Το βιβλίο αυτό είναι ένας οδηγός - εγχειρίδιο δημιουργικής γραφής με ασκήσεις για τη διδασκαλία του μαθήματος της λογοτεχνίας στο ελληνικό σχολείο και συγκεκριμένα στο Λύκειο. Περιλαμβάνει: — μια εισαγωγή που αποτιμά το περιεχόμενο και τη χρηστικότητα του εγχειριδίου για τον εκπαιδευτικό «Δημιουργική γραφή- Οδηγίες πλεύσεως» του Μίμη Σουλιώτη, — 105 ασκήσεις δημιουργικής γραφής, που έχουν αφετηρία συγκεκριμένα κείμενα των σχολικών βιβλίων, τα οποία διδάσκονται στις τρεις τάξεις του Λυκείου και στην κατεύθυνση του Ανθρωπιστικού Προσανατολισμού Οι προτεινόμενες ασκήσεις αποτελούν εργαλείο για τον εκπαιδευτικό που θέλει να αξιοποιήσει τη δημιουργική γραφή για να παρακινήσει τους μαθητές να διαβάσουν λογοτεχνία, να μιλήσουν για τη λογοτεχνία, να μυηθούν στα μυστικά της γραφής, να γράψουν «λογοτεχνικά», αλλά και να μπορέσουν -με την κατάλληλη ανατροφοδότηση- να γράψουν καλύτερα.

1. Το βιβλίο αυτό είναι ένας οδηγός - εγχειρίδιο δημι-
ουργικής γραφής με ασκήσεις για τη διδασκαλία του
μαθήματος της λογοτεχνίας στο ελληνικό σχολείο και
συγκεκριμένα στο Λύκειο.
Περιλαμβάνει:
— μια εισαγωγή που αποτιμά το περιεχόμενο και τη
χρηστικότητα του εγχειριδίου για τον εκπαιδευτι-
κό «Δημιουργική γραφή- Οδηγίες πλεύσεως» του
Μίμη Σουλιώτη,
— 105 ασκήσεις δημιουργικής γραφής, που έχουν
αφετηρία συγκεκριμένα κείμενα των σχολικών βι-
βλίων, τα οποία διδάσκονται στις τρεις τάξεις του
Λυκείου και στην κατεύθυνση του Ανθρωπιστικού
Προσανατολισμού
Οι προτεινόμενες ασκήσεις αποτελούν εργαλείο για
τον εκπαιδευτικό που θέλει να αξιοποιήσει τη δημιουρ-
γική γραφή για να παρακινήσει τους μαθητές να δια-
βάσουν λογοτεχνία, να μιλήσουν για τη λογοτεχνία, να
μυηθούν στα μυστικά της γραφής, να γράψουν «λογο-
τεχνικά», αλλά και να μπορέσουν -με την κατάλληλη
ανατροφοδότηση- να γράψουν καλύτερα.
Η Αγγελική Τανίδου εί-
ναι απόφοιτος της κλασι-
κής φιλολογίας του Α.Π.Θ.
Διαθέτει μεταπτυχιακό δί-
πλωμα(ΜΑ)στηΔημιουρ-
γική Γραφή από το Πανεπι-
στήμιο Δυτικής Μακεδονί-
ας (Φλώρινα). Συμμετέχει
ωςεισηγήτριασεδιεθνήσυ-
νέδρια δημιουργικής γρα­
φής και ως επιμορφώτρια
σεημερίδεςγιατηδιδασκα-
λία της λογοτεχνίας. Τα τε-
λευταία 15 χρόνια είναι μά-
χιμη εκπαιδευτικός στο
Λύκειο και διατηρεί ιστο-
σελίδα φιλολογικού ενδι-
αφέροντος στο διαδίκτυο
http://angitan.blogspot.gr/
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ
Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα
ΤΗΛ.: 210 64 31 108
ocelotos@ocelotos.gr
www.ocelotos.gr
ΑΓΓΕΛΙΚΗΤΑΝΙΔΟΥ105ΑΣΚΗΣΕΙΣΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣΓΡΑΦΗΣ
ISBN 978-960-564-621-9
140 × 210 SPINE: 10 FLAPS: 90
cover_tanidou_1.indd 1 24/4/2018 10:53:07 πμ

