13

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Marcin Januszewski
Stosowanie przepisów ochrony środowiska morskiego
314[03]Z1.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr inż. Piotr Dubis
mgr inż. Michał Sylwestrzak
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Marcin Januszewski
Konsultacja:
dr inż. Marcin Chrzan
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 314[03]Z1.04
„Stosowanie przepisów ochrony środowiska morskiego”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik mechanik okrętowy.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Prawna ochrona wód morskich przed zanieczyszczeniami ze statków.
Zapobieganie zanieczyszczeniu substancjami ciekłymi 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 13
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 14
4.2. Zapobieganie zanieczyszczeniu mórz olejami 15
4.3. Zapobieganie zanieczyszczeniu mórz szkodliwymi substancjami
przewożonymi w opakowaniach i ściekami 24
4.4. Zapobieganie zanieczyszczeniu morza śmieciami oraz zapobieganie
zanieczyszczaniu atmosfery przez statki 30
5. Sprawdzian osiągnięć 38
6. Literatura 43

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności w zakresie
stosowania przepisów ochrony środowiska morskiego: prawnej ochrony wód morskich przed
zanieczyszczeniami ze statków, zapobieganiu zanieczyszczeniu mórz olejami, zapobieganiu
zanieczyszczeniu szkodliwymi substancjami przewożonymi luzem oraz w opakowaniach,
zapobieganiu zanieczyszczeniu morza ściekami, śmieciami, a także zapobieganiu
zanieczyszczeniu atmosfery toksycznymi składnikami spalin z silników, kotłów i spalarek
okrętowych.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
aby bez problemów opanować treści nauczania w ramach jednostki modułowej
„Stosowanie przepisów ochrony środowiska morskiego”,
− cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś nabyć podczas zajęć
w ramach tej jednostki modułowej,
− materiał nauczania, czyli niezbędne minimum wiadomości teoretycznych, wymaganych
do opanowania treści jednostki modułowej,
− zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś wymagane treści nauczania,
− ćwiczenia, podczas których będziesz doskonalił umiejętności praktyczne w oparciu
o wiedzę teoretyczną, zaczerpniętą z poradnika i innych źródeł,
− sprawdzian osiągnięć, czyli przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik
sprawdzianu potwierdzi, że dobrze wykorzystałeś zajęcia i uzyskałeś niezbędną wiedzę
i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,
− wykaz literatury uzupełniającej.
Poradnik zawiera materiał nauczania składający się z 4 rozdziałów:
− „Prawna ochrona wód morskich przed zanieczyszczeniami ze statków. Zapobieganie
zanieczyszczeniu substancjami ciekłymi”, przedstawia najważniejsze akty prawne
dotyczące ochrony środowiska morskiego, a także służy ukształtowaniu umiejętności
postępowania ze szkodliwymi substancjami przewożonymi luzem na statku.
− „Zapobieganie zanieczyszczeniu mórz olejami” zapozna Cię z podstawowymi definicjami
związanymi z powyższym zagadnieniem, przedstawi sposoby zapobiegania
zanieczyszczeniom mórz olejami oraz m. in. zapozna z dokumentacją statkową.
− „Zapobieganie zanieczyszczeniu mórz szkodliwymi substancjami przewożonymi
w opakowaniach i ściekami” określa procedury postępowania, sposoby rozmieszczania
oraz ograniczenia ilościowe substancji przewożonych w opakowaniach, a także służy
ukształtowaniu umiejętności postępowania z ściekami na statku.
− „Zapobieganie zanieczyszczeniu morza śmieciami oraz zapobieganie zanieczyszczaniu
atmosfery przez statki”, pozwoli Ci na zrozumienie problemu usuwania śmieci ze statku
oraz pozwoli Ci na umiejętne rozpoznawanie źródeł zanieczyszczeń atmosfery przez
statek i sposobami ograniczenia ich emisji.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność. Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.

4
Schemat układu jednostek modułowych w module
314[03]Z1.01
Posługiwanie się
językiem angielskim
zawodowym
314[03]Z1.02
Stosowanie technik
ratowniczych oraz
ochrony
przeciwpożarowej
314[03]Z1.03
Stosowanie przepisów
dotyczących prawa
morskiego oraz zasad
bezpiecznej
eksploatacji statków
314[03]Z1.04
Stosowanie
przepisów ochrony
środowiska
morskiego
314[03]Z1.05
Rozpoznawanie
elementów statku
314[03]Z1.06
Organizowanie pracy
na statku
Moduł 314[03]Z1
Podstawy okrętownictwa

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− wyjaśnić podstawowe pojęcia związane z teorią budowy statku,
− korzystać z aplikacji komputerowych,
− organizować stanowisko pracy,
− wyszukiwać, selekcjonować i przetwarzać informacje potrzebne do wykonania zadań,
− planować działania,
− pracować w zespole,
− oceniać swoje postępy,
− porozumiewać się w języku angielskim w zakresie niezbędnym do wykonywania pracy.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− określić wymagania dotyczące ochrony środowiska morskiego,
− określić źródła zagrożeń dla środowiska podczas eksploatacji statków,
− rozróżnić zanieczyszczenia pochodzące ze statków,
− zastosować procedury zapobiegania zanieczyszczeniom,
− dobrać metodę do obróbki ścieków sanitarnych,
− zastosować zasady bezpiecznego bunkrowania paliw i olejów smarowych,
− obsłużyć odolejacze i spalarki okrętowe,
− wyjaśnić działanie oczyszczalni ścieków,
− ocenić pracę urządzeń ochrony środowiska na podstawie analizy chemicznej ścieków,
− wypełnić książkę zapisów olejowych,
− prowadzić ewidencję odpadów i ścieków,
− określić procedury bezpiecznego postępowania z olejami odpadowymi i odpadami
zawierającymi substancje szkodliwe,
− wykonywać zadania zawodowe zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Prawna ochrona wód morskich przed zanieczyszczeniami
ze statków. Zapobieganie zanieczyszczeniu substancjami
ciekłymi
4.1.1. Materiał nauczania
W ramach środków zapobiegawczych opracowano i wcielono w życie wiele konwencji
międzynarodowych. Zasadniczo dzielą się one na międzynarodowe porozumienia o zasięgu
globalnym i regionalnym.
Trzy konwencje bezpośrednio dotyczą zagadnień związanych z ochroną środowiska
morskiego przed zanieczyszczeniami pochodzącymi ze statków podczas ich normalnej
eksploatacji. Są to:
− Międzynarodowa konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki 1973
i Protokół 1978 (MARPOL 73/78),
− Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez zatapianie odpadów i innych
substancji 1972 (DUMPING),
− Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego – Konwencja
Helsińska 1974 oraz nowa Konwencja Helsińska 1992 (HELCOM).
Konwencja MARPOL 73/78 jest aktem prawnym o zasięgu globalnym regulującym
sprawy zapobiegania zanieczyszczaniu mórz przez statki. Zakres konwencji obejmuje
wszystkie zagadnienia techniczne zawiązane z ograniczeniem zanieczyszczania morza przez
statki za wyjątkiem zatapiania odpadów i innych substancji. Dotyczy statków wszystkich
typów oraz platform wiertniczych. Nie ma zastosowania do zanieczyszczeń będących
następstwem badań i eksploatacji dna morskiego oraz złóż położonych pod dnem. Konwencja
ma 6 załączników dotyczących poszczególnych rodzajów zanieczyszczeń:
1. Załącznik I – przepisy dotyczące zanieczyszczania olejami;
2. Załącznik II – przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu szkodliwymi substancjami
przewożonymi luzem;
3. Załącznik III – przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu szkodliwymi substancjami
przewożonymi w opakowaniach;
4. Załącznik IV – przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu ściekami ze statków;
5. Załącznik V – przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu śmieciami ze statków;
6. Załącznik VI – przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu powietrza ze statków.
Na skutek wprowadzenia w życie postanowień działającego w ramach Konwencji
Komitetu (MEPC), dokonano wielu znaczących działań w zakresie zmian konstrukcyjnych
statków, ich wyposażenia, organizacji postępowania z odpadami, ograniczeniu emisji do
atmosfery substancji kontrolowanych oraz tlenków azotu (NOX) i siarki (SOX).
Konwencja DUMPING o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez zatapianie odpadów
i innych substancji, sporządzona w Londynie w 1972 roku, uzupełnia obszar działań
chroniących środowisko morskie, wyznaczonych przez Konwencję MARPOL 73/78.
Wyznaczyła również kierunki do opracowania Załącznika V Konwencji Helsińskiej.

8
Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego zwana Konwencją
Helsińską podpisana w 1974 roku, odnosi się do regionu Morza Bałtyckiego i poddaje kontroli
wszystkie rodzaje zanieczyszczeń. Zawiera 6 załączników:
1. Załącznik I dotyczy ochrony przed substancjami niebezpiecznymi, takimi jak: środki
chemiczne do zwalczania chwastów, szkodników, ochrony roślin (DDT, DDE, DDD)
oraz PCB;
2. Załącznik II dotyczy ochrony przed substancjami i materiałami szkodliwymi, takimi jak:
metale ciężkie, fosfor, fenole, kwas ftalowy, cyjanki, węglowodory halogenowe,
węglowodory aromatyczne, materiały radioaktywne, ropopochodne, substancje
wpływające na smak, kolor i zapach wody itp.;
3. Załącznik III dotyczy ochrony przed zanieczyszczeniami pochodzącymi z lądu, takimi jak:
ścieki komunalne, odpadowe wody z przemysłu i elektrowni itp.;
4. Załącznik IV dotyczy zapobieganiu zanieczyszczaniu ze statków i opiera się w znacznej
części na postanowieniach Konwencji MARPOL 73/78, zaostrzając wymagania w sprawie
ochrony przed zanieczyszczeniem ściekami oraz ograniczając możliwość spalania
odpadów;
5. Załącznik V wymienia wyjątki od ogólnego zakazu zatapiania odpadów i innych substancji
włączając w to urobek pochodzący z pogłębiania;
6. Załącznik VI określa zasady współpracy przy zwalczaniu zanieczyszczeń morza.
W 1992 roku przyjęto tzw. Nową Konwencję Helsińską. Zawiera ona 7 załączników,
a podstawowe zmiany w stosunku do Konwencji z 1974 roku odnoszą się do następujących
zagadnień:
− do obszaru obowiązywania Konwencji włączono wody wpływające do Bałtyku,
− wprowadzenia wymagań dotyczących określenia szczegółowych kryteriów i środków dla
ochrony środowiska Bałtyku, stosowania zamkniętych systemów wodnych w zakładach
przemysłowych oraz wydawania zezwoleń zakładom przemysłowym na odprowadzanie
ścieków,
− dołączenia listy substancji chemicznych, dla których wprowadzono całkowity zakaz
używania lub dopuszczono używanie w ograniczonym zakresie.
W ramach Komisji Helsińskiej (HELCOM), która jest powołanym przez Konwencję
Helsińską organem koordynującym, podjęto działania w celu opracowania programów
i środków służących ochronie gatunków i siedlisk, które zostały rozpoznane jako zagrożone,
zanikające lub wymagające ochrony.
Zapobieganie zanieczyszczeniu szkodliwymi substancjami ciekłymi przewożonymi luzem
Usuwanie do morza substancji chemicznych kategorii "X" oraz wód i innych pozostałości
zawierających te substancje jest zabronione na wszystkich obszarach. Obszary specjalne to: M.
Czarne, M. Północne, Bałtyk. Wszelkie pozostałości substancji chemicznych, jak woda zęzowa
z pompowni ładunkowej, muszą być zdane do urządzenia odbiorczego w porcie
wyładunkowym.
W odniesieniu do substancji pozostałych kategorii, przed ich usunięciem do morza
obowiązuje obniżenie ich stężenia do wartości dopuszczalnej przez konwencję. Podobne
zasady obowiązują przy przewozie chemikaliów w opakowaniach na statkach
konwencjonalnych. Klasyfikuje się je według tych samych kryteriów, co substancje
przewożone w zbiornikach ładunkowych.
Instalacja zęzowa ładowni, w której przewożone są takie substancje musi umożliwiać
gromadzenie wód zęzowych zanieczyszczonych chemikaliami w zbiorniku resztkowym oraz
zdawanie ich do urządzeń odbiorczych i oczyszczanie wód zęzowych zawierających olej.

