2. ICT Competencies
1.1 naipaliliwanag ang mga panuntunan sa
paggamit ng computer, Internet, at email
1.2 natatalakay ang mga panganib na dulot ng mga
dikanais- nais na mga software (virus at
malware), mga nilalaman, at mga pag-asal sa
Internet
1.3 nagagamit ang computer, Internet, at email sa
ligtas at responsableng pamamaraan
1.4 naipaliliwanag ang kaalaman sa paggamit ng
computer at Internet bilang mapagkukunan ng
iba’t- ibang uri ng impormasyon
2 WEEKS
2
3. LIGTAS AT RESPONSABLING PAGGAMIT
NG COMPUTER, INTERNET, AT EMAIL
Dapat maging ligtas at kapakipakinabang sa lahat ang
paggamit ng kagamitan at pasilidad sa Information and
Communication Technology (ICT) katulad ng computer,
email, at internet. Kailangang mahusay na mapag-aralan
ang mga gabay sa ligtas at responsableng paggamit ng
computer, internet, at email sa paaralan.
1. Nabibigyang-kahulugan ang ICT at ang kahalagahan nito
2. Naipaliliwanag ang mga panuntunan sa paggamit ng
computer, internet, at email
3. Nakakabuo ng mga patakaran na dapat sundin sa ligtas
at responsableng paggamit ng computer, internet, at email
KAYA MO NA BA?
Bago simulan ang gawain, subukin mong gawin ang
sumusunod. Maglagay ng tsek () sa hanay ng thumbs up
icon kung OO ang sagot at ng thumbs down icon kung
HINDI.
3
NILALAMAN:
LAYUNIN:
4. ALAMIN NATIN
1. Ano-ano ang mga kagamitang nakikita mo sa
bahay, paaralan, at mga lugar-pasyalan na produkto ng
makabagong teknolohiya?
2. Makatutulong ba ang pagkakaroon ng mga
kagamitang ito? Bakit?
Tumutukoy ang Information Technology sa mga
pamamaraan, kasangkapan, at teknolohiya na tumutulong
sa mga tao upang makakuha ng impormasyon, maproseso
ito, maitago, at maibahagi. Itinuturing din itong Sining at
Agham ng pagtatala (recording), pag-iingat (storage),
pagsasaayos (organizing) pakikipagpalitan
(exchange), at pagpapalaganap ng impormasyon
(information dissemination).
Kasiya-siyang gawain ang paggamit ng computer,
internet, at email.
Ngunit, may kalakip na mga salik ang paggamit ng mga ito.
Ang ilan sa mga ito ay:
Exposure o pagkalantad ng mga di-naaangkop na
materyales.
o Maaari kang makakita ng materyales na tahasang
seksuwal, marahas, at ipinagbabawal o ilegal.
4
5. Viruses, Adware, at Spyware
o Maaaring makakuha ng mga virus sa paggamit ng
Internet na maaaring makapinsala sa mga files at memory
ng computer at makasira sa maayos nitong paggana.
Paniligalig at Pananakot o Harassment at Cyber bullying
o Maaari ka ring makaranas ng cyber bullying o malagay
sa peligro dahil sa pakikipagugnayan sa mga hindi kakilala.
• Pagnanakaw ng Pagkakakilanlan o Identity Theft
o Ang naibahagi mong personal na impormasyon ay
gamitin ng ibang tao sa paggawa ng krimen. Maaaring ding
makuha ang impormasyon na hindi mo nalalaman o
binibigyang pahintulot. Ito ang tinatawag na identity theft o
fraud.
5
6. Ang ilan sa mga kasiya-siya at tamang pamamaraan sa
paggamit ng computer, internet, at email ay ang
sumusunod:
Tiyakin/Itakda kung aling websites ang maaaring
bisitahin,at kung gaano katagal maaaring gumamit ng
kompyuter, internet, at email.
Magpa-install o magpalagay ng internet content filter.