2. Τιτλος 105 Ασκήσεις Δημιουργικής Γραφής
για τη Λογοτεχνία στο Λύκειο
Συγγραφέας Αγγελική Τανίδου
Σειρα Εκπαίδευση
Επιμελεια Εξωφυλλου Κωνσταντίνος Ζιώγας
Επιmελεια - Διορθωση Όλγα Παλαμήδη
Layout - Design Myrtilo, Λένα Παντοπούλου
Copyright© 2018 Αγγελική Τανίδου
Πρώτη Εκδοση Αθήνα, Απρίλιος 2018
ISBN 978-960-564-621-9
Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν.
2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευ-
ματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντι-
γραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε ο-
ποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια
του δικαιούχου συγγραφέα.
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:
Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα
ΤΗΛ. : 210 6431108
E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com
www. ocelotos. gr

3. ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤΑΝΙΔΟΥ
105 ΑΣΚΗΣΕΙΣ
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ
για τη Λογοτεχνία
στο Λύκειο

5. Στην κόρη μου, Ιωάννα

7. 105 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ 7
Στη σύγχρονη σχολική πραγματικότητα, όπου οι μαθη-
τές εγκλωβίζονται στα στεγανά της αποστήθισης και της
τυποποιημένης σκέψης, η δημιουργική γραφή τούς δίνει
βήμα να εκφραστούν ελεύθερα, τους δίνει κίνητρα να δια-
βάσουν κείμενα και να γράψουν δικά τους απελευθερώ-
νοντας τη φαντασία και ξεδιπλώνοντας το ταλέντο τους.
Με αφετηρία τη λογοτεχνία οι εκπαιδευτικοί μπο-
ρούν να πειραματιστούν σε όλες τις τάξεις του Λυκείου,
εφαρμόζοντας αυτούσιες ή τροποποιώντας, όπου χρειά-
ζεται, τις ασκήσεις δημιουργικής γραφής που περιλαμβά-
νει το βιβλίο μου.
Τέλος, ευχαριστώ από καρδιάς τους μαθητές μου που
με τις συγγραφικές τους δοκιμές απέδειξαν πως η λογο-
τεχνία μπορεί να διδαχθεί αποτελεσματικά με τη συν-
δρομή της δημιουργικής γραφής.
Αγγελική Τανίδου

9. 105 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ 9
Αντί εισαγωγής
Το βιβλίο της ομάδας του Μίμη Σουλιώτη
«ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ – ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΛΕΥΣΕΩΣ»
Στο πλαίσιο της ένταξης της δημιουργικής γραφής στο
μάθημα της λογοτεχνίας και λόγω της ανυπαρξίας σχε-
τικών βιβλίων-οδηγών για τη διδασκαλία της στη σχολι-
κή τάξη, το Υπουργείο Παιδείας της Κύπρου ανέθεσε στο
μέλος της επιστημονικής επιτροπής Μίμη Σουλιώτη και
στην ομάδα του να δημιουργήσουν ένα εγχειρίδιο δημι-
ουργικής γραφής για όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης,
προκειμένου να διευκολύνουν το έργο των εκπαιδευτι-
κών στην πράξη. Πρόκειται για το βιβλίο Δημιουργική
γραφή – Οδηγίες πλεύσεως, το οποίο συμπληρώνει τα βι-
βλία λογοτεχνίας της σειράς Ο λόγος ανάγκη της ψυχής.
Στον πρόλογο του βιβλίου (σ. 6) αναφέρεται πως
αυτό «είναι προορισμένο να στηρίξει την πρακτική άσκη-
ση των μαθητών στη λογοτεχνική γραφή με στόχο αφε-
νός να αναπτύξουν τη δημιουργικότητά τους και αφε-
τέρου να γίνουν επαρκέστεροι αναγνώστες, μέσω της
πλέον βιωματικής δραστηριότητας στο χώρο της λογοτε-
χνίας, της συγγραφής». Με μια σειρά ενδεικτικών ασκή-
σεων και δραστηριοτήτων για την αφήγηση, την ποίηση
και διάφορες άλλες μορφές λογοτεχνικής έκφρασης (π.χ.
νανουρίσματα, παραμύθια, παροιμίες) παρέχει τα εργα-
λεία στον εκπαιδευτικό να ασκήσει τους μαθητές του στη
δημιουργική γραφή.
Στην εισαγωγή του βιβλίου επισημαίνεται ότι η δημι-

10. ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤΑΝΙΔΟΥ10
ουργική γραφή είναι μια δραστηριότητα «καθοδηγούμε-
νη» από τον διδάσκοντα και «προαιρετική» για τον μα-
θητή και επίσης ότι οι ασκήσεις είναι διαβαθμισμένης
δυσκολίας, για να μπορούν να αξιοποιηθούν και στην
πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, προ-
σαρμοζόμενες κατάλληλα στις ανάγκες της κάθε τάξης.
Τέλος, η αξιολόγηση των μαθητών, που δεν μπορεί να εί-
ναι η συμβατική, θα πρέπει σύμφωνα με τους συντάκτες
του βιβλίου να κινείται προς την ενθάρρυνση των μα-
θητών με προτάσεις εναλλακτικών τρόπων γραφής και
προτροπές, και όχι με την επισήμανση των λαθών τους
που δεν είναι ιδιαίτερα επωφελής (σσ. 14-15).
Δεδομένου ότι η γλώσσα της λογοτεχνίας είναι ένα
σύστημα σημείων που αξιοποιεί μεν ως πρώτη ύλη τον
γλωσσικό κώδικα της καθημερινής επικοινωνίας, δηλα-
δή τις λέξεις, αλλά παράγει με την «ανοικείωση» ένα δι-
αφορετικό και κάποτε ανατρεπτικό αποτέλεσμα, η δη-
μιουργική γραφή αποτελεί τη βασιλική οδό για να γίνει
αυτό κατανοητό στην τάξη: χρησιμοποιεί ακριβώς αυτά
τα υλικά, για να δείξει στους μαθητές πώς θα φτάσουν
στη μεταγλώσσα της λογοτεχνίας. Κινούμενο στο πλαί-
σιο αυτό, το εγχειρίδιο δημιουργικής γραφής της ομάδας
Σουλιώτη προτείνει ασκήσεις, μέσα από τις οποίες ο μα-
θητής έρχεται σε επαφή με το πρωτογενές υλικό της γρα-
φής (λέξη, φράση, ρυθμός, μέτρο, μεταφορά, εστίαση,
ύφος κ.λπ.). Με βάση αυτό το υλικό αναμένεται να δη-
μιουργήσει, να μεταπλάσει, να μετασχηματίσει, να συν-
θέσει, να αντιπαραβάλλει, να αποδομήσει και τελικά να
αντιληφθεί πως ο τρόπος που κάθε συγγραφέας επιλέγει
να εκφραστεί ανταποκρίνεται στις λογοτεχνικές συμβά-
σεις κάθε εποχής ή και τις ξεπερνά, ενώ ο ίδιος ο μαθητής

11. 105 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ 11
ευαισθητοποιείται απέναντι στη διαδικασία της λογοτε-
χνικής γραφής και επομένως γίνεται και πιο υποψιασμέ-
νος αναγνώστης.
Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε τρεις ευδιάκριτες ενό-
τητες. Η πρώτη ασχολείται με την αφήγηση, η δεύτερη με
την ποίηση και η τρίτη με ποικίλες άλλες μορφές εκφο-
ράς του λόγου, όπως επίσης με το λογοτεχνικό ύφος, την
ανάγνωση, την απαγγελία και άλλα.
α) Αφήγηση
Το τμήμα της αφήγησης ξεκινά με τον ορισμό του
όρου, μέσα από τον οποίο προκύπτουν τα βασικά χαρα-
κτηριστικά της αφήγησης και καθορίζονται τα τρία συ-
στατικά μιας ιστορίας: το σκηνικό, οι χαρακτήρες και η
υπόθεση (σ. 21). Ακολουθεί μια σειρά ασκήσεων για «ζέ-
σταμα», με ιδιαίτερη έμφαση στις λέξεις και φράσεις και
στον τρόπο που στήνεται μια ιστορία. Στις «οδηγίες για
το ξεκίνημα» επισημαίνεται η ιδιαίτερη σημασία που έχει
το να είναι «ελκυστική» η αρχή της ιστορίας μας, για να
προσελκύσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, και η επιλο-
γή του συγκεκριμένου έναντι της αοριστίας στη διατύ-
πωση, που λειτουργεί προς την ίδια κατεύθυνση.
Στο πλαίσιο της αφήγησης εντάσσονται τόσο οι
ασκήσεις για τον προσδιορισμό του αφηγηματικού τό-
που και χρόνου όσο και αυτές που αφορούν την αφηγη-
ματική σκοπιά (εστίαση), μέσα από την οποία παρουσι-
άζεται η αφήγηση. Εδώ θα βρούμε προτάσεις ασκήσεων
για το στήσιμο του σκηνικού της ιστορίας, τη διαμόρφω-
ση της υπόθεσης με τροποποιήσεις στην αρχή, στη μέση

12. ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤΑΝΙΔΟΥ12
και στο τέλος, την εκτροχίαση, την παραγέμιση και το φι-
νάλε.
Ακολουθεί μια σειρά μικροτεχνικών που προτείνεται
να χρησιμοποιηθούν στην αρχή μιας ιστορίας, αν και θε-
ωρητικά ενδείκνυνται και για άλλα σημεία της αφήγη-
σης. Αυτά είναι η λεκτική άρνηση (δεν έχει τίποτα κακό
η νύχτα), ο ελεύθερος πλάγιος λόγος (αντί: θα σου δείξω
εγώ – θα της έδειχνε αυτός), η ερώτηση (πώς μπόρεσες να
μου το κάνεις αυτό;), οι δηλώσεις-αξιολογήσεις (κρυφτή-
καμε στο υπόγειο), ο θαυμασμός (μμμ, νόστιμο!), η προ-
σφώνηση (αδέλφια μου), η στίξη και τα σύμβολα (που
μπορεί να είναι ακόμα και χαρούμενες ή δυσαρεστημένες
φατσούλες στον υπολογιστή).
Το εργαλείο της γραφής είναι οι λέξεις. Έτσι, τα μέρη
του λόγου μπορούν να χρησιμοποιηθούν για το ξεκίνη-
μα αλλά και σε άλλα σημεία της ιστορίας, δίνοντας ανά-
λογα με το είδος τους έμφαση σε διαφορετικό στοιχείο
της ιστορίας. Οι αντωνυμίες, οι αριθμοί ή τα αριθμητι-
κά, τα επίθετα, τα επιρρήματα, τα ιδιόλεκτα, τα κοινωνι-
όλεκτα, τα ονόματα και τα παρατσούκλια, τα ουσιαστικά
και τα ρήματα, οι σύνδεσμοι και η χρήση παρατακτικής
ή υποτακτικής σύνταξης, τα υποκοριστικά ή τα μεγεθυ-
ντικά είναι τα μέρη του λόγου με τα οποία προτείνεται οι
μαθητές να «παίξουν», για να δώσουν μια άλλη προοπτι-
κή σε υπάρχουσα ιστορία ή να δομήσουν μια δική τους.
Ακολουθεί μια σειρά προτάσεων για ασκήσεις με συ-
γκεκριμένες αφηγηματικές φόρμες και ύφη, όπου αξιο-
ποιείται η βιογραφία και η αυτοβιογραφία σε ύφος τηλε-
γραφικό, χιουμοριστικό, εξομολογητικό ή και ποιητικό. Η
συγγραφική ομάδα προτείνει για ξεκίνημα τον πεζό ή τον
έμμετρο διάλογο, μια φράση εντυπωσιασμού για αρχή,

