, эмэгтэйчүүдийн
ариун цэврийн өрөө, хонгил, хөлийн
өрөө зэрэгт байгалийн гэрэлтүүлэг
төлөвлөхгүй байж болно. Байгалийн
гэрэлтүүлгийг үйлдвэрийн цех тасагт
хажуугаас ба дээрээс холимог байдлаар
хангаж болно.

17. Барилгын гадна ханын цонхоор тусгах
байгалийн гэрлийг хажуугийн хэмээн
нэрлэнэ. Хажуугаас нэг талаас
гэрэлтүүлэхэд гэрэлтүүлэх ёстой
хамгийн гол хананаас 1м-ийн зайд
орших цэг (шалан дээр) дээрх
байгалийн гэрэлтэлтийн
илтгэлцүүрийн (БГИ) утгаар
нормчилно. БГИ утгыг СНиП II 23-05-
95-аас авна.

18. Хажуугийн хоёр талаас гэрэлтүүлэхэд
БГИ-ийн утгыг барилгын дунд талд
(шалан дээр буюу ажлын гадаргад)
авна. Үйлдвэрийн барилгын
дээврийн гэгээвчээр тусгах гэрлийг
дээрээс гэрэлтүүлэх гэж нэрлэдэг.
Дээрээс болон хажуу талаас холимог
гэрэлтүүлэхэд БГИ-ийн утгыг дээрээс
ба хажуугаас гэрэлтүүлэх дундаж
утгыг авна.

19. • Үйлдвэрийн барилгын дотор талыг
хажуугийн ба дээд гэрэлтүүлэгтэй
хэмээн бүсчилэн тооцож болно.
Хэрэв ингэж бүсчилбэл бүс бүрийн
гэрэлтүүлгийн тооцоог тусад нь хийх
хэрэгтэй.
• Байгалийн гэрлийг зохиомолтой
хослон үйлдвэрийн өрөө тасалгааг
гэрэлтүүлэхийг хосолмол
гэрэлтүүлэг гэж нэрлэнэ.

20. 3. ЗОХИОМОЛ ГЭРЭЛТҮҮЛЭГ
Ямар ч үйлдвэрлэлийн салбар хоёр
болон гурван ээлжээр ажилладаг тул
ажлын байрыг шөнийн цагт
өдрийнхөөс дутуугүй гэрэлтүүлэх
шаардлагатай байдаг.
Гэрэлтүүлгийг ерөнхий ба орчны
хослол хэмээн ангилдаг

21. Ерөнхий гэрэлтүүлгийг ерөнхий
жигд ба ерөнхий тод хэмээн ангилна.
Ажлын байранд хүрч очих ба тэндээс
гарах зам талбай болон үйлдвэрийн
газрын орчин (хашаа)-ыг ерөнхий
жигд гэрэлтүүлгээр хангадаг. Жишээ
нь, хүмүүс болон машин тоноглол ийм
гэрэлтэй байхад аюул осолгүй явах
боломжтой.

22. Үйлдвэрийн процесс болон ажилбар
хийгдэх зөвхөн тэр хэсгийг орчны
гэрэлтүүлгээр гэрэлтүүлэх нь эдийн
засгийн хувьд ашигтай. Үүнд байнгын
буюу түр тоноглох гэрэлтүүлэгч тавьж
огох шаардлагатай. Харин тод
гэрэлтүүлэгтэй газраас харанхуйд
шилжих тэр орчинд юмны үзэгдэх
байдал бүдэг бадаг болдог тул тэр
хэсэгт заримдаа осол гардаг тал бий.
Ерөнхий ба орчны гэрэлтүүлгийг
хамтатган хэрэглэхийг хослол хэмээн
томъёолсон байна.

23. Үйлдвэрлэлийн цех тасаг болон барилгын
талбайг гэрэлтүүлэх зорилгоор ажлын 6а
хамгаалалтын ослын гэрэлтүүлэг гэж
ангилна. Ажил үйлчилгээ, үйлдвэрлэл
явагдаж байгаа хэсгийг зохих төвшинд
гэрэлтүүлэхийг ажлын гэрэлтүүлэг
гэнэ.
Шөнийн ээлж ажиллахгүй үед зарим цех
тасаг болон барилгын талбайг 0.5-1 лк-
ээр гэрэлтүүлж ерөнхийд нь ажиглан
харж байх зориулалттай гэрэлтүүлгийг
хамгаалалтын (харуулын) гэнэ.

