1. Буряад хэлэнэй 4-дэхи классай хэшээл.
Темэ: Т. Григорьевагай Р. Шоймардановай оршуулһан шүлэг.
Хэшээлэй янза: мультимедийнэ хэшээл.
Хэшээлэй шатанууд: 1.Хэшээлэй эхин
2. Шэнэ темэ.
3. Түгэсхэл.
Темэ: «Хүр саһан соогуур хүбүүд…» гэһэн Р. Шоймардановай оршуулһан Т.
Григорьевагай шүлэгтэй танилсалга.
Зорилго:
Практическа: «Кнопко» гэhэн шүлэгтэй, танилсалга тэрэнэй удхаар хөөрэлдэжэ hургалга.
hургалгын: шүлэг уран гоеор уншуулжа hургаха.
ХYмYYжYYлгын: нохой хYндэ ехэ этигэдэг, найдадаг, хани нYхэр.
ХYгжөөлгын: дэлхэй дээрэ олон породы собак байна.
Хэрэгсэлнүүд: компьютер, проектор, слайднууд, шүлэгэй удхаар тааруу зурагууд.
Үхибүүдэй хэрэгсэлнүүд: «Эрдэни 3» Э.П.Нанзатовагай ном, ажалай дэбтэр.
Хэшээлэй ябаса:
I) Хэшээлэй эхин:
1.Эмхидхэлэй үе: Б.: Сайн байна, үхибүүд. Бидэ мүнөөдэр Татьяна Григорьевагай
ород хэлэн дээрэ бэшэhэн шүлэгтэй танилсахабди. Энэ шүлэг Рахмет Шоймарданов
буряадшал юм. Yхибүүд, танай hанахада энэ хYн ямар яhатан бэ?
Энэ татар хYн, харин ехэ баян, гоё буряад хэлэтэй. Рахмет Шоймарданов – буряадай элитэ
поэдYYдэй нэгэн гээшэ.
2. Фонетическэ һорилго: Б.: үхибүүд, минии нэгэ гарта бээлэй, нYгөө гартамни
багахан нохой. Тон бээлэй шэнги багахан нохой тухай бидэ уншахабди. Мүнөө
анхаралтайгаар шагнагты:
Бээлэй шэнээн нохойхон
Бээлэй зуугаад тэрьелнэл.
3. Дабталга: Б.: Мүнөө жэлэй ямар саг бэ? Газаа хүйтэн гү? Та үбэлдэ дуратай гүт?
Манай Буряад орондо үбэлэй байгаали гоё гү?
(Үбэлэй байгаалиин зураглалнуудтай слайднууд хүгжэм доро харуулагдана.)
2. Б.: Үбэлэй байгаали тухай юун гэжэ хэлэхэ байнат?
Ү.: Газаа үльгэрэй орон шэнги, саб-сагаан. Саһан дайда хушана. Тойроод бүхы юумэн
саһаар хушагдана.
Б.: Үхибүүд үбэлдөө юу хэдэг бэ?
(Үхибүүдэй үбэл наадажа байһан зураглалнуудтай слайд харуулагдана.)
Ү.: Үхибүүд санаар ябана, шаргаар һолжорно, конькигаар халтирна.
Б.: Үхибүүд эбтэй наадана гү?
Ү.: Үхибүүд эбтэй наадана.
Б.: Юундэ газаа наадаха хэрэгтэйб?
Ү.: Сэбэр агаарта наадахада бэендэ һайн.
II) Хэшээлэй гол шата: Шэнэ темэ.
Мүнөө бидэ Татьяна Григорьевагай Рахмет Шоймардановай оршуулһан шүлэгтэй
танилсахабди.
Шэнэ үгэнүүдтэй танилсая. (Слайднуудые харуулха).
4. - Бээлэй зуугаад тэрьелнэ
- Хүхихэ дуратай
Б.: Үбэл валенкаар наадахада гуталтайтнай юун болохоб? Мэдүүлэлнүүд дээрэ хүдэлмэри.
Хүбүүнэй гутал хөөрсэг болонхой. Минии гутал хөөрсэг болонхой.(Үхибүүд оло дахин
дабтана)
Хүр саһан. Б.: энэ юун бэ?
Ү.: Энэ саһан.
Б.: Ехэ саһан гү? Гүнзэгы саһан гү? Энэ хүр саһан болоно. Үхибүүд хүр саһан соогуур
наадана, хүльбэрнэ, гүйлдэнэ.(Үхибүүд мэдүүлэл дабтана)
Бээлэй шэнээн. Энэ юун бэ?
Ү.: Энэ нохой.
Б.: Ямар нохойб?
Ү.: Заахан нохой.
Б.: Юундэ заахан гэжэ һананат?
Ү.: Хажуудань бээлэй зураатай.
5. Б.: Энэ нохой бээлэй шэнээн гэжэ болохо. Нохой заахан, бишыхан, бээлэй шэнээн.
(Дабталга)
Нохой бээлэй зуугаад,тэрьелнэ
.Б.: Нохой шүдэндөө юутэйб?
Ү.:Нохой шүдэндөө бээлэйтэй.
Б.: Ондоогоор нохой бээлэй зуугаа гэхэдэ болоно. (Үхибүүд оло дахин дабтана) Нохой
бээлэй зуугаад яанаб?
Ү.:Нохой бээлэй зуугаад, гүйнэ.