13. 105 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ 13
μια επιστολιμαία φράση, ή μια ημερολογίου, ή μια μι-
κρή καθημερινή φράση (π.χ. ο πατέρας μου είχε ένα μι-
κρό κτήμα).
Περνώντας σε ειδικότερες μορφές αφήγησης, ο μύ-
θος είναι μια αλληγορική αφήγηση που προτείνεται για
πολλές μορφές ασκήσεων με αλλαγές στην υπόθεση,
στους χαρακτήρες και στη μορφή της διατύπωσης. Μπο-
ρεί να γίνει σύμφυρση μύθων, μετατροπή μιας παροιμίας
σε μύθο ή το αντίστροφο, χρησιμοποίηση μυθολογικών
προσώπων για να γραφτούν σύγχρονες ιστορίες προ-
καλώντας και την έκπληξη του αναγνώστη (π.χ. Ο Δίας
βλέπει NOVA) και ανάλογα. Επίσης, ο μύθος μπορεί να
αξιοποιηθεί σε πολλά επίπεδα, μέσα από παραλλαγές σε
δοσμένες ιστορίες ή με την ενσωμάτωση παροιμιών, συν-
θημάτων ή παραθεμάτων από εφημερίδες, περιοδικά ή το
διαδίκτυο σε κείμενα που θα παραγάγουν οι μαθητές.
Οι επόμενες υποενότητες της αφήγησης αναφέρο-
νται στην περιγραφή προσώπου, αντικειμένου, χαρα-
κτήρα στην κοινή και στη λογοτεχνική περιγραφή, στην
περιπέτεια και στον τρόπο που μπορούμε να πετύχουμε
γοργό ρυθμό ή να αναδείξουμε συναισθήματα χωρίς να
γίνουμε κοινότοποι. Ακολουθεί το φανταστικό αφήγημα
και οι τρόποι με τους οποίους μπορούν να στηθούν οι λο-
γοτεχνικοί χαρακτήρες.
β) Ποίηση
Η ενότητα της ποίησης ξεκινά με τις ακροστιχίδες,
απλές ή διπλές, που είναι μια πολύ καλή άσκηση γνωρι-
μίας με τους μαθητές σε έναν όμιλο λογοτεχνίας ή ένα
εργαστήρι γραφής. Έπονται ασκήσεις πάνω στον ελεύ-

14. Το βιβλίο αυτό είναι ένας οδηγός - εγχειρίδιο δημι-
ουργικής γραφής με ασκήσεις για τη διδασκαλία του
μαθήματος της λογοτεχνίας στο ελληνικό σχολείο και
συγκεκριμένα στο Λύκειο.
Περιλαμβάνει:
— μια εισαγωγή που αποτιμά το περιεχόμενο και τη
χρηστικότητα του εγχειριδίου για τον εκπαιδευτι-
κό «Δημιουργική γραφή- Οδηγίες πλεύσεως» του
Μίμη Σουλιώτη,
— 105 ασκήσεις δημιουργικής γραφής, που έχουν
αφετηρία συγκεκριμένα κείμενα των σχολικών βι-
βλίων, τα οποία διδάσκονται στις τρεις τάξεις του
Λυκείου και στην κατεύθυνση του Ανθρωπιστικού
Προσανατολισμού
Οι προτεινόμενες ασκήσεις αποτελούν εργαλείο για
τον εκπαιδευτικό που θέλει να αξιοποιήσει τη δημιουρ-
γική γραφή για να παρακινήσει τους μαθητές να δια-
βάσουν λογοτεχνία, να μιλήσουν για τη λογοτεχνία, να
μυηθούν στα μυστικά της γραφής, να γράψουν «λογο-
τεχνικά», αλλά και να μπορέσουν -με την κατάλληλη
ανατροφοδότηση- να γράψουν καλύτερα.
Η Αγγελική Τανίδου εί-
ναι απόφοιτος της κλασι-
κής φιλολογίας του Α.Π.Θ.
Διαθέτει μεταπτυχιακό δί-
πλωμα(ΜΑ)στηΔημιουρ-
γική Γραφή από το Πανεπι-
στήμιο Δυτικής Μακεδονί-
ας (Φλώρινα). Συμμετέχει
ωςεισηγήτριασεδιεθνήσυ-
νέδρια δημιουργικής γρα­
φής και ως επιμορφώτρια
σεημερίδεςγιατηδιδασκα-
λία της λογοτεχνίας. Τα τε-
λευταία 15 χρόνια είναι μά-
χιμη εκπαιδευτικός στο
Λύκειο και διατηρεί ιστο-
σελίδα φιλολογικού ενδι-
αφέροντος στο διαδίκτυο
http://angitan.blogspot.gr/
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ
Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα
ΤΗΛ.: 210 64 31 108
ocelotos@ocelotos.gr
www.ocelotos.gr
ΑΓΓΕΛΙΚΗΤΑΝΙΔΟΥ105ΑΣΚΗΣΕΙΣΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣΓΡΑΦΗΣ
ISBN 978-960-564-621-9
140 × 210 SPINE: 10 FLAPS: 90
cover_tanidou_1.indd 1 24/4/2018 10:53:07 πμ