Magagamit ito upang ang mga kapaki-pakinabang na
nilalaman lamang ang matitingnan at maida-download
gamit ang internet.
Makipag-ugnayan lamang sa mga kakilala o kaibagan
sa online. Sundin ang tamang panuntunang itinakda sa
paggamit ng mga social networking, instant messaging,
email, online gaming, at webcam.
6
7. Ilang Bagay na Dapat Isaalang-alang Para sa
Ligtas na Paggamit ng Internet
Magkaroon ng malinaw na patakaran ang
paaralan sa paggamit ng kompyuter,
Internet, at email.
Ang pasilidad ng Internet ay para sa layuning pang-
edukasyon lamang. I-access o buksan ang Internet
sa pahintulot ng guro. Bisitahin lamang ang mga
aprobadong sites sa Internet.
Ipinagbabawal ang paggamit ng chat rooms
na maaaring magdulot ng sa mag-aaral.
Ipagbawal ang pagdadala ng anumang
pagkain o inumin sa loob ng computer
laboratory.
Ingatan lahat ng kagamitan sa loob ng computer
laboratory. Sundin ang mga direksyon ng guro
tungkol sa tamang paggamit ng anumang
kagamitan.
Gamitin lamang ang mga ligtas na search
engine sa internet. Halimbawa:
www.kidzui.com , www.kids.aol.com
www.surfnetkids.com
7
8. Ilang Bagay na Dapat Isaalang-alang Para sa
Ligtas na Paggamit ng Internet
Alamin ang pagkakaiba ng publiko at
pribadong impormasyon.
Huwag maglathala, magbigay o mamahagi ng
anumang personal na impormasyon tungkol sa iyo
o sa ibang tao (katulad ng tirahan, email address, o
telepono).
Pumili ng password na mahirap mahulaan,
at palitan ito kung kinakailangan.
Huwag ibigay ang password kaninuman (maliban
sa mga magulang) at siguraduhing nakalog-out ka bago
patayin o i-off ang kompyuter.
I-shut down ang koneksiyon ng internet kung tapos
nang gamitin ang mga ito. Huwag hayaang nakabukas
ang mga ito kapag hindi ginagamit.
8
10. SUBUKIN MO
A. Isulat sa notbuk ang T kung tama ang pahayag at M
naman kung mali.
______1. Makatutulong sa mabilis na pagpapadala at
pagkuha ng impormasyon ang paggamit ng mga
ICT equipment at gadgets.
______2. Dapat gumamit ng internet sa paaralan anumang
oras at araw.
______3. Maaaring magbigay ng personal na impormasyon
sa taong nakilala mo gamit ang Internet.
______4. Dapat ipaalam sa guro ang mga nakita mo sa
internet na hindi mo naiintindihan.
______5. Ibigay ang password sa kamag-aral upang
magawa ang output sa panahong liliban ka sa
klase.
B. Piliin ang pinakamabuting sagot ayon sa mga dapat
isaalangalang sa paggamit ng computer.
1. Pagpasok sa computer laboratory, ang dapat kong
gawin ay:
a. buksan ang computer, at maglaro ng online games
b. tahimik na umupo sa upuang itinalaga para sa akin
c. kumain at uminom
2. May nagpapadala sa iyo ng hindi naaangkop na “online
message,” ano ang dapat mong gawin?
a. Panatilihin itong isang lihim.
b. Tumugon at hilingin sa nagpadala sa iyo na huwag ka
na niyang padalhan ng hindi naaangkop na mensahe.
c. Sabihin sa mga magulang upang alertuhin nila ang
Internet Service Provider.
10
11. 3. Sa paggamit ng internet sa computer laboratory, alin sa
mga ito ang dapat gawin?
a. Maaari kong i-check ang aking email sa anumang oras
na naisin ko.
b.Maaari akong pumunta sa chat rooms o gamitin ang
instant messaging para makipag-ugnayan sa aking mga
kaibigan.
c. Maaari ko lamang gamitin ang internet at magpunta
sa aprobado o mga pinayagang websites kung may
pahintulot ng guro.
