Artikel uit FD van 16-09-2017

1. De dwerg groeit gestaag
Eendwergmetgroeistuipen,zowerd3D-printing
kortgeledennoggenoemd.Maarsteedsmeer
bedrijvendoenhet.3D-printenwordtgoedkoper,
hetisduurzaamenookflexibel.‘Wieonderdelen
zelfprint,hoeftnietmeertewachten.’
DoorTjabel Daling
Hetis eenvan de allernieuwsteproduc-
tietechnologieën.Een printtechniek die
zich razendsnel ontwikkelt. Eind juli
werdbekenddatdeAmerikaansemarine
metbehulp van 3D-kunststofprinteneen
romp van eenonderzeeër heeft gemaakt.
Ook onderdelenvan vliegtuigen worden
algemaakt met 3D-metaalprinters, en
het printen vanbruggen, huizen ensche-
pen is ook geen toekomstmuziekmeer.‘
‘Ja, intheorie is het al mogelijkcom-
plete schepen te makenmet 3D-prin-
ting’, zegt KeesCusters, ingenieur bij
Damen Shipyards, degrootste scheeps-
bouwer van Nederland. ‘Maardaar hangt
wel eenprijskaartje aan.Drie studenten
van deTU Delft hebben voor onsuitgere-
kenddat bijhet 3D-printen van complete
schepen deterugverdientijdnunog kan
oplopen tot zo’n 200 jaar. Voor scheeps-
componenten, zoals schroevenen roe-
ren,verwachtenwe wel op kortetermijn
eenbusinesscase voor 3D-printen te
ontwikkelen. Daarnaast ontwikkeltde
3D-printmarkt zich erg snel, waardoor
3D-printen voor complete schepen in
detoekomst wellicht ook interessant
wordt.’
VolgensCusters pakt het 3D-verdien-
model beter uit voor de luchtvaartin-
dustrie. ‘Vliegtuigen zijnuitgerustmet
constructies diehonderden euro’s per
kilo kosten. Inde scheepsbouw gaat het
omenkele euro’sper kilo. Voor 3D-prin-
tenliggende kosten per kilogram nog
relatief hoog. Hetverdienmodel voorde
luchtvaartsector is daardoor veel beter.’
Damen Shipyardsinvesteert sinds
tweejaar in 3D-printing. Samenmet
Ramlab, eendochteronderneming van
het Rotterdamse havenbedrijf, ende
bedrijvenPromarin, Autodesk en Bureau
Veritas ontwikkeltde scheepsbouwer
Damen Shipyards, de
grootste scheepsbouwer
van Nederland, is al serieus
bezig om scheepscompo-
nenten als schroeven via
3D-printers te gaan maken.
2000: MITprint
als eerstein3D
De eerste driedimensionale
printer ontstond op het MIT
(VS) in het jaar 2000. Vijf jaar
later ontstond in de VS een snel
groeiende 3D-printmarkt voor
hobbyisten en thuisgebruik.
Damen Shipyards
‘Voor schroeven en
roeren van schepen
verwachten we snel
een businesscase
voor 3D-printen te
ontwikkelen
nu ’swerelds eerstegeclassificeerde
scheepsschroef.Custers: ‘Als dit expe-
rimentslaagt, enals dezetechnologie
zichzelf bewijst, dan gaanwe ook andere
componentenmet 3D-printtechnologie
ontwikkelen. Indescheepsbouwlopen
wij nuvoorop, enwe willen die voor-
spronggraag uitbouwen.’
Ook roerenen scheepsmasten zouden
met behulp van 3D-printen gemaakt
kunnen worden, zegt Custers. Hijsomt
de voordelen op. Componenten als
schroeven enroerenkomen vaak uitla-
gelonenlanden. De levertijdenzijn lang.
‘Onze reparatiewerven kunnen inde
nabije toekomst dit soort componenten
ter plekke inkleinevolumes maken en
onmiddellijk hun klantenbedienen. ‘Ze
hoevenniet meer wekente wachten op
leveranciers uit China ofMaleisië.’
VolgensCusters kan 3D-printing ook
zorgen voor lichtere constructies, enkan
het devorm enfunctionaliteit van com-
ponenten veranderen,waardoor sche-
pen minder brandstof gebruiken. Boven-
dien hoeven de scheepswervendan geen
dure voorraden meer aante houden.
Digitale scheepsbouw
Directeur Geert Schouten van Shipbuil-
der, een producentvan software voor de
scheepsbouw,gaat nog eenstap verder.
Hij denkt dat3D-printing de sector
volledig op zijn kopzal zetten, alkan
dat nog wel enkele decennia duren. Hij
werkte meeaan eenblauwdrukvoorde
maritieme sector, ontwikkeld door het
Nationaal Instituut voordeScheepvaart
en Scheepsbouw (NISS).