9
Do ładunków chemicznych oprócz kwasów, rozpuszczalników organicznych czy
półproduktów syntezy organicznej zalicza się również substancje, które przeciętnemu
człowiekowi nie kojarzą się z chemią, jak np. wino, melasy, oleje roślinne i tłuszcze zwierzęce.
Główne zagrożenie ze strony statków to, podobnie jak w przypadku ropy, ewentualny
zrzut brudnej wody po myciu czy balastowaniu zbiorników.
Duża część chemikaliów odznacza się wysoką toksycznością i nawet w niewielkim
stężeniu mogą powodować wymieranie flory i fauny. Powodują też obniżenie walorów
rekreacyjnych danego rejonu w wyniku pojawienia się plam na wodzie, zmiany jej zabarwienia
lub nieprzyjemnych zapachów.
Definicje
− Data rocznicowa oznacza dzień i miesiąc każdego roku, które odpowiadają dacie upływu
ważności Międzynarodowego świadectwa o zapobieganiu zanieczyszczaniu przez statki
przewożące luzem szkodliwe substancje ciekłe.
− Rurociągi związane oznaczają rurociągi od punktu ssącego w zbiorniku ładunkowym do
używanego do wyładunku przyłącza z lądu i obejmuje wszystkie rurociągi statkowe,
pompy i filtry, które są połączone z rurociągiem wyładunkowym.
− Woda balastowa
a) Czysty balast oznacza balast przewożony w zbiorniku, który po ostatnim przewozie
ładunku zawierającego substancje kategorii X, Y lub Z został dokładnie oczyszczony
i powstałe przy tym pozostałości zostały usunięte, a zbiornik opróżniony zgodnie
z odpowiednimi wymaganiami niniejszego Załącznika.
b) Oddzielony balast oznacza całkowicie oddzieloną od systemu ładunkowego i paliwa
olejowego wodę balastową, wprowadzoną do zbiornika na stałe przeznaczonego do
przewozu balastu lub do przewozu balastu albo ładunków innych niż olej lub
szkodliwe substancje ciekłe w różny sposób zdefiniowane w Załącznikach do
Konwencji MARPOL.
− Substancje ciekle są to takie substancje, których prężność pary nie przekracza 0,28 MPa
ciśnienia absolutnego w temperaturze 37,8°C.
− Podręcznik oznacza Podręcznik procedur i instalacji zgodny z wzorcem zamieszczonym
w Uzupełnieniu 6 do Załącznika II Konwencji MARPOL..
− Szkodliwa substancja ciekła oznacza każdą substancję wymienioną
w kolumnie „kategoria zanieczyszczenia" w rozdziale 17 lub 18 Międzynarodowego
kodeksu chemikaliowców lub tymczasowo sklasyfikowaną według wymagań prawidła 6.3
Załącznika II Konwencji MARPOL jako należącą do kategorii X, Y lub Z.
− Pozostałość oznacza każdą szkodliwą substancję ciekłą, która pozostaje do usunięcia.
− Mieszanina pozostałości z wodą oznacza pozostałość, do której została dodana woda
w jakimkolwiek celu (np. mycie zbiornika, balastowanie, pozostałe w zęzie popłuczyny).

10
− Substancja zestalająca się oznacza szkodliwą substancję ciekłą, która:
a) w przypadku substancji o punkcie topnienia niższym niż 15°C, posiada podczas
wyładunku temperaturę niższą niż 5°C powyżej jej punktu topnienia; lub
b) w przypadku substancji o punkcie topnienia równym lub wyższym niż 15°C posiada
podczas wyładunku temperaturę niższą niż 10°C powyżej jej punktu topnienia.
− Substancja nie zestalająca się oznacza szkodliwą substancję ciekłą, która nie
jest substancją zestalającą się.
− Zbiornikowiec
a) Chemikaliowiec oznacza statek zbudowany lub przystosowany do przewozu luzem
każdego produktu wymienionego w rozdziale 17 Międzynarodowego kodeksu
chemikaliowców.
b) Zbiornikowiec do przewozu szkodliwych substancji ciekłych (zbiornikowiec NLS)
oznacza statek zbudowany lub przystosowany do przewozu luzem w charakterze
ładunku szkodliwych substancji ciekłych i obejmuje „zbiornikowiec olejowy"
zdefiniowany w Załączniku I do Konwencji MARPOL wówczas, gdy jest on
certyfikowany do przewozu luzem w charakterze ładunku lub części ładunku
szkodliwych substancji ciekłych.
− Lepkość
a) Substancja o wysokiej lepkości oznacza szkodliwą substancję ciekłą kategorii X lub Y
o lepkości równej lub wyższej niż 50 mPa.s w temperaturze wyładunku.
b) Substancja o niskiej lepkości oznacza szkodliwą substancję ciekłą, która nie jest
substancją o wysokiej lepkości.
Klasyfikacja szkodliwych substancji ciekłych
Szkodliwe substancje ciekłe zostały podzielone na cztery następujące kategorie:
− Kategoria X: są to szkodliwe substancje ciekłe, które w razie usunięcia ich do morza
w związku z myciem zbiornika lub usuwaniem balastu, stanowiłyby poważne zagrożenie
zarówno dla zasobów morza, jak i zdrowia ludzkiego, i tym samym usprawiedliwiają
zakaz usuwania ich do środowiska morskiego,
− Kategoria Y: są to szkodliwe substancje ciekłe, które w razie usunięcia ich do morza
w związku z myciem zbiornika lub usuwaniem balastu, stanowiłyby zagrożenie zarówno
dla zasobów morza, jak i zdrowia ludzkiego lub mogłyby naruszyć walory morza, lub inne
zgodne z prawem sposoby jego wykorzystania i tym samym usprawiedliwiają zasto-
sowanie ograniczeń co do jakości, jak i ilości substancji usuwanych do środowiska
morskiego,
− Kategoria Z: są to szkodliwe substancje ciekłe, które w razie usunięcia ich do morza
w związku z myciem zbiornika lub usuwaniem balastu, stanowiłyby nieznaczne zagrożenie
dla zasobów morskich lub zdrowia ludzkiego i tym samym usprawiedliwiają mniej ostre
ograniczenia co do jakości i ilości substancji usuwanych do środowiska morskiego,
− Inne substancje: substancje oznaczone jako OS (ang.: Other Substances) w zawierającej
oznaczenie kategorii szkodliwości kolumnie rozdziału 18 Międzynarodowego kodeksu
chemikaliowców, które w wyniku oceny znalazły się poza kategoriami X, Y i Z
określonymi w prawidle 6.1 Załącznika II Konwencji MARPOL, ponieważ są one obecnie

11
uważane za nie stwarzające zagrożenia dla zasobów morza, ludzkiego zdrowia, walorów
morza lub innych zgodnych z prawem sposobów jego wykorzystania, gdy będą usunięte
do morza podczas mycia zbiorników lub usuwania wód balastowych. Usunięcie wód
zęzowych lub balastów bądź innych pozostałości lub mieszanin zawierających tylko
substancje określane jako „inne substancje" nie będzie przedmiotem żadnych wymagań
w tym Załączniku.
W sytuacji, gdy mają być przewożone luzem substancje, które nie zostały sklasyfikowane
w żadnej z powyższych kategorii, Rządy państw Stron Konwencji, powinny ustalić
tymczasowy podział tych substancji zgodnie z wytycznymi Prawidła 6 Załącznika II Konwencji
MARPOL.
Tabela 1. Wytyczne do klasyfikacji szkodliwych substancji ciekłych [4]
Norma
Al
Bioakumulacj
a
A2
Biodegradacj
a
B1
Ostra
toksyczność
B2
Przewlekła
toksyczność
D3
Długoterminow
e skutki
zdrowotne
E2
wpływ na
florę
i faunę
morską
Kategoria
1 >5
2 >4 4
3 NR 4
4 >4 NR CMRTNI
X
5 4
6 3
7 2
8 >4 NR Nie 0
9 >1
10
Fp, F lub S
Jeśli nie
jest
nieorganicz11 CMRTNI
Y
12 Żaden z produktów nie spełnia wymagań norm od 1 do 13 Z
13
Wszystkie produkty zidentyfikowane jako: < 2 w kolumnie Al; R w kolumnie A2; czyste pole
w kolumnie D3; nie Fp, F lub S (jeśli nieorganiczny) w kolumnie E2 oraz 0 (zero) we
wszystkich pozostałych kolumnach Profilu zagrożenia GESAMP
OS
W powyższej tabeli substancje przypisane są do kategorii szkodliwości na podstawie oceny
ich właściwości, które znalazły odzwierciedlenie w opracowaniu GESAMP Profil zagrożenia
(Hazard Profile).
Warunki usuwania szkodliwych substancji
− Zabronione jest usuwanie do morza substancji przypisanych do kategorii X, Y lub Z lub
tych, które zostały tymczasowo określone jako takie, albo wody balastowej, popłuczyn ze
zbiorników lub innych mieszanin zawierających takie substancje, chyba że takie usuwanie
będzie się odbywało w pełnej zgodności z mającymi zastosowanie wymaganiami
zawartymi w Załączniku II Konwencji MARPOL,
− Zanim przeprowadzone zostanie jakiekolwiek mycie wstępne lub usuwanie, odnośny
zbiornik powinien zostać opróżniony w możliwie maksymalnym stopniu zgodnie
z procedurami opisanymi w Podręczniku,

12
− Zabroniony jest przewóz, jak i będące tego następstwem usuwanie do morza substancji,
które nie zostały sklasyfikowane, tymczasowo określone lub ocenione tak, jak to
wspomniano w prawidle 6 Załącznika II Konwencji MARPOL, albo wody balastowej,
popłuczyn ze zbiorników lub innych mieszanin zawierających takie substancje.
Substancje kategorii X, Y, Z, woda balastowa bądź popłuczyny ze zbiorników lub innych
mieszanin zawierających takie substancje, mogą być usuwane do morza o ile spełniają poniższe
normy:
a) statek znajduje się w drodze i płynie z prędkością co najmniej 7 węzłów w przypadku
statków z własnym napędem lub co najmniej 4 węzłów w przypadku statków bez
własnego napędu,
b) usuwanie jest dokonywane poniżej linii wodnej poprzez podwodny odpływ (odpływy),
nie przekraczając maksymalnego natężenia wypływu, na które podwodny odpływ
(odpływy) jest (są) zaprojektowane,
c) usuwanie jest dokonywane w odległości nie mniejszej niż 12 mil morskich od
najbliższego lądu, na wodzie o głębokości nie mniejszej niż 25 m.
Pompy, rurociągi, instalacje wyładunkowe i zbiorniki resztkowe
W zależności od daty zbudowania statku, różne są wymagania dotyczące instalacji pomp
i rurociągów zapewniających, że dla każdego zbiornika przeznaczonego do przewozu
substancji kategorii X lub Y, ilość pozostałości w zbiorniku oraz w rurociągu ładunkowym
związanym z tym zbiornikiem nie przekroczy:
a) 300 l dla statków zbudowanych przed 1 lipca 1986 r.
b) 100 l dla statków zbudowanych w dniu 1 lipca 1986 r. lub po tej dacie, lecz przed
1 stycznia 2007 r.
c) 75 l dla statków zbudowanych w dniu 1 stycznia 2007 r. lub po tej dacie.
Natomiast dla każdego zbiornika przeznaczonego do przewozu substancji kategorii Z,
ilość pozostałości w zbiorniku oraz w rurociągu ładunkowym związanym z tym zbiornikiem
nie przekroczy:
a) 900 l dla statków zbudowanych przed 1 lipca 1986 r.
b) 300 l dla statków zbudowanych w dniu 1 lipca 1986 r. lub po tej dacie, lecz przed
1 stycznia 2007 r.
c) 75 l dla statków zbudowanych w dniu 1 stycznia 2007 r. lub po tej dacie.
Dla statku innego niż chemikaliowiec, zbudowanego przed 1 stycznia 2007 r., który nie może
spełnić powyższych wymagań w odniesieniu do instalacji pomp i rurociągów dla substancji
kategorii Z, nie stawia się żadnych wymagań ilościowych. Zakłada się, że zgodność zostanie
osiągnięta, jeśli zbiornik zostanie opróżniony w możliwym do uzyskania stopniu.
Statki certyfikowane do przewozu substancji kategorii X, Y lub Z powinny mieć podwodny
odpływ (lub odpływy) do usuwania.
Urządzenia odbiorcze i wyposażenie portów wyładunkowych
Rządy Państw będące sygnaturiaszami Konwencji zobowiązane są do zainstalowania
w portach urządzeń odbiorczych zgodnie z potrzebami obsługiwanych statków.
Książka zapisów ładunkowych
Książka zapisów ładunkowych powinna znajdować się na każdym statku, zapisywane są w
niej wszystkie zakończone operacje, a wpis potwierdzany jest podpisem oficera