4. Kapag may humingi ng personal na impormasyon tulad
ng mga numero ng telepono o address, dapat mong:
a. ibigay ang hinihinging impormasyon at magalang na
gawin ito.
b. i-post ang impormasyon sa anumang pampublikong
websites tulad ng Facebook, upang makita ninuman.
c. iwasang ibigay ang personal na impormasyon online,
dahil hindi mo batid kung kanino ka nakikipag-ugnayan.
5. Nakakita ka ng impormasyon o lathalain sa computer na
sa iyong palagay ay hindi naangkop, ano ang dapat
mong gawin?
a. Huwag pansinin. Balewalain.
b. I-off ang computer at sabihin ito sa iyong kaibigan.
c. Ipaalam agad sa nakatatanda.
11
12. MGA PANGANIB NA DULOT NG MALWARE AT
COMPUTER VIRUS
NILALAMAN:
Malaki ang pakinabang sa atin ng paggamit ng
internet. Sa pag-aaral, nagagamit natin ito sa pagsasaliksik
ng mga impormasyon sa paksang-aralin. Nakakapagpalitan
tayo ng mga mensahe at nakakukuha ng mga larawan,
awitin, video, at iba pang bagay na nagagamit sa pag-
aaral. Subalit may panganib na kaakibat ang patuloy na
paggamit ng internet. Isa na rito ang pagkalat ng malware
at computer virus. Mahalagang malaman kung ano ang
mga ito. Paano kumakalat at paano ito maiiwasan.
LAYUNIN:
1. Nabibigyang kahulugan ang malware at computer virus
2. Natutukoy kung ang isang computer ay may malware at
virus
3. Naipaliliwanag ang mga dahilan kung bakit nagkakaroon
ng computer virus
4. Naiisa-isa ang mga paraan kung paano maiwasan at
matatanggal ang malware at computer virus
12
13. ALAMIN NATIN
Sagutin ang sumusunod na tanong:
1. Naranasan mo na bang magkasakit tulad ng sipon o ubo?
2. Paano mo ito nakuha? Nahawa ka lang ba?
3. Ano ang iyong pakiramdam nang magkaroon nito?
4. Paano ka gumaling sa iyong sakit?
5. Paano mo maiiwasan ang pagkakaroon ng sipon at ubo?
Nagkakasakit din ang computer tulad ng tao. Kung
paanong nagkakasakit ang tao nang dahil sa virus, gayundin
ang computer. Tinatawag itong computer virus at malware.
13
Sagutin ang sumusunod na tanong:
1. Naranasan mo na ba ang biglang pagbagal at pagre-
restart ng iyong computer?
2. Ano ang ginawa mo nang maranasan mo ito?
3. Ano sa iyong palagay ang dahilan ng pagbagal at
pagrerestart ng iyong computer?
14. 14
ANO ANG COMPUTER MALWARE?
Ang malware o malicious software ay idinisenyo
upang makasira ng computer. Sa pamamagitan ng malware,
maaaring ilegal na makuha ang sensitibong impormasyon
mula sa computer. Ang mga halimbawa ng malware ay
virus, worm, o trojan.
15. 15
ILANG KARANIWANG URI NG MALWARE
• Program na nakapipinsala ng computer
atmaaaring magbura ng files at iba pa.
Masmatindi ito kaysa sa worm. Halimbawa
nitoay W32 SFCLMOD.
virus
• Isang nakapipinsalang program sa
computerna nagpapadala ng mga kopya
ng sarili nitosa ibang mga computer sa
pamamagitan ngisang network.