Schoutenverwacht dater trendsetters
zullenopstaan endat digitale scheeps-
bouwers eenbelangrijke rol zullen ver-
vullen.‘3D-printing is onderdeel van het
digitaliseringsproces en deprinters zijn
21
door
Tjabel Daling is redacteur van
het FD.
Eerste huizen rollen uit de printer
In vergelijking met de
medische wereld, de
luchtvaart en de auto­
motive loopt de bouw
nog niet voorop op het
gebied van 3D­printing.
Maar nieuwe techno­
logieën zoals robotica,
3D­printen en big data
doen wel geleidelijk aan
hun intrede.
Enkele prestigieuze pro­
jecten kregen recentelijk
aandacht, zoals het prin­
ten van huizen door een
Chinees bouwbedrijf
met behulp van een 150
meter lange 3D­printer.
De projectpresentatie
enige tijd geleden door
DUS Architects op het
voormalige Shell­terrein
in Amsterdam­Noord
voor een 3D­geprint
grachtenhuis leverde
veel publiciteit op. Een
kilometer verderop, aan
de Tolhuiskade, wordt
het project nu daadwer­
kelijk ook uitgevoerd.
Andere aansprekende
projecten zijn het prin­
ten van een metalen
brug in Amsterdam door
robots en van een be­
tonnen fietsbrug in het
Brabantse Gemert, een
project van onder meer
BAM en de TUE. De brug
wordt over enkele we­
ken geplaatst.
Theo Salet, hoog­
leraar aan de faculteit
bouwkunde van de TU
Eindhoven, meldt dat
er meer initiatieven op
stapel staan. Zo wordt
gewerkt aan een 3D
te printen paviljoen in
Denemarken en aan vijf
woningen in Eindhoven.
Bij dat laatste project is
ook een vastgoedinves­
teerder betrokken. Be­
doeling is dat de wonin­
gen binnen enkele jaren
worden verhuurd.
Spreiding
zetdoor
3D-printing in
NL:€120 mln
In de luchtvaart, automotive
en de medische sector wordt
3D­printen het meeste toege­
past. Maar er wordt ook al
3D­geprint in de scheepvaart
en voor broodbakkerijen.
Volgens een rapport van ABN
Amro en Berenschot groeit het
3D­printen in Nederland harder
dan voorzien. Voor 2017 wordt
een totale sectoromzet van
€120 mln verwacht.
in feite robots. Om 3D-printing mogelijk
te maken,moet je digitaliseren. Digita-
lisering, robotisering enprinting gaan
handin hand. Maar dat betekent wel dat
je helemaalanders moet gaandenken
en afstand moet nemen van dehuidige
ontwerp-en bouwtechnieken. Jemoet
weer vanafnul beginnen,en dan heeft
3D-printing grote mogelijkheden.’
Schoutenwerkt alsamen metanderen
aan eenproject waarbij eenrelatief klein
schip van 15 bij20 meter in denabijetoe-
komst kan worden geprint van gerecycle-
de flessen. ‘Duurzaamheidende circu-
laire economie spelen indit verbandook
een grote rol.’
Ook sectoranalist David Kemps van
ABN Amro wijstop de integratie van
3D-printing met andere nieuwe techno-
logieën. ‘Dangaathet om “smart indus-
try”:het gebruikmaken van sensoren,
de combinatie met 3D-printing en het
slimmer maken van deproductie.’
3D-printing groeit in Nederland vol-
gens eenrecentrapport van ABN Amro
en adviesbureauBerenschot harder dan
verwacht. Tochis de sector meteen ver-
wachte omzet van €120mln in 2017 nog
steeds een‘dwerg met groeistuipen’, zo-
3
als ABN Amro enBerenschot het enkele
jaren geleden typeerden.
VeelNederlandse 3D-printingbedrij-
ven zijn relatief klein: minder dan vijftig
medewerkers en onder de€12 mln
omzet.Veel initiatievenop dit gebied
draaien nog op rijkssubsidies ofregio-
nale ontwikkelingsgelden. Tegelijkertijd
zijn er veelbelovende bedrijven ontstaan
als Additive Industries enUltimaker, die
3D-printmachinesverkopenaan klin-
kende namen alsAirbus, Tesla, BMWen
Adidas.
Nog steeds wordt 3D-printing het
meest toegepast inde vliegtuig-indus-
trie, deautomotive enmedische sector.
Maar Kempsziet ook in andere sectoren
de belangstelling groeien, vooral omdat
de printmachines geleidelijk goedkoper
worden.Zowijst hij op een producent
van broodbakmachines, die met eigen
metaalprinters (reserve)onderdelenvoor
bakkerijmachines maakt. Kemps: ‘Ook
zien we dat bedrijvende printers met
elkaar delen, of dater in de avonduren
bij collega’s geprint kan worden.’
pagina 10, 16-09-2017 © Het Financieele Dagblad