Б.: Нохой бээлэй зуугаад, тэрьелнэ.(Дабтуулха)
Хүхихэ дуратай. (хүбүүнэй энеэжэ, хүхижэ байһан слайд харуулагдана)
Б.: Хүбүүн яанаб?
Ү.:Хүбүүн Энеэнэ, баярлана.
Б.: Хүбүүн хүхинэ.(Оло дахин дабтуулха)
Б.: -Ши хүхихэ дуратай гүш?
Ү.: - Би хүхихэ дуратайб
Б.: Нохой хүхихэ дуратай гү?
Ү.: Нохой хүхихэ дуратай.
III) Бэхижүүлгэ.
1) Зурагаар хүдэлмэри.
Мэдүүлэлнүүдтэ үгэнүүдые оруулжа хэлэлгэ.
Үхибүүд хүр саһан соогуур наадана. Гуталнуудынь хөөрсэг болонхой. Бээлэй шэнээн
нохой бээлэй зуугаад, тэрьелнэ. Хүбүүд хоккей эбтэй наадана.
Б.: Мүнөө шүлэг шагная. (Үхибүүд аудиозапись шагнана)
Б.: Юун тухай шүлэг бэ?
Б.: Мүнөө номуудаа 63 нюурта нээгты. Хүндэ үгэнүүдые оложо, минии хойноһоо
дабтагты: хүр саһан соогуур, болонхой, бээлэйн шэнээн нохойхон, тэрьелнэл, бээлэй үгыш,
булай хүйтэн, нохой мэхэтэй, хүүгэдээр хүхихэ дуратай, хэрбээ, бээлэйень, наадахаа.
Б.: Үшөө дахин шагнагты, нюудөөрөө уншалсагты.
(Шүлэг дээрэ хүдэлөөд, упражнении дүүргэнэ)
Б.: 17-дохи упражнени харагты. Энэ мэдүүлэлнүүд ямар удхатайб?
Заахан Кнопко нохой хүүгэдээр хүхихэ дуратай. Бээлэйн шэнээн нохойхон бээлэй зуугаад
тэрьелнэл.
(Самбарта зураг үлгөөтэй)
6. Энэ зурагуудые харагты. Ямар зурагта ямар мүрнүүд таарахаб?
Хүр саһан соогуур хүбүүд наадана.
Ү.:Хүр саһан соогуур хүбүүд
Хүл хөөрсэг болонхой.
Нохой бээлэй зуугаад,тэрьелнэ.
Ү.: Бээлэй шэнээн нохойхон
Бээлэй зуугаад тэрьелнэл.
Хүбүүн бээлэй нохойһоо эринэ.
Ү.: - Бээлэй үгыш, Кнопко,
Булай хүйтэн байнал!
Нохой
Ү.: Харин нохой мэхэтэй,
Хүүгэдээр хүхихэ дуратай.
Хүбүүд хоккей наадана.
Ү.: Хэрбээ бээлэйень үгэбэл,
Хоккей наадахаа ошохол.
Б.: Энэ слайд харагты, юу хэхэбибди?
Ү.: үгэнүүдые табихабди.
Хүр саһан_________ хүбүүд
Хүл_____________болонхой.
Бээлэйн __________ нохойхон
_______ зуугаад _________:
- Бээлэй үгыш,____________,
Булай____________ байнал!
Харин___________ мэхэтэй,
Хүүгэдээр________дуратай.
7. Хэрбээ____________үгэбэл,
_________ наадахаа ошохол.
2) Наадан «Ямар мүрнүүд үгыб?»
(слайд дээрэ зарим мүрнүүдыень алдаад бэшэгдэнхэй шүлэг, үхибүүд сээжээр үгы
мүрнүүдыень уншана)
Хүр саһан соогуур хүбүүд
Бээлэйн шэнээн нохойхон
Булай хүйтэн байнал!
Харин нохой мэхэтэй,
Хэрбээ бээлэйень үгэбэл,
Б.: Энэ шүлэг үшөө дахин уншаад, ямараар нэрлэжэ болохоб хэлэгты,
Y.: ___________________________________________ .
Б.: Үхибүүд, шүлэг үшөө дахин уншаябди:
Хүр саһан соогуур хүбүүд
Хүл хөөрсэг болонхой.
Нохой бээлэй зуугаад,тэрьелнэ.
Хүбүүн бээлэй нохойһоо эринэ.
Бээлэй үгыш, Кнопко,
Булай хүйтэн байнал!
Харин нохой мэхэтэй,
Хүүгэдээр хүхихэ дуратай.
Хүбүүд хоккей наадана.
Хэрбээ бээлэйень үгэбэл,
Хоккей наадахаа ошохол.
III) Хэшээлэй түгэсхэл:
1. Хэшээлэй дүн гаргалга: Дэлхэй дээрэ ехэ олон элдэб янзын нохойнууд бии ха юм.
(Хабсаргалта 1. харуулха).
Нохойнуудай аша туhа ехэ ха юм: ангууша, «гоёлтын», hахигша, hохор хYниие
дахуулдаг.
Хэшээл дээрээ уншаhан шүлэг соомнай багахан, жаахан үхибүүнтэй адли Кнопко
нохойтой танилсаабди, шYлэг уран гоеор уншаажа hураабди.
8. 2. Гэрэй даабари: Нохойнууд тухай (өөрынгөө нохой тухай бии hаань) багахан
зураглал бэшээд ерээрээгты.
Хэшээл дүүрэбэ, баяртай!