Halimbawa: W32
SillyFDCBBY,W32Trresba.
worm
• Malware na nangongolekta ng
impormasyon spyware mula sa mga tao
nang hindi nila alam.
spyware
• Software na awtimatikong nagpe-play,
nagpapakita, o nagda-download ng mga
anunsiyo o advertisement sa computer.
adware
• Malware na nagtatala ng lahat ng mga
pinindot sa keyboard keystrokes at
ipinadadala ang mga ito sa umaatake
upang magnakaw ng mga password at
personal na data ng mga biktima.
keyloggers
• Software na may kakayahang tumawag sa
mga telepono gamit ang computer kung
ang dial-up modem ang gamit na internet
connection.
dialers
• Isang mapanirang program na
nakukunwaring isang kapaki-pakinabang
na application ngunit pinipinsala ang iyong
computer. Nakukuha nito ang iyong
mahahalagang impormasyon pagkatapos
mo itong ma-install. Halimbawa: JS
Debeski Trojan.
trojan
horse
16. 16
ANO ANG COMPUTER VIRUS?
Ang computer virus ay isang uri ng programa na
ginawa upang makapanira ng mga lehitimong aplikasyon
o iba pang programa ng computer. Ito ay kusang umuulit
at nagpaparami ng sarili. Karaniwan itong pumapasok sa
mga computer nang walang pahintulot mula sa
gumagamit o user.
Paano ba malalaman na ang isang kompyuter
ay may virus?
Basahin at pag-aralan ang ilang paraan sa pagtukoy
na may virus ang computer.
17. 17
Punan ang diagram ng mga dahilan ng pagkakaroon
ng virus at malware sa computer. Isulat ito sa mga
pahabang piraso ng kartolina. Idikit ang mga pirasong ito sa
diagram.
GAWAIN A
Mga Dahilan ng Pagkakaroon ng Virus
at Malware sa Computer
1.
2.
3.
4.
5.
6.
18. 18
GAWAIN B
Banggitin ang salitang “Puwede” kasabay ng thumbs
up na senyas kung ang pahayag ay mabuting gawin upang
maiwasan ang pagkakaroon ng computer virus/malware.
Sabihin naman ang “Di-puwede” kasabay ng thumbs down
na senyas kung hindi ito
nararapat gawin.
Pag-scan nang regular sa iyong kompyuter.
Paglalagay ng anti- virus na mapagkakatiwalaan
Panonood ng malalaswang palabas sa internet.
Pagrehistro sa mga kahina-hinalang website.
Pagbubukas ng attachment galing sa isang email o
mensahe nahindi alam ang pinanggalingan o hindi
kilala ang sender.
Pag-iwas sa pagbukas ng mga email o mensahe
na kahina-hinala.
19. 19
TANDAAN NATIN
Mahalaga ang kaalaman at kasanayan tungkol sa
at virus sa kompyuter. Ang paglalagay ng anti-virus
software at regular na pag-i-iscan ng mga dokumento at
pagbubukas lamang ng websites na kapaki-pakinabang ay
malaking tulong upang maiwasan ang pagkalat ng malware
at virus sa ating kompyuter.
Isulat sa notbuk ang T kung tama ang pahayag at M kung
mali.
_____1. Ang virus ay kusang dumarami at nagpapalipat-
lipat sa mga document o files sa loob ng computer.
_____2. Ang biglang pagbagal ng computer ay palatandaan
namay virus ito.
_____3. Ang worm ay isang malware na nangongolekta ng
impormasyon mula sa mga tao nang hindi nila
nalalaman.
_____4. Ang malware ay anumang uri ng software na I
dinisenyo upang manira ng sistema ng computer.
_____5. Ang Trojan Horse ay isang mapanirang programa
na nagkukunwaring isang kapakipakinabang na
aplikasyon. malware at virus sa computer. Ang
paglalagay ng antivirus software at regular na pag
iiscan ng mga dokumento at pagbubukas lamang
ng websites na kapakinabangan ay malaking
tulong upang maiwasan ang pagkalat ng malware
at virus sa ating computer.