13
odpowiedzialnego za jej przebieg. Dodatkowo każdą stronę Książki podpisuje kapitan statku.
Wpisy powinny być dokonywane co najmniej w języku angielskim, francuskim lub
hiszpańskim. Książka zapisów ładunkowych powinna być przechowywana na statku,
w miejscu dostępnym do kontroli przez trzy lata od dokonania ostatniego wpisu. Upoważniony
organ Rządu Strony może przeprowadzać kontrolę Książki zapisów ładunkowych na każdym
statku, do którego ma zastosowanie Załącznik II Konwencji MARPOL podczas postoju w
jego porcie i może sporządzać kopie każdego wpisu do Książki zapisów ładunkowych oraz
żądać od kapitana statku poświadczenia, że kopia jest zgodna
z oryginałem wpisu.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie przepisy traktują o ochronie środowiska morskiego?
2. Jakie zagadnienia poruszają przepisy o ochronie wód morskich przed zanieczyszczeniami
ze statków?
3. Jak klasyfikujemy szkodliwe substancje ciekłe?
4. Jakie są wymagania dotyczące odpływów?
5. Jakie operacje odnotowuje się w książce zapisów ładunkowych?
6. W jaki sposób odbywa się obowiązkowe mycie zbiorników ładunkowych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj analizy ustawy o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki. W trakcie
analizy weź pod uwagę jej wytyczne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z ustawą o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki,
2) opracować główne założenia wskazanych przez nauczyciela rozdziałów ustawy,
3) wynotować do jakich innych przepisów o ochronie środowiska morskiego odwołuje się
ww. ustawa,
4) przedstawić na forum grupy opracowane zagadnienia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− fragmenty tekstów konwencji i ustaw o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki,
− papier, przyrządy do pisania,
− tablice flip chart.

14
Ćwiczenie 2
Scharakteryzuj warunki usuwania szkodliwych substancji typu X, Y, Z. Podaj kilka
przykładów takich substancji.
1) zapoznać się z warunkami usuwania szkodliwych substancji,
2) sprawdzić, jakie szkodliwe substancje zalicza się do substancji typu X, Y i Z oraz jakie
należą do kategorii OS (Other Substances – Inne substancje),
3) przedstawić ograniczenia w usuwaniu tychże substancji ze statku.
− Załącznik II Konwencji MARPOL dotyczący zapobieganiu zanieczyszczeniu szkodliwymi
substancjami przewożonymi luzem,
− komputer klasy PC lub pokrewny z dostępem do sieci Internet,
− papier, przyrządy do pisania.
Ćwiczenie 3
Określ czynności jakie należy odnotować w Książce zapisów ładunkowych, w przypadku:
a) wyładunku,
b) obowiązkowego mycia zbiorników ładunkowych,
c) usuwania do morza popłuczyn.
1) zapoznać się ze wzorem Książki zapisów ładunkowych,
2) określić czynności do przedstawionych treści zadania przypadków,
3) dokonać wpisów w Książce zapisów ładunkowych.
− wzór Książki zapisów ładunkowych,
− załącznik II Konwencji MARPOL,
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać przepisy prawne odnoszące się do ochrony wód morskich
przed zanieczyszczeniami ze statków?  
2) omówić główne założenia Konwencji MARPOL i HELCOM?  
3) określić warunki usuwania szkodliwych substancji ciekłych
przewożonych luzem?  
4) sklasyfikować szkodliwe substancje ciekłe?  
5) wypełniać dokumentację okrętową dotyczącą książki zapisów
ładunkowych?  
6) określić wymagania dotyczące instalacji pomp i rurociągów?  
7) wyjaśnić pojęcia: substancja szkodliwa, substancja zestalająca się,
zbiornikowiec?  

15
4.2. Zapobieganie zanieczyszczeniu mórz olejami
Definicje
Olej oznacza ropę naftową w każdej postaci, włączając w to ropę naftową, paliwo
olejowe, szlam, odpadki olejowe oraz produkty rafinowane (inne niż produkty
petrochemiczne, które są przedmiotem postanowień Załącznika II do Konwencji MARPOL)
i bez ograniczania uniwersalności powyższej definicji, obejmuje substancje wymienione
w Uzupełnieniu I do owego Załącznika.
Ropa naftowa oznacza każdą mieszaninę ciekłych węglowodorów występującą w stanie
naturalnym w ziemi, poddaną przeróbce bądź nie, celem przystosowania jej do transportu
i zawiera ropę naftową, z której mogły zostać oddestylowane pewne frakcje oraz ropę
naftową, do której pewne oddestylowane frakcje mogły zostać dodane.
Mieszanina oleista oznacza mieszaninę o dowolnej zawartości oleju.
Paliwo olejowe oznacza każdy olej używany jako paliwo w związku z napędem i pracą
mechanizmów pomocniczych statku, na którym taki olej jest przewożony.
Chwilowe natężenie usuwania oleju zawartego w wodzie oznacza natężenie usuwania
oleju w litrach na godzinę w każdej chwili, podzielone przez prędkość statku w węzłach w tej
samej chwili.
Zbiornik oznacza zamkniętą przestrzeń, która jest utworzona przez stałą konstrukcję
statku, oraz która jest przeznaczona do przewozu cieczy luzem.
Zbiornik boczny oznacza każdy zbiornik przylegający do poszycia burtowego kadłuba.
Zbiornik środkowy oznacza każdy zbiornik usytuowany do wewnątrz w stosunku do
grodzi wzdłużnej.
Zbiornik resztkowy oznacza zbiornik specjalnie przeznaczony do gromadzenia resztek ze
zbiorników, popłuczyn po myciu zbiorników oraz innych mieszanin oleistych.
Czysty balast oznacza balast w zbiorniku, który po uprzednim przewożeniu w nim oleju,
został tak oczyszczony, że wypływ z niego, gdy statek znajduje się w bezruchu, do czystej
i spokojnej wody, w bezchmurny dzień, nie spowoduje widocznych śladów oleju na
powierzchni wody lub na przyległym brzegu, ani nie spowoduje osadzania się szlamu lub
emulsji pod powierzchnią wody albo na przyległym brzegu.
Oddzielony balast oznacza wodę balastową wprowadzoną do zbiornika, który jest
całkowicie oddzielony od systemu ładunku olejowego i paliwa olejowego i jest na stałe
przeznaczony do przewozu balastu lub ładunków innych niż olej lub szkodliwe substancje
ciekłe, w różny sposób zdefiniowane w Załącznikach Konwencji MARPOL.
Data rocznicowa oznacza dzień i miesiąc każdego roku, które odpowiadają dacie upływu
ważności Międzynarodowego świadectwa o zapobieganiu zanieczyszczaniu olejami.
Części na milion oznacza ilość części oleju na milion części wody liczonych objętościowo.
Przeglądy
Każdy zbiornikowiec olejowy o pojemności brutto 150 i większej oraz każdy inny statek
o pojemności brutto 400 i większej powinien być poddany niżej określonym przeglądom:
− przeglądowi zasadniczemu przed oddaniem statku do eksploatacji lub przed wydaniem po
raz pierwszy Świadectwa o zapobieganiu zanieczyszczeniu olejami, który powinien
obejmować całkowity przegląd konstrukcji, wyposażenia, instalacji, osprzętu, urządzeń
i materiałów. Przegląd ten powinien być taki, aby dawał pewność, że konstrukcja,

16
wyposażenie, instalacje, osprzęt, urządzenia i materiały w pełni odpowiadają
wymaganiom;
− przeglądowi odnowieniowemu w odstępach czasu określonych przez Administrację, lecz
nie przekraczających pięciu lat, z pewnymi wyjątkami. Przegląd ten powinien być taki, aby
dawał pewność, że konstrukcja, wyposażenie, instalacje, osprzęt, urządzenia i materiały w
pełni odpowiadają wymaganiom,
− przeglądowi pośredniemu, w przedziale trzech miesięcy przed lub po drugiej dacie
rocznicowej lub w przedziale trzech miesięcy przed lub po trzeciej dacie rocznicowej
Świadectwa, który powinien być przeprowadzony zamiast jednego z przeglądów
rocznych. Przegląd pośredni powinien być taki, aby dawał pewność, że wyposażenie
i związane z nim pompy i instalacje rurociągów, wraz z systemami kontrolno-
pomiarowymi usuwania oleju, systemy mycia surową ropą naftową oraz urządzenia do
odolejania i filtracji zaolejonej wody w pełni odpowiadają wymaganiom. Przeprowadzenie
tego przeglądu powinno być odnotowane w Świadectwie,
− przeglądowi rocznemu w przedziale trzech miesięcy przed lub po każdej dacie
rocznicowej Świadectwa, obejmującemu ogólną kontrolę konstrukcji, wyposażenia,
instalacji, osprzętu, urządzeń i materiałów, o których mowa wyżej,
− stosownie do okoliczności, dodatkowemu przeglądowi ogólnemu lub częściowemu, który
powinien być przeprowadzony po wypadku statku, po wykryciu uszkodzenia, które
wpływa na jego konstrukcję bądź po poważnej naprawie lub wymiany.
Przeglądów statków dokonywać mogą urzędnicy Administracji lub mianowani przez nią
inspektorzy bądź uznane organizacje. Uprawnienia, które im przysługują określają prawidła
Konwencji MARPOL.
Wydawanie Świadectw
Międzynarodowe świadectwo o zapobieganiu zanieczyszczaniu olejami powinno być
wydane po przeglądzie zasadniczym lub odnowieniowym. Świadectwo powinno być wydane
lub potwierdzone albo przez Administrację albo przez należycie upoważnioną przez nią osobę
lub organizację. W każdym przypadku Administracja bierze na siebie pełną odpowiedzialność
za Świadectwo. Na wniosek Administracji przeprowadzenie przeglądu statku może zlecić
Rząd Strony Konwencji. Międzynarodowe świadectwo o zapobieganiu zanieczyszczaniu
olejami powinno być napisane w formie odpowiadającej wzorcowi przynajmniej w języku
angielskim, francuskim lub hiszpańskim.
Zbiorniki dla pozostałości olejowych (szlamu)
Każdy statek o pojemności brutto 400 i większej powinien być wyposażony w zbiornik lub
zbiorniki o odpowiedniej pojemności, służące do przechowywania pozostałości olejowych
(szlamów), jakie powstają w wyniku odwirowywania paliwa i olejów smarnych oraz
przecieków olejowych w pomieszczeniach maszynowych, a które należy przechowywać.
Rurociągi prowadzące do i ze zbiorników powinny być wyposażone w znormalizowane
złącza.
Ochrona zbiorników paliwowych
Zbiornik paliwowy oznacza zbiornik, w którym przewożone jest paliwo olejowe, lecz
z wyłączeniem takich zbiorników, które nie zawierałyby paliwa w normalnej eksploatacji,
takich jak zbiorniki przelewowe.