24. • Ажлын гэрэлтүүлэг ямар нэгэн
шалтгаанаар (гал түймэр, осол г.м)
байхгүй болсон үед үйлдвэрлэлийг
зогсоохгүй үргэлжлүүлэн ажиллуулах
буюу хүмүүсийг гэрэлгүй болсон өрөө
тасалгаа, барилгын талбайгаас аюул
осолгүй шилжүүлж гаргахад ослын
гэрэлтүүлгийг залгадаг.
• Ослын гэрэлтүүлгийн гэрэлтэлт нь
ажлын үеийн гэрэлтэлтийн 10%, шалан
дээр 1.0 лк-ээс багагүй байвал зохино.

25. Байгалийн гэрэлтүүлэггүй өрөө
тасалгааны гарах хаалганы дээр
ослын гэрэлтүүлгээр тэмдэг тавих
ёстой. Ослын гэрэлтүүлгийн шугамыг
ажлын гэрэлтүүлгийнхээс тусдаа эх
үүсгэвэрт холбох бөгөөд ажлын
гэрэлтүүлгийн шугам тасрахад
(ослын үед) ослын гэрлийн шугам
автоматаар залгагдахаар зохион
байгуулдаг. Зохиомол гэрэлтүүлэгт
гол төлөв улайсагч ба өдрийн
гэрлийн чийдэнг хэрэглэдэг.

26. Гэрэлтүүлгийг тооцож гэрэлтүүлэгчийг
байрлуулахад гэрэлтүүлэх гэж буй
зүйлийнхээ тодруулах хэсэг, суурь ба
ялгаралт харааны төвлөрөлт, харах
хугацаа болон үзэх зайг сайтар
бодолцох ёстой. Ажлын явцад
байнга онцлон харж байх ёстой
зүйлийг тодруулах хэсэг гэж
томъёолдог.

27. Тодруулах хэсэгтэй нийлж түүний эргэн
тойрон харагдах юмсыг суурь (фон)
хэмээнэ. Гэрэл ойлголтын илтгэлцүүр
0.4-өөс их гадаргатай суурийг
гэрэлтэй, 0.2-0.4 байвал бүдэг, 0.2-
оос бага байвал бараан суурь гэж
нэрлэнэ. Суурь ба тодруулах хэсгийн
ялгарч харагдах байдлыг ялгаралт
(К) гэж томъёолно.

28. Суурь ба тодруулах хэсгийн тодролт
(яркость)-ын тоон утгын зөрүүг
суурийн тодролтонд харьцуулж
ялгаралтыг тодорхойлдог. Үүнд:
К>0.5 байвал ялгаралт сайнтай.
К=0.2... 05 бол бүдэг, К>0,2 үед муу
ялгаралттай гэж үзнэ.

29. 4. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТҮҮЛЭГИЙН
УДИРДЛАГА
Үйлдвэрийн газрын гадна зам талбай,
задгай агуулах түүнчлэн хотын
гудамж зээлийг алсын зайнаас
удирдах нь эдийн засгийн хувьд
ашигтай байдаг.

30. Гэрэлтүүлэг нь орчны ба алсын түүнчлэн
автомат удирдлагатай байна.
Гэрэлтүүлэгч ба гэрэлтүүлгийн
тоноглолыг дэргэдээс нь шууд залгаж
унтраахыг орчны, дангаар буюу
гэрэлтүүлгийн бөөнөөр байгаа
тоноглолыг хол байгаа зайнаас
удирдахыг алсын, гэрэлтүүлгийн
хэмжээг орчны нөхцөлтэй нь уялдуулж
тод бүдэг болгох буюу тодорхой цагт
асааж унтраахад программын
удирдлагатай автомат хэрэгслийг
ашиглана.

32. АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД
БАЯРЛАЛАА