SUBUKIN MO:
20. 20
PANGANGALAP NG IMPORMASYON
GAMIT ANG ICT
Naranasan mo na bang magsaliksik o mangolekta ng
impormasyon? Bukod sa mga libro, magasin, diksiyonaryo,
at iba pa, maaari din tayong gumamit ng Information and
Communications Technology (ICT) para rito. Malaking
tulong ang internet sa pagsaliksik tungkol sa iba’t ibang
paksa. Makatutulong sa iyo ang kasalukuyang paksa upang
lubos na maunawaan ang konsepto ng computer, internet,
at ICT, at kung paano magagamit ang mga ito sa iyong
pananaliksik.
KAYA MO NA BA?
NILALAMAN:
LAYUNIN:
1. Naipaliliwanag ang kaalaman tungkol sa computer,
Internet, at ICT
2. Naiintindihan ang mga kapakinabangan ng ICT
3. Napahahalagahan ang ICT sa pangangalap ng
impormasyon
Taglay mo na ba ang sumusunod na kaalaman o
kasanayan? Tsekan () ang thumbs up icon kung taglay mo
na ito o ang thumbs down icon kung hindi pa.
21. 21
ALAMIN NATIN
Kilalanin ang mga bagay na sumusunod. Paano
nakatutulongang mga ito sa atin?
Mga halimbawa ng ICT ang mga nasa larawan.
Bawat isa ay makatutulong sa atin upang mapabilis ang
pangangalap at pagproseso ng impormasyon at upang
maging mas malawak at mabilis ang komunikasyon.
22. 22
Ano ang Computer, Internet, at
Information and Communications
Technology (ICT)?
Ang Computer, Internet, at ICT
Ang computer ay isang kagamitang tumutulong sa
atin sa pagproseso ng datos o impormasyon. Maaari itong
gamitin bilang imbakan ng mahahalagang dokumento na
nasa anyong elektroniko o soft copy. May maliliit na
computer gaya ng personal computers, laptops, tablets, at
mayroon namang mainframe computers na ginagamit ng
malalaking kompanya.
Ang mga computer sa inyong paaralan, maging sa
ibang organisasyon, kompanya o ahensiya ng gobyerno, ay
maaaring naka-network. Ang mga computer networks na ito
ay maaaring magkakaugnay at bumubuo ng isang
pandaigdigang computer network. Ito ang tinatawag nating
internet – ang malawak na ugnayan ng mga computer
network sa buong mundo. Binubuo ang Internet ng
maraming networks na pampribado, pampubliko,
pangkomersiyo, pampaaralan, o pangpamahalaan.
23. 23
Ang Information and Communications Technology
o ICT ay tumutukoy sa iba’t ibang uri ng teknolohiya na
ginagamit sa komunikasyon upang magproseso, mag-
imbak, lumikha, at magbahagi ng mga impormasyon. Ilan
sa halimbawa ng ICT ang radyo, telebisyon, smart
phones, computer, at internet.
Paano makatutulong ang mga makabagong
teknolohiyang ito sa pangangalap ng iba’t ibang uri ng
impormasyon?
Sa pangangalap ng impormasyon sa internet,
gumagamit tayo ng mga web browser gaya ng Internet
Explorer, Mozilla Firefox, at Google Chrome. Mga search
engine sites naman tulad ng Google o Yahoo ang
binabasa natin upang mas mapadali ang pangangalap ng
impormasyon. Kailangan lamang i-type ang mga salita o
keywords na tumutukoy sa paksang nais nating saliksikin
at ibibigay na sa atin ng search engine ang mga kawing o
links sa mga website na maaaring may kinalaman sa ating
sinasaliksik. Napakaraming uri ng impormasyong
maaaring makuha sa internet, gaya ng teksto, musika,
video, at animation.
24. 24
MGA KAPAKINABANGAN NG ICT
1. Mas mabilis na komunikasyon – Ang mga mobile phone,
webcam, at instant messaging applications ay ilan lamang
sa produktong ICT na tumutulong para sa mas mabilis at
mas malawak na komunikasyon.