17
Mały zbiornik paliwowy oznacza zbiornik o największej odrębnej pojemności nie większej
niż 30 m3
.
Pojemność zbiornika paliwowego oznacza objętość zbiornika w m3
, przy 98% napełnienia.
Wg Prawidła 12A Załącznika I Konwencji MARPOL dotyczącego ochrony zbiorników
paliwowych, wszystkie statki o łącznej pojemności zbiorników paliwa wynoszącej 600 m3
i więcej, które zostaną przekazane w dniu 1 sierpnia 2010 r. lub po tej dacie, powinny spełniać
szereg wymagań. Wymagania te dotyczą przede wszystkim:
− usytuowania zbiorników paliwa w zależności od łącznej pojemności wszystkich
zbiorników na statku (pod linią konstrukcyjną poszycia dna, wewnątrz w stosunku do linii
konstrukcyjnej poszycia burtowego itd.),
− rurociągów paliwowych oraz ich zaworów i innych urządzeń zamykających paliwa,
− studzienek ssących w zbiornikach paliwowych,
− norm rozwiązań dla przypadkowego wypływu paliwa olejowego (np. w przypadku kolizji
statku czy osadzenia go na mieliźnie).
Znormalizowane złącze zdawcze
Aby umożliwić połączenie rurociągów urządzeń odbiorczych ze statkowym rurociągiem
do usuwania pozostałości z zęz maszynowni i ze zbiorników szlamu, obydwa rurociągi
powinny być wyposażone w znormalizowane złącze zdawcze zgodne z poniższą tabelą:
Tabela 2. Znormalizowane wymiary kołnierzy złącza zdawczego [4]
Nazwa Wymiary
Średnica zewnętrzna 215 mm
Średnica wewnętrzna Odpowiednio do średnicy zewnętrznej rury
Średnica okręgu rozmieszczenia śrub 183 mm
Wycięcia dla śrub w kołnierzu 6 otworów o średnicy 22 mm rozmieszczonych
równomiernie na okręgu rozmieszczenia śrub,
o podanej wyżej średnicy, rozciętych aż do obwodu
zewnętrznego kołnierza. Szerokość rozcięcia 22 mm
Grubość kołnierza 20 mm
Śruby i nakrętki: ilość i średnica 6 sztuk, każda o średnicy 20 mm i odpowiedniej
długości
Kołnierz jest przeznaczony dla rur o średnicy wewnętrznej maksimum do 125 mm; powinien on być
wykonany ze stali lub innego równoważnego materiału i powinien mieć płaską powierzchnię czołową.
Kołnierz ten, wraz z uszczelką wykonaną z olejoodpornego materiału, powinien być odpowiedni dla ciśnienia
roboczego 600 kPa.
Filtracyjne urządzenia odolejające (odolejacze)
Każdy statek o pojemności brutto 400 i większej (lecz mniejszej niż 10 000) powinien być
wyposażony w filtracyjne urządzenie odolejające. Statki takie, jak pływające hotele, magazyny
itp., które pozostają unieruchomione, z wyjątkiem podróży bez ładunku mających na celu
zmianę miejsca postoju, nie muszą być wyposażone w filtracyjne urządzenia odolejające. Statki
takie powinny być wyposażone w zbiornik retencyjny o pojemności wystarczającej do
całkowitego zatrzymania zaolejonej wody zęzowej. Cała zaolejona woda zęzowa powinna być
zatrzymana na statku, a następnie usunięta do urządzeń odbiorczych. Administracja może
odstąpić od powyższych wymagań dla ściśle określonych przypadków.

18
Filtracyjne urządzenie odolejające powinno dawać pewność, że jakakolwiek mieszanina
oleista zrzucona po przejściu przez nie do morza, będzie posiadała zawartość oleju nie większą
niż 15 części na milion. Dodatkowo, powinno być ono wyposażone w alarm wskazujący, kiedy
poziom ten nie może być utrzymany. System powinien być także wyposażony w urządzenie
zapewniające, że jakikolwiek zrzut mieszanin oleistych zostanie automatycznie zatrzymany,
gdy zawartość oleju w zrzucie przekroczy 15 części na milion.
Rys. 1. Separator wód zaolejonych – wygląd zewnętrzny urządzenia [1]
Rys. 2. Separator wód zaolejonych – schemat blokowy [1]
Warunki usuwania oleju
Usuwanie oleju lub mieszanin oleistych na obszarach specjalnych jest zabronione. Obszary
specjalne to: Morza: Śródziemne, Czerwone, Północne, Czarne, Bałtyckie, Zatoki: Adeńska i
Perska. Usuwanie wody zęzowej pompowanej przez urządzenia filtracyjne wyposażone w
czujnik zawartości oleju, jest możliwe, gdy:
− statek płynie stałym kursem,
− stężenie oleju nie przekracza 15 ppm,
− w wodzie zęzowej nie ma żadnych chemikaliów w ilościach szkodliwych dla środowiska.
Zasada ta nie ma zastosowania do M. Bałtyckiego. Na całym obszarze Bałtyku statki mają
obowiązek przechowywać w zbiornikach wszelkie wody zęzowe, brudne wody balastowe oraz
wodę po myciu i płukaniu zbiorników i usuwać je do urządzeń odbiorczych na lądzie. Usuwanie
mieszanin oleistych poza obszarami specjalnymi jest dozwolone, o ile:
− statek płynie stałym kursem,
− statek znajduje się w odległości większej niż 12 mil od najbliższego lądu,

19
− stężenie oleju jest mniejsze niż 100ppm,
− statek posiada czynny odolejacz z systemem kontrolno-pomiarowym,
− w usuwanej mieszaninie nie ma chemikaliów ani innych substancji w ilościach szkodliwych
dla środowiska.
W obydwu przypadkach olej oddzielony przez odolejacz powinien być gromadzony
w specjalnym zbiorniku odpadów (sludge tank), a po jego zapełnieniu zawartość powinna być
zdawana w porcie do urządzeń zdawczych (za pokwitowaniem).
Książka zapisów olejowych
Przepisy wymagają prowadzenia przez każdy statek Książki zapisów olejowych
(Oil Record Book). Jest ona wydawana na każdy statek przez Administrację morską państwa
bandery i stanowi dokument podlegający kontroli przez przedstawicieli administracji morskich
państw, do których statek zawija.
Książka stanowi szczegółowy rejestr wszelkich operacji związanych z przyjęciem,
transportem i wydawaniem paliw i olejów smarowych oraz transportem, wydawaniem lub
usuwaniem za burtę wód zaolejonych. Powinna być przechowywana przez okres trzech lat po
dokonaniu ostatniego wpisu. Składa się ona z dwóch części:
Część I – Operacje w obrębie pomieszczeń maszynowych
Dotyczy każdego zbiornikowca olejowego o pojemności brutto 150 i większej oraz
każdego statku o pojemności brutto 400 i większej, innego niż zbiornikowiec.
W Książce zapisów olejowych powinny być dokonywane wpisy przy każdej okazji i, jeśli
trzeba, dla operacji pomiędzy poszczególnymi zbiornikami, ilekroć w obrębie pomieszczeń
maszynowych statku ma miejsce jakakolwiek z następujących operacji:
− balastowanie lub mycie zbiorników paliwowych,
− usuwanie brudnego balastu lub popłuczyn ze zbiorników paliwa olejowego;
− gromadzenie i usuwanie pozostałości olejowych (szlamów i innych pozostałości
olejowych),
− usuwanie za burtę lub pozbywanie się w inny sposób wody zęzowej, która nagromadziła
się w obrębie pomieszczeń maszynowych,
− przyjmowanie paliwa lub oleju smarnego luzem.
Każde uszkodzenie filtracyjnego urządzenia odolejającego powinno być również wpisane
do Książki zapisów olejowych, Część I.
Część II – Operacje ładunkowo-balastowe
Dotyczy każdego zbiornikowca olejowego o pojemności brutto 150 i większej.
W Książce zapisów olejowych powinny być dokonywane wpisy przy każdej okazji i, jeśli
trzeba, dla każdego zbiornika osobno, ilekroć na statku ma miejsce którakolwiek
z następujących operacji:
− załadunek ładunku olejowego,
− wewnętrzne przemieszczanie ładunku olejowego podczas podróży,
− wyładunek ładunku olejowego,
− balastowanie zbiorników ładunkowych oraz wyznaczonych zbiorników czystego balastu,
− mycie zbiorników ładunkowych, włączając w to mycie surową ropą naftową,
− usuwanie balastu, z wyjątkiem balastu ze zbiorników oddzielonego balastu,
− usuwanie wody ze zbiorników resztkowych,

20
− zamykanie, po zakończeniu operacji usuwania ze zbiorników resztkowych, zaworów lub
podobnych urządzeń, które były używane,
− zamykanie, po zakończeniu operacji usuwania ze zbiorników resztkowych, zaworów
niezbędnych dla odizolowania wyznaczonych zbiorników czystego balastu od rurociągów
ładunkowych i resztkowych,
− pozbywanie się pozostałości.
Dodatkowo należy wpisywać do Książki zapisów olejowych w części II: ilość oleju
i wody zużytej do mycia zbiorników na zbiornikowcach, ilość usuniętego oleju
spowodowanego awarią, każde uszkodzenie systemu kontrolno pomiarowego.
Książka zapisów olejowych (Część I i II) powinna być przechowywana w takim miejscu,
aby była łatwo dostępna do kontroli w każdym możliwym do przyjęcia czasie z wyjątkiem
statku holowanego bez załogi. Ponadto powinna być zatwierdzona przez administrację morską
i mieć ponumerowane strony. Każda strona po wypełnieniu musi być podpisana przez kapitana
statku.
Okrętowy plan zapobiegania rozlewom olejowym (Shipboard Oil Pollution Emergency
Plan tj. SOPEP)
Zgodnie z Konwencją MARPOL od 1 kwietnia 1995 roku każdy zbiornikowiec olejowy
o pojemności brutto 150 i większej oraz każdy statek inny niż zbiornikowiec olejowy
o pojemności brutto 400 i większej powinien posiadać „Okrętowy plan zapobiegania rozlewom
olejowym" zatwierdzony przez Administrację.
Plan taki powinien być sporządzony na podstawie wytycznych opracowanych przez
Organizację i powinien być napisany w języku używanym przez kapitana i oficerów statku.
Powinien zawierać co najmniej:
− procedurę postępowania kapitana lub innych osób kierujących statkiem przy sporządzeniu
raportu z wypadku związanego z zanieczyszczeniem olejem,
− listę adresową władz lub osób, które należy zawiadomić o wypadku rozlewu olejowego,
− szczegółowy opis działań, które powinny podjąć natychmiast osoby znajdujące się
na statku dla zmniejszenia skutków lub opanowania rozlewu oleju po wypadku,
− procedury i miejsca kontaktowe na statku dla skoordynowania działań załogi statku
z działaniami władz państwowych i miejscowych w zwalczaniu zanieczyszczeń.
Bunkrowanie paliwa
Podczas przyjmowania i zdawania paliwa lub też jego wewnętrznego transportu zdarzają
się rozlewy olejowe. Ich przyczyna to na ogół wynik niewłaściwego przygotowania lub
prowadzenia operacji, braku nadzoru, niedbałości czy nieostrożności. Dlatego, aby unikać
takich sytuacji stosuje się odpowiednie zabezpieczenia konstrukcyjne i organizacyjne statku.
Tabela 3. Zabezpieczenia konstrukcyjne i organizacyjne statku przed rozlewami olejowymi.
Zabezpieczenia konstrukcyjne Zabezpieczenia organizacyjne
- oddzielenie systemu balastowego od paliwowego
- wyznaczanie osoby odpowiedzialnej za transport
paliwa
- zbiorniki przelewowe
- opracowanie i przestrzeganie instrukcji bunkrowania
i transportu paliwa
- wanny ściekowe umieszczone pod wszystkimi
przyłączami do bunkrowania paliwa i olejów,
a także pod odpowietrzeniami zbiorników
paliwowych
- zapewnienie łączności statku z bunkierką
- oświetlenie pokładowe w rejonie stacji bunkrowej
- zapewnienie łączności między personelem
wyznaczonym do nadzoru bunkrowania

21
Administracje morskie wielu państw bezwzględnie wymagają, aby na statku istniał, tzw.
statkowy plan bunkrowania. Powinien on obejmować dokładny plan zbiorników, rurociągów,
zaworów, wskazanie osób odpowiedzialnych za poszczególne czynności i całość operacji,
środki i system komunikacji między nimi oraz środki ostrożności i kontroli ewentualnych
rozlewów.
Plan bunkrowania powinien być ogólnie dostępny i znany wszystkim członkom załogi
maszynowej i oficerom pokładowym. Jego brak powoduje wstrzymanie bunkrowania,
a niekiedy również nałożenie kary na statek.
Poniżej przedstawiono listę czynności, które powinny być przewidziane w planie bunkrowania
i które należy wykonać, aby statek został uznany za przygotowany do operacji pobierania
paliwa.
Bunkrowanie paliwa – lista sprawdzająca (Check List):
− wyznaczone osoby odpowiedzialne za określone czynności,
− przygotowane środki komunikacji: główne i awaryjne,
− umówione sygnały awaryjne pomiędzy statkiem a barką,
− przygotowany zespół i omówiony sposób postępowania na wypadek rozlewu,
− przygotowany sprzęt i chemikalia do neutralizacji i zwalczania rozlewów,
− przygotowany sprzęt p.poż.,
− zapalone światło czerwone (podniesiona flaga "b"),
− ustalona maksymalna rata pompowania oraz dopuszczalne ciśnienie,
− ustalona rata dopełniania zbiorników,
− ustalona pomiędzy stronami procedura awaryjnego przerywania pompowania,
− węże i wysięgniki sprawdzone i stwierdzony ich zadawalający stan,
− węże w czasie przemieszczania zaślepione,
− węże prawidłowo podłączone,
− wszystkie otwory ściekowe na pokładzie zabezpieczone kołkami,
− wanny ściekowe ustawione we właściwych pozycjach,
− w trakcie przyjmowania paliwa inne operacje paliwowe na statku przerwane,
− zawory do zbiorników przelewowych otwarte,
− zbiorniki sondowane systematycznie.
1. Do jakich rodzajów statków odnoszą się wymagania konstrukcyjne Konwencji?
2. Jakie elementy konstrukcji statku omawia załącznik I Konwencji MARPOL?
3. Jakie wymagania dotyczące przestrzeni ładunkowej powinny spełniać statki przewożące
oleje?
4. Jakie czynności odnotowuje się w Księdze zapisów olejowych?
5. Jakie są procedury postępowania z odpadami olejowymi?
6. Co zawiera statkowy plan bunkrowania paliwa na statku?

22
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ wymagania konstrukcyjne dotyczące podwójnego kadłuba i podwójnego dna oraz
zbiorników oddzielonego balastu i zbiorników resztkowych, jakie powinny spełniać
zbiornikowce olejowe.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) określić wymagania konstrukcyjne dotyczące podwójnego kadłuba i podwójnego dna,
zawarte w Konwencji MARPOL,
2) określić wymagania konstrukcyjne dotyczące zbiorników oddzielonego balastu oraz
zbiorników resztkowych,
3) uwzględnić rodzaj statku, jego nośność i datę przekazania,
4) opracować wyniki w formie tabelki.
− załącznik I Konwencji MARPOL,
Ćwiczenie 2
Dokonaj wpisów w Księdze zapisów olejowych dla zbiornikowca olejowego o nośności
20000 ton, przekazanego po 6 lipca 1996 r. Uwzględnij następujące czynności:
a) gromadzenie i usuwanie odpadów olejowych,
b) awaryjne usunięcie oleju,
c) czyszczenie zbiorników ładunkowych.
1) zapoznać się ze wzorem Księgi zapisów olejowych (część I i II),
2) przeanalizować wykazy czynności wpisywanych do Księgi,
3) uwzględnić sposoby postępowania z odpadami olejowymi,
4) uwzględnić metodę czyszczenia zbiorników ładunkowych,
5) dokonać odpowiednich wpisów.
− druki dokumentacji statkowej: wzór Księgi zapisów olejowych statku,
Ćwiczenie 3
Określ zasady bezpiecznego bunkrowania paliw i olejów smarowych.
1) wyszukać w Internecie informacje nt. bunkrowania paliw i olejów na statku,

23
2) wyszukać w Internecie przykładową listę czynności, które powinny być przewidziane
w planie bunkrowania,
3) wyszukać, o ile to możliwe, statkowy plan bunkrowania dla konkretnego statku,
4) zapisać zasady, które obowiązują podczas bunkrowania paliw i olejów na statku.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować podstawowe pojęcia np.: olej, ropa naftowa, zbiornik
paliwa, czysty balast?  
2) określić warunki usuwania oleju ze statku?  
3) wymienić techniczne sposoby zapobiegania zanieczyszczeniom mórz
olejami?  
4) wypełniać dokumentację okrętową dotyczącą zapisów olejowych
(Książka zapisów olejowych)?  
5) wymienić wymagania dotyczące konstrukcji i wyposażenia
zbiornikowców?  
6) scharakteryzować okrętowy plan zapobiegania rozlewom olejowym?  
7) wyjaśnić, kiedy i w jakich okolicznościach wydaje się świadectwa
o zapobieganiu zanieczyszczaniu olejami?  
8) wymienić, jakie wymagania powinny spełniać urządzenia filtrujące?  

24
4.3. Zapobieganie zanieczyszczeniu mórz szkodliwymi
substancjami przewożonymi w opakowaniach i ściekami
1. Szkodliwe substancje przewożone w opakowaniach
Zastosowanie
Zasady Załącznika III Konwencji MARPOL obowiązują wszystkie statki przewożące
szkodliwe substancje w opakowaniach.
Za substancje szkodliwe uznaje się substancje uznane za zanieczyszczające morze
w Międzynarodowym morskim kodeksie towarów niebezpiecznych (IMDG Code) oraz
substancje, które spełniają jedno z poniższych kryteriów:
− bioakumulacja w znaczącym zakresie i rozpoznana jako stwarzająca ryzyko
dla organizmów żyjących w wodzie i dla zdrowia ludzkiego,
− bioakumulacja z towarzyszącym ryzykiem dla organizmów żyjących w wodzie i zdrowia
ludzkiego, z czasem oddziaływania do tygodnia lub krócej,
− wysoka toksyczność dla organizmów żyjących w wodzie, określona przez wskaźnik
LC50/96H w stężeniu nawet poniżej 1 ppm.
Każda ze Stron Konwencji powinna wydać lub spowodować wydanie szczegółowych
wymagań dotyczących opakowania, oznakowania i nalepek, dokumentacji, rozmieszczenia,
ograniczania ilości, wyjątków i zawiadamiania - w celu zapobiegania lub zmniejszenia do
minimum zanieczyszczania środowiska morskiego substancjami szkodliwymi.
Puste opakowania, które uprzednio były użyte do przewozu substancji szkodliwych,
należy traktować jako substancje szkodliwe, chyba że zostaną podjęte odpowiednie kroki aby
zapewnić, że nie zawierają one resztek zagrażających środowisku morskiemu. Wymagań tych
nie stosuje się do magazynów statku i wyposażenia.
Opakowanie, oznakowanie i nalepki
Opakowania powinny być dobrane pod względem przewożonego towaru. Powinny być
trwale oznakowane nazwą techniczną oraz oznaczone trwałym znakiem lub nalepką, tzn. że
podana informacja musi być czytelna jeszcze po upływie 3 miesięcy od zatopienia ładunku
w morzu. Jeżeli pakunki zawierają małe ilości substancji szkodliwej, mogą być zwolnione
z obowiązku oznakowania.
Dokumenty
Wszystkie dokumenty przewozu substancji szkodliwych powinny zawierać ich nazwy
techniczne i dodatkowe słowa: „MARINE POLLUTANT" („zanieczyszcza morze").
W dokumentach zawiera się podpisany przez załadowcę certyfikat lub deklarację, że
wysyłany towar jest odpowiednio opakowany, oznakowany i posiada nalepki oraz że znajduje
się we właściwym stanie do przewozu, stwarzając minimalne zagrożenie dla środowiska
morskiego.
Każdy statek powinien mieć wykaz lub manifest, wyszczególniający szkodliwe substancje
znajdujące się na statku oraz ich rozmieszczenie lub szczegółowy plan ich rozmieszczenia na
statku. Kopie tych dokumentów powinny być przechowywane u armatora lub jego
przedstawiciela aż do czasu wyładunku.

25
Rozmieszczenie i ograniczenia ilościowe
Substancje szkodliwe powinny być odpowiednio rozmieszczone i zabezpieczone, aby
zredukować do minimum zagrożenie środowiska morskiego bez narażania bezpieczeństwa
statku i znajdujących się na nim ludzi.
Niektóre szkodliwe substancje z przyczyn naukowych i technicznych nie powinny być
dopuszczone do przewozu lub ich ilość, która może być przewieziona na jednym statku,
powinna być ograniczona. Przy ograniczeniu ilości należy starannie rozważyć problem
wielkości, konstrukcji i wyposażenia statku jak również opakowanie i właściwości naturalne
substancji.
Wyrzucanie za burtę substancji szkodliwych przewożonych w opakowaniach jest
zabronione, z wyjątkiem, gdy jest to niezbędne dla celów bezpieczeństwa statku lub ratowania
życia na morzu.
Kontrola Państwa portu spełniania przez statek wymagań eksploatacyjnych
Jeżeli w czasie postoju statku w porcie innej Strony istnieje podejrzenie, że kapitan statku
lub załoga nie są dostatecznie zaznajomieni z istotnymi dla statku procedurami odnoszącymi
się do zapobiegania zanieczyszczaniu substancjami szkodliwymi, to statek taki może być
poddany inspekcji przeprowadzanej przez upoważnionych przez tę Stronę inspektorów.
W zaistniałej sytuacji wyjście statku w morze nie może mieć miejsca do czasu, gdy
sytuacja będzie zgodna z wymaganiami.
2. Zapobieganie zanieczyszczeniu morza ściekami
Ilość ścieków sanitarnych zależy od liczby osób, znajdujących się na statku. Szacunkowo
przyjmuje się, że wynosi ona około 110÷180 litrów na osobę w ciągu doby.
Ścieki sanitarne są bardzo dobrą pożywką dla wszelkiego rodzaju bakterii i innych
drobnoustrojów, powodujących wiele chorób zakaźnych (dur brzuszny, czerwonkę, chorobę
Heinego-Medina i inne). Stąd też stanowią poważne zagrożenie i mogą być przyczyną
lokalnych epidemii.
Zgodnie z aneksem IV, dotyczącym zanieczyszczeń ściekami sanitarnymi, uważane są za
nie:
− odpływy i wszelkie odpadki z toalet,
− odpływy z pomieszczeń medycznych,
− odpływy z pralni, umywalni i łazienek,
− odpływy z pomieszczeń, w których przewożone są żywe zwierzęta,
− inne zużyte wody zmieszane z takimi odpływami.
Warunki usuwania ścieków
Konwencja zabrania usuwania ścieków do morza. Niemniej jednak ustalono od tego
zakazu pewne wyjątki:
− statki wyposażone w urządzenia do rozdrabiania ścieków i ich dezynfekcji mogą usuwać
je za burtę, o ile znajdują się ponad 3 mile od najbliższego brzegu,
− statki wyposażone w zbiorniki ścieków mogą usuwać za burtę ścieki nierozdrobnione
i niezdezynfekowane, o ile znajdują się powyżej 12 mil od lądu i płyną z prędkością
minimum 4 węzłów, przy tym zaznacza się, że zrzut nie może być gwałtowny,
− statki wyposażone w działające oczyszczalnie ścieków, które mają certyfikaty
administracji, mogą usuwać ścieki bez ograniczeń; ścieki jednak nie mogą zmieniać
zabarwienia wody morskiej,