2. Maraming trabaho – Nagbukas din ang ICT ng maraming
oportunidad para sa tao upang magkaroon ng hanapbuhay
tulad ng pagiging computer programmer, web designer,
graphic artist, encoder, at technician.
3. Maunlad na komersiyo – Malaki rin ang ginagampanan ng
ICT upang mas mapaunlad ang pangangalakal. Tinatawag
na e-commerce ang pagbebenta at pagbili ng kalakal sa
tulong ng internet.
25. 25
4. Pangangalap, pag-iimbak, at pagbabahagi ng
impormasyon – Ngayong tayo ay nasa Information
Age, isang mahalagang kasanayan ang matalinong
pagsusuri at pangangalap ng makabuluhang
impormasyon gamit ang makabagong teknolohiya.
TANDAAN NATIN
Nakatutulong sa ating pakikipag-ugnayan sa iba
ang ICT. Ang computer at internet, halimbawa, ay
naglalayong gawing mas mabilis at mas malawak ang
ating komunikasyon sa iba. Malaking tulong din ang ICT
sa pagsasaliksik. Pinadadali at pinabibilis ng computer
ang pagsaliksik at pagpoproseso ng mga impormasyon at
datos gamit ang mga software application. Ang internet,
dahil ito ay may malawak na sakop ng iba’t ibang uri ng
impormasyong maaring gamitin sa iyong aralin. Ito rin
ang maaaring paraan upang maibahagi sa iba ang iyong
ginawa.
GAWIN NATIN
Malikhaing Picture Collage
1. Bawat grupo ay kailangang magdala ng mga lumang diyaryo,
brochure, at magasin, pati na kartolina, gunting, at permanent
markers.
2. Gumawa ng picture collage na nagpapakita ng kahalagahan ng
ICT.
3. Ibahagi ang ginawa ng inyong grupo sa klase.
Sa pagbabahagi ng inyong gawain sa klase, gawing patnubay ang
sumusunod na katanungan:
Paano maipakikita ang kahalagahan ng ICT sa inyong picture
collage?
Paano tayo magiging mas magaling sa paggamit ng ICT?
26. 26
SUBUKIN MO
Itambal ang Hanay A sa Hanay B. Isulat ang titik ng
tamang sagot sa iyong kuwaderno.
Hanay A Hanay B
1. electronic device na ginagamit upang mas
mabilis na makapagproseso ng datos o
impormasyon
2. isang malawak na ugnayan ng mga
computer network na maaaring gamitin ng
publiko sa buong mundo
3. tumutukoy sa iba’t ibang uri ng teknolohiya,
gaya ng radyo, telebisyon, telepono,
smartphones, computer, at internet
4. halimbawa ng produkto ng ICT na kaiba
sa simpleng mobile phone na maaari ding
makatulong sa iyo sa pangangalap at
pagproseso ng impormasyon
5. napabilis ito sa tulong ng ICT
a. internet
b. computer
c. smartphone
d. ICT
e. komunikasyon
f. network
27. 27
PAGYAMANIN NATIN
Magsulat Tayo!
Magsulat ng maikling sanaysay tungkol sa kahalagahan
ng Teknolohiya sa Impormasyon at Komunikasyon o ICT
sa pangangalap ng mga makabuluhang impormasyon.
Panayam sa mga Gumagamit ng Computer
Bumisita sa isang computer shop o Internet café at
magsagawa ng isang maikling panayam sa ilang
kostumer. Humingi muna ng pahintulot sa kanila bago
simulan ang panayam. Gamitin ang sumusunod na
katanungan:
a. Ano ang madalas na dahilan kung bakit kailangan
mong pumunta sa computer shop?
b. Sa iyong palagay, mahalaga ba ang computer at
internet? Bakit?
c. Paano mo tinitiyak na ligtas ka sa paggamit ng
computer at internet sa pangangalap ng mga
impormasyon?
Ibahagi sa klase ang resulta ng panayam.