26
− ścieki fekalne zmieszane z innymi odpadami lub wodami odpadowymi, które wymienione
są w pozostałych załącznikach konwencji, muszą również spełniać wymagania tamtych
załączników
Instalacje ścieków fekalnych. Urządzenia do obróbki ścieków
Konwencja MARPOL wymaga, aby statki były wyposażone w biologiczne lub chemiczne
oczyszczalnie ścieków, lub też w zbiorniki do ich gromadzenia i następnie zdawania
do urządzeń odbiorczych na lądzie.
Każdy statek powinien być wyposażony w jedną z poniższych instalacji:
− oczyszczalnię ścieków fekalnych, która powinna być typu uznanego przez Administrację,
zgodnie z wymaganiami technicznymi i warunkami prób opracowanymi przez Organizację,
− instalację do rozdrabniania i dezynfekcji ścieków fekalnych, zatwierdzoną przez
Administrację. Instalacja taka powinna być wyposażona w zgodne z wymaganiami
Administracji urządzenia do czasowego przechowywania ścieków fekalnych w czasie, gdy
statek znajduje się w odległości mniejszej niż 3 mile morskie od najbliższego lądu,
− zbiornik retencyjny do gromadzenia wszystkich ścieków fekalnych o pojemności zgodnej z
wymaganiami Administracji uwzględniającej warunki eksploatacji statku, liczbę osób na
statku i inne mające wpływ czynniki. Konstrukcja zbiornika powinna być zgodna
z wymaganiami Administracji i zbiornik powinien być wyposażony w środki umożliwiające
wzrokowe określenie stanu jego zapełnienia
Przepisy konwencji SOLAS nakładają na armatorów obowiązek instalowania na statkach
urządzeń do obróbki ścieków sanitarnych. Wody odpadowe, ze względu na zawartość w nich
tłuszczów i chemikaliów nie mogą być obrabiane w tych urządzeniach, stąd też są zwykle
podawane do ostatniej komory i tam poddawane dezynfekcji (np. chlorowaniu) po czym
wspólnie z obrobionymi ściekami - pompowane za burtę.
Proces oczyszczania ścieków składa się z obróbki mechanicznej, flokulacji i dezynfekcji.
Ścieki gromadzone są w wyznaczonym zbiorniku, a po procesie ich oczyszczenia – są usuwane
za burtę. Coraz powszechniej stosuje się urządzenia biologiczno-chemiczne,
w których mogą być stosowane dwie metody rozkładu ścieków sanitarnych: beztlenowa
i tlenowa.
− w okrętownictwie metoda beztlenowa nie znalazła szerszego zastosowania ze względu na
liczne wady: długotrwałą obróbkę, wydzielanie toksycznych i palnych gazów
(siarkowodór, metan, merkaptan), wrażliwość na temperaturę ścieków i ruchy statku.
− w metodzie tlenowej proces biologicznego rozkładu polega na utlenianiu i organicznej
asymilacji przez bakterie tlenowe.
W urządzeniach spalających ścieki sanitarne kierowane są do spalarki, gdzie są rozpylane
na palenisku. Można je spalać w specjalnych spalarkach lub też łącznie z innymi odpadami
(śmieci, szlam olejowy). Czasami spala się jedynie zgromadzony szlam sanitarny. Wadą tych
urządzeń jest zwiększone działanie korozyjne na rurociągi odprowadzające spaliny oraz
możliwość awarii spalarki lub zakaz pracy tych urządzeń w niektórych portach.
W urządzeniach ze zbiornikiem gromadzącym ścieki są odprowadzane i przechowywane w
zbiorniku w okresie pobytu statku na wodach, na których usuwanie za burtę jest zabronione.
Zawartość zbiornika może być przekazana na ląd lub usunięta za burtę na obszarach
dozwolonych.
Jakość obróbki ścieków zmierzoną na wypływie można ocenić za pomocą następujących
parametrów:
− indeksu Coli (ilość bakterii Coli w 100 ml próbce po filtrowaniu i dobowej inkubacji)
winien wynosić poniżej 250,

27
− zawartość ciał stałych - poniżej 150mg/l w morzu i poniżej 50 mg/l w warunkach
lądowych,
− zawartość wolnego chloru poniżej 5 mg/l,
− biologiczne zapotrzebowanie tlenu (ozn. BZT, BOD) - dobrze zaprojektowane urządzenie
winno mieć ten parametr poniżej 50mg/l.
Rys. 3. Urządzenie do obróbki ścieków metodą tlenową [1]
Znormalizowany łącznik wyładunkowy
Rządy każdej ze Stron Konwencji, powinny zapewnić w portach odpowiednie urządzenia
odbiorcze do przyjmowania ścieków fekalnych, odpowiadające potrzebom statków z nich
korzystających i nie powodujące opóźnienia ich wyjścia. Aby to umożliwić połączenie
rurociągów urządzeń odbiorczych ze statkowym rurociągiem do zdawania, obydwa rurociągi
powinny być wyposażone w znormalizowane złącze zdawcze zgodne z tabelą 4.
Tabela 4. Znormalizowane wymiary kołnierzy złączy zdawczych [4]
Opis Wymiary
Średnica zewnętrzna 210 mm
Średnica wewnętrzna Stosownie do średnicy zewnętrznej rury
Średnica podziałowa śrub 170 mm
Otwory w kołnierzu 4 otwory o średnicy 18 mm równo rozmieszczone na okręgu podziałowym o
wyżej podanej średnicy z wycięciem do zewnętrznego obrysu kołnierza. Szerokość
wycięcia ma wynosić 18 mm.
Grubość kołnierza 16 mm
Śruby i nakrętki: ilość i
średnica
4, każda o średnicy 16 mm i odpowiedniej długości
Kołnierz jest przeznaczony do rur o maksymalnej średnicy wewnętrznej 100 mm i powinien być wykonany ze
stali lub innego równorzędnego materiału oraz posiadać płaską powierzchnię czołową. Kołnierz z odpowiednią
uszczelką powinien być odpowiedni dla ciśnienia roboczego wynoszącego 6 kg/cm2
.

28
1. Jakie są procedury postępowania z substancjami szkodliwymi przewożonymi
w opakowaniach?
2. Jakie są typy urządzeń służących do obróbki ścieków na statku?
3. Jakie są metody obróbki ścieków sanitarnych?
4. W jakich warunkach można zrzucać ścieki fekalne do morza?
5. Jakie dopuszczalne stężenia mogą zawierać oczyszczone ścieki, aby można było je zrzucić
do morza?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
W czasie postoju statku w porcie innej Strony istnieją wyraźne podejrzenia, że kapitan
statku lub załoga nie są dostatecznie zaznajomieni z istotnymi dla statku procedurami
dotyczącymi zapobiegania zanieczyszczeniu substancjami szkodliwymi. Określ, jakie działania
należy podjąć w takiej sytuacji.
1) określić, kogo należy powiadomić w takiej sytuacji,
2) określić, jakie dokumenty powinny znajdować się na statku przewożącym substancje
szkodliwe w opakowaniach i co powinny zawierać,
3) określić czy statek może wypłynąć w morze bez ważnego Świadectwa i dlaczego,
4) określić czy są przewidziane w takiej sytuacji kary,
5) wskazać przepisy, które dotyczą problemu postawionego w treści ćwiczenia.
− Konwencje dotyczące ochrony środowiska morskiego przed zanieczyszczeniami ze
statków,
Ćwiczenie 2
Wyszukaj w sieci Internet co najmniej dwa przykłady konkretnych urządzeń służących do
obróbki ścieków z urządzeń zaproponowanych przez nauczyciela oraz przedstaw sposób ich
działania.
1) wyszukać konkretne urządzenia w Internecie,
2) wypisać ich parametry techniczne i porównać z parametrami urządzeń otrzymanymi od
nauczyciela,
3) określić przydatność tej metody na statku,
4) omówić na forum klasowym ich działanie oraz wskazać wady i zalety omawianych
urządzeń.

29
− schematy urządzeń do obróbki ścieków na statku oraz ich dokumentacja techniczna,
− załącznik IV Konwencji MARPOL,
− tablica typu flip chart, przyrządy do pisania.
Ćwiczenie 3
Zbadaj na stanowisku do analizy chemicznej wody otrzymane próbki i oceń na podstawie
ich składu chemicznego, zakładając, że są to próbki pobrane z urządzeń oczyszczających ścieki
na statku, czy urządzenia te spełniają swoje zadanie.
1) zbadać otrzymane próbki,
2) zapisać otrzymane wyniki analizy i porównać je z normami,
3) ocenić pracę urządzeń na podstawie otrzymanych wyników i norm.
− próbki wody zanieczyszczonej ściekami,
− stanowisko do analizy chemicznej wody,
− wykaz parametrów, które określają jakość obróbki ścieków oraz ich dopuszczalne normy,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) omówić, jak powinny być oznakowane szkodliwe substancje przewożone
w opakowaniach?  
2) opisać substancje szkodliwe w dokumentacji statku?  
3) określić warunki usuwania ścieków ze statku?  
4) przedstawić urządzenia służące do obróbki ścieków?  
5) wymienić metody obróbki ścieków?  
6) określić jakość obróbki ścieków na podstawie ich analizy na wypływie
z urządzenia oczyszczającego?  

30
4.4. Zapobieganie zanieczyszczeniu morza śmieciami oraz
zapobieganie zanieczyszczaniu atmosfery przez statki
Zapobieganie zanieczyszczaniu morza śmieciami
Definicje, zastosowania
Zakłada się, że na statku powstaje codziennie 2-4 kg śmieci gospodarczych i kuchennych
na osobę oraz około 30 kg śmieci magazynowych (ilości śmieci pokładowych trudno jest
oszacować z uwagi na różnorodność przewożonego ładunku i związane z tym różne zużycie
materiałów sztauerskich). Największy udział wśród śmieci statkowych ma papier (ponad 30%),
w następnej kolejności idą: odpadki żywnościowe, złom metali, szkło i ceramika, drewno,
tworzywa sztuczne, szmaty i guma. Zgodnie z konwencją MARPOL 73 do śmieci nie zalicza
się usuwanych do morza świeżych ryb i ich części.
Śmieci oznaczają wszystkie odpady z produktów spożywczych oraz odpady gospodarcze
powstające w czasie normalnej eksploatacji i usuwane ze statku w sposób ciągły lub okresowo.
Będą to w szczególności:
− odpady z konserwacji urządzeń w siłowni i na pokładzie (zużyte uszczelki, zaolejone
szmaty, złom metalowy, opakowania po olejach),
− odpady powstające przy prowadzeniu prac pokładowych (zużyte liny, sieci, pędzle, puszki
po farbie, opakowania po olejach),
− odpady żywnościowe.
Zagrożenia środowiska morskiego wynikające z zanieczyszczenia śmieciami to:
− zakłócenia równowagi biologicznej (powstawanie deficytu tlenu w wyniku rozkładu
śmieci),
− ograniczone możliwości samooczyszczania morza,
− zanieczyszczanie brzegu morskiego.
Wyrzucane śmieci mogą też stanowić zagrożenie dla samych statków, powodując ich
unieruchomienie czy uszkodzenie uszczelnienia pochwy wału wskutek wplątania się np.
resztek sieci rybackiej czy liny w śrubę, lub też awarię systemu chłodzenia silnika
spowodowana zablokowaniem kingstonów folią separacyjną.
Obszary specjalne
Nie wszystkie akweny są narażone na zanieczyszczenia w jednakowym stopniu i różny bywa
wynikający z nich stopień zagrożenia. Zależy to przede wszystkim od nasilenia ruchu
i zdolności samooczyszczania się danego akwenu.
Najmniej są pod tym względem zagrożone otwarte przestrzenie oceanów, gdzie ruch
statków jest niewielki (znikome ryzyko kolizji i wycieku ropy, zrzuty zanieczyszczeń
rozciągnięte w czasie, a woda ze względu na dużą zawartość tlenu ma znaczną zdolność do
samooczyszczania). Sytuacja ulega pogorszeniu w rejonach przybrzeżnych, zaś najmniej
korzystna jest na morzach zamkniętych i w zatokach.
Mając powyższe na uwadze, wprowadzono tzw. obszary specjalne, gdzie obowiązują
zaostrzone przepisy odnośnie usuwania zanieczyszczeń przez statki lub wręcz całkowity zakaz
ich usuwania. Obszarami specjalnymi dla śmieci należą są: Bałtyk, Morze Czarne, Śródziemne,
Czerwone, Zatoka Perska i Zatoka Omańska. Morzem szczególnie wrażliwym na większe
zanieczyszczenia ze względu na warunki hydrograficzne jest niewątpliwie Bałtyk.

31
Śmieci okrętowe
Statek jest źródłem różnorodnych odpadów stałych, zwanych potocznie śmieciami. Można
wyróżnić:
− śmieci z działu maszynowego takie jak: brudne szmaty, zużyte uszczelki, złom metalowy,
− śmieci z działu pokładowego jak: odpady drewniane, zużyte liny, opakowania po farbach,
resztki ładunku itp.,
− śmieci z działu hotelowego jak: makulatura, śmieci po sprzątaniu pomieszczeń, zużyte
ubrania itp.,
− śmieci kuchenno-pentrowe, czyli odpady żywnościowe i opakowania.
Tabela 5. Warunki usuwania śmieci do morza zgodnie z przepisami Aneksu V konwencji MARPOL
Wszystkie statki z wyjątkiem platform
Rodzaj odpadów
Poza obszarami
specjalnymi
W obszarach
specjalnych
Platformy
przybrzeżne
Tworzywa sztuczne, w tym również liny
syntetyczne, sieci rybackie, plastykowe
worki na śmieci
usuwanie
zabronione
usuwanie
zabronione
usuwanie
zabronione
Niezatapialne materiały ładunkowe, jak
wyściółka, olinowanie, opakowania >25 mil od brzegu
usuwanie
zabronione
usuwanie
zabronione
Papier, szmaty, szkło, metal, butelki,
stłuczka itp. >12 mil
usuwanie
zabronione
usuwanie
zabronione
Wszystkie pozostałe śmieci włącznie
z papierem, szmatami, szkłem,
itp. rozdrobnione lub zmielone
>3 mile
usuwanie
zabronione
usuwanie
zabronione
Odpady żywnościowe nie rozdrobnione i nie
zmielone >12 mil >12 mil
usuwanie
zabronione
Odpady żywnościowe rozdrobnione lub
zmielone >3 mile >12 mil >12 mil
Najprostszą i najczęściej stosowaną metodą postępowania ze zgromadzonymi na statku
śmieciami jest ich przechowywanie do momentu oddania ich na ląd lub usunięcia za burtę po
wyjściu statku w morze. Metoda ta choć prosta, ma szereg wad: śmieci stanowią zagrożenie
sanitarne i pożarowe, zajmują dużo miejsca, a przede wszystkim - zanieczyszczają morze.
Dlatego na statku powinno dokonywać się segregacji śmieci: na obrabialne
i nieobrabialne w warunkach okrętowych, a następnie pierwsze z wymienionych poddawać obróbce
mającej na celu zmniejszenie ich objętości (np. poprzez mielenie lub spalanie).
Oblicza się, że ilość śmieci gospodarczych i odpadów żywnościowych wynosi od 2.5 do
3.5 kg na osobę w ciągu doby. Szacowany ich skład to odpady:
− papierowo-kartonowe– 40%,
− szklano-porcelanowe – 15%,
− żywnościowe – 15%,
− metalowe – 15%,
− tworzywa sztuczne – 3%,
− inne – 12%.

32
Urządzenia do obróbki śmieci (młynki, spalarki, prasy) oraz księga zapisów śmieciowych
Nie podaje się szczegółowych wymagań dotyczących wyposażenia statków
w odpowiednie urządzenia do obróbki śmieci, ale konwencja MARPOL podaje ograniczenia
i precyzuje warunki usuwania śmieci do morza (tabela 5).
Technika obróbki śmieci obejmuje:
− przechowywanie ich na statku i oddawanie w czasie postoju w porcie
(za pokwitowaniem) lub usuwanie za burtę z chwilą, gdy statek znajdzie się w rejonie,
gdzie ich usuwanie jest dozwolone,
− rozdrabnianie śmieci w celu łatwiejszego przechowywania i transportu, (polega na tym, że
śmieci przechodzą przez siatkę o oczkach 25mm),
− spalanie w spalarkach okrętowych,
− zgniatanie.
Najbardziej skutecznym i bezpiecznym sposobem pozbywania się odpadów jest spalanie. Z
uwagi jednak na koszty, a także z tego względu, że przepisy nie nakładają na armatorów
obowiązku wyposażenia statku w urządzenia techniczne do obróbki śmieci, nie jest on
powszechnie stosowany. Niemniej jednak na wielu statkach można takie urządzenia spotkać.
Na rysunku 4 pokazano spalarkę jednokomorową. Pozwala ona na spalanie w tym samym
przedziale szlamów i innych śmieci. W spalarkach dwukomorowych w pierwszej komorze
następuje spalanie szlamów paliwowych, zaś ciepło powstałe w tym procesie jest
wykorzystywane do spopielania śmieci znajdujących się w drugiej komorze.
Rys. 4. Jednokomorowa spalarka do śmieci [1]

33
Tabela 6. Technologiczne możliwości obróbki odpadów metodą zgniatania [4]
Charakterystyka zgniataniaTypowe
przykłady
materiałów do
zgniatania
Czynności wstępne przed
zgniataniem
wykonywane
przez obsługę Stopień
zmiany
Stopień
Utrzymywania
się w stanie
zgniecionym
Gęstość
masy
zgniecionej
Przestrzeń
składowani
a
Pojemniki na
żywność i napoje,
metal, szkło, małe
kawałki drewna
Niepotrzebne Bardzo
szybki
Prawie 100% Duża Minimalna
Rozdrobnione
tworzywa
sztuczne, włókno
szklane,
tektura, sklejka
Niewielkie - zmniejszenie
do
rozmiarów pozwalających
na
załadunek do zgniatarki,
min.
Szybki Około 80% Średnia Minimalna
Małe metalowe
pojemniki,
nie rozdrobnione
opakowania
ładunku, większe
kawałki drewna
Umiarkowane - potrzebny
dłuższy czas na
zmniejszenie do rozmiarów
pozwalających
na załadunek do zgniatarki
Wolny Około 50% Stosunkow
o niska
Umiarkowana
Nie rozdrobnione
tworzywa sztuczne
Duże - długotrwała praca
(ręczna) przy rozdrabnianiu
-zazwyczaj nie
praktykowane
Bardzo
wolny
Mniejszy niż
10%
Bardzo
niska
Maksymalna
Duże metalowe
kontenery, ciężkie
metalowe przedmioty
Niewykonalne - odpady nie
przetwarzalne w
warunkach
statkowych
- - - -
Jeśli śmieci nie są segregowane, przy ich wyrzucaniu należy stosować, odpowiednio do
składu, najsurowsze wymagania. Z tego względu zalecane jest, by na statku znajdowały się
odpowiednie, oznakowane i przykryte pojemniki na poszczególne kategorie śmieci.
Książka zapisów śmieciowych
Obecnie na statkach obowiązuje nakaz dokumentowania gospodarki śmieciami (Garbage
Disposal Record) w postaci dziennika, w którym odnotowywane są: ilość, rodzaj śmieci, data i
czas ich usunięcia za burtę lub zdania na ląd, miejsce (pozycja geograficzna statku).
Dokument ten może być sprawdzony przez władze administracyjne w każdym porcie
i w razie stwierdzenia nieprawidłowości - statek może zostać ukarany. Aby uniknąć tego typu
problemów na statku powinien być wyznaczony oficer odpowiedzialny za szkolenie załogi
i nadzorowanie prawidłowej segregacji, przechowywania i zdawania odpadów statkowych.
Każdy nowozaokrętowany członek załogi powinien być przez oficera poinformowany
o zasadach gospodarki odpadami na statku oraz o ewentualnych konsekwencjach
nieprzestrzegania tych zasad.
Zapobieganie zanieczyszczaniu atmosfery toksycznymi składnikami spalin
z silników, kotłów i spalarek okrętowych
Aneks VII do konwencji MARPOL, który wszedł w życie w lipcu 2005 roku, wprowadza
ograniczenia w emisji do atmosfery trujących gazów powstałych w procesie spalania paliwa
przez silniki okrętowe.

34
Jedna tona paliwa spalonego w typowych silnikach spalinowych powoduje emisję:
− 84 kg tlenków azotu NOx,
− 9 kg tlenku węgla CO,
− 2,5 kg węglowodorów CnHm,
− 3165 kg dwutlenku węgla C02,
− 21 x S kg dwutlenku siarki (S oznacza zawartość wagową w % siarki w paliwie).
Sposoby zapobiegania zanieczyszczeniu atmosfery przez:
a) tlenki azotu
Rys. 5. Emisja tlenków azotu przez silnik 6950 MC firmy MAN B&W, w zależności od obciążenia mocą
[1]
Zmniejszoną emisję tlenków azotu można osiągnąć poprzez:
− zmniejszenie maksymalnego ciśnienia spalania (opóźnienie początku wtrysku),
− obniżenie maksymalnej temperatury spalania (zasilanie silnika emulsją wodno-
olejową),
− zmniejszenie szybkości narastania ciśnienia w cylindrze (modyfikacja układu
wtryskowego),
− obniżenie ilości tlenu w spalinach (recyrkulacja, czyli powtórne podanie części gazów
spalinowych na ssanie silnika).
b) tlenki siarki
Aby ograniczyć emisję tlenków siarki do atmosfery proponuje się:
− dopuszczanie do użytku w silnikach okrętowych paliw o maksymalnej zawartości siarki
poniżej 0,5% dla paliwa ciężkiego i mniej niż 0,2% dla lekkiego, gdyż obecnie stosowane
paliwa zawierają do 5% siarki, co powoduje bardzo wysoki poziom jej emisji,
− stosowanie systemu oczyszczania spalin zmniejszającego emisję do poziomu 6,0 g
SOx/kWh lub mniej (obliczoną jako całkowita ważona emisja dwutlenku siarki),
− zastosowanie innej metody ograniczania emisji, do których można zaliczyć usuwanie siarki
z paliwa poprzez czyszczenie mokre, polegające na przepuszczaniu spalin przez płuczki
zawierające mleko wapienne. Tlenki siarki wiążą się z nim, wskutek czego powstają gipsy.
c) lotne związki organiczne
W celu kontroli emisji związków organicznych wszystkie zbiornikowce podlegające
kontroli emisji oparów powinny być wyposażone w system gromadzenia oparów i powinny
używać tego systemu podczas załadunku tego typu ładunków.

35
Wartości powyższych szkodliwych składników spalin ulegają wahaniom w zależności
od typu silnika, jego obciążenia (np. rys. 5) i rodzaju paliwa.
Generalnie ograniczenie emisji substancji szkodliwych jest możliwe poprzez:
− odpowiednie kontrolowanie procesów spalania,
− zmiany w układzie wydechowym silników - polegają np. na stosowaniu specjalnych
urządzeń, w których w temperaturze powyżej 850°C oraz w obecności katalizatora
zachodzi jedna z poniższych reakcji (jej wynikiem jest czysty azot i woda):
4NO + 4NH3 + O2 = 4N2 + 6H2O
4NO2 + 4NH3 + O2 = 3N2 + 6H2O
Niestety obecnie produkowane urządzenia służące ograniczaniu zanieczyszczeń atmosfery
są jeszcze stosunkowo niedoskonałe, posiadają znaczne wymiary i wysoką cenę. Dopiero
uruchomienie produkcji na znaczną skalę spowoduje zmianę tych proporcji.
1. Jakie morza zaliczają się do obszarów specjalnych?
2. Jakie są etapy obróbki śmieci na statku?
3. Jakie substancje szkodliwe powstają w wyniku procesu spalania?
4. Jakimi parametrami charakteryzują się spalarki stosowane na statkach?
5. W jakich przypadkach dokonuje się wpisu w książce zapisów śmieciowych?
6. Jakie są wytyczne dotyczące postępowania ze śmieciami w zależności od obecności statku
w obszarach specjalnych lub poza nimi i rodzaju odpadów?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj plan postępowania ze śmieciami dla statku znajdującego się 15 mil morskich od
lądu. Statek znajduje się na Morzu Czarnym.
1) sprawdzić na jakim obszarze znajduje się statek,
2) odszukać w Konwencji MARPOL zapisów dotyczących planów postępowania ze
śmieciami,
3) uwzględnić fazy obróbki śmieci (gromadzenie, obróbka, przechowywanie i usuwanie),
4) zapisać plan postępowania w postaci algorytmu działania,
5) uzasadnić sposób wykonania planu.
− mapy mórz i oceanów,
− załącznik V Konwencji MARPOL,

36
Ćwiczenie 2
Określ, w jaki sposób powinno się odbywać prawidłowe spalanie na statku, aby
ograniczyć emisję szkodliwych produktów tego procesu do atmosfery.
1) wskazać miejsce spalania na statku,
2) wypisać parametry, jakie powinny spełniać spalarki instalowane na statkach po 1 stycznia
2000 r.,
3) wypisać, spalanie jakich substancji jest na statku zabronione i dlaczego,
4) zaproponować własną metodę ograniczającą emisję szkodliwych substancji podczas
spalania.
− schematy przedstawiające spalarki,
− instrukcje obsługi wybranych spalarek okrętowych,
− załącznik VI Konwencji MARPOL,
Ćwiczenie 3
Określ, w jaki sposób dokonuje się wpisów w Książce zapisów śmieciowych,
w przypadku:
− odpadów rybnych, powstających w trakcie normalnej eksploatacji statku,
− odpadów tworzyw sztucznych,
− odpadów w postaci papierów, szmat, szkła, metali, butelek, itp.
1) przyjąć, że statek znajduje się na obszarze specjalnym,
2) określić sposób postępowania z odpadami wymienionymi w treści zadania,
3) dokonać wpisów w Książce zapisów śmieciowych.
− wzór Książki zapisów śmieciowych,
− załącznik V Konwencji MARPOL,

37
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować podstawowe pojęcia, np.: obszar specjalny, śmieci,
spalarka?  
2) określić warunki usuwania śmieci ze statku?  
3) przedstawić urządzenia służące do obróbki śmieci?  
4) wypełniać dokumentację okrętową dotyczącą zapisów śmieciowych?  
5) wymienić substancje szkodliwe zawarte w spalinach, które w znaczący
sposób wpływają na atmosferę?  
6) określić sposoby ograniczenia emisji tych substancji?  
7) wskazać przepisy, które dotyczą zapobiegania zanieczyszczaniu
śmieciami przez statki oraz zanieczyszczaniu powietrza?  

38
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu stosowania przepisów
ochrony środowiska morskiego. Tylko jedna odpowiedź do każdego zadania jest
prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Zakreśl prawidłową
odpowiedź.
6. Jeżeli się pomylisz, błędną odpowiedź weź w kółko i zakreśl odpowiedź prawidłową.
Jeżeli zakreślisz więcej niż jedną odpowiedź do jednego zadania, nie zostanie one
ocenione.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż jego rozwiązanie
na później; wrócisz do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego to Konwencja
a) HELCOM.
b) MARPOL.
c) DUMPING.
d) Nie ma konwencji dotyczącej jedynie obszaru Morza Bałtyckego.
2. Konwencja MARPOL nie obejmuje zagadnień dotyczących zanieczyszczeń morza
powodowanych przez
a) zatapianie odpadów i innych substancji.
b) ścieki.
c) spaliny statków i ich urządzeń.
d) oleje.
3. Która z kategorii substancji szkodliwych ciekłych jest najmniej szkodliwa dla środowiska
morskiego
a) kategoria X.
b) kategoria Y.
c) kategoria Z.
d) kategoria OS.
4. Jaki wpływ na środowisko mają szkodliwe substancje ciekłe kategorii Z
a) stanowią poważne zagrożenie dla zasobów morza i zdrowia ludzkiego.
b) mogą jedynie naruszać walory morza.
c) nie mają wpływu na zdrowie ludzi ani na zasoby morza.
d) stanowią nieznaczne zagrożenie dla zasobów morza i zdrowia ludzkiego.

39
5. Usuwanie mieszanin oleistych poza obszarami specjalnymi jest dozwolone, o ile
a) stężenie oleju jest mniejsze niż 100 ppm.
b) stężenie oleju jest mniejsze niż 50 ppm.
c) stężenie oleju jest mniejsze niż 15 ppm.
d) zabronione jest usuwanie mieszanin oleistych poza obszarami specjalnymi.
6. Paliwo olejowe oznacza
a) każdą mieszaninę ciekłych węglowodorów występującą w stanie naturalnym w ziemi.
b) każdy olej używany jako paliwo w związku z napędem i pracą mechanizmów
pomocniczych statku.
c) ropę naftową w każdej postaci, włączając w to ropę naftową, paliwo olejowe, szlam,
odpadki olejowe oraz produkty rafinowane.
d) każdy rodzaj paliwa stosowany w okrętownictwie.
7. Statkowy plan bezpiecznego bunkrowania paliw nie obejmuje
a) dokładnego planu zbiorników, rurociągów, zaworów.
b) wskazania osób odpowiedzialnych za poszczególne czynności i całość operacji.
c) warunków usuwania szkodliwych substancji.
d) nie ma wytycznych dotyczących zawartości planu bezpiecznego bunkrowania paliw.
8. Do zabezpieczeń konstrukcyjnych statku przed rozlewami olejami zaliczysz
a) opracowanie i przestrzeganie instrukcji bunkrowania i transportu paliwa.
b) zapewnienie łączności statku z bunkierką.
c) oddzielenie systemu balastowego od paliwowego.
d) wyznaczanie osoby odpowiedzialnej za transport paliwa.
9. Statek musiał dokonać awaryjnego usunięcia oleju. Jakie czynności należy wpisać do
Książki zapisów olejowych
a) czas, miejsce zdarzenia, dokładna ilość oleju i jego rodzaj.
b) czas, miejsce zdarzenia, przybliżona ilość oleju, rodzaj oleju, okoliczności usunięcia.
c) okoliczności usunięcia i osobę odpowiedzialną za zrzut.
d) czas, miejsce zdarzenia, okoliczności i wpływ usunięcia oleju na środowisko.
10. Dla statku typu pływający hotel należy zastosować odpowiednie urządzenia filtracyjne
w postaci
a) odolejaczy, umożliwiających zredukowanie zawartości oleju do max. 15 ppm, przed
zrzuceniem mieszaniny do morza.
b) odolejaczy, umożliwiających zredukowanie zawartości oleju do max. 150 ppm, przed
zrzuceniem mieszaniny do morza.
c) nie ma wymagań dla tego typu statków, co do urządzeń filtracyjnych.
d) zbiornika retencyjnego o pojemności wystarczającej do całkowitego zatrzymania
zaolejonej wody zęzowej.

40
11. Sposoby oznaczania substancji szkodliwych przewożonych w opakowaniach to
m. in.
a) oznakowania i nalepki na opakowaniach.
b) napis na opakowaniu „MARINE POLLUTANT” („zanieczyszcza morze”).
c) nie ma obowiązku specjalnego oznaczania tych substancji, jednak należy posiadać
odpowiednie dokumenty z informacją na ich temat.
d) oznakowania i nalepki na opakowaniach, które muszą być czytelne jeszcze po
3 miesiącach od zatopienia ładunku.
12. Puste opakowania, które uprzednio były użyte do przewozu substancji szkodliwych
a) należy bezwzględnie traktować jako substancje szkodliwe.
b) nie trzeba traktować jako substancji szkodliwych po upewnieniu się, że nie zawierają
one resztek zagrażających środowisku morskiemu.
c) należy niezwłocznie spalić w spalarce na statku.
d) można usunąć do morza poza obszarami specjalnymi.
13. Ilość bakterii Coli w 100 ml próbce po filtrowaniu i dobowej inkubacji wynosi 251.
W związku z tym, należy uznać, że urządzenie filtrujące
a) działa nieprawidłowo, gdyż indeks Coli jest zbyt duży.
b) działa prawidłowo z dużym zapasem indeksu Coli.
c) działa prawidłowo na granicy skuteczności.
d) działa nieprawidłowo, gdyż indeks Coli jest niewystarczający.
14. Najczęściej stosowaną metodą biologiczno-chemiczną obróbki ścieków na statku jest
metoda
a) beztlenowa ze względu na szybką obróbkę.
b) flotacji.
c) beztlenowa ze względu na niskie wydzielanie toksyn (metan, siarkowodór).
d) tlenowa ze względu na niskie wydzielanie toksyn (metan, siarkowodór).
15. Każdy statek, mając na uwadze ochronę wód przed zanieczyszczeniami fekalnymi,
powinien być wyposażony w
a) oczyszczalnie ścieków fekalnych i zbiornik retencyjny.
b) instalację do rozdrabniania i dezynfekcji ścieków fekalnych oraz zbiornik retencyjny.
c) oczyszczalnię lub zbiornik retencyjny lub instalację do rozdrabniania i dezynfekcji.
d) odpowiednią spalarkę ścieków fekalnych.
16. Podczas 30 dniowego rejsu 50 osobowej załogi statku, powstanie około
a) 45000 kg śmieci magazynowych.
b) 4500 kg śmieci magazynowych i kuchennych.
c) 1500 kg śmieci gospodarczych.
d) nie da się w żaden sposób przewidzieć jaka powstanie ilość śmieci.
17. Na statkach najskuteczniejszym sposobem pozbywania się odpadów jest spalanie, dlatego
w tym celu używa się spalarek m. in. dwukomorowych, które
a) pozwalają na spalanie w tym samym przedziale szlamów i innych śmieci.
b) pozwalają na spalanie w pierwszej komorze szlamów paliwowych, zaś powstałe ciepło
wykorzystywane jest do spopielania śmieci znajdujących się w drugiej komorze.
c) pozwalają na spalanie ścieków fekalnych w dwóch komorach jednocześnie.
d) pozwalają na spalanie w jednej z dwóch komór w przypadku uszkodzenia pieca.

41
18. Wpisy w książce zapisów śmieciowych powinny być dokonywane w przypadku,
gdy śmieci
a) są usuwane do morza lub spopielane.
b) są oddawane do portowych urządzeń odbiorczych.
c) są zrzucane w szczególnych okolicznościach.
d) w każdym z powyższych przypadków.
19. Jedna tona spalonego w typowych silnikach spalinowych paliwa powoduje emisję
a) 29 kg tlenku węgla CO.
b) 19 kg tlenku węgla CO.
c) 9 kg tlenku węgla CO.
d) 1 kg tlenku węgla CO.
20. Ograniczenie emisji substancji szkodliwych do atmosfery jest możliwe poprzez
a) odpowiednie kontrolowanie procesów spalania.
b) obecnie produkowane urządzenia nie pozwalają na ograniczanie substancji
szkodliwych do atmosfery.
c) nie używanie do procesów spalania olejów ciężkich.
d) podwyższenia max. temperatury spalania (redukcja tlenków azotu w spalinach).

42
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Stosowanie przepisów ochrony środowiska morskiego
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:

43
6. LITERATURA
1. Herdzik J.: Poradnik motorzysty okrętowego. Trademar, Gdynia 2007
2. Lewandowski P.: Prawna ochrona wód morskich i śródlądowych przed
zanieczyszczeniami. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1996
3. Łopuski J.: Prawo morskie. t. I i II. Oficyna wydawnicza „Branta”, Bydgoszcz 1996
4. Łukaszuk L.: Międzynarodowe prawo morza, Wydawnictwo naukowe „Scholar”,
Warszawa 1997
5. Międzynarodowa Konwencja o zapobieganiu morza przez statki, 1973/1978, MARPOL.
Polski rejestr statków, Gdańsk 2007
6. Młynarczyk J.: Prawo morskie. Wydawnictwo „Granit”, Gdańsk 1998

13

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to 13

Similar to 13 (20)

More from Emotka

More from Emotka (20